امکان‌سنجی ارائه مدل برای اثر مشارکت اجتماعی بر بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری (نمونه مورد مطالعه: مشهد، 1400)

الموضوعات : مطالعات جامعه شناختی شهری

رستم صابری فر ¹ (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 16 الأحد , رمضان, 1443 تاريخ التأكيد : 29 الخميس , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 28 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1444

الکلمات المفتاحية: مشارکت اجتماعی, معادلات ساختاری, مشهد,  بازآفرینی, بافت­های ناکارآمد,

ملخص المقالة :

طرح های بازآفرینی شهری به‌خصوص در بافت‌های ناکارآمد با تنگناهای متعددی روبرو هستند. یکی از مهم‌ترین دلایل این ناکارآمدی، کندی روند اجرا و کمبود اعتبارات است. معدود طرح های موفق، نشان دهنده آن است که تعامل سازنده مردم و دولت می تواند این مشکل را مرتفع کند. برای رسیدن به این منظور، بر مشارکت مردم تأکید زیادی می شود اما تلاش برای متقاعد کردن مردم، چندان موفق نبوده است. بنابراین تحقیق پیشِ روی برای بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت مردم در بازآفرینی بافت های ناکارآمد شهر مشهد به انجام رسید. چارچوب نظری تحقیق رهیافت مشارکتی و در قالب دو نظریه ساختارگرایی و ساختاری- کارکردی انتخاب شد. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است و برای گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق‌ساخته (با روایی 79/0)، استفاده شده است. داده های مورد نیاز نیز از 900 نفر از شهروندان ساکن در بافت های ناکارآمد شهری گردآوری، و نمونه های تعیین شده به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده‌اند. داده ها با استفاده از ضریب همبستگی، آزمون تی تک‌نمونه ای، آزمون فریدمن، معادلات ساختاری و تحلیل مسیر ارزیابی شدند. نتایج نشان دادند که مشارکت اجتماعی و تمامی ابعاد چهارگانه آن (گرایش به نظم اجتماعی (r=0/261)، حس مسئولیت (r=0/290)، احساس امنیت (r=0/278) و بسیج گروه ها (r=0/270) بر حضور و مشارکت ساکنین در بازآفرینی (r=0/449) اثر گذار، و مدل طراحی شده دارای برازش مناسب است. با توجه به مدل طراحی شده و تعیین میزان اثر هر عامل در ابعاد مختلف بازآفرینی، می توان این روند را با سرعت بیشتری پی‌گیری نمود.

المصادر:

بابک، ارسیا؛ ساعی،‌احمد؛‌ طاهری، ‌ابوالقاسم و ازغندی، ‌علیرضا ‌(1398). ارائه مدل اثرگذار مشارکت اجتماعی بر نگرش به بازآفرینی شهری (مورد مطالعه: مردم شهر تهران).‌ پژوهش‌های سیاسی و بین­المللی، سال 10، شماره 38، صص. 167-141.

باندز، مایکل (1395). نظریه اجتماعی شهری، ترجمه صدیق سروستانی، مؤسسه چاپ و انتشارات، تهران.

حسین­زاده، علی­حسین و فدائی، حمید (1391). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت شهروندان در امور شهری (مطالعه موردی، شهر شهر کرد)، مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال 2، شماره  5، صص. 82-59.

رهنما، محمد رحیم (1387). اثرات اجرای طرح­های بهسازی و نوسازی مرکز شهر مشهد بر محله پایین خیابان، جغرافیا و توسعه، سال 11، شماره  3، صص. 180-157.

ریتزر، جرج (1384). نظریه­های جامعه­شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران : انتشارات علمی.

سازمان بازآفرینی شهر بیرجند (1399). گزارش اولیه بازآفرینی شهر بیرجند، سازمان عمران و بازآفرینی شهر بیرجند، بیرجند.

سریع­القلم، محمود (1371). سنت، مدرنیسم و فرهنگ توسعه، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، سال 7، شماره­های 2 و 3، صص. 18-1.

سقایی، مهدی (1397). شناسایی و اولویت­بندی بافت­های فرسوده شهری در راستای کاهش آسیب­پذیری ناشی از زلزله، مطالعه موردی: منطقه 5 اصفهان، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، سال 12، شماره 105، صص. 182-171.

سیف­زاده، حسین (1375). مدرنیته و نظریه­های جدید علم سیاست، تهران: نشر میزان.

شادی­طلب، ژاله (1382). مشارکت اجتماعی زنان، زن در توسعه و سیاست، سال 1، شماره 3، صص. 176-141.

صابری­فر، رستم (1400). بررسی اثر احساس محرومیت بر بهزیستی اجتماعی در بافت های ناکارآمد شهری (نمونه موردی شهر مشهد)، مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال 1، شماره 38، صص. 98-72.

صابری­فر، رستم (1399). واکاوی احساس نابرابری و اثر آن بر مشارکت شهروندان در اداره کلان­شهرها (مورد شناسی: شهر مشهد)، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای، سال 10، شماره 35، صص. 63-42.

صاحبی، الهه (1399). بازسازی بافت­های قدیمی در شهرهای میانه (مورد مطالعه شهر تربت حیدریه)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه پیام نور.

عندلیب، علیرضا؛ اشکان، بیات و رسولی، لیلا (1392). مقایسه و تطبیق بازآفرینی بافت­­های فرسوده بلوک خیام‌شهر تهران و پروژه لیورپول، آمایش محیط، سال 6، شماره 23، صص. 104-79.

فرهادیان، امیر (1397). طراحی مدلی متعارف از رابطه بین شاخص­های شناسایی بافت فرسوده و توسعه پایدار شهری در بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی، پژوهش­های اقتصادی و توسعه منطقه­ای، سال 25، شماره 16، صص. 193-177.

گروه جغرافیای دانشگاه پیام نور (1398). ارزیابی سیاست­های مسکن و بازآفرینی شهری، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

گیدنز، آنتونی (1381). جامعه­شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.

محمودی­میمند، محمد؛ شیره پز­آران، علی اصغر؛ نوایی، میثم و کاظمی بیدگلی، عباس (1392). شناسایی عوامل مؤثر بر اعتماد عام‌گرایانه در سازمان ها (مطالعه موردی : سازمان های دولتی و عمومی شهرستان کاشان)، پژوهش­نامه مدیریت تحول، سال 5، شماره  9، صص. 195-172.

میرزایی، مینو؛ لطفی،  حیدر؛ وزیرپور، شب بو و عدالتخواه، فرداد (1389). بحران حاشیه­نشینی و سکونتگاه­های غیر رسمی در مدیریت، جغرافیای انسانی، سال 2، شماره 2، صص 42-29.

نژادبهرام، زهرا (1388). موانع مشارکت سیاسی در ایران، رساله دکتری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، تهران.

Abdullah,J.,Ahmad, C.B., Saad, M., Rahayu, S. & Wahab, A. (2016). Public Participation: KL Draft City Plan 2020. AjBeS. 1(3).pp. 33-41. doi:10.21834/ajbes.v1i3.35.

Conroy, M.M. & Evans-Cowley, J. (2006). E-ParticipationinPlanning:AnAnalysisofCitiesAdopting On-LineCitizenParticipationTools. Environment and Planning. C, Government & Policy. 24(3). pp 371–384. doi:10.1068/c1k

Degbelo,A., Bhattacharya, D., Granell, C. & Trilles, S. (2016). Toolkitsfor Smarter Cities: A BriefAssessment. In Ubiquitous Computing and Ambient Intelligence. Cham. Springer International Publishing. doi:10.1007/978-3-319-48799-1_47.

Fischer, F. & Gottweis, H. (2012). The Argumentative Turn Revisited. Duke University Press.  doi:10.1215/9780822395362.

Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American Cities. Random House.

Jankauskaitė-Jurevičienė, L. & Mlinkauskienė, A. (2021). Community Participation in Decision Making Processes in Urban Planning: The Case of Kaunas. Journal of Contemporary Urban Affairs. 5(2). pp.197– 208.

Li, H. & Jong, M. (2017). Citizen Participation in China. Seco-citydevelopment,Will‘new-typeurbanization’ generate a break through in realizingit? Journal of Cleaner Production. 162. pp. 1085–1094. doi:10.1016/j.jclepro.2017.06.121.

Lues, L. (2014). Citizen Participation as acontributor to sustainable democracy in South Africa. International Review of Administrative Sciences. 80(4). pp.789–807. doi:10.1177/0020852314533450.

Nguyen, T.V. Le, C.Q., Tran, B.T. & Bryant, S.E. (2015). Citizen Participationin City Governance:Experiences from Vietnam.PublicAdmin. Dev. 35(1). pp. 34–45. doi:10.1002/pad.1702.

Onyimbi, J.R., Koeva, M. & Flacke, J. (2017). Public Participation Using 3D City Models. E-Participation Opportunitiesin. Kenya.

Rothstein, Bo. (2020). Social traps and the problem of Trust.Cambridge University press.

Silva, C. N. (2010). Handbook of research on e-planning. ICTs for urban development and monitoring. IGIGlobal. doi:10.4018/978-1-61520-929-3.

Tanrikul, A. & Hoskara, S. (2019). A New Framework for the Regeneration Process of Mediterranean Historic City Centres. Sustainability, 11(16), 44-83.

Yamagishi, T. (2022). Trust as a Form of Social Intelligence Trust in Society, Russell Sage Foundation, New York.