تطبیق پیر مغان دیوان حافظ با کهن‌الگوی پیر خردمند یونگ

محورهای موضوعی : اسطوره

مصطفی گرجی ¹ , زهره تمیمداری ²

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیامنور
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیامنور

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1391/07/01

کلید واژه: حافظ, یونگ, پیر خردمند, کهن‌الگو, پیر مغان,

چکیده مقاله :

شعر حافظ که آینه دنیای خیال‌انگیز و رازآلود وی است، به دلیل پیچیدگی‌های معنایی و هنرورزی‌های زبانی، همواره از متون باز و تفسیرپذیر به شمار آمده و درباره آن از منظرهای گوناگون سخن رفته است. نقد کهن‌الگویی آثار ادبی از فروع نقدهای روان‌شناختی است که در دهه‌های اخیر همچون مطالعات میان‌رشته‌ای دیگر رونق و روایی یافته است. این نقد که به بررسی مضامین و تصاویر کهن‌الگویی در نهاد انسان‌ها می‌پردازد، راه را برای ژرف‌کاوی‌های بعدی آثار ادبی می‌گشاید و نشان‌دهندة جهانی‌بودن پیام انسانی و احساسات شاعران هنروری همچون حافظ است. در این پژوهش با دید مکتب روان‌کاوی یونگ و از منظر کهن‌الگویی به جهان شعری حافظ نگریسته شده و به شخصیت پررنگ و تکرار شونده پیر در دیوان او پرداخته شده است؛ بررسی مقایسه‌ای چهره پیرمغان با کهن‌الگوی پیر خردمند یونگ، نشان‌دهندة شباهت بسیار و یا حتی انطباق کامل وی با آن تصویر کهن است.

چکیده انگلیسی:

Pire Moghan (Magian spiritual teacher) is a central character in Divan-e Hafez. The present article, based on Jung’s psychoanalysis theory and his archetypes, tries to study the character of Pire Moghan in the poems of Hafez and show that this character is in many ways similar to Jungian archetype, the character of the wise old man, and can be compared with him.  

منابع و مأخذ:

ابرمز، ام. اچ.1387. فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی. ترجمه سعید سبزیان. چ 1 از ویراست نهم. تهران: رهنما.

انوشه، حسن. 1381. فرهنگنامه ادب فارسی(دانشنامه ادب فارسی). ج 2.چ 2. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

احمدی، مهدی. 1387. "پیر گلرنگ(تاملی دیگر در بیتی از حافظ)". فصلنامه علمی –پژوهشی گوهر گویا. س 2. ش 7.

ال گورین، ویلفرد و دیگران .1388. درآمدی بر شیوه‌های نقد ادبی. ترجمه‌ علیرضا فرح‌بخش و زینب حیدری مقدم. چ 1. تهران: رهنما.

بزرگ بیگدلی، سعید و حاجیان، خدیجه. 1385. "بر قلم صنع خطا رفت یا نرفت؟". فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌های ادبی. ش 11.

بیلسکر، ریچارد. 1388. اندیشه‌ یونگ. ترجمه‌ دکتر حسین پاینده. چ 1. تهران: آشیان.

پاینده، حسین. 1382. گفتمان نقد. چ 1. تهران: روزگار.

پورنامداریان، تقی. 1380. در سایه آفتاب. چ 1. تهران: سخن.

ــــــــــــــــ . 1383. رمز و داستان‌های رمزی. چ 5. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــ . 1384. گمشده لب دریا (تعمدی در معنا و صورت شعر حافظ). چ 2. تهران: سخن.

ثمینی، نغمه. 1387. تماشاخانه اساطیر (اسطوره و کهن‌نمونه در ادبیات نمایشی ایران). چ 1. تهران: نی.

جونز، ارنست و دیگران. 1366. رمز و مثل در روانکاوی. ترجمه‌ جلال ستاری. چ 1. تهران: توس.

حافظ. 1359. دیوان. به تصحیح پرویز ناتل خانلری. چ 1. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

ــــ . 1374. دیوان. به تصحیح غنی و قزوینی. (به اهتمام ع. جزیزه‌دار). چ 5. تهران: اساطیر.

حسینی، مریم. 1387. «نقد کهن‌الگویی غزلی از مولانا». دو فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی. ش 28.

حق‌شناس، علی‌محمد. 1365. «حافظ شناسی، خودشناسی». درباره حافظ. چ 1. تهران: دانش.

خرمشاهی، بهاءالدین. 1379.حافظ‌نامه.چ 11. تهران: علمی و فرهنگی.

داد، سیما. 1383. فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ 2. تهران: مروارید.

رجایی بخارایی، احمدعلی. 1364. فرهنگ اشعار حافظ. چ 2. تهران: علمی.

سهلگی، علی بن محمد. 1388. کتاب النور(دفتر روشنایی). به اهتمام محمدرضا شفیعی کدکنی. چ 5. تهران: سخن.

شایگان‌فر. حمید. 1380. نقد ادبی(معرفی مکاتب نقد). چ 1. تهران: دستان.

شفیعی‌کدکنی. محمدرضا. 1377. در اقلیم روشنایی(تفسیر چند غزل از حکیم سنایی غزنوی). چ 2. تهران: آگاه

شمیسا. سیروس. 1387. بیان. چ 3 از ویرایش سوم. تهران: میترا.

ـــــــــــــــ . 1388. یادداشت‌های حافظ. چ 1. تهران: علم.

عطار. 1376. دیوان عطار(شرح احوال عطار). بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 2. تهران: نخستین.

ـــــ .1388. مصیبت‌نامه.به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ 5. تهران: سخن.

کادن. جی. ای. 1386. فرهنگ ادبیات و نقد. ترجمه کاظم فیروزمند. چ 2. تهران: شادگان.

کزازی، میرجلال الدین. 1375. دیرمغان (گزارش بیست غزل حافظ بر پایه زیباشناسی و باورشناسی). چ 1. تهران: قطره.

ملکیان، مصطفی. 1387. راهی به رهایی. چ 3. تهران: نگاه معاصر.

مورنو، آنتونیو. 1376. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمه‌ داریوش مهرجویی. چ 1. تهران: مرکز.

مولانا. 1381. کلیات شمس تبریزی. به اهتمام کاظم برگ‌نیسی. ج2. چ 1. تهران: فکر روز.

نیاز کرمانی. سعید (به کوشش). 1370. پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت. چ 1. تهران: پاژنگ.

یونگ. کارل گوستاو. 1372. جهان‌نگری. ترجمه جلال ستاری. چ 1. تهران: توس.

ــــــــــــــــــ . 1368. چهار صورت مثالی. ترجمه پروین فرامرزی. چ 1. مشهد: آستان قدس رضوی.

ـــــــــــــــــ . 1385. روان شناسی ضمیر نا خودآگاه. ترجمه محمدعلی امیری. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــ . 1382. انسان امروزی در جست‌وجوی روح خود. ترجمه فریدون فرامرزی. لیلا فرامرزی. چ 1. مشهد: آستان قدس رضوی.

منبع رایانه‌ای

نرم‌افزار درج سخن (بانک الکترونیک شعر فارسی). شرکت مهر ارقام رایانه.

 

 

 

References

Abrams, M. H. (2008, 1387H). Farhang-e towsifi-e estelahat-e adabi. Tr. by Saeed Sabzian. 1^st ed. of the 9^th revision. Tehran: Rahnama.

Ahmadi, Mahdi. (2008/1387H). “Pir-e Golrang (Ta’amoli digar dar beiti az Hafez)”. Gowhar-e Guya scientific journal. No. 7.

Anooshe, Hasan. (2002/1381H). Farhangname-ye adab-e Farsi (Daneshname-ye adab-e Farsi). 2^nd Vol. 2^nd ed. Tehran: Vezarast Farhang va Ershad Eslami.

Attār. (1997/1376H). Divān-e Attār (Sharhe ahvāl-e Attār). Badiozzaman Forouzanfar. 2^nd ed. Tehran: Nokhostin.

--------. (2009/1388H). Mosibat Nameh. Mohammad Reza Shafi’i Kadkani. 5^th ed. Tehran: Sokhan.

Bilisker, Richard. (2009/1388H). Andishe-ye Jung. Tr. by Hossein Pāyande. 1^st ed. Tehran: Āshiān.

Bozorg Bigdeli, Saeed; Hajian, Khadijeh. (2006/1385H). “Bar ghalam-e son’ khata raft ya naraft?” Faslname-ye elmi-pazhouheshi-e pazhouhesh-hāye adabi. No. 11.

Cuddon, J. A. (2007/1386H). Farhang-e adabiat va naghd (A dictionary of literary terms). Tr. by Kazem Firoozmand. 2^nd ed. Tehran: Shadegān.

Dād, Sima. (2004/1383H). Farhang-e estelahat-e adabi. 2^nd ed. Tehran: Morvarid.

Guerin, Wilfred. Et al. (2009/1388H). Daramadi bar shive-haye naghd-e adabi (A handbook of critical approaches to literature). Tr. by Alireza Farahbakhsh and Zeinab Heidari Moghaddam. 1^st ed. Tehran: Rahnama.

Hāfez. (1980/1359H). Divān. Ed. by Parviz Natel Khānlari. 1^st ed. Tehran: Bonyad-e Farhang-e Iran.

Haghshenas, Ali Mohammad. (1986/1365H). “Hāfez shenasi, khod shenasi”. Selected essays of Nashre Dānesh 2 (On Hāfez). Nasrollah Pourjavadi. 1^st ed. Tehran: Dānesh.

Hosseini, Maryam. (2008/1387H). “Naghd-e kohan olguyi-e ghazali az Mowlana”. Pazhouhesh-e zaban va adabiat-e Farsi. No. 28.

Jones, Ernest et al. (1987/1366H). Ramz va masal dar ravānkāvi. Tr. by Jalal Sattari. 1^st ed. Tehran: Toos.

Jung, Carl Gustav. (1993/1372H). Jahan negari. Tr. by Jalal Sattari. 1^st ed. Tehran: Toos.

--------. (1989/1368H). Chahar soorat-e mesali. Tr. by Parvin Faramarzi. 1^st ed. Mashhad: Āstān-e ghods-e razavi.

--------. (2003/1382H). Ensan-e emroozi dar jostojooye rooh-e khod. Tr. by Fereidoon Faramarzi & Leila Faramarzi. 1^st ed. Mashhad: Āstān-e ghods-e razavi.

--------. (2006/1385H). Ravanshenasi-e zamir-e nakhodagah. Tr. by Mohammad Ali Amiri. 4^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Kazzazi, Mir Jalaloddin. (1996/1375H). Deir-e moghān (Gozaresh-e bist ghazal-e Hāfez bar paye-ye zibayi shenasi va bāvar shenasi). 1^st ed. Tehran: Ghatreh.

Khorramshahi, Bahaoddin. (2004/1383H). Hāfez Nāmeh. Vol 2. 11^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Malekian, Mostafa. (2008/1387H). Rāhi be rahayi. 3^rd ed. Tehran: Negah-e moāser.

Moreno, Antonio. (1997/1376H). Jung, khodayan, va ensan-e modern (Jung, gods, and the modern man). Tr. by Darioosh Mehrjooyi. 1^st ed. Tehran: Markaz.

Mowlana. (2002/1381). Kolliat-e Shams-e Tabrizi. Kazem barg neisi. Vol 2. 1^st ed. Tehran: Fekr-e Rooz.

Niaz Kermani, Saeed. (1991/1370H). Pir-e ma goft khata bar ghalam-e son’ naraft. 1^st ed. Tehran: Pāzhang.

Pāyande, Hossein. (2003/1382H). Goftoman-e naghd. 1^st ed. Tehran: Roozgār.

Pournamdarian, Taghi. (2001/1380H). Dar sāye-ye Āftāb. 1^st ed. Tehran: Sokhan.

--------. (2004/1383H). Ramz va dāstān-hāye ramzi. 5^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Rajayi Bokharayi, Ahmad Ali. (1985/1364H). Farhang-e ash’ār-e Hāfez. 2^nd ed. Tehran: Elmi.

Sahlagi, Ali ibn Mohammad. (2009/1388H). Ketab ol-noor (daftar-e roshanayi). Mohammad Reza Shafi’i Kadkani. 5^th ed. Tehran: Sokhan.

Samini, Naghmeh. (2008/1387H). Tamashakhane-ye asātir (ostooreh va kohan-nemooneh dar adabiat-e namayeshi-e Iran). 1^st ed. Tehran: Nei.

Shafi’i Kadkani, Mohammad Reza. (1998/1377H). Dar eghlim-e roshanayi  (tafsir-e chand ghazal az hakim Sanayi Ghaznavi). 2^nd ed. Tehran: Agāh.

Shamisa, Siroos. (2008/1387H). Bayan. 3^rd ed of the 3^rd revision. Tehran: Mitra.

--------. (2009/1388H). Yaddasht-hāye Hāfez. 1^st ed. Tehran: Elm.

Shayeganfar, Hamid. (2001/1380H). Naghd-e adabi (Moarefi-e makateb-e naghd). 1^st ed. Tehran: Dastān.

 

Digital source:

Darj-e Sokhan Software (Electronic bank of Persian Poetry). Mehr Arghām Rāyāneh Co.