نسخه‌شناسی و بازشناسی کتاب کشف‌الارتیاب

الموضوعات : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

کاظم استادی ¹ (علوم قرآن و حدیث / دانشگاه قرآن و حدیث / قم / ایران)

تاريخ الإرسال : 11 الأربعاء , صفر, 1444 تاريخ التأكيد : 20 الأربعاء , جمادى الأولى, 1444 تاريخ الإصدار : 29 الإثنين , رجب, 1444

الکلمات المفتاحية: کشف‌الارتیاب, معرب تهرانی, تحریف‌نشدن قرآن, فصل الخطاب, رسالۀ ردیه,

ملخص المقالة :

پس از نشر کتاب فصل‌الخطاب محدث نوری (م. 1320ق.)، ردیه‌هایی دربارۀ این اثر نوشته شد؛ از میان این ردیه‌ها، طبق اسناد موجود و بنابر نقل آقا‌بزرگ تهرانی و به‌تبع او برخی دیگران، محدث نوری فقط به یکی از ردیه‌ها، یعنی کتاب کشف‌الارتیاب فی عدم تحریف کتاب رب‌الارباب پاسخ داده است. این رسالة حاجی نوری، از جهات مختلف تاریخی و علمی، برای روشن‌شدن برخی از مسائل مطرح‌شده دربارة وی و نیز مسئلة تحریف قرآن، بسیار مهم است؛ زیرا ادعا شده است که رسالۀ جوابیة میرزای نوری در رد شبهات کتاب کشف‌الارتیاب است؛ اکنون لازم است دربارة این کتاب، سؤالات و پژوهش‌هایی صورت گیرد؛ مسائلی همچون 1ـ نسخه‌های خطی کشف‌الارتیاب کدام است؛ و این کتاب چه مشخصه‌هایی دارد؟ 2ـ نام اصلی این کتاب چیست و چه کسی و با چه شرح حالی آن را نگارش است؟ 3ـ محتوای کتاب کشف‌الارتیاب چیست و پرداختن به کتابشناسی آن می‌تواند چه موضوعاتی را روشن کند؟ 4ـ آیا رسالة جوابیة محدث نوری در جواب کتاب کشف‌الارتیاب بوده است؟ در پژوهش حاضر، ضمن معرفی نسخه‌های خطی کتاب کشف‌الارتیاب و بررسی شکلی و محتوایی آن و نیز تأمل در ترجمۀ مؤلف، مشخص شد که آقا‌بزرگ تهرانی در شناسایی و معرفی کتاب کشف‌الارتیاب و ارتباط آن با جوابیة محدث نوری، دچار اشتباه یا سوءتفاهم بوده است و این ردیه بر فصل‌‌الخطاب، ارتباطی به رسالۀ جوابیة (1303ق.) محدث نوری ندارد؛ بلکه جواب گفتة شخص دیگری، به‌جز معرب تهرانی است.