بن مایه های اساطیری در منتخبی از قصه‌های بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات لری

فرشته روستا ¹ , محمدرضا معصومی ² , جلیل نظری ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/12/26 تاریخ پذیرش : 1400/03/29 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: قصه‌های عامیانه, قوم بختیاری, بن‌مایه‌های اساطیری, کهگیلویه‌ و بویراحمد,

چکیده مقاله :

بن‌مایه‌های اساطیری در قصه‌های عامیانۀ مردم بختیاری و کهگیلویه‌ و بویراحمد نمود بارزی دارند. در این پژوهش و با توجه به اهمیت موضوع و جایگاه فرهنگ و ادبیات عامه در پژوهش‌ها، به بررسی و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در منتخبی از قصه‌های عامیانۀ مکتوب در بین مردم بختیاری و کهگیلویه ‌و بویراحمد پرداخته شده است. این پژوهش به شکل بنیادی، بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای و به روش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است. در این پژوهش، سی قصه از قصه‌های محلی این اقوام؛ از جمله اُوسانه‌های لردگان، افسانه‌های چهارمحال‌ و بختیاری، افسانه‌های‌ بختیاری، بخارای من ایل من و طنز و حماسۀ بویراحمدی انتخاب گردیده و بررسی و تحلیل شده است. نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین بن‌مایه‌های اساطیری در این قصه‌ها، موضوعاتی چون حضور دیوان و پریان، اسب بالدار، کوه، پیکرگردانی انسان به حیوان، توصیف، موجودات خارق‌العاده و ... است. همچنین بسیاری از بن‌مایه‌های اساطیری رایج در قصه‌های این اقوام، بازمانده از اساطیر ایران باستان است که نمونه‌های مشابهی نیز در شاهنامۀ فردوسی دارد.

چکیده انگلیسی:

Mythic themes have an outstanding position in the folktales of the Bakhtiyarie and Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad people. Of significant themes one can refer to a horse, especially Pegasus, metamorphosis – transformation of a human being to an animal and vice versa - mountain, demons and fairies, and strange animals. In this research, thirty stories from the local stories of these tribes; The legends of the lords, the folktales of Chaharmahal and Bakhtiari, the legends of Bakhtiari, My Bukhara My tribe, and The satire and epic of Boyer-Ahmadi have been selected and studied and analyzed. The results suggest that the most important themes in the selection of tales include the presence of demons and fairies, Pegasus, mountain, human to animal metamorphosis, and description of strange animals. Also, the majority of the mythic themes amongst these races are the residue of the myths in the culture of the ancient Iran. It is worth mentioning that there are some of the similar instances in the Ferdowsi's Shahname. 

منابع و مأخذ:

1- آسمند، علی و خسروی، حسین. (1377). افسانه ­های چهارمحال و بختیاری، شهرکرد: ایل.

2- آسمندجونقانی، علی. (1380). تاریخ ادبیات در قوم بختیاری، اصفهان: شهسواری.

3- آیدنلو، سجاد. (1388). از اسطوره تا حماسه. چاپ دوم، تهران: سخن.

4- آقاخانی ­بیژنی، محمود و همکاران. (1396). «باور بلاگردانی در قوم بختیاری»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شمارۀ 14، خرداد و تیر. صص 49ـ67.

5- احمدیان، بهرام. (1387). پژوهشی دربارۀ ایل بختیاری، تهران: آگاه.

6- اکبری، پریسا. (1394). آب در هنر دنیای باستان، تهران: تیسا.

7- الیاده، میرچا. (1386). چشم­ انداز­های اسطوره، ترجمۀ جلال ستاری، چاپ دوم، تهران: طهوری.

8- امان‌اللهی بهاروند، سکندر. (1370). قوم لر، تهران: آگاه.

9- امیرقاسمی، مینو. (1391). دربارۀ قصه‌های اسطوره‌ای، تهران: مرکز.

10- اوستا. (1392). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چاپ هفدهم، تهران: مروارید.

11- اوشیدر، جهانگیری. (1371). دانشنامۀ مزدیسنا، تهران: مرکز.

12- ایمان، محمدتقی. (1388).مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

13- باجلان فرخی، محمدحسین. (1392). اسطوره و آیین، چاپ دوم، تهران: افکار.

14- بختیاری، علیقلی­خان. (1362). تاریخ بختیاری، چاپ دوم، تهران: اساطیر.

15- بهمن بیگی، محمد. (1368). بخارای من ایل من، چاپ اول، تهران: آگاه.

16- بهنام، جمشید. (1352). ساخت­های خانواده و خویشاوندی در ایران، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.

17- پاینده، حسین. (1389). داستان کوتاه در ایران، جلد 1، چاپ اول، تهران: نیلوفر.

18- تهماسبی کهیانی، جهانبخش. (1391). اُوسانه­ های لردگان، چاپ اول، شهرکرد: نیوشه.

19- داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

20- رستگارفسایی، منصور. (1388). پیکرگردانی در اساطیر، چاپ دوم،تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

21- روحانی سراجی، سید حسن، خسروی، حسین و همتی، امیرحسین. (1397).«کهن‌الگوی مادر مثالی در قصه‌های مشدی گلین خانم با تکیه‌بر نظریات یونگ»، نشریۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال14، شمارۀ 52، پاییز. صص 211ـ247.

22- زرین ­کوب، عبدالحسین. (1333). مجلۀ سخن، جلد 5، شمارۀ 12. صص 920ـ925.

23- شوالیه، ژان و آلن گربران. (1388). فرهنگ نماد­ها، جلد 1ـ5، ترجمه سودابه فضایلی، چاپ سوم، تهران: جیحون.

24- صادقی، اسماعیل و آقاخانی بیژنی، محمود. (1395). بوطیقای شعر نو روایی معاصر، چاپ اول، شهرکرد: دانشگاه شهرکرد.

25- صادقی ­فسایی، سهیلا و عرفان ­منش، ایمان. (1394). «مبانی روش ­شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی»، راهبرد فرهنگ، سال 8، شمارۀ 29، صص 61ـ91.

26- فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه، جلد 1ـ2، پیرایش جلال خالقی­ مطلق، چاپ اول، تهران: سخن.

27- کرتیس، وستا سرخوش. (1390). اسطوره­ های ایرانی، ترجمه عباس مخبر، چاپ هشتم، تهران: مرکز.

28- کریستین­ سن، آرتور. (1393). نمونه ­های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه­ ای ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چاپ پنجم، تهران: چشمه.

29- کزازی، میرجلال ­الدین. (1394). نامۀ باستان، ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی، جلد 7، چاپ چهارم، تهران: سمت.

30- کوپر، جی.سی. (1392). فرهنگ نماد­های آیینی، ترجمه رقیه بهزادی، چاپ اول، تهران: علمی.

31- لیموچی، کتایون. (1385). افسانه‌های مردم بختیاری، تهران: پازی تیگر.

32- مارزلف، اولریش. (1376). طبقه ­بندی قصه­ های ایرانی، ترجمه کیکاووس جهانداری، چاپ دوم، تهران: سروش.

33- محجوب، محمدجعفر (1393). ادبیات عامیانه ایران، به­کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ پنجم، تهران: چشمه.

34- مختاریان، بهار. (1392). درآمدی بر ساختار اسطوره ه­ای شاهنامه، چاپ دوم، تهران: آگه.

35- مصطفوی، علی ­اصغر. (1369). اسطورۀ قربانی، چاپ اول، تهران: مؤلف.

36- میهن‌دوست، محسن. (1355). «پدیده ­های وهمی دیر سال در جنوب خراسان»، مجلۀ هنر و مردم، شمارۀ 171، تهران. صص 44ـ50.

37- واحددوست، مهوش. (1387). نهادینه­ های اساطیری در شاهنامه، چاپ دوم، تهران: سروش.

38- وارنر، رکس. (1386). دانشنامۀ اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چاپ سوم، تهران: اسطوره.

39- ورمازرن، مارتین. (1393). آیین میترا، ترجمه بزرگ نادرزاد، چاپ هشتم، تهران: چشمه.

40- ولدی جهان­آباد، عبدالله. (1394). طنز و حماسه بویراحمدی، یاسوج: چویل.

41- هال، جیمز. (1390). فرهنگ‌نگاره­ای نماد­ها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، چاپ پنجم، تهران: فرهنگ معاصر.

42- هینلز، جان­راسل. (1393). شناخت اساطیر ایران، ترجمه محمدحسین باجلان فرخی، چاپ چهارم، تهران: اساطیر.

43- یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

44- یونگ، کارل گوستاو. (1368). چهار صورت مثالی، ترجمۀ پروین فرامرزی، چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی.

45- یونگ، کارل گوستاو .(1389). انسان و سمبول­ هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، چاپ هفتم، تهران: جامی.