واکاوی آموزه‌ها و مضامین اخلاقی و تربیتی در مشرب عرفانی شیخ علاءالدین نقشبندي

محورهای موضوعی : عرفان اسلامی

هادی کریمی عقدا ¹ , حلما محمودی امجزی ²

1 - استادیار گروه آموزش علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]
2 - مدرس گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، کرمان، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/11/15 تاریخ پذیرش : 1402/02/20 تاریخ انتشار : 1403/09/18

کلید واژه: عرفان, آموزه‌های اخلاقی, مضامین تعلیمی, شیخ علاءالدین نقشبندي.,

چکیده مقاله :

اخلاق، بخش مهمی از ادب تعلیمی را در ادبیات فارسی به خود اختصاص داده است. به‌گونه‌ای که در زبان فارسی آثار بی‌شماری، با موضوع ادب تعلیمی و سرشار از آموزه‌های اخلاقی به وجود آمده‌اند. وجود اندیشه‌های اخلاقی در شعر و نثر فارسی که از فرهنگ و تربیت دینی بهره می‌گیرد به ادبیّات و متون فارسی غنای خاصی بخشیده است. طب القلوب نقشبندی، رساله‌ای عرفانی است که محتوای ارزشمند و پرمایه‌ای را در زمینة مسائل اخلاقی، تربیتی و دینی در خود جای داده است. در این کتاب، اصطلاحات طبی فراوانی آمده است: نام داروها، اشاره‌های متعدد به اصول طبی قدیم، نام بیماری‌ها و غیره. نقشبندی این اصطلاحات را در بیشتر موارد به‌صورت تشبیه به‌کاربرده تا پیام اخلاقی و عرفانی خود را بیان کند. نویسنده، در این کتاب، مضامین تعلیمی، اخلاقی و عرفانی را به بهترین شکل بیان نموده است. این مقاله کوششی است به روش توصیفی- تحلیلی در بیان علت پیدایش اوصاف نکوهیدۀ اخلاقی، نسخۀ شفابخش عرفانی و حصول ملکات فاضلۀ انسانی، با تکیه بر کتاب طب‌القلوب. یافته‌ها و نتایج این پژوهش حاکی از آن است که اگرچه فضایل عرفانی و اخلاقی در طب القلوب بیش‌تر مورد تأکید است؛ امّا رذایل اخلاقی و سرزنش و نکوهش آن‌ها هم ذهن و فکر نویسنده را به خود مشغول کرده است و در نوشتۀ او نمود یافته است.

چکیده انگلیسی:

Ethics is an important part of educational literature in Persian literature. In such a way that there are countless works in Persian language, with the subject of educational etiquette and full of moral teachings. The presence of moral thoughts in Persian poetry and prose, which benefit from religious culture and education, has given a special richness to Persian literature and texts. Naqshbandi's Teb Al-Gholub is a mystical treatise that contains valuable and rich content in the field of moral, educational and religious issues. In this book, there are many medical terms: names of drugs, numerous references to old medical principles, names of diseases, etc. Naqshbandi used these terms in most cases in the form of similes to express his moral and mystical message. In this book, the author has expressed educational, moral and mystical themes in the best way. This article is a descriptive-analytical attempt to explain the cause of the emergence of morally reprehensible qualities, the mystical healing prescription and the attainment of human virtues, relying on the book of Hearts. The findings and results of this research indicate that although mystical and moral virtues are emphasized more in heart medicine; however their moral vices and their blame and condemnation have occupied the author's mind and thoughts and have been reflected in his writings.

منابع و مأخذ:

- قرآن کریم. (1384). ترجمة مهدی الهی قمشه‌ای، چ 19، تهران، حافظ نوین.
- امید، مسعود .(1381). درآمدی بر فلسفه اخلاق از دیدگاه متفکران مسلمان معاصر ایران، تبریز، مؤسسه تحقیقاتی علوم اسلامی – انسانی دانشگاه تبریز.
- باقری، خسرو .(1368)؛ نگاهی دوباره به تربیت الهی، تهران، موسسه علمی فرهنگی برهان.
- دشتی، محمد .(1379). نهج‌البلاغه، تهران، انتشارات شاکر.
- رضایی، پروین (1398)، «سلامت معنوی و پزشکی از دیدگاه طب القلوب نقشبندی»، اولین کنفرانس بین المللی دین,معنویت و کیفیت زندگی، مشهد.
- روحاني، بابا مردوخ .(1390). تاریخ مشاهير کرد، ج 2، چ 3، تهران، سروش
- رهبر، محمدتقی و محمدحسین رحیمیان. (1377). اخلاق و تربیت اسلامی، تهران، سمت.
- شمیسا، سیروس .(1383). انواع ادبی، تهران، فردوس.
- طوسی، خواجه‌نصیرالدین. (1369). اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات دینی.
- عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین .(1372). تذکره الاولیاء، چ 3، تصحیح محمد استعلامی، تهران، زوّار.
- عطاران، محمد. (1366). آراء مربیان بزرگ دربارة تربیت کودک، تهران، انتشارات آموزش‌وپرورش.
- غزالی، ابو حامد .(1352). کیمیای سعادت، تصحیح احمد آرام، تهران، کتابخانة مرکزی.
- کاشفی، ملا حسین. (1375). لب لباب مثنوی، تهران، اساطیر.
- گوهرین، سید صادق .(1376). شرح اصطلاحات تصوف، تهران، زوّار.
- لاهيجي، عبدالرزاق .(1372). گوهر مراد، تصحيح زین‌العابدین قرباني، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
- مجتبوی، سیدجلال الدین .(1366).علم اخلاق اسلامی، ترجمة جامع السعادات نراقی، تهران، حکمت.
- مشرف، مریم .(1389). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
- مظهر، فخرالدین .(بی‌تا). نسخه ترجمه و شرح طب القلوب محمد نقشبندی، کتابخانه شخصی
- نجار زادگان، فتح‌الله .(1388). رهیافتی بر اخلاق و تربیت اسلامی، قم، نشر معارف.
- نراقی، محمدمهدی .(1368).جامع السعادات، ج 1، نجف، مطبعه الزهراء.
- نراقی، محمدمهدی .(1387). معراج السعاده، قم، آیین دانش.
- نقشبندی، علاءالدین .(1989). رسالة طب القلوب، بغداد،
- هجویری غزنوی، علی .(1371). کشف‌المحجوب، چ 2، تهران، کتابخانة طهوری.
- یثربی، سید یحیی .(1383). عرفان پلی میان فرهنگ‌ها، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
مقالات
- پیروز، غلامرضا و علی‌اکبر خلیلی. (1386). «راز و رازداری در عرفان مولوی»، مجلة تاریخ ادبیات فارسی، ش 59/3، ص 16-32.
- سید محمود سیدصادقی و آمنه کمالی(1398) « باورهای عامیانۀ طبی در رسالۀ طب القلوب نقشبندی با رویکرد عرفانی»، پژوهش¬های ادبی و بلاغی، 29، صص - 98.
- کمالی، آمنه.(1397). «بررسی محتوایی و سبکی نسخۀ خطی طب القلوب»، فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد سنندج، سال 10، شماره 34، صص 106-133.
-هاتفی مجومرد، غلامرضا (1398)،«آموزه‌های تعلیمی طب‌القلوب و کیمیای سعادت بر اساس روی‌کرد بینامتنیت»، جستار نامه ادبی، دوره ۳, شماره ۶, صص ۲۵-۴۷.