کج‏روی‏های اخلاقی و رفتارهای نابهنجار درسرگذشت حاجی بابای اصفهانی

الموضوعات :

حمید جعفری قریه علی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولیعصر (عج) رفسنجان(نویسنده مسؤول))

تاريخ الإرسال : 27 الإثنين , رجب, 1443 تاريخ التأكيد : 27 الإثنين , رجب, 1443 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , رجب, 1443

الکلمات المفتاحية: انحطاط اخلاقی, رمان حاجی‏ بابای اصفهانی, رفتارهای ناهنجار,

ملخص المقالة :

رمان حاجی بابای اصفهانی نخسیتن رمان فارسی است که در آن از آداب و رسوم مردم ایران بحث می شود. نویسنده سرگذشت حاجی بابا را شرح می دهد که ازسویی به اصول اخلاقی باور دارد و ازسوی دیگر، این اصول را مانعی برای پیشرفت خود می بیند. درواقع این رمان رفتارهای اجتماعی و اخلاقی و فرهنگی مردم و مفاسد اداری دورۀ قاجار را به تصویر می کشد. این پژوهش ضمن بازخوانی رمان حاجی بابای اصفهانی، کج روی های اخلاقی و رفتارها و گفتارهای دوگانة مردم را تشریح می کند که در موقعیّت های مختلف به علت تعارض درونی رخ می دهد. پژوهش به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. مهم ترین هدف این مقاله نشان دادن نقش بسیار مهم و تأثیرگذار مفاسد اخلاقی و دوگانه های رفتاری در شخصیّت پردازی قهرمان اصلی داستان است. براساس نتایج پژوهش، ناهنجاری های اخلاقی با مقاصد منفعت جویی، نجات جان، رهایی از بند و دفع شرّ انجام می شود. در سرگذشت حاجی بابای اصفهانی اخلاق گرایی، رویکردی دنیاطلبانه دارد و ارزش فضیلت ها نسبی است. بیشتر این رفتارها دراصل نشانۀ انحطاط اخلاقی و فرورفتن در مفاسد است؛ اما این رفتارها در این رمان توجیه دیگری نیز دارد. داستان حاجی بابا به داستان های پیکارسک شبیه است و ازآنجاکه هجو اجتماع و مردم زمانه از ویژگی های مهم این نوع داستان هاست، توصیف جنبه های منفی و رفتارهای غیراخلاقی شخصیّت ها در این سرگذشت برجسته شده است. درواقع تمرکز نویسنده بر جنبه های داستانی، تلاش او برای جذابیّت بیشتر داستان و اغراق عامدانه در توصیف صفات منفی شخصیّت ها می تواند از عوامل عمده در بیان رفتارهای ناهنجار باشد.رمان حاجی بابای اصفهانی، رفتارهای ناهنجار، انحطاط اخلاقی

المصادر:

1. افلاطون (1390)، جمهور، ترجمۀ فؤاد روحانی، چاپ سیزدهم، تهران: علمی و فرهنگی.


2. بوبانی، فرزاد (1387)، «جیمز موریه، حاجی‏بابا و ادبیات استعماری»، پژوهش‏های زبان‏های خارجی، ش43، 5‑27.


3. رضایی، غلامرضا (1380)، نقد و بررسی رمان سرگذشت حاجی‏بابا اصفهانی، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمدحسین محمّدی، دانشگاه بین‏المللی امام خمینی.


4. سجّادی، سیّدجعفر (1373)، فرهنگ معارف اسلامی، ج 3، چاپ سوم، تهران: کومش.


5. شولتز، دوان؛ شولتز، الن سیدنی (1390)، نظریه‏های شخصیّت، ترجمۀ یحیی سیّد محمدی، چاپ نوزدهم، تهران: ویرایش.


6. طوسی، خواجه نصیرالدین (1369)، اخلاق ناصری، به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.


7. غزّالی، امام محمد (1364)، کیمیای سعات، به کوشش حسین خدیوجم، جلد 2، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.


8. فرقانی دهنوی، سیّد حمید (1390)، تحلیل سبک‏شناسانۀ کتاب حاجی‏بابای اصفهانی، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی‏اصغر پهلوان حسینی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه یزد.


9. فروم، اریک (1387) ، جامعۀ سالم، ترجمۀ اکبر تبریزی، چاپ پنجم، تهران: بهجت.

 

10. قدیرزاده خورزوقی، فاطمه (1399)، بررسی ساختار و محتوای رمان سرگذشت حاجی‏بابا اصفهانی، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی جهانگیر صفری، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد.


11. کاردگر، یحیی؛ مهدی، نرگس (1400)، «سرگذشت حاجی‏بابای اصفهانی؛ گامی به‏سوی ترکیب سنّت و نوآوری در ادبیات داستانی ایران»، متن‌پژوهی ادبی، دورۀ 25، ش 87، 116‑138.


12. کاسی، فاطمه و دیگران (1397)، «بررسی تطبیقی رمان حاجی‏بابای اصفهانی جیمز موریه با یکی بود یکی نبود جمال‏زاده باتکیه‏بر شرق‏شناسی ادوارد سعید»، نشریۀ ادبیات تطبیقی کرمان، ش 18، 205‑225.


13. مطهری، مرتضی (1375)، آشنایی با علوم اسلامی، ج 2، چاپ نوزدهم، تهران: صدرا.


14. معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.


15. موریه، جیمز (1385)، سرگذشت حاجی‏بابای اصفهانی، ترجمۀ میرزا حبیب اصفهانی، ویرایش جعفر مدرّس صادقی، چاپ پنجم، تهران: مرکز.


16. ویلم، ژان پل (1386)، جامعه‏شناسی ادیان، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، نقد و بررسی محمدتقی جعفری، تهران: علمی.


17. هولمز، رابرت ال (1385)، مبانی فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، چاپ سوم، تهران: ققنوس.