ارزیابی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری با رویکرد توسعه پایدار و عدالت اجتماعی با استفاده از مدل‏هایVIKOR و TOPSIS، (مطالعه موردی شهر زنجان)

محورهای موضوعی : کالبدی

محسن احد نژاد ¹ (دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زنجان)
علی زلفی ² (فوق لیسانس جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زنجان)
محمد جواد نوروزی ³ (فوق لیسانس جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زنجان)

تاریخ دریافت : 1398/06/03 تاریخ پذیرش : 1398/06/03 تاریخ انتشار : 1392/02/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

چکیده امروزه یکی از موضوعات مهم در برنامه ریزی شهرها، بحث توسعه متعادل و متناسب در شهرها و برخورداری مناسب ساکنین شهرها از خدمات شهری می‌باشد. نقش برنامه ریزی در رسیدن به این هدف، باید توزیع خدمات و امکانات شهری، را به نحوه ی هدایت کند که به نفع همه اقشار و گروه‌های اجتماعی جامعه باشد و به عدالت اجتماعی و فضایی در شهرها و به تبع آن توسعه پایدار شهری منجر گردد. هدف از این پژوهش بررسی و شناخت نحوه توزیع جمعیت و خدمات در نواحی شهری زنجان و همچنین یک مقایسه بین نتایج بدست آمده از نحوه توزیع خدمات در بین نواحی شهری در مدل‌های VIKOR و TOPSIS می‌باشد. با توجه به هدف پژوهش، به ارزیابی نحوه پراکنش جمعیت (مدل آنتروپی) و توزیع خدمات (مدل VIKOR و مدل TOPSIS) و همچنین محاسبه همبستگی بین این دو متغیر(میزان جمعیت و دسترسی به خدمات) در نواحی شهری زنجان از مدل اسپیرمن استفاده شده است. نتایج بدست آمده از ضریب آنتروپی پراکنش جمعیت (0.9386) نشانگر آن است که پراکنش جمعیت در نواحی شهری زنجان متناسب می‌باشد اما نتایج بدست آمده از دو مدل VIKOR و TOPSIS مشخص می‌کند که توزیع خدمات در نواحی شهری زنجان متناسب نمی‌باشد. با توجه به ضریب همبستگی اسپیرمن (0.1098) مشخص می‌شود که توزیع خدمات شهری در نواحی شهری زنجان بر اساس پراکنش جمعیت، صورت نگرفته است. با توجه به نتایج تحقیقی بایستی با اقدامات و برنامه‌ریزی مناسب، به توزیع مجدد و پخش مناسب خدمات برای دست‌یابی به توسعه متوازن در نواحی شهری زنجان در راستای تحقق عدالت اجتماعی و به تبع آن دست‌یابی به توسعه پایدار شهری، اقدام شود.

منابع و مأخذ:

منابع

احدنژاد روشتی، محسن(1388). مدل‌سازی ارزیابی آسیب‌پذیری از زلزله (مورد: شهر زنجان)، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران.

بوچانی، محمد حسین (1385). بررسی عدم تعادل‌های فضایی – اجتماعی شهر ایلام از دیدگاه توسعه پایدار، مجله شهرداری‌ها، سال ششم، شماره 73، تهران. صص 66- 69.

پاگ، سدریک (1383). شهرهای پایدار در کشورهای در حال توسعه، ترجمه ناصر محرم نژاد، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری.

حکمت نیا، حسن و موسوی، میر نجف (1385). کاربرد مدل در برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای، انتشارات علم نوین، چاپ اول، یزد.

خوش روی، قهرمان (1385) عدالت اجتماعی و فضایی شهر، اولین همایش ملی عمران شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج. صص 1- 13. (www.civilica.com).

ذاکریان، ملیحه، موسوی، میرنجف، باقری کشکولی، علی (1389). تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در محلات شهری میبد از منظر توسعه پایدار، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال اول، شماره دوم، صص 61 – 84.

زیاری،کرامت الله (1383)؛ اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای؛ چاپ سوم، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.

سازمان مسکن و شهرسازی استان زنجان (1386)، نقشه‌های طرح تفضیلی تجدید نظر شهر زنجان.

صادق زاده، محمد (1389)، ساماندهی فضایی- کالبدی شهر ماکو با تأکید بر کاربری اراضی شهری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه اصفهان

ضرابی، اصغر و موسوی، میر نجف (1389). تحلیل فضایی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری یزد، تحقیقات جغرافیایی، شماره 97، صص 27 – 46.

عبدی دانشپور، زهره (1378). تحلیل عدم تعادل فضایی در شهرها، مورد تهران، مجله صفه، سال نهم، شماره بیست و نهم، دانشگاه شهید بهشتی تهران.

قره نژاد، حسن (1376). بررسی توزیع جغرافیایی مراکز بهداشتی – درمانی در شهر اصفهان، تحقیقات جغرافیایی، شماره 44. صص 91- 102.

هادی پور، حلیمه خاتون، فرهودی، رحمت الله و پور احمد، احمد (1385)، معیارهای موثر در مرزبندی نواحی مناطق شهری (منطقه یک شهرداری تهران)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، تهران: شماره 57. صص 93 – 111.

مرکز آمار ایران(1385)، نتایج سرشماری نفوس و مسکن شهر زنجان.

وارثی، حمیدرضا، علی زنگی‌آبادی، حسین یغفوری(1387). بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی(شهر زاهدان)، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 11، بهار و تابستان  صص 139 – 156.

Chen, Yanguang (2008), A Wave-Spectrum Analysis of Urban Population Density: Entropy, Fractal.

Chiang, Zippng(2009), Developing an Online Financial Decision Support Module Based on Fuzzy MCDM Method and Open Source Tolls, International Conference on Information and Financial Engineering, IEEE.

Drakakis- Smith, David (2000), Third World Cities: Second Edition , Rutledge, London.

Jiangchang, Lu; Zhiwei Zhao; Lin, Zhu.(2008), Evaluation and Selection of Supplier in Supply Chain Based on RST and VIKOR algorithm, IEEE.

M.-T. Chu et al. (2006), Comparison among three analytical methods for knowledge communities group-decision analysis , Expert Systems with Applications xxx (2006) xxx–xxx.

Marcotulloo, Peter, J, (2001), Asian Urban sustainability era of Globalization, Studies, Tokyo, Japan.

Opricovic, Serafim(2009), A Compromise Solution in Water Resource Planning, Water Resource Manage, 23, 1549-1561.

S. Opricovic, G.-H. Tzeng (2004), Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operational Research 156 445–455

Sanayei, Amir ,Mousavi, S. Farid & Yazdankhah, A.(2010), Group decision making process for supplier selection with VIKOR under fuzzy environment, Expert Systems With Applications, 37, 24-30.

Tsai,  yu.  Hsin(2005).Quantifying Urban form Compactness Versus Sprawl. Urban Studies, vol. 142, No1.

Wei, Jingzhu; Lin, Xiangyi(2008), The Multiple Attributed Decision-Making VIKOR Method and Its Application, IEEE.

Wheeler, James O, Muller, Peter O. (1986), Economic Geography, John Wiley & Sons, Inc, Canada.

Wu, Huang-Yi, Tzeng, Gwo-Hshiung & Chen, Yi-Hsuan (2009), A fuzzy MCDM approach for evaluating banking performance based on Balance Scorecard, Expert Systems With Applications, 36, 10135-10147.