ارزیابی قسمتی از عرصه های بافت قدیم و معرفی مناسب ترین محدوده سازگار با کاربری های تاریخی فرهنگی(مطالعه موردی: منطقه مرکزی شهر همدان)

محورهای موضوعی : جغرافیا و برنامه ریزی شهری

رضا ابرارخرم ¹ , دکتر علیرضا استعلاجی ² , دکتر تهمینه دانیالی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، واحد یادگارامام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد یادگارامام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد یادگارامام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/02/14 تاریخ پذیرش : 1403/04/06 تاریخ انتشار : 1403/05/21

کلید واژه: بافت, بافت قدیمی. منطقه مرکزی. بافت فرهنگی و تاریخی, همدان,

چکیده مقاله :

یکی از موضوعات اساسی در علم جغرافیا، تعیین حدودی از عملکردی شهر در ابعاد فضایی و مکانی در مدیریت حوزه ها و مناطق مختلف شهر به هدف مدیریت مناسب در ابعاد منطقه ای و ناحیه ای است. در تعیین حدود محدوده قانونی شهر و دیگر مناطق و نواحی همواره از عوامل مختلف طبیعی،اجتماعی،فرهنگی و خدمات شهری در یک گستره جغرافیایی فعالیت ها استفاده شده است و از همین جهت غالبا شهرهای بزرگ به مناطق مختلف با مدیریتی مجزا تحت نظارت شهرداری مرکزی تقسیم و بر اساس آن فعالیت ها و خدمات در آن به شهروندان ارائه می گردد در نظام مدیریت شهری ایران بافت تاریخی بر اساس در خواست بررسی سازمان میراث فرهنگی از شورایعالی شهرسازی و معماری و بررسی این شورای ، آن بخش از بافت های شهری را شامل می شود که قبل از سال 1300ه.ش شکل گرفته است اما این موضوع با توجه به نگرش صرف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور به حفاظت و صیانت از ابنیه واجد شرایط و پهنه ای کردن محدودیت های قانونی این سازمان در گسترش و توسعه شهر که با مدیریت شهری در تعارض بسیار جدی است و تغییرات اساسی در این محدوده که بسیاری از ابنیه های تاریخی و فرهنگی را از بین برده است نمی تواند ملاک تعیین محدوده مرکزی شهر قرار گیرد. در فرایند توسعه آتی شهر این موضوع مهم در عمل در کشور با مشکلات عدیده ای روبرو شده است و لذا محقق یک گروه تجمیع مبتنی بر روش دلفی متشکل از 45 نفر از افراد کارشناس و متخصص در حوزه جغرافیایی،فعالان فرهنگی و متخصصان برنامه ریزی شهری را تشکیل داده است و بر اساس نتایج نشست با این گروه یک شاخص دهگانه در تعیین حدود منطقه مرکزی ارائه نموده است و شش گزینه پیشنهادی منتج از این گروه را به عنوان الگوهایی مناسبی برای تعیین محدوده مرکزی شهر پیشنهاد می نماید. در تهایت محقق در نگاهی سلسله مراتبی با مقایسه دو به دویی با الهام از روش AHP هر یک از الگوهای معرفی شده برای منطقه مرکزی شهر در بافت قدیم را با سازگاری کاربری با عملکردی کاربری های فرهنگی و تاریخی شهر مقایسه کرده است و نهایت الگوی برتردر سازگاری با نحوه عملکرد کاربری های تاریخی و فرهنگی را معرفی می نماید.

چکیده انگلیسی:

A fundamental topic in the science of geography is defining the functional boundaries of a city in spatial and locational dimensions to ensure proper management at regional and district levels. Determining the legal boundaries of a city and its various areas and districts involves considering various natural, social, cultural, and urban service factors within a geographical scope of activities. Consequently, large cities are often divided into different areas under separate managements supervised by the central municipality, providing activities and services to citizens based on this structure. In the urban management system of Iran, the historical fabric is determined based on requests from the Cultural Heritage Organization to the Supreme Council of Urban Planning and Architecture, which examines the areas that formed before the year 1300 SH (1921 AD). However, this approach, focusing solely on the preservation and protection of eligible buildings and imposing legal restrictions on urban expansion, often conflicts with urban management and has led to the destruction of many historical and cultural buildings. Thus, it cannot be the sole criterion for defining the central area of the city. In the process of future urban development, this issue has encountered numerous practical problems in the country. Therefore, the researcher formed a Delphi-based aggregation group consisting of 45 experts and specialists in geography, cultural activities, and urban planning. Based on the results of meetings with this group, a ten-point index was developed to define the central area, and six proposed options from this group were suggested as suitable models for determining the city's central area. Finally, the researcher employed a hierarchical approach inspired by the AHP (Analytic Hierarchy Process) method to compare each proposed model for the central area in the old urban fabric, considering their compatibility with the functionality of cultural and historical uses. The most compatible model with the performance of historical and cultural uses was identified.

منابع و مأخذ:

۱) امیری حکمت، حسینیان آهنگری سیده زهرا(1395). بهسازی بافت فرسوده با رویکرد حفظ هویت شهری، دومین کنفرانس شهرسازی، مدیریت و توسعه شهری، 8صفحه
۲) آسایش حسین(1393). اصول و روش های برنامه ریزی منطقه ای، انتشارات دانشگاه پیام نور، صفحات189
۳) باقری، کریم، و درسخوان رسول(1400). تحلیل مولفه های تاثیرگذار در معاصرسازی بافت تاریخی-فرهنگی با تاکید بر حفظ هویت(مطالعه موردی کلانشهر تبریز). فصل نامه جغرافیا(برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 11(42)، 515-530.
۴) برزگر محمدرضا.(1382).شهرسازی و ساخت اصلی شهر، صفحات 184
۵) بذرگر، محمدرضا، جمالی، ابذاهیم، و کریمی صالح، محمدجعفر(۱۳۸۳). مركز شـهر و چگـونگي تعيـين محـدوده آن. جستارهاي شهرسازي، شماره12، 68-72.
۶) پاپلی‌یزدی، محمدحسین، ورجبی‌سناجردی، حسین(۱۳۸۲). نظریه‌های شهر و پیرامون، تهران، انتشارات سمت، 388 صفحه.
۷) حبیبی، منوچهر، مرصوصی، نفیسه، و علی‌اکبری، اسماعیل(۱۴۰۲). شناسایی و الویت بندی راهبرد های مناسب جهت ساماندهی بافت فرسوده بخش مرکزی شهر قزوین با رویکرد باز آفرینی شهری. فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 66، 75-59.
۸) تلخابی، حمیدرضا، سلیمانی، محمد، سعیدنیا، احمد، و زنگنه، احمد( 1397). فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 19(52)، 21-36.
۹) موسوی، میرسعید، ماجدی، حمید، و حبیب، فرح(1395). ویژگی‌های کالبدی-فضایی بافت قدیم شهر در ایران، مجله هویت شهر، 10(28)، 19-28.
۱۰) خالقیان، سیما، و قندهاری‌، شیما(۱۴۰۱). معیارهاي تعیین‌ مرز محلات تاریخی‌ اصفهان (نمونه‌ مطالعاتی‌: منطقه‌ ٩ شهر اصفهان). فصلنامه‌ پژوهش‌ های‌ مکانی‌ فضایی‌، 7(25)، 69-85.
۱۱) رحمانی، محمد(۱۳۹۴). کلان شهر همدان، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی همدان. 498 صفحه.
۱۲) سیاحی، زهرا، رهنما، محمدرحیم، واجزاء شکوهی، محمد(1396). رویکرد استراتژی توسعه شهری در احیای بافت فرسوده، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه‌ای، 4(28)، 297-310.
۱۳) ابراهیم زاده، عیسی، رهنما، محمدرحیم، ونگهبان‌مروی، محمد(1398). تحلیلی بر ضرورت شکل گیری و نقش شهر جدید گلبهار در تمرکز زدایی از مادر شهر مشهد، مجله صفه، 14(38)، 5-22
۱۴) سلطانزاده حسین(1392). فضاهای شهری در بافتهای تاریخی ایران، انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی، 216 صفحه.
۱۵) سلطانزاده حسین، اسلامی، نازنین، والبرزی، فریبا(1400). تحلیل اندیشه های مدرنیسم بر روند شکل گیری و تغییر خیابان های شهری ایران و ازبکستان. نشریه مطالعات شهر ایران اسلامی، 10(39)، 55-68.
۱۶) طاهرخانی، حبیب الله، ومتوسلی، محمدمهدی(1385). مدیریت بافت تاریخی شهرهای ایران. نشریه مدیریت شهری، شماره18، 96-107.
۱۷) عظیم زاده ایرانی، اشرف، پوراحمد، احمد، مدیری، مهدی، وحاتمی‌نژاد، حسین(1396). تحلیلی بر پارادوکس الزامات پدافند غیرعامل با اصول توسعه پایدار شهری در بهسازی بافت های تاریخی شهری(مورد مطالعه:بافت تاریخی منطقه 12 تهران)، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، 26(102)، 35-52.
18) فرج‌کرده، خدر(1387). جایگاه مرکز شهر در نظریه‌های ساخت شهر و برنامه‌ریزی شهری. نشریه شهرداریها. 9(89)، 29-34 .
۱۹) فلامکی، محمد منصور(1394). سیری در تجارب مرمت شهری«از ونیز تا شیراز». انتشارات فضا. چاپ دوم، 382 صفحه.
۲۰) فلامکی، محمدمنصور، قلندری‌بهنا، آهو(1395). پژوهش در باززنده سازی محله محله تاریخی شهر کرمان با تاکید بر ارزش های بافت کهن براساس شناخت و تحلیل بافت با شاخص های توسعه پایدار. دومین کنفرانس بین المللی تحقیقات در عمران، معماری و شهرسازی و محیط زیست پایدار.
۲۱) قربانی، رسول، وجام کسری، محمد(1398).جنبش پیاده گستری، رویکردی نو در احیا مراکز شهری، نشریه مطالعات و پژوهش های شهری منطقه ای، 2(6)، 55-72.
۲۲) كاظميان، غلامرضا، فرجكرده، خدر، و پرهيزكار، اکبر(1388). عوامل و متغيرهاي مؤثر بر تبيين بخش مركزي شهرهاي مياني (مورد مطالعه: شهر بوكان). فصلنامه مدرس علوم انساني، 13(3)، 197-227.
۲۳) مافی، عزت الله، وقلی زاده سرابی، شهرزاد(1394). رتبه بندی مناطق شهری مشهد براساس شاخص تلفیقی رشد هوشمند شهری. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره2، 29-44.
۲۴) محمدی، جمال، وایزدی، ملیحه(۱۳۹۹). رتبه بندی مناطق شهر اصفهان از لحاظ شاخص های فرهنگی بر اساس تصمیم گیری چند شاخصه. فصلنامه رفاه اجتماعی، 12(44)، 175-198.
۲۵) ملکی، سعید، علیشائی، عظیم، وفرهمند، قاسم(1400). ارزیابی و سطح‌بندی مناطق شهری از لحاظ توسعه‌یافتگی فرهنگی با تلفیق عملگر فازی GIS و Spss (نمونه موردی: مناطق چهارگانه شهر ارومیه)، نشریه آمایش محیط، شماره 53، 1-24.
۲۶) موسوي، سید داود، نظریان، اصغر، زیاری، یوسفعلی، و مهدوی، مسعود(۱۳۹۳). سنجش میزان پایداري محله هاي شهري با استفاده ازتکنیک پهنه بندي موریس(نمونه ي موردي شهر ملایر). فصل نامه آمایش محیط، شماره، ۲۵، 84-109.
۲۷) نیکپور، عامر، مرادی، الهه، ویاراحمدی، منصوره(1399). مدل سازی ساختاری تفسیری عوامل موثر بر شکوفایی شهری(مطالعه موردی: نورآباد ممسنی). فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 12(43)، 26-7.

28) Ahmadi., F.(2006). Iranian experiences of urban revitalization in historic. UNESCO international Seminar, Retrieved November 2010 from
29) Luda., P. (2005). Integrating assessment into sustainable urban regeneration, Key Action for City of Tomorrow & Cultural Heritage, European Union.
30) Swensen.,G. (2012). Integration of historic fabric in new urban development—A Norwegian casestudy, Landscape and Urban Planning, Contents lists available at SciVerse ScienceDirect,1960-2046
31) Vehbi., B.O. & Hoskara., S.Ö. ( 2009). A Model for Measuring the Sustainability Level of HistoricUrban Quarters. European Planning Studies.