تحلیل رابطه محل سکونت، سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیبهای اجتماعی جوانان (مورد مطالعه: جوانان محله خزانه تهران)
الموضوعات : مطالعات جامعه شناختی شهری
مصطفی نظیری
1
,
طاهره میرساردو
2
,
محمد مهدی لبیبی
3
1 - دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه مدیریت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: اوقات فراغت, محل سکونت, آسیبهای اجتماعی, واژه‌های کلیدی: سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای,
ملخص المقالة :
هدف تحقیق تحلیل رابطه محل سکونت، سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیبهای اجتماعی بود که در بین جوانان 29-18 ساله محله خزانه تهران به اجرا درآمد. چارچوب نظری با تلفیق نظریه‌های کلمن، پاتنام، بوردیو، لین، فوکویاما، ساترلند و نیومن شکل گرفت. روش پیمایش، تکنیک پرسشنامۀ محقق ساخته، جامعۀ آماری کلیۀ جوانان (29-18 سال) بودند که از آخرین سرشماری سال 1395 مرکز آمار ایران استخراج شد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران (384) تعیین شد. نمونه‌گیری طبقه‌ای مبتنی بر جنس بود. واحد مطالعه نیز دختر یا پسر جوان ساکن در محلۀ خزانه بود. برای پایایی یک نمونۀ 30 تایی از پرسشنامه‌ها در بین جامعه اجرا شد و مقدار آلفای کرونباخ آن بالاتر از 0.70 به دست آمد. فرضیات با استفاده از آزمون تحلیل مسیر و با استفاده از نرم‌افزار LESREL8.8 و آزمون مقایسۀ میانگین و تحلیل واریانس با استفاده از نرم‌افزار spss26 انجام شد. نتایج آزمون تحلیل مسیر نشان داد سازۀ محل سکونت در بعد محیط کالبدی، آموزشی و بهداشتی و سازۀ محل سکونت در بعد گذراندن اوقات فراغت و امکانات رفاهی با سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای دارای ارتباط معنادار است و با احتمال 99 درصد سازۀ سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیب اجتماعی در بین جوانان ساکن در محلۀ خزانۀ شهر تهران ارتباط معنادار دارد. نتایج آزمون تحلیل واریانس نیز رابطۀ تعداد سالهای سکونت در محل، مساحت منزل مسکونی، تعداد اتاق‌ها، امکانات آموزشی- بهداشتی و رفاهی را با آسیب اجتماعی را تأیید کرد.
_||_
سال سیزدهم ـ شمارهی چهل و هشتم ـ پاییز 1402
تحلیل رابطه محل سکونت، سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیبهای اجتماعی جوانان (مورد مطالعه: جوانان محله خزانه تهران)
مصطفی نظیری1، طاهره میرساردو2، محمدمهدی لبیبی3
چکیده
هدف تحقیق «تحلیل رابطه محل سکونت، سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیبهای اجتماعی» بود که در بین جوانان 29-18 ساله محله خزانه تهران به اجرا درآمد. چارچوب نظری با تلفیق نظریه‌های «کلمن، پاتنام، بوردیو، لین، فوکویاما، ساترلند و نیومن» شکل گرفت. روش پیمایش، تکنیک پرسشنامۀ محقق ساخته، جامعۀ آماري کلیۀ جوانان (29-18 سال) بودند که از آخرین سرشماری سال 1395 مرکز آمار ایران استخراج شد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران (384) تعیین شد. نمونه‌گیری طبقه‌ای مبتنی بر جنس بود. واحد مطالعه نیز دختر یا پسر جوان ساکن در محلۀ خزانه بود. برای پایایی یک نمونۀ 30 تایی از پرسشنامه‌ها در بین جامعه اجرا شد و مقدار آلفای کرونباخ آن بالاتر از 0.70 به دست آمد. فرضیات با استفاده از آزمون تحلیل مسیر و با استفاده از نرم‌افزار LESREL8.8 و آزمون مقایسۀ میانگین و تحلیل واریانس با استفاده از نرم‌افزار spss26 انجام شد. نتایج آزمون تحلیل مسیر نشان داد سازۀ محل سکونت در بعد محیط کالبدی، آموزشی و بهداشتی و سازۀ محل سکونت در بعد گذراندن اوقات فراغت و امکانات رفاهی با سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای دارای ارتباط معنادار است و با احتمال 99 درصد سازۀ سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیب اجتماعی در بین جوانان ساکن در محلۀ خزانۀ شهر تهران ارتباط معنادار دارد. نتایج آزمون تحلیل واریانس نیز رابطۀ تعداد سالهای سکونت در محل، مساحت منزل مسکونی، تعداد اتاق‌ها، امکانات آموزشی- بهداشتی و رفاهی را با آسیب اجتماعی را تأیید کرد.
واژه‌های کلیدی: سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای، آسیبهای اجتماعی، اوقات فراغت، محل سکونت.
مقدمه و بیان مسئله
یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین تحولات اجتماعي جهان در چند دهۀ اخير توسعه شهرنشيني است. ازنظر بیشتر محققان روند شهرنشيني در كشورهای درحال‌توسعه و به‌طور كلّي در ايران به‌طور اخص به دلايل خاص خود شتابان به سمت کلان‌شهری و قطبي شدن پیش رفته است و این امر عواقب و پيامدهای متفاوتي را به دنبال داشته و با آسیبهای شهری متعددي همراه شده است. آسیبهای كالبدی، آسیبهای تأسيساتی، آسیبهای اقتصادی، آسیبهای زیست‌محیطی، آسیبهای خدماتي و بالاخره آسیبهای اجتماعي در حوزه‌های شهری، ازجمله پيامدهاي شهرنشيني شتابان عنوان شده است.
موضوع آسیبهای اجتماعی از بحران‌های قرن بیست و یکم محسوب می‌شود، چون این آسیب‌ها مهم‌ترین عوامل ایجادکننده رفتارهای پرخطر در جوامع هستند. آسیبهای اجتماعی ازآن‌جهت که در کمین پرارزش‌ترین سرمایه جوامع یعنی سرمایه انسانی خصوصاً جوانان نشسته‌اند و آنان را در چنگال عوارض و پیامدهای منفی خود گرفتار نموده‌اند، بسیار حائز اهمیت هستند (زندی و همکاران،1394). همچنین بعضی از محلههای سکونت در مناطقی از شهرها که زیرساخت مناسبی ندارند نسبت به مناطق مسکونی مناسب و مرفه بیشتر محل رفت‌وآمد و زندگی افراد و اقشار با درآمد پایین و مهاجران است که این خود باعث ایجاد و نیز افزایش آسیبهای گوناگون ازجمله آسیبهای کارکردی، کالبدی و... در این مناطق می‌شود. با پیچیده‌تر شدن روابط اجتماعی، صنعتی شدن کشور، سست شدن روابط عاطفی حاکم بر خانواده، شکاف بین نسلی، بیکاري، فقر، مهاجرت بی‌رویه به شهرهاي بزرگ و کلان‌شهرهایی هم چون تهران، افزایش حاشیه‌نشینی و... زمینه مناسبی براي گسترش انواع آسیب‌هاي اجتماعی در این محلات را نیز فراهم آورده است. از سوی دیگر یکی از عناصر اساسی که نقش مهمی در (ایجاد و یا پیشگیری از) آسیبهای اجتماعی در بین جوانان دارد، عنصری به نام سرمایۀ اجتماعی است. «سرمایۀ اجتماعی نه‌تنها به اعتماد افراد محله مربوط می‌شود، بلکه نشان‌دهندۀ شبکۀ روابط اجتماعی آنان است. شبکه‌ها از روابط مستقیم یا غیرمستقیم پدید می‌آیند که توسط عوامل درون یک سیستم ایجاد میشوند و برای غلبه بر محدودیت‌های سازمانی و ساختاری که با ارتباطات ایجادشده بین افراد یا سازمان‌ها مشخص میشوند و عناصر تشکیل‌دهنده آنها شباهت یا اهداف مشترکی دارند»(معدنی، 1401). از طرفی «سرمایۀ اجتماعی یک موضوع تحقیقاتی در حال گسترش، اما هم چنان یک مفهوم بحث‌برانگیز است و استفاده از آن به‌عنوان یک ابزار تحلیلی زیر سؤال رفته است و انتقادها به دلیل عدم تطابق بین پوشش نظری مفهوم و کار تجربی تشدید می‌شود» (گانون و رابرتز4، 2020).
اگرچه مفهوم سرمایۀ اجتماعی در دو دهه اخیر مطرح‌شده، اما منشأ آن را می‌توان در اواسط قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم ردیابی کرد. الکسیس دو توکویل5، محقق فرانسوی6، در سال 1835 شکوفایی آمریکایی‌ها7 را برای کار بهتر به مشارکت اجتماعی و دموکراسی که برابری شرایط را تسهیل می‌کرد مرتبط دانست. پس از آن، جان دیویی8، این اصطلاح را در سال 1900 به کار برد. هانيفن9، محقق دیگر، در سال 1916 به مفهوم سرمایۀ اجتماعی اشاره کرد. او در این مورد می‌گوید: جنبه‌های (ملموس) مانند حسن نیت، معاشرت، همدردی متقابل و آمیزش اجتماعی که بیشترین سهم را در زندگی روزمره مردم دارند و انباشت سرمایۀ اجتماعی دارای پتانسیل در بهبود شرایط زندگی جامعه یا گروه است (متکوری10، 2018). بعد از آن، در نیمۀ دوم قرن گذشته این مفهوم رواج بیشتری پیدا کرد. اصطلاح سرمایۀ اجتماعی توسط جین ژاکوب11 در آثار او در اوایل دهه 1960 و به دنبال آن در آثار رابرت سالزبری12 در سال 1969، پیر بوردیو13 در سالهای 1972 و 1980، گلن لوری14 در سال 1977، جیمز کلمن15 در 1988، رونالد برت16 در سال 1992 و رابرت پاتنام17 در دهه 1990 مشاهده شد. در کار سالزبری، سرمایۀ اجتماعی جزء حیاتی تشکیل «گروه ذینفع» بود. به دنبال آن، اگرچه پیر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی، اصطلاح سرمایۀ اجتماعی را در سال 1972، در کار خود به کار برده بود، این مفهوم را بعداً در دهه 1980 تعریف روشن کرد (همان).
در این رابطه کلمن «معتقد است سرمایۀ اجتماعی را باید از طریق کارکردش تعریف کرد» (شاوردی، 1396). «پانتام سرمایۀ اجتماعی را میزان تعاملات شبکه‌ها، گروه‌ها و افراد می‌داند» و هر چه تعاملات بیشتر شود منجر به افزایش اعتماد اجتماعی می‌شود. هر چه این شبکه‌ها در جامعه‌ای متراکم‌تر باشند احتمال بیش‌تري هست که شهروندان بتوانند در جهت منافع متقابل همکاري کنند. همچنین علاوه بر جامعه در سطح کلان که تعاملات گسترده‌ای را در خود جای می‌دهد، اجتماع کوچک‌تری با عنوان «اجتماع شبکه‌ای» مطرح می‌شود که شبکه روابط غیررسمی فرد است و همانند جامعه بزرگ‌تر، دارای سازوکارهای روابط و تولید اعتماد است. روابط و پیوندهای اجتماعی بنابر رویکرد تحلیل شبکه، به‌عنوان سرمایۀ اجتماعی و دارایی فرد محسوب میشوند و فرد از طریق این شبکه می‌تواند به منابع و حمایت‌های موجود در پیوندها دست یابد. تنوع و شدت روابط اجتماعی فرد به دلیل الگوبرداری از شبکه و تعهدات ایجادشده در شبکه، پیامدهای مهمی در جامعه‌پذیری، دسترسی به منابع و اقدامات شخصی دارد (کارپیانو18 و همکاران، 2011). همچنین انسان موجودی اجتماعی است که در جامعه و با افراد دیگر کنش و ارتباط متقابل دارد و از این طریق مجموعه‌ای از ارزش‌ها، هنجارها و قواعد را در زندگی زیسته خود با دیگران شریک شده و به اشتراک می‌گذارد. این ارزش‌ها، هنجارها و قواعد از قبل وجود نداشته‌اند، بلکه انسان در زندگی زیسته خود و در رابطه با دیگران آنها را می‌آموزد و به اشتراک می‌گذارد و بدین‌صورت جامعه ارزشی و مدنی شکل می‌گیرد و انسان و اطرافیانش می‌توانند در چنین جامعه‌ای به دور از آسیب اجتماعی به حیات خود ادامه دهند. در حقیقت سرمایۀ اجتماعی در یک معنای وسیع شامل مجموعه‌ای از ارزش‌ها، هنجارها، قواعد و... در زندگی زیسته افراد و نیز در انواع مختلف ساختارها و نهادهای یک جامعه قابل تعریف است و افراد توسط این مجموعه عظیم است که حیات فردی و اجتماعی خود را تأمین می‌کنند. سرمایۀ اجتماعی، ذخیره و انباشتی از ارزش‌های مشترک جامعه است؛ بنابراین افراد انسانی و به‌ویژه جوانان ساکن در محلات سرمایه‌های اجتماعی هر شهر و کشور می‌باشند و از همین رو است که اساساً الگوهای رفتاری محلات به‌ویژه در نوجوانان و جوانان تأثیر بسزایی خواهد داشت و در صورت غالب بودن رفتارها و حتی گرایش‌های آنومیک اثرات مخربی بر جای خواهد داشت. از سوی دیگر این وضعیت در صورت حاکم بودن شرایط و ویژگی‌های کیفی مطلوب اثرات بسیار مثبتی را به دنبال خواهد داشت. همچنین امروزه موضوع امنيت شهري، يكي از مسائل مهم در شهرها است. عوامل متعدّدي در ايجاد شهر امن مؤثر هستند. يك عامل مؤثر در امنيت شهري، پيشگيري از آسیبهای اجتماعی و ناهنجاري اجتماعي است. با توجّه به مطالعات صورت گرفته، عوامل مختلفی ازجمله عدم هماهنگی‌های مختلف ازجمله فرهنگی و اجتماعي، فراوانی جمعيت جوان، فقر، بی‌سوادی، عدم شغل و ... عامل و بسترساز برای بزهکاری، جرم و کج‌رفتاری می‌شود. آنچه كه در شرايط حاضر در محلههای شهر تهران ازجمله محله خزانه در جنوب شهر تهران مطرح است، اين است كه جدا از فرسودگی محلات، از زمان تغيير تركيب جمعيتي شهرها و متراكم شدن آنها، شاهد نوعي تغييرات در روابط همسايگي و محلي بوده‌ایم که به نظر می‌رسد عاملی برای بروز آسیب‌هایی از نوع اجتماعی در بین ساکنان این منطقه تهران به‌خصوص جوانان بوده است. بر همین اساس به نظر می‌رسد با تّوجه به اینکه محله خزانه از یک سو يكي از مراکز مهم فرسودگی و از سوی دیگر دارای بافت بسیار متراکم، کوچه‌های باریک، محلههای متفاوت از سایر محلههای دیگر مناطق شهر تهران، پایین بودن احساس تعلّق مکانی در بین افراد محله‌ها این منطقه از شهر تهران، خانواده‌هایی با درآمد کم، وجود مهاجرین سایر شهرها در این منطقه و... است، سکنه این منطقه از تهران با مشکلاتی مواجه شده‌اند.
همچنین مبارزه با آسیب‌ها و معضلات اجتماعی و کنترل آنکه درصد قابل‌ملاحظه‌ای از جمعیت شهرها و به‌ویژه جوانان را با خود درگیر نموده است و علاوه بر سد کردن راه رشد و تعالی افراد درگیر، رشد و تعالی فردی و روابط اجتماعی نسل جدید را نیز با خطراتی مواجه ساخته و خواهد ساخت با روش آزمایش و خطا به نتیجه مطلوب نمی‌رسد. بدین منظور انجام تحقیق در جهت برنامه‌ریزی مدبرانه عمیق بر اساس شرایط و موقعیّت خاص محله‌ها و شهرها لازم، ضروری و از اهمیت بالایی برخورداراست. این امر مهم جز با تجهیز تئوریک و اجرایی بدنه مدیریت دست‌اندرکار و جمع‌آوری بهینه و دقیق به همراه سازماندهی آمار و اطلاعات، بدون حذف و اضافه تحقق نخواهد یافت. همچنین اهمّیّت دیگری که تحقیق در رابطه با آسیبهای اجتماعی دارد ازآن‌جهت است که در صورت وجود معضل آسیب‌ها (که شواهد نشان از وجود آنها در جهات مختلف از محله مورد مطالعه دارد) می‌توان آنها را به‌صورت یک واقعیت اجتماعی بررسی و راه‌های مؤثر رهایی از آنها را نشان داد، چون گاهی صحیح نبودن راه‌های رهایی از هر مسئله و معضل اجتماعی و فردی، نه‌تنها کمکی به رفع این معضلات نمی‌کند، بلکه به آنها دامن نیز می‌زند؛ بنابراین با توجّه به دلایل و قرائن ذکر شده، انجام تحقیقات سیستماتیک و منظم آسیبهای اجتماعی در محلات با بافت‌های فرسوده شهری به‌ویژه در کلان‌شهر تهران و همچنین بررسی نقش سرمایۀ اجتماعی در میزان کاهش یا افزایش آسیبهای اجتماعی این مناطق بسیار با اهمّیّت و ضروری است. بر همین اساس و با تّوجه به مطالب و دلایل ذکر شده، هدف محقق تحلیل رابطه محل سکونت، سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیبهای اجتماعی جوانان و پاسخ به سؤال اصلی ذیل است:
آیا بین محل سکونت، سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیبهای اجتماعی جوانان محله خزانه شهر تهران رابطه‌ای وجود دارد؟
در رابطه با این تحقیق پیشینه کاملاً مرتبط یافت نشد که این امر می‌تواند بیانگر نبود تحقیقات کافی در رابطه با موضوع مطرح در این مقاله باشد و این خود نشان از نیاز به انجام و نیز جدید بودن این تحقیق است. با تّوجه به این خلأ سعی شد پیشینه تحقیقات نزدیک به موضوع از بین تحقیقات در دسترس و نیز جدیدترین آنها گردآوری شود.
درویشی (1401) تحقیقی با عنوان «فراتحلیل پژوهش‌های سرمایۀ اجتماعی و پیشگیری از جرم با رویکرد فرا ملی» و با هدف بررسی پیشینه از میان تمام پژوهش‌های مرتبط با رابطه میان سرمایۀ اجتماعی و پیشگیری از جرم که بین مهروموم‌های 1390 تا 1399 در مجلات معتبر علمی به چاپ رسیده بودند، انجام داد که نتایج حاکی از آن بود که سرمایۀ اجتماعی بر پیشگیری از جرم به‌طور معناداری اثرگذار است. همچنین اندازه اثر متغیرهای سرمایۀ اجتماعی می‌تواند اهمّیّت آنها را در پیشگیری از جرم نشان داده و راهنمایی در تحقیقات آتی و در سیاست‌گذاری‌ها در این زمینه گردد. عشایری و همکاران (1401) تحقیقی با عنوان «رابطه بین مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی و بزهکاری اجتماعی: فراتحلیلی از مطالعات از 2008 تا 2021» انجام دادند که یافته‌ها حاکی از آن بود سرمایۀ اجتماعی شکل غیررسمی کنترل جمعی است که رفتار بزهکارانه و مجرمانه را با ایجاد نظم اجتماعی، تقویت تعلق اجتماعی، افزایش تعامل و پیوندهای اجتماعی و ایجاد چتر نظارتی و تعهد جمعی به هنجارهای اخلاقی اجتماعی را کاهش می‌دهد. پاشاپور و همکاران (1401) تحقیقی با عنوان «سنجش عوامل نارسایی کالبدی- فضایی مؤثر بر بروز جرایم با تأکید بر توسعه پایدار (مطالعه موردی شهرستان بهارستان)» انجام دادند که نتایج بیانگر وضعیت نامطلوب امنیت این شهر بود. همچنین تحلیل عاملی نیز نشان داد که مواردی چون فضای متروک، تداخل کاربری‌ها، فضای جاذب مردان، فضاهای قابل گریز، معابر پرپیچ‌وخم، فضاهای پنهان و دارای پوشش گیاهی انبوه که در رتبه‌های بعدی قرار دارند، از عوامل مؤثر بر نارسایی کالبدی فضایی مؤثر بر ایجاد و توسعه ناامنی به‌ویژه در حوزه‌های سرقت و نزاع بوده که تحقّق توسعه پایدار را در ابعاد امنیتی و اجتماعی به چالش کشیده است.
فتّاحی و همکاران (1399) در تحقیقی با عنوان «آسیبشناسی پایداری محلههای شهری با تأکید بر آسیبهای اجتماعی» انجام دادند که یافته‌های تحقیق بیانگر آن بود که محلات منطقۀ یک شهرداری تهران با آسیبهای اجتماعی روبۀ رشدی روبرو هستند. آسیبهای اجتماعی مشترک در سطح منطقۀ طلاق، دختران فراری، تکدیگری، اعتیاد به مواد مخدر و کارگران فصلی است. ازلحاظ توزیع فضایی بیشتر در میدانها ازجمله میدان تجریش محلههای پرتراکم قابل‌توجه است. خشیار و خوبی نژاد (1396) تحقیقی با عنوان «بررسی آسیبهای فردی و اجتماعی با کیفیت محیط زندگی با تأکید بر مادۀ 91 حقوق شهروندی» انجام دادند که نتایج این تحقیق نشان داد، نبود ارزش‌های مذهبی و اخلاقی، شیوع خشونت و اعمال خلاف، وجود مشاغل کاذب، آشفتگی و ضعف همبستگی میان افراد محل و حاشیه‌نشینی ازجمله عوامل مربوط به محل سکونت است که می‌تواند موجب گرایش به مواد مخدر و روان‌گردان شود.
فلاحی و همکاران (1395) تحقیقی با عنوان «پیامدهاي رویکرد محله‌محوري شهر تهران با نشانگرهاي سرمایۀ اجتماعی» انجام دادند که نتایج تحقیق نشان داد بین متغیر مدیریت محله و مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی (اعتماد اجتماعی، مشارکت، انسجام، پیوندهاي اجتماعی غیررسمی، تعلق اجتماعی) رابطۀ معنادار و مستقیمی وجود دارد. متغیر اعتماد اجتماعی داراي بیشترین رابطه و متغیر تعلق اجتماعی داراي کمترین رابطه با متغیر محله محوري بود.
عباس‌زاده و همکاران (1391) در تحقیقی به «سنجش آنومی اجتماعی در میان دانشجویان دانشگاه آزاد تبریز و تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر آن» پرداختند. براساس نتایج تحقیق، میانگین آنومی اجتماعی در بین دانشجویان پاسخگو در حد متوسط به بالا بود. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی (اعتماد نهادی، مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی) بر آنومی اجتماعی تأثیرگذار بوده است.
وانگ19 و همکاران (2022) تحقیقی با عنوان «تأثیر سرمایۀ اجتماعی سایت شبکه‌های اجتماعی بر هویت اجتماعی و رفتار مستمر مشارکت‌کنندگان» انجام دادند که نتایج نشان داد که اعتماد اجتماعی و تراکم شبکه به‌طور مستقیم و معنی‌داری بر هویت اجتماعی و رفتار مشارکت مستمر اعضا تأثیر می‌گذارد. سرمایۀ اجتماعی سایت شبکه‌های اجتماعی با استفاده از یک زبان مشترک بر هویت اجتماعی تأثیر مثبت گذاشتند، اما این ارتباط مستقیم با رفتار مشارکت مستمر نداشت. ایار و افرا (2022) تحقیقی با عنوان «بررسی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی با رفتارهای خشونت‌آمیز جوانان شهر ایلام» انجام دادند که یافته‌ها نشان داد بین سرمایۀ اجتماعی و رفتارهای خشونت‌آمیز جوانان (آسیب اجتماعی) رابطۀ معنادار و معکوس وجود دارد. همچنین بین کنترل اجتماعی و حمایت اجتماعی با رفتارهای خشونت‌آمیز جوانان رابطۀ معنادار و معکوس وجود دارد. مدل تحلیل مسیر نشان داد که سرمایۀ اجتماعی علاوه بر تأثیر مستقیم بر ارتکاب خشونت به‌صورت غیرمستقیم از طریق متغیرهای میانی کنترل اجتماعی و حمایت اجتماعی، بر متغیر رفتارهای خشونت‌آمیز نیز تأثیر معکوس دارد. پس رفتارهای خشونت‌آمیز جوانان را می‌توان به کاهش سرمایۀ اجتماعی در جامعه نسبت داد؛ یعنی به همان اندازه که احساس حمایت اجتماعی و کنترل اجتماعی در بین افراد وجود دارد، سرمایۀ اجتماعی افزایش می‌یابد و تأثیر بازدارنده‌ای در گسترش رفتارهای خشونت‌آمیز در جامعه خواهد داشت؛ بنابراین سرمایۀ اجتماعی عامل بسیار مهمی در مبارزه با رفتارهای خشونت‌آمیز جوانان در جوامع معاصر است. گانون و رابرتز20 (2020) تحقیقی با عنوان «سرمایۀ اجتماعی: بررسی نظریه و شکاف تجربی» انجام داده و با استفاده از یک نظرسنجی بزرگ اروپایی از افراد مسن نشان دادند که سرمایۀ اجتماعی چندبعدی است و میزان مطابقت این ابعاد که می‌تواند پنهان باشد را با ساختارهای نظری آن را بررسی کردند. آنان از ارتباط بین سرمایۀ اجتماعی و سلامت برای نشان دادن اهمیت چندبعدی بودن این مفهوم استفاده کرده و نشان دادند که تمام ابعاد سرمایۀ اجتماعی می‌تواند با سلامت افراد مرتبط بوده و به‌طورکلی این ارتباط مثبت است، اما پیوندهای نزدیک خانوار با سلامت و رفاه رابطۀ معکوس دارد. چون این قسمت بالقوۀ سرمایۀ اجتماعی تا به امروز عمدتاً نادیده گرفته‌شده است، اما اگر قرار است سرمایۀ اجتماعی یک ابزار تحلیلی مفید باشد، مهم است که سرمایۀ اجتماعی و در رابطه با سلامت افراد و ابعاد دیگر آن نیز در نظر گرفته شود. والریه21 و همکاران (2012) در تحقیقی با عنوان «مشکلات محله، شبکه سرمایۀ اجتماعی و نشانه‌های افسردگی» به بررسی رابطه مشکلات محله، شبکه سرمایۀ اجتماعی و نشانه‌های افسردگی پرداختند که نتایج مطالعه آنان نشان داد سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای نقش میانجیگری در بین ارتباط متناقض مشکلات محله بر نشانه‌های افسردگی دارد و تأثیر سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای وقتی درک می‌شود که اختلال در همسایگی، یک شاخص استاندارد از کنترل اجتماعی غیررسمی پایین است. کارپیانو و همکاران (2011) تحقیقی با عنوان «جامعه و مصرف مواد مخدر در میان مردان همجنس‌گرا: نقش محله‌ها و شبکه‌ها» انجام دادند که نتایج تحقیق آنان نشان داد که احتمال استفاده بیشتر از مواد مخدر در بین افرادی که در محلات همجنس‌گرا ساکن بوده و دارای شبکه‌هایی بودند که عمدتاً از دیگر همجنس‌گراها تشکیل شده بودند، معاشرت با مردان همجنس‌گرا را افزایش داده است. همچنین رابطه عوامل شبکه ارتباط بین محلات همجنس‌گرا و مصرف مواد مخدر تأیید شد.
نقد و بررسی پیشینه تحقیق
به‌صورت کلی می‌توان گفت تحقیق حاضر در مورد متغیر وابسته و متغیر مستقل و نیز عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آنها با تحقیقات پیشین دارای شباهت‌ها و تفاوت‌هایی بود. شباهت‌ها به محقق در پیش بردن تحقیق کمک بسیاری نمود. همچنین تفاوت تحقیق حاضر با تحقیقات پیشین داخلی و خارجی این بود که در تحقیقات پیشین به بررسی‌هایی مانند؛ بررسی آسیبهای فردی و اجتماعی با کیفیت محیط زندگی، بررسی رابطه بین آسیبهای شبکه‌های اجتماعی بر رفتار جوانان و نوجوانان، رویکرد محله محوري با نشانگرهاي سرمایۀ اجتماعی، بررسی آسیبهای اجتماعی در بافت فرسوده شهری و عوامل مؤثر بر آن و...پرداخته شده بود، درحالی‌که ما در تحقیق حاضر به دنبال تحلیل رابطه محل سکونت، سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیبهای اجتماعی جوانان بودیم که در تحقیقات پیشین هر کدام از متغیرها را به‌طور جداگانه بررسی نموده‌اند و یا با ترکیب متغیرهای دیگری مورد بررسی قرار گرفته بودند و هیچگاه این سه متغیر با هم سنجیده نشده بود و نیز تا انجام این تحقیق، در تحقیقات داخلی و در ایران هیچ اقدام برای بررسی این متغیرها در محله خزانه تهران به‌عنوان محله‌ای قدیمی با بافت بسیار قدیمی و جرم خیز انجام نشده بود.
مبانی و چارچوب نظری تحقیق
چارچوب نظری این تحقیق با تلفیقی از نظریه‌های «کلمن، پاتنام، بوردیو، لین، فوکویاما22، ساترلند23 و نیومن24» شکل گرفت که سعی شد در این رابطه از نظریات در منابع به‌خصوص خارجی استفاده شود، چون نظریات در منابع داخلی عمدتاً کم، کوتاه و تکراری بود. از این نظر نظریات در این مقاله بسیار کامل و جامع‌تر از گذشته جهت تبیین موضوع حاضر و نیز بهره‌برداری برای محققین بعدی خواهد بود.
سرمایۀ اجتماعی یک مفهوم قدیمی است اما تنها در دهه 1990 وارد بحث‌های دانشگاهی و سیاستی شد. اهمیت آن در تبیین پدیده‌های اقتصادی و اجتماعی در سالهای اخیر به‌طور فزاینده‌ای احساس شده است. ادبیات مربوط به جنبه‌های نظری و تجربی سرمایۀ اجتماعی در دهه گذشته رشد قابل‌توجهی داشته است. کل مفهوم سرمایۀ اجتماعی بر روابط اجتماعی متمرکز است و عناصر اصلی آن شامل شبکه‌های اجتماعی، مشارکت مدنی، هنجارهای تعامل متقابل و اعتماد عمومی است. به‌طورکلی، به‌عنوان یک دارایی جمعی در قالب هنجارهای مشترک، ارزش‌ها، باورها، اعتماد، شبکه‌ها، روابط اجتماعی و نهادهایی تعریف می‌شود که همکاری و اقدام جمعی را برای منافع متقابل تسهیل می‌کند (بانداری و یاسونوبو25، 2009).
جیمزکلمن با بررسی مفهوم سرمایۀ اجتماعی در یادداشت‌های گلن لوری، چگونگی استفاده از این مفهوم در راستای افزایش منافع فردی و جمعی را شرح داده است. دریافت او درباره سرمایۀ اجتماعی که آن را مجموعه‌ای از روابط می‌داند که می‌توانند به ایجاد هنجارها کمک کنند، ریشه در افکار و اندیشه‌های جامعه‌شناسانی چون پارک26، بورگس27 و مید28 دارد. افراد سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی را مجموعه‌ای از منافع متقابل می‌دانند که آداب، رسوم و رویه‌ها و هنجارهای کنترل اجتماعی را تشکیل می‌دهند. توسط درک مشترکی که از مراوده‌ها، گفتگوها و فعالیت‌ها حاصل می‌شود، نهادهای اجتماعی، الگوهای رفتاری را که با مسئولیت‌پذیری اجتماعی همراه هستند پدید می‌آوردند. به اعتقاد کلمن، سرمایۀ اجتماعی را نه از طریق ساختار آن، بلکه از طریق کارکرد آن باید تعریف کرد. او سرمایۀ اجتماعی را مجموعه‌ای از پیوندهای ارتباطی می‌داند که اقدام جمعی را تسهیل می‌کند (برجسته فیروزآباد، 1394). او سرمايه اجتماعي را اینگونه تعریف کرده است: مجموعه منابعي كه همراه ارتباطات فاميلي و مؤسسات اجتماعي جامعه است و در توسعه اجتماعي و ادراكي كودك يا فرد جوان مفيد واقع می‌شود. اين منابع براي همه يكسان نبوده و در توسعه سرمايه انسان، كودكان و جوانان مزيت فوق‌العاده‌ای به‌حساب می‌آید. او، اعتماد و تعهد را لازمه سرمايه اجتماعي يك گروه می‌داند و می‌گوید سرمايه اجتماعي تركيبي از ساختارهاي اجتماعي مانند شکل‌های سرمايه مولد است و در صورت فقدان آن دستیابی به بعضی از اهداف ممکن نيست (همان). از دیدگاه کلمن برخی ساختارهای اجتماعی تحصیل گر سرمایۀ اجتماعی هستند درحالی‌که برخی دیگر از آنها بازدارنده‌اند. پاتنام نیز سرمایة اجتماعی را مجموعه‌ای از ارتباط‌های افقی بين افراد می‌بیند که همكاري در جهت کسب منافع متقابل را در اجتماع تقویت می‌کند. وی سرمایۀ اجتماعی را میزان تعاملات شبکه‌ها، گروه‌ها و افراد می‌داند و هر چه تعاملات بیشتر شود منجر به افزایش اعتماد اجتماعی می‌شود. هر چه این شبکه‌ها در جامعه‌ای متراکم‌تر باشند احتمال بیش‌تري است که شهروندان بتوانند در جهت منافع متقابل همکاري کنند (فلاحی و همکاران،1395). بر اساس تعریف پاتنام از سرمایۀ اجتماعی، مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی به شرح زیر است:
1. اعتماد (فردی، اجتماعی و نهادی)
2. هنجارها
3. شبکه‌ها
به نظر پانتام این سه پدیده قادرند کارایی جامعه را تسهیل کنند و کنش‌های جمعی را تسریع بخشند.
بوردیو هم سرمایه را به چند مقوله گسترده تقسيم می‌نماید: اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی که هر کدام از آنها را می‌توان در پرتوي میدان‌های خاص به مقولاتی جداگانه تقسيم نمود و به‌طورکلی تئوري سرمایه بوردیو پل ارتباطی ميان دو مفهوم سرمایۀ اجتماعی و سرمایه فرهنگی است (ساجدی رئیسی و همکاران، 1401). بوردیو در نظریه سرمایه خود استدلال می‌کند که سرمایه‌های مختلف متعلق به افراد می‌تواند موقعیت آنها را در ساختار قشربندی اجتماعی تعیین کند و تأثیر بر الگوی رفتارهای اجتماعی آنان داشته باشد. به‌طور مشخص‌تر، بوردیو بیان می‌دارد سه شکل سرمایه وجود دارد که عبارت‌اند از سرمایه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. همچنین کسب و انباشت سرمایه‌های مختلف به تجربه اجتماعی شدن فردی بستگی دارد و به آن محدود می‌شود (فرآیند گذار از انسان زیستی به انسان اجتماعی) بااین‌حال، وقایع زندگی تجربه‌شده (زندگی زیسته انسان) در دوره‌های زندگی همه افراد یکسان نیست و افراد به شانس‌های مختلف زندگی دست می‌یابند و بر این اساس تحت محدودیت قرار دارند. افراد با موقعیت‌های اجتماعی متنوع روبرو خواهند بود و بنابراین، ناهمگونی در نتایج جامعه‌پذیری (مثلاً انتخاب) وجود خواهد داشت. بوردیو سرمایۀ اجتماعی را به‌عنوان «مجموعه منابع بالفعل یا بالقوه که هستند» تعریف کرده است که مرتبط و وابسته با در اختیار داشتن یک شبکه بادوام از روابط کم‌وبیش نهادینه‌شده از آشنایی و شناخت متقابل افراد است (زو و جیانگ29، 2020).
همچنین ازنظر لين، سرماية اجتمـاعي نوعی سرمایه‌گذاری در روابـط اجتمـاعي بـا منافع و سودآوری حساب شده است، كه اشخاص براي به دست آوردن آن دست به کنش‌های مختلف با دیگران زده و برای خود ایجاد شبكه اجتماعی می‌کنند. او بـراي نشان دادن اثر سـرماية اجتماعي شـبكه در به دست آوردن سود و نیز اثر سـرماية اجتمـاعي شبکه‌ای بـر منافع به دست آمده، مدل‌هایی را ارائه داده است و از این طریق این روابط و شبکه‌ها را قابل تبیین کرده است. لین بـا استفاده از این مدل‌ها ارتباط بین برخورداری افراد از منبع‌های شبکه‌ای و استفاده از اين منبع‌ها براي رسيدن به مقصود خود را توضیح داده است. او معتقد است گرچه برخورداری از منبع‌های شبکه‌ای براي رسيدن به مقصود يا منفعت لازم است، ولي این برخورداری به‌تنهایی كافي نيست؛ چون شخص بايد بتواند از منبع‌های در اختیارش برای رسيدن به مقصود خود استفاده کند.
ازنظر فوكوياما نیز هنجارهاي غیررسمی متقابل كه بار ارزشي دارد، تولیدکننده سرمايه اجتماعي و به دنبال آن سرمايه اجتماعي زاينده اعتماد و جامعه مدني و بالاخره هماهنگي و انجام بهره‌ای كه نصيب سیستم‌های كلان اجتماعي می‌شود. ازنظر وی خانواده مهم‌ترین سرمايه اجتماعي و علت اصلي انباشت و انتقال آن است. به اعتقاد فوکویاما سرمايه اجتماعي وجود مجموعه معيني از هنجارها يا ارزش‌هاي غیررسمی است كه اعضاي گروهي كه همكاري و تعاون میانشان مجاز است، در آن سهيم هستند. مشاركت در ارزش‌ها و هنجارها به‌خودی‌خود باعث توليد سرمايه اجتماعي نمی‌شود، چون اين ارزش‌ها و هنجارها ممكن است ارزش‌ها و هنجارهاي منفي باشد (برجسته فیروزآباد، 1394). هنجارهايي كه توليد سرمايه اجتماعي می‌کنند اساساً بايد شامل سجايايي از قبيل صداقت، اداي تعهدات و ارتباطات دوجانبه باشد. واضح است كه هنجارهايي كه توليد سرمايه اجتماعي می‌کنند، تقسیم‌پذیرند. يعني می‌توانند تنها ميان گروه محدودي از مردم همان اجتماع مشترك باشند و نه در ميان ديگران. درحالی‌که سرمايه اجتماعي در همه جوامع وجود دارد، اما می‌تواند به طرق مختلف توزيع شود (همان).
همچنین نظریه‌های جامعه‌شناسی آسیبشناسی اجتماعی براساس مدل تحلیل و نیز نحوی نگاه به علل جـرم بـه دو دیدگاه کلی تقسیم شده است:
1. رویکرد جامعه‌شناختی30 که در این رویکرد برای بررسی جـرم، توجه اصلی بر روی فـرد است و نیز انگیزه‌ها،
تمـایلات ذهنـی، نوع شخصیت و ویژگی‌های آن، خانواده فرد، عضویت فرد در گروه و...مجرم مورد بررسی قرار
می‌گیرد.
2. رویکـرد بوم‌شناختی31 که در این رویکرد برای بررسی جرم، توجه اصلی بر روی مکانی است که مجرم در آن قرار داشته است.
ازجمله نظریات مربوط به رویکرد جامعه‌شناختی، نظریه‌های پیوند و تقویت افتراقی هستند که در زمـرة نظریـات یـادگیري اجتمـاعی قرار می‌گیرند (صدیق سروستانی، 1398). مشخصاً این نظریه‌ها بر مؤثر بـودن محـیط اجتمـاعی و انسـانی در ایجاد انحرافـات اجتماعی تأکید دارند. نظریه پیوند افتراقی ادوین ساترلند، مشهورترین نظریه از بین نظریه‌های جامعه‌پذیری یـا یـادگیري در بحث‌های بی‌هنجاری‌های اجتماعی است. تأکید نظری سادرلند این است که اشخاص به‌این‌علت کج‌رفتار میشوند که تعـداد برخوردهای انحرافـی آنان بیشتر از برخوردهای غیر انحرافی‌شان است. این متفاوت بودن تعامل افراد با کسانی که اندیشه‌های کجروا دارند، نه نسبت به افـرادي کـه از اندیشه‌های همنوایانه برخوردارند (یعنی برخورد بیشتر آنان با کج‌رفتاران یا الگوهای کج‌رفتاری) دلیل عمده کج‌رفتاری آنها اسـت (همان). ازنظر او اگر فردي در مکان مجاور خود در معرض عوامـل جرم‌زا باشد تـا عوامل بدون جـرم، احتمـالاً قانون‌شکنی‌اش بالا میرود. نیومن نیز با ارائه نظریۀ «فضاي قابل دفاع»، بر مؤثر بودن مشخصات فیزیکی محلۀ مسکونی بر اندازه جـرم در آن تأکید می‌کند و بیان می‌دارد که نقشه معماري، الگوی فیزیکی و نقشۀ ساختمان‌های مسکونی بر نحوی ارتباطات بین سکنه محلـه و نظـارت اجتمـاعی غیررسمی اثرگذار است. به اعتقاد وی، به‌کارگیری استراتژي فضاي قابل دفاع می‌تواند بوم پایی نهان، حس جمعـی ساکنان، حس مسئولیت‌پذیری آنان براي تأمین امنیت و حفظ محلههای سالم، مولد و مراقبت شـده، دخالت در جـرم و اعلام آن را بـه پلیس بهبود بخشد (احمدآبادي و همکاران، 1386).
فرضیه‌های تحقیق
_ بین محل سکونت با میزان آسیبهای اجتماعی جوانان در محله خزانه شهر تهران رابطه وجود دارد.
_ بین سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با میزان آسیبهای اجتماعی در محله خزانه شهر تهران رابطه وجود دارد.
_ بین تعداد سالهای سکونت در محل با میزان آسیبهای اجتماعی در بین جوانان محله خزانه شهر تهران رابطه وجود دارد.
_ بین نوع مسکن مورد استفاده با میزان آسیبهای اجتماعی در بین جوانان محله خزانه شهر تهران رابطه وجود دارد.
_ بین میزان امکانات آموزشی، بهداشتی و گذران اوقات فراغت با میزان آسیبهای اجتماعی در بین جوانان محله خزانه شهر تهران رابطه وجود دارد.
الگوی نظری و تحلیلی تحقیق
رابطه بین عوامل مؤثر بر آسیبهای اجتماعی جوانان ساکن در محله خزانه تهران
روش تحقیق
تحقیق حاضر به روش پیمایشی اجرا شد. جامعه مورد مطالعه کلیه جوانان (18-29) ساله ساکن محله خزانه تهران بودند که تعداد آنان بر اساس آخرین سرشماری سال 1395 مرکز آمار، 4589 نفر بود. حجم نمونه نیز بر اساس فرمول كوكران و با توجه به سرشماری مرکز آمار در سال مذکور، 384 نمونه تعیین شد. شیوه نمونه‌گیری طبقه‌ای مبتنی بر جنس و واحد مطالعه نیز دختر و پسر جوان ساکن در محله خزانه بود. بر اساس نسبت جنسی 51% به 49% سهم نمونه مردان و زنان آزمودنی به ترتیب 196 مرد و 188 زن تعیین شد. این زنان طبق تعریف جوان در سرشماری سال 1395 در سنین 15 تا 29 سال واقع شده بودند؛ بنابراین واحد مطالعه هر زن یا مرد در سن 15 تا 29 سالگی ساکن در محله خزانه بود. از بین خیابان‌های این محله 4 خیابان به‌صورت قرعه‌کشی انتخاب شد. از این 4 خیابان 2 خیابان به‌صورت قرعه‌کشی انتخاب و پرسشنامه‌های مربوط به زنان را در آن دو خیابان و پرسشنامه‌های مربوط به مردان را در دو خیابان دیگر با مراجعه به پلاک‌های خانه‌ها پر شد.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات این تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بر مبنای چارچوب نظری تحقیق بود. جهت تعیین اعتبار پرسشنامه از اعتبار صوری و محتوایی استفاده شد. پرسشنامه‌ها به پنج نفر از اساتید متخصص در زمینه موضوع داده شد که کلیه سؤالات و گویه‌های مربوطه که اتفاق‌نظر داشتند حفظ و بقیه اصلاح و سؤالاتی که اجماع بر حذف آنها بود؛ حذف گردیدند. همچنین برای سنجش اعتبار پرسشنامه از روایی سازه (تحلیل عاملی تأییدی) با استفاده از نرم‌افزار لیزرل استفاده شد و آزمون فرضیات نیز با استفاده از آزمون تحلیل مسیر (مدل ساختاری) با استفاده از نرم‌افزار LESREL8.8 و آزمون مقایسه میانگین و تحلیل واریانس با استفاده از نرم‌افزار spss26 انجام شد.
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق
تعریف نظری محل سکونت: محـلات شـهري بـا داشتن زیرساخت‌های ضـعیف و نامناسـب نسـبت بـه سایر
نقاط شهري، فقر اقتصادي و عدم توانایی ساکنان براي بازسازي و مرمت بناها، کمبود امکانـات تفریحـی و...، ساکنان بومی و اصـیل خـود را کـه توانـایی مـالی بهتري دارند از دست می‌دهند و به دلیل عـدم سرمایه‌گذاری در راسـتاي بهسـازي و نوسـازي آنها، زمینه را براي استقرار مهاجران (به‌ویژه روسـتایی) و اقشار کم درآمدي که ناگزیر به سکونت در ارزان‌ترین محلههای شهري می‌باشند فراهم آورده است. گسترش این روند همراه با ناتوانی مـالی سـاکنان بـا توجـه بـه شــرایط اقتصــادي و اجتمــاعی آنها ســبب آسیب‌هاي اجتماعی در ایـن محله‌ها شـده اســت. (صالحی، 1387، 19)
تعریف عملیاتی محل سکونت: در این تحقیق متغیر محل سکونت توسط پرسشنامه محقق ساخته با وضعیت مالکیت محل سکونت، نوع منزل مسکونی، تعداد واحدهای آپارتمان‌های موجود در ساختمان محل سکونت، مساحت آپارتمان محل سکونت، طول عمر ساختمان، تعداد اتاق‌های محل سکونت و...سنجیده شد.
تعریف نظری سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای: سرماية اجتماعي به معناي داشتن رابطه با ديگر بازيگران اسـت. بـدين معنـا كه فرد با دوستان، همكاران و ساير افراد ارتباطـاتي دارد كـه از طريـق آنان بـه موقعیت‌هایی براي بهره‌برداری از سرمايه انساني و مالي خود دست پيدا می‌کند. اين موقعیت‌ها شامل ارتقاهاي شغلي، شركت در پروژه‌های مهم، دستـيابي مؤثر به تصمیم‌های مهم و مانند اينهاست. (اشتریان و مهرورزیان، 1397) سرماية اجتماعي، دارايي مهم موجود در چارچوب ارتباطاتي است كه ميان افـراد برقـرار شده است. اين چارچوب شبكه ناميده می‌شود. (ابوالحسنی و عطار،1392) سرمایۀ اجتماعی شبکه نیز، از مجموعه‌ای از پيوندها كه افراد، كنشگران يا گره‌ها را به هم متصل می‌سازد، تشكيل شده است. اعضاي شبكه می‌توانند افراد، گروه‌ها، نهاده‌ها، موجودیت‌های حقوقي و يا سازمان‌ها و ... باشند. پيوندها و روابط كه بحث اصلي ديدگاه شبكه می‌باشند، به‌عنوان «سـرمايه اجتمـاعي شبکه» محـسوب میشوند. (باستانی و دیگران،1386) ﺭﻳﺸﺔ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ شبکه‌ای ﺑـﻪ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃـﺎﺕ ﻭ ﺷـﺒﻜﻪﻫـﺎﻱ ﺍﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑﺮﻣـﻲﮔـﺮﺩﺩ. ﺑﺮﺧـﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎﻥ خصوصیات شبکه را در سه طبقه تقسیم‌بندی کرده‌اند:
1. خصوصیات ساختی: سایز، تراکم و ترکیب.
2. خصوصیات تعاملی: شیوه تماس، فراوانی تماس، صمیمیت و دوام رابطه.
3. خصوصیات کارکردی: انواع حمایت. (به نقل از باستانی و صالحی،1386)
تعریف عملیاتی سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای: در این تحقیق متغیر سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای افراد توسط پرسشنامه محقق‌ساخته با تعداد افراد مرتبط با هم، نحوه ارتباط افراد با هم، افراد حاضر در شبکه ارتباطی افراد، میزان تماس، صمیمیت و دوام ارتباط افراد، وضعیت حمایت مالی افراد، وضعیت حمایت عاطفی افراد و طرف مشاوره بودن افراد با هم سنجیده شد.
تعریف نظری آسیبهای اجتماعی: آسیبشناسی اجتماعی مفهوم جدیدی است که از علوم زیستی گرفته‌شده و مبتنی بر تشابهی است که دانشمندان بین بیماری‌های عضوی و انحرافات اجتماعی قائل میشوند. آسیبشناسی عبارت است از مطالعه و شناخت ریشهی بی‌نظمی‌ها در ارگانیسم انسانی؛ بنابراین در مشابهت کالبد انسانی با کالبد جامعه، اصطلاح آسیبشناسی اجتماعی برای مطالعه و ریشهیابی بی‌نظمی‌های اجتماعی به کار میرود. (ستوده، 1394، 11)
تعریف عملیاتی آسیبهای اجتماعی: در این تحقیق متغیر آسیبهای اجتماعی توسط پرسشنامه محقق ساخته با مصرف مواد مخدر، فرار از خانه، ترک تحصیل، اقدام به خودکشی، کار اجباری، شاهد خشونت بودن و مورد خشونت قرار گرفتن سنجیده شد.
یافته‌های تحقیق
یافته‌های توصیفی تحقیق
در بررسی آمار توصیفی نتایج حاصل از داده‌های جمع‌آوری شده بدین شرح است:
نتایج حاصل از تحلیل داده‌های متغیر مختلف نشان داد که از 384 نفر حاضر در این تحقیق 51 درصد مرد و 49
درصد نفر زن، 52.2 درصد دارای رنج سنی 18 تا 21 سال و 18.2 درصد دارای رنج سنی 22 تا 25 سال و درنهایت 29.4 درصد 26-29 سال بودند. همچنین 41 نفر از پاسخ‌دهندگان بی‌سواد، 99 نفر تحصیلات ابتدایی، 63 نفر تحصیلات سیکل، 84 نفر دیپلم، 38 نفر فوق دیپلم، 47 نفر لیسانس و 12 نفر دارای تحصیلات در مقطع کارشناسی ارشد و بالاتر بودند. 185 نفر مجرد، 123 نفر متأهل، 33 نفر بیوه و تعداد 43 نفر نیز مطلقه بودند. همچنین تحلیل داده‌های متغیر وضعیت اشتغال پدر نشان داد که؛ تعداد 15 نفر فاقد شغل، تعداد 184 نفر دارای شغل آزاد و تعداد 50 نفر دارای شغل دولتی و تعداد 93 نفر درآمد روزانه داشتند و وضعیت اشتغال مادر نشان داد 98 نفر فاقد شغل، 151 نفر خانه‌دار، 88 نفر دارای شغل در منزل و 47 نفر شاغل در بیرون از منزل بودند. همچنین تعداد 255 نفر در آپارتمان با تعداد طبقات زندگی می‌کردند، تعداد 177 نفر که بیشترین تعداد نیز بودند، دارای واحدهای آپارتمانی با متراژ بین 41 متر تا 50 متری بودند و از تعداد 357 نفر، تعداد 115 نفر به مدت 11- 15 سال در این محله سکونت داشتند. همچنین طول عمر ساختمان تعداد 117 نفر 16 تا 20 ساله بوده و 176 نفر نیز منزلشان رهن و اجاره‌ای بود.
یافته‌های استنباطی تحقیق
تحلیل عاملی تأییدی متغیرهای تحقیق: در محیط نرم‌افزاری لیزرل سؤالات متغیر وضعیت محل سکونت به ترتیب به نام q1 تا q15، سؤالات بعدهای آسیب اجتماعی ابتدا ایمپیوت شد و در قالب ابعاد ده‌گانه آن به ترتیب به نام Ej1 تا Ej10 و سؤالات سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای را ابتدا ایمپیوت نموده و در قالب ابعاد سه‌گانه آن به ترتیب به نام Em1 تا Em3 نام‌گذاری شد.
شکل شماره 1: نتایج تحلیل عاملی تأییدی متغیرهای تحقیق
جدول شماره 1: جدول نتایج کفایت نمونه و آزمون بارتلت متغیرهای تحقیق
معناداری بارتلت | مقدار KMO | مؤلفه‌ها |
0.001 | 0.83 | محل سکونت |
0.001 | 0.88 | آسیب اجتماعی |
0.001 | 0.84 | سرمایۀ اجتماعی شبکه |
نتایج کفایت نمونه به دست آمده از آزمون بارتلت در جدول 1 آمده است. شاخص‌های KMO به دست آمده به‌وسیله این آزمون برای متغیرهای محل سکونت، آسیب اجتماعی و سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای نزدیک به یک و بیشتر از 0.6 است، بنابراین داده‌های جمع‌آوری شده از کفایت خوبی برخوردار هستند.
بررسی وضعیت نرمال توزیع دادهها
جهت بررسي نرمال بودن عاملها از آزمون تک نمونهاي کلموگروف ـ اسميرنوف به‌قرار زير استفاده مي‌شود.
Ho: دادهها از توزيع نرمال برخوردارند.
H1: دادهها از توزيع نرمال برخوردار نيستند.
جدول شماره 2: جدول نتایج آزمون کلموگروف ـ اسميرنوف براي تعيين نرمال بودن متغيرهای تحقیق
شاخص‌ها | متغیرها | |||
محل سکونت | آسیب اجتماعی | سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای | ||
تعداد | 384 | 384 | 384 | |
پارامترهاي نرمال | ميانگين | 26/3 | 27/3 | 29/3 |
انحراف معيار | 42/0 | 56/0 | 51/0 | |
مقادير کلموگروف- اسميرنوف | 26/2 | 90/2 | 01/2 | |
سطح معناداري (دو دامنه) | 092/0 | 33/2 | 15/0 | |
با توجه به نتایج آزمون تک نمونهاي کلموگروف ـ اسميرنوف جهت بررسي نرمال بودن عاملها در جدول شماره 2 ميتوان نتيجه گرفت که چون مقادير سطح معناداري کليه متغيرهاي تحقیق بيشتر از 0.05 می‌باشند پس ميتوان گفت که اين مقادیر نرمال بودن توزيع دادهها را ميرسانند و ميتوان در تحليل فرضيههاي پژوهش، آزمونهاي پارامتريک را به کار گرفت.
آزمون فرضیه‌ها
فرضیه اول: بین محل سکونت با میزان آسیبهای اجتماعی جوانان در محله خزانه شهر تهران رابطه وجود دارد.
شکل شماره 2: شکل آزمون مدل ساختاری (تحلیل مسیر) فرضیه اول تحقیق
جدول شماره 3: جدول نتایج آزمون فرضیه اول
متغیر محله سکونت | متغیر | بار عاملی | T value معناداری | R2 ضریب تعیین | P value
| نتایج |
بعد محیط کالبدی | آسیب اجتماعی | 0.41 | 2.19 | 0.38 | 0.000 | تأیید |
آموزشی – بهداشتی | آسیب اجتماعی | 0.54 | 2.17 | 0.41 | 0.000 | تأیید |
گذراندن اوقات فراغت و امکانات رفاهی | آسیب اجتماعی | 0.81 | 3.43 | 0.59 | 0.000 | تأیید |
نتایج جدول 3 ضرایب معناداری تأثیر متغیرهای مستقل و وابسته مدل ساختاری تحقیق را نشان می‌دهد. ضرایب معناداری (T value) بین متغیرهای محل سکونت در بعد محیط کالبدی (sokanat2) و در بعد دوم یعنی آموزشی و بهداشتی (Sokanat2)، از مقدار 1.96 بزرگ‌تر می‌باشند و می‌توان استنباط کرد متغیرها با همدیگر رابطه دارند. پس با احتمال 95 درصد سازه محل سکونت در بعد محیط کالبدی و آموزشی و بهداشتی با میزان آسیبهای اجتماعی در بین جوانان ساکن در محله خزانه شهر تهران دارای ارتباط معنادار وجود است. همچنین با توجه به میزان ضرایب مسیر بعد گذراندن اوقات فراغت و امکانات رفاهی بیشتر از (T Value>2/58) پس با احتمال 99 درصد سازه محل سکونت در بعد گذراندن اوقات فراغت و امکانات رفاهی با میزان آسیبهای اجتماعی در بین جوانان ساکن در محله خزانه شهر تهران دارای معنادار است و این نشاندهندهی رابطه بالای این سازه با آسیب اجتماعی است. درنتیجه این فرضیه مورد تأیید است.
فرضیه دوم: بین سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با میزان آسیبهای اجتماعی در محله خزانه شهر تهران رابطه وجود دارد.
شکل 3: شکل آزمون مدل ساختاری (تحلیل مسیر) فرضیه دوم
جدول شماره 4: جدول آزمون فرضیه دوم
متغیر | بار عاملی | T value معناداری | R2 ضریب تعیین | P value
| نتایج | |
سرمایۀ اجتماعی شبکه | آسیب اجتماعی | 0.44 | 4.68 | 0.82 | 0.000 | تأیید |
با توجه به مقادیر ضرایب مسیر در جدول شماره 4 نتایج به این شرح است: میزان ضرایب مسیر بیشتر از (T Value>2/58) پس با احتمال 99 درصد سازه سرمایۀ اجتماعی شبکه بر آسیب اجتماعی در بین جوانان ساکن در محله خزانه شهر تهران تأثیر مثبت معنادار وجود دارد و این نشاندهندهی تأثیر بالا و رابطۀ این سازه با آسیب اجتماعی در بین جوانان ساکن در محله خزانه شهر تهران است. درنتیجه این فرضیه مورد تأیید است.
فرضیه سوم: بین تعداد سالهای سکونت در محل با میزان آسیبهای اجتماعی در بین جوانان محله خزانه شهر تهران رابطه وجود دارد.
جدول شماره 5: جدول نتایج آزمون تحلیل واریانس تعداد سالهای سکونت و آسیبهای اجتماعی
متغیر | میانگین | F | Sig | |
تعداد سالهای سکونت در محل
| 5-1 سال | 13.22 |
11.345
| 0.000 |
10-6 سال | 14.12 | 0.000 | ||
15-11 سال | 9.03 | 0.000 | ||
20-16 سال | 10.61 | 0.000 | ||
بیشتر از 20 سال | 11.34 | 0.000 | ||
بر اساس نتایج جدول شماره 5 حاصل از آزمون تحلیل واریانس در مورد فرضیه سوم می‌توان گفت که تعداد سالهای سکونت در محل با آسیبهای اجتماعی ارتباط معنادار و متوسط رو به پایینی دارند.
فرضیه چهارم: بین نوع مسکن مورد استفاده با میزان آسیبهای اجتماعی در بین جوانان محله خزانه شهر تهران رابطه وجود دارد.
جدول شماره 6: جدول نتایج آزمون تحلیل واریانس نوع معماری و آسیبهای اجتماعی
متغیر | فراوانی | میانگین | F | Sig | |
نوع معماری
| مساحت منزل | 101 | 33.0 |
16/9 | 0.000 |
تعداد طبقات | 136 | 12.50 | 0.114 | ||
تعداد اتاق‌ها | 87 | 26.07 | 0.000 | ||
طول عمر ساختمان | 24 | 11.10 | 0.608 | ||
از بین تعداد 101 نفری که به این سؤال پاسخ دادند نتایج جدول شماره 6 حاصل از آزمون تحلیل واریانس در مورد
فرضیه چهارم نشان از داشتن ارتباط معناداری بین مساحت منزل مسکونی و آسیب اجتماعی است. همچنین بین تعداد طبقات و طول عمر ساختمانی ارتباطی وجود ندارد و درنهایت بین تعداد اتاق‌ها و آسیب اجتماعی ارتباط معناداری وجود دارد.
فرضیه پنجم: بین میزان امکانات آموزشی، بهداشتی و گذران اوقات فراغت با میزان آسیبهای اجتماعی در بین جوانان محله خزانه شهر تهران رابطه وجود دارد.
جدول شماره 7: جدول نتایج آزمون تحلیل واریانس امکانات آموزشی، بهداشتی و رفاهی جوانان و آسیبهای اجتماعی
متغیر | فراوانی | میانگین | انحراف معیار | F | Sig | |
امکانات
| آموزشی | 384 | 44.39 | 10.22 |
281/9
| 0.000 |
بهداشتی | 384 | 39.62 | 9.34 | 0.000 | ||
رفاهی
| 384 | 63.22
| 8.45
| 0.000
| ||
نتایج جدول شماره 7 حاصل از آزمون تحلیل واریانس در مورد فرضیه پنجم نشان می‌دهد که بین امکانات آموزشی- بهداشتی و رفاهی ارتباط معنادار و نسبتاً قوی با آسیب اجتماعی وجود دارد و از بین سه مؤلفه فوق ابتدا میزان ارتباط بعد رفاهی و گذراندن اوقات فراغت با مقدار میانگین (63.22) و در رتبه دوم بعد آموزشی با مقدار میانگین (44.39) و سپس بعد بهداشتی با مقدار میانگین (39.62) قرار دارد و این بیانگر ارتباط معنادار بین میزان امکانات آموزشی، بهداشتی و گذران اوقات فراغت جوانان در محله خزانه و آسیبهای اجتماعی در بین جوانان این محله است.
حدود 50 درصد از جمعیت جهان در شهرها سـکونت دارنـد. فضاهای منطقه‌ای کـه بسـتري گسـترده از ساختارهاي ارتباطی خرد و کلان، تعارضات اجتماعی، انواع جرایم و کجروي‌ها و خشونت‌های سازمان‌یافته را ترسـیم می‌کنند. بـه همین دلیل، بسیاري از مسائل اجتماعی، اقتصادي و سیاسی در کشورهاي درحال‌توسعه ناشی از رشد و گسترش ناموزون نظام‌ها و فضاهاي شهرنشینی بوده است. از جملۀ این مسائل اجتماعی، افزایش روزافزون جرایم و بزهکاري در محـیط‌هـاي شـهري اسـت. نکتـۀ قابل توجّه این است که میزان و نوع جرایم و انحرافات اجتماعی در مناطق مختلف شهري متفاوت است؛ چون جـرم داراي ظـرف مکانی و زمانی منحصربه‌فردی است که باعث می‌شود رفتار مجرمانه در واحد مکـان، توزیـع فضـایی یکسـانی نداشـته باشـد. برخـی مکان‌ها به لحاظ ساختار کالبدي خاص، نوع فعالیت و ویژگی‌های ساکنان آن، امکـان و فرصـت بیشـتري را بـراي وقـوع جـرم فـراهم می‌کنند و مجرمان انگیزه دار را که براساس انتخاب عقلانی به دنبال کم‌خطرترین و مناسب‌ترین فرصت‌ها و شـرایط مکـانی بـراي ارتکاب عمل مجرمانه هستند به‌سوی خود جذب می‌نمایند (احمـدآبادي و همکاران، 1387) بنـابراین، برخـی از مکان‌ها و نقاط شهري هستند که مستعد جرم خیزي و بروز آسیب‌هاي اجتماعی‌اند و حاشیه‌ها و بافت‌هاي فرسـوده و ناکارآمـد شـهري دو گونـۀ اصلی این فضاهاي بی‌دفاع شهري به شمار می‌روند. در راستای همین مسئله مهم این تحقیق نیز با هدف «تحلیل رابطه محل سکونت، سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیبهای اجتماعی» در بین جوانان 29-18 ساله در محله خزانه تهران به اجرا درآمد. چون محله خزانه تهران به خاطر شرایط مکانی آن مستعد بزهکاری افراد به نظر رسید. بر همین اساس محقق در پی آن بود که بداند آیا بین محل سکونت، سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیبهای اجتماعی جوانان محله خزانه شهر تهران رابطه‌ای وجود دارد؟
بنابراین برای این تحقیق پنج فرضیه در نظر گرفته شد که در فرضیه اول رابطه محل سکونت با آسیبهای اجتماعی جوانان در محله خزانه شهر تهران مورد تحلیل قرار گرفت و نتایج آزمون تحلیل مسیر (مدل ساختاری) نشان داد که ضرایب معناداری(Tvalue) بین متغیرهای محل سکونت در بعد محیط کالبدی (sokanat2) و در بعد دوم یعنی آموزشی و بهداشتی (Sokanat2)، از مقدار 1.96 بزرگ‌تر می‌باشند و می‌توان استنباط کرد متغیرها با همدیگر رابطه معنادار دارند و مقدار=0.000 (P value) به دست آمده از آزمون مدل ساختاری بیانگر معنادار و قابل آزمون بودن این مدل است. پس با احتمال 95 درصد بین سازه محل سکونت در بعد محیط کالبدی و آموزشی و بهداشتی با میزان آسیبهای اجتماعی بین جوانان ساکن در محله خزانه شهر تهران رابطه معنادار وجود دارد. همچنین با توجه به میزان ضرایب مسیر بعد گذراندن اوقات فراغت و امکانات رفاهی بیشتر از (T Value>2/58) پس با احتمال 99 درصد سازه بین محل سکونت در بعد گذراندن اوقات فراغت و امکانات رفاهی با میزان آسیبهای اجتماعی جوانان ساکن در محله خزانه شهر تهران رابطه معنادار وجود دارد. در فرضیه دوم رابطه سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با میزان آسیبهای اجتماعی جوانان در محله خزانه شهر تهران مورد تحلیل قرار گرفت و نتایج آزمون تحلیل مسیر نشان داد که میزان ضرایب مسیر بیشتر از (T Value>2/58) است پس با احتمال 99 درصد بین سازه سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیب اجتماعی جوانان ساکن در محله خزانه شهر تهران رابطه معنادار دارد و این نشاندهندهی رابطه بالای این سازه با آسیب اجتماعی در بین جوانان ساکن در محله خزانه شهر تهران است. درنتیجه این فرضیه مورد تأیید است.
در فرضیه سوم رابطه بین تعداد سالهای سکونت در محل با آسیبهای اجتماعی در بین جوانان محله خزانه شهر تهران مورد تحلیل قرار گرفت و نتایج آزمون تحلیل واریانس نشان داد که؛ تعداد سالهای سکونت در محل با آسیبهای اجتماعی ارتباط معنادار و متوسط رو به پایینی دارند و از بین تعداد سالهای سکونت، سالهای اولیه سکونت (5-1 سال) با آسیب اجتماعی بیشتر از سالهای بعدی ارتباط دارد. در فرضیه چهارم رابطه بین نوع معماری مسکن مورد استفاده با آسیبهای اجتماعی در بین جوانان محله خزانه شهر تهران مورد تحلیل قرار گرفت و نتایج آزمون تحلیل واریانس نشان داد که؛ از بین تعداد 101 نفری که به این سؤال پاسخ دادند نشان از داشتن ارتباط معناداری بین مساحت منزل مسکونی با آسیب اجتماعی بود و همچنین بین تعداد طبقات و طول عمر ساختمانی ارتباطی وجود نداشت و درنهایت بین تعداد اتاق‌ها و آسیب اجتماعی ارتباط معناداری وجود داشت. در فرضیه پنجم رابطه بین میزان امکانات آموزشی، بهداشتی و گذران اوقات فراغت با آسیبهای اجتماعی در بین جوانان محله خزانه شهر تهران مورد تحلیل قرار گرفت که نتایج آزمون تحلیل واریانس نشان داد بین امکانات آموزشی- بهداشتی و رفاهی ارتباط معنادار و نسبتاً قوی با آسیب اجتماعی وجود دارد و از بین سه مؤلفه فوق ابتدا میزان ارتباط بعد رفاهی و گذراندن اوقات فراغت با مقدار میانگین (63.22) و در رتبه دوم بعد آموزشی با مقدار میانگین (44.39) و سپس بعد بهداشتی با مقدار میانگین (39.62) قرار دارد و این بیانگر ارتباط معنادار بین میزان امکانات آموزشی، بهداشتی و گذران اوقات فراغت جوانان در محله خزانه با آسیبهای اجتماعی در بین جوانان این محله است.
یافته‌های به دست آمده در این تحقیق با یافته‌های تحقیقات درویشی (1401)، پاشاپور و همکاران (1401)، عشایری و همکاران (2023)، وانگ و همکاران (2022)، عیار و افرا (2022)، فتّاحی و همکاران (1399) و...در بعضی جهات هم سو بود. در کل از دیدگاه این محققان فضای متروک، تداخل کاربری‌ها، فضاهای قابل گریز، معابر پرپیچ‌وخم، فضاهای پنهان و دارای پوشش گیاهی انبوه، وجود مشاغل کاذب، آشفتگی و ضعف همبستگی (عدم سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای) میان افراد محل و حاشیه‌نشینی از عوامل مؤثر بر نارسایی کالبدی فضایی مؤثر بر ایجاد و توسعه ناامنی به‌ویژه در حوزه‌های سرقت و نزاع بوده است و بین سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای و رفتارهای خشونت‌آمیز جوانان (آسیب اجتماعی) رابطه معنادار و معکوس وجود دارد. هر چه محل سکونت نامساعدتر، سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای کمتر و درنتیجه آسیبهای اجتماعی بین همۀ افراد محل به‌خصوص جوانان بالاتر خواهد بود. درنتیجه می‌توان گفت بین محل سکونت و سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای با آسیبهای اجتماعی جوانان در محله خزانه شهر تهران رابطه معناداری برقرار است.
همچنین نتایج به دست آمده در مورد فرضیه‌های این تحقیق با نظریه‌های کلمن، پاتنام، بوردیو، لین، فوکویاما، ساترلند و نیومن قابل تبیین است. بر مبنا چارچوب نظری تحقیق می‌توان بیان نمود سرمایۀ اجتماعی مجموعه‌ای از روابط است که می‌تواند باعث به وجود آمدن هنجارها شود. سرمايه اجتماعي تركيبي از ساختارهاي اجتماعي مانند اشكال سرمايه مولد است و بدون آن نيل به برخي از اهداف ميسر نيست. همچنین بعضی از ساختارهای اجتماعی باعث ایجاد سرمایۀ اجتماعی میشوند و بعضی دیگر مانعی برای ایجاد آن هستند. در حقیقت سرمایة اجتماعی مجموعه‌ای از ارتباط‌های افقی بين افراد است که همكاري برای به دست آوردن سود و منافع متقابل برای افراد جامعه را ممکن می‌سازد. سرمایۀ اجتماعی نشان از مقدار تعاملات شبکه‌ها، گروه‌ها و افراد است که به هر میزان این تعاملات بیشتر شود به همان میزان اعتماد اجتماعی افزایش پیدا می‌کند و هر چه اعتماد، هنجارها و شبکه‌ها افزایش پیدا کند، کارایی جامعه و نیز کنش‌های جمعی افراد جامعه بهتر و بیشتر می‌شود و نیز کسب و انباشت سرمایه‌های مختلف به تجربه اجتماعی شدن فردی بستگی دارد و به آن محدود می‌شود، بااین‌حال، وقایع زندگی تجربه‌شده (زندگی زیسته انسان) در دوره‌های زندگی همه افراد یکسان نیست و افراد به شانس‌های مختلف زندگی دست می‌یابند و بر این اساس تحت محدودیت قرار دارند. ازآنجاکه سرماية اجتمـاعي نوعی سرمایه‌گذاری در روابـط اجتمـاعي بـا منافع و سودآوری حساب شده است اشخاص براي به دست آوردن آن دست به کنش‌های مختلف با دیگران زده و برای خود ایجاد شبكه اجتماعی می‌کنند و در این میان خانواده مهم‌ترین سرمايه اجتماعي و علت اصلي انباشت و انتقال آن است. همچنین افراد به این دلیل کج‌رفتار میشوند و ناهنجاری بروز می‌دهند که مقدار برخوردهای انحرافـی آنان بیشتر از برخوردهای غیر انحرافی آنان است. این متفاوت بودن تعامل اشخاص با افرادی که افکار کجروا دارند، نه نسبت به افـرادي کـه از افکار همنوایانه برخوردارند (یعنی برخوردهای بیشتر آنان با کج‌رفتاران یا افکار کج‌رفتاری) دلیل عمده کج‌رفتاری آنها است و اگر فردي در محلۀ مجاور خود در معرض عوامـل جرم‌زا قـرار گیـرد تـا غیـر جرم‌زا، احتمـالاً قانون‌شکنی‌اش بالا میرود. مشخصات فیزیکی محلۀ مسکونی نیز بر دفعات جـرم تأثیرگذار است و نیز مشخصات معماري، نقشه فیزیکی و نقشۀ خانه‌های مسکونی بر نوع ارتباطات بین سکنه محلـه و نظـارت اجتمـاعی غیررسمی تأثیر می‌گذارد.
درنهایت و بر اساس آنچه که بیان شد، یافته‌های به دست آمده در تحقیق حاضر را می‌توان اینگونه تبیین کرد، انسان‌ها در جامعه و با سرمایۀ اجتماعی شبکه‌ای خود در محلههای مسکونی (مساعد و نامساعد) زندگی می‌کنند که از یک سو می‌توانند مجموعه‌ای از ارزش‌ها و قواعد را خلق کنند و جامعه‌ای امن و به دور از آسیبهای اجتماعی ایجاد کنند و از سوی دیگر می‌توانند ضد ارزش‌ها را در محله‌ها دامن زده و انواع آسیبهای اجتماعی را در جامعه اشاعه دهند. همچنین تمامي ناهنجاری‌ها و آسیبهای اجتماعي به هر نحو كه از انسان سر بزند، داراي بستر زماني و مكاني منحصربه‌فرد است. به‌بیان‌دیگر، تمامي آسیبهای اجتماعي داراي ظرف مكاني و زماني خاصي است كه آنها را از يكديگر متمايز ميسازد. ازاین‌رو نوع، ميزان و نحوه ارتكاب آسیبهای اجتماعي ارتباط تنگاتنگي با مكان و زمان وقوع آن دارد. نكته حائز اهميت اینکه همان‌طور که نیومن نیز معتقد است و در آزمون فرضیه‌های این تحقیق هم تأیید شد، می‌توان گفت محل سکونت تعداد بالای سالهای سکونت در محل، مساحت منزل و محله با امکانات رفاهی، آموزشی و بهداشتی پایین بستری برای ایجاد آسیبهای اجتماعی است.
بر اساس نتایج تحقیق پیشنهاد‌ها و راهکارهای زیر ارائه می‌شود:
_ در اولویت قراردادن برنامه‌های اقتصادی شامل اشتغال‌زایی و درآمدزایی ساکنین از طریق برنامه‌های توانمندسازی.
_ در نظر گرفتن بودجه به‌منظور توزیع برابر امکانات مختلف آموزشی، فرهنگی، بهداشتی و تفریحی.
_ ارتقاء استانداردهای محیطی به‌منظور ایجاد محیطی سالم.
_ ارتقاء حس مشارکت و پیوند بین ساکنین با در نظر گرفتن برنامه‌های فرهنگی و ایجاد حس هویت مشترک.
_ برای بهبود سرانه فضای سبز، اختصاص دادن فضای حد واسط بافت جدید و محله به پارک‌های محلی و همچنین درختکاری حاشیه معابر اصلی و فرعی و برای سایر سرانه‌ها، کاهش کاربری‌های تجاری در محدوده و تبدیل آنها به کاربری‌های مورد نیاز نظیر بهداشتی و درمانی، فرهنگی و آموزشی و...
_ در ارتباط با بهبود سرزندگی و شادکامی ساکنان، افزایش حس مکان، همبستگی اجتماعی و وابستگی مکانی ساکنان محله از طریق تشکیل گروه‌های محلی در میان رده‌های مختلف ساکنان، ازجمله گروه‌های سنی جوانان، بزرگسالان، زنان و...، ایجاد انگیزه‌های لازم به‌منظور جلب مشارکت ساکنان در فعالیت‌های محله‌ای و نهادینه‌سازی مشارکت در درون گروه‌های محلی، بهره‌گیری از پتانسیل حسینیه‌ها و مساجد موجود در محله برای ایجاد کانون‌های جمعی و همچنین ایجاد پاتوق‌های محله‌ای مناسب می‌تواند به‌عنوان راهکار مورد توجّه قرار گیرد.
- احمدآبادي، زهره و صالحی هیکویی، مریم. (1386). رابطه مکان و جرم، فصلنامه رفاه اجتماعی، سـال هفـتم، شماره 27، صص 275-253.
- اشتریان، کیومرث و مهرورزیان، طاهره. (1397). تأثير سرماية اجتماعي شبكه بر دستيابي به مقام سياسي، دو فصلنامه علمی-پژوهشی «پژوهش سياست نظري»، شماره بیست و چهارم، صص 92-65.
- ابوالحسني، رحيم و عطار، سعيد. (1392). تحليل شبكه‌هاي، سرمايۀ اجتماعي و حوزه سياست درآمدي بر رويكرد شبکه‌ای، فصلنامة سياست، دوره 43، شماره 2، صص 157-139.
- باستانی، سوسن؛ کمالی، افسانه و صالحی هیکویی، مریم. (1387). سرمایۀ اجتماعی شبکه و اعتماد متقابل بین‌شخصی، نشریه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه خوارزمی)، دوره 16، شماره 61، صص 40-81.
- باستانی، سوسن و صالحی هیکویی، مریم. (1386). سرمايه اجتماعي شبكه و جنسيت: بررسي ویژگی‌های ساختي، تعاملي و کارکردي شبکه اجتماعي زنان و مردان در تهران، فصلنامه نامة علوم اجتماعي، بهار، شماره ٣٠، صص 95-63.
- برجسته فیروزآباد، مهدی. (1394). رابطه بین پیروی سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی با میانجیگری سرمایۀ اجتماعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مدیریت بازرگانی، دانشگاه سمنان.
- پاشاپور، حجت‌الله؛ توکلی نغمه، مصطفی و جاسم‌پور، فرشته. (1401). سنجش عوامل نارسایی کالبدی- فضایی مؤثر بر بروز جرایم با تأکید بر توسعه پایدار (مطالعه موردی شهرستان بهارستان)، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهاردهم، شماره سوم، تابستان، صص 104-85. DOI:10.30495/JISDS.2022.68668.11771
- خشیار، زهرا؛ خوبی‌نژاد، محمدباقر. (۱۳۹۶). بررسی آسیبهای فردی و اجتماعی با کیفیت محیط زندگی با تأکید بر ماده 91 حقوق شهروندی، نخستین کنگره بین‌المللی حقوق ایران با رویکرد حقوق شهروند، تهران، مرکز همایش‌های بین‌المللی توسعه داتیس.
- درویشی، صیاد. (1401). فراتحلیل پژوهش‌های سرمایۀ اجتماعی و پیشگیری از جرم با رویکرد فرا ملی، نشریۀ تحقیقات حقوق بین‌المللی، پاییز و مهر، دوره پانزدهم، شماره 57، صص 106-79. DOI:10.30495/ALR.2022.1956638.2337
- زندی، فاطمه و رضایی، مریم. (1394). بررسی چگونگی تأثیر بیکاری در افزایش آسیبهای اجتماعی، کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی، روانشناسی و علوم اجتماعی، تهران، مرکز همایش‌های بین‌المللی صداوسیما، صص 1-8.
- ساجدی رئیسی، شهریار؛ دعاگویان، داود؛ رحمانی فیروزجایی، علی و قلی‌پور، ماجده. (1401). رسانه‌های اجتماعی مازندران و سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، پاییز، سال چهاردهم، شماره چهارم، صص 113-134.
- ستوده، هدایت‌الله. (1394). آسیبهای اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات)، تهران: نشر آوای نور، چاپ 24.
- شاوردی، تهمینه. (1396). سرمایۀ اجتماعی در شبکه‌های اجتماعی واقعی و مجازی (مطالعه موردی: دختران دانشجوی دانشگاه‌های شهر تهران)، فصلنامه توسعه اجتماعی (توسعه انسانی سابق)، بهار، دوره 11، شماره 3، صص 67-96.
- صدیق سروستانی، رحمت‌الله. (1398). آسیبشناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی). تهران: انتشارات سمت. چاپ نهم.
- عباس‌زاده، محمد؛ علیزاده اقدم، محمدباقر و اسلامی بناب، سیدرضا. (1391). بررسی رابطه بین سرمایۀ اجتماعی و آنومی اجتماعی، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دوره 1، شماره 1، صص 172-145.
- عشایری، طاها؛ امین، مریم؛ جهان‌پرور، طاهره و رقمی، فائزه. (1401). رابطة مؤلفه‌های سرمایة اجتماعی با بزهکاری اجتماعی: فراتحلیل پژوهش‌های بازة زمانی (1387 تا 1400)، فصلنامه مدیریت سرمایة اجتماعی، زمستان، دورة، شماره 9، صص 568-543.
- فتاحی، زهرا؛ شماعی، علی و موحد، علی. (1399). آسیبشناسی پایداری محلههای شهری با تأکید بر آسیبهای اجتماعی، مجله هویت شهر، مهر، دوره 14، شماره 3، شماره پیاپی 43، صص 5-16.
- فلاحی، علی؛ رمضانی، فریدون و آقابخشی، حبیب. (1395). پیامدهای رویکرد محله‌محوری شهر تهران با نشانگرهای سرمایۀ اجتماعی، مجله توسعۀ اجتماعی، بهار و خرداد، دوره 10، شماره 3، پیاپی 39، صص 186-159.
- معدنی، جواد، (1401). شبکه‌های همکاری در توسعه گردشگری پایدار: تعامل و مشارکت بخش‌های مؤثر به‌مثابه سرمایه‌اجتماعی، مجلۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، پاییز، سال چهاردهم، شماره چهارم، صص 341-325.
DOI: 10.30495/JISDS.2023.70814.11821
- Ayar, A. & afra, H. (2022). "Investigating the relationship between social capital and violent behaviors of young people in Ilam", December, Vol 21, Issue 57, pp 55-74.
- Bhandari, H. & Yasunobu, K. (2009). "What Is Social Capital? A Comprehensive Review of the Concept", Asian Journal of Social Science, Tottori University, June, 37(3), pp 480-510. DOI:10.1163/156853109X436847
- Carpiano, R. M. Kelly, B. C. Eterbrook, A. & Parsons, T. J. (2011). "Community and Drug Use among Gay Men: The Role of Neighborhoods and Networks", Journal of Health and Social Behavior, 52(1), pp, 74–90.DOI: 10.1177/0022146510395026
- Gannon, B. & Roberts, J. (2020). "Social capital: exploring the theory and empirical divide, Empirical Economics", March, 58(4), Pp 899–919. DOI:10.1007/s00181-018-1556-y
- Motkuri, V. (2018). "some Notes on the Concept of Social Capital: A Review of Perspectives, Definitions and Measurement", April, Online at https://mpra.ub.uni-muenchen.de/86362/ MPRA Paper No, 86362, posted 25.
- Valerie, A. H. John, J. B. & Jeanne, S. H. (2012)." Neighborhood Disadvantage, Network Social Capital, and Depressive Symptoms", Journal of Health and Social Behavior, February, Volume 52, Issue 1, pp. 58–73.
- Wang, E.S. T. Lin, H. C. & Liao, Y. T. (2022)," Effects of social capital of social networking site on social identity and continuous participant behavior", Online Information Review, Vol. 46, No. 7, pp 1373-1388.
- Xu, P. Jiang, G. (2020). "ndividual Capital Structure and Health Behaviors among Chinese Middle-Aged and Older Adults: A Cross-Sectional Analysis Using Bourdieu’s Theory of Capitals", Institute of Sociology, School of Philosophy, Zhongnan University of Economics and Law, Wuhan 430073, China, October, 17(20):7369.DOI: 10.3390/ijerph17207369
[1] 1-دانشجوی دکتری گروه جامعه‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2- دانشیار گروه مدیریت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
t.mirsardoo56@gmail.com
[2]
[3] 3- استادیار گروه جامعه‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
تاریخ وصول 27/1/1402 تاریخ پذیرش 18/4/1402
[5] 2. Alexis de Tocqueville
[6] 3. French
[7] 4. Americans
[8] 5. John Dewey
[9] 6. Hanifan
[10] 7. Motkuri
[11] 8. Jane Jacob
[12] 1. Robert Salisbury
2. Pierre Bourdieu
3. Glen Lowry
4. James Coleman
5. Ronald Burt
6. Robert Putnam
7. Carpiano
[19] 1. Wang
[20] 1.Gannon and Roberts
[21] 1. Valeria
[22] 1. Fukuyama
[23] 2. Sutherland
[24] 3. Newman
[25] 4. Bhandari and Yasunobu
[26] 1. Park
2. Burgess
3. Mead
[29] 1.Xu and Jiang
[30] 1. Sociological approach
[31] 2. The cognitive approach
