جزئی‌نگری در مثنوی مولوی براساس نظریة اخلاق مراقبت

الموضوعات :

محمد یاوری ¹ , زینب رحمانیان ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور- ایران(نویسنده مسؤول)
2 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور- ایران

تاريخ الإرسال : 01 الأربعاء , رجب, 1443 تاريخ التأكيد : 13 السبت , شوال, 1443 تاريخ الإصدار : 25 الثلاثاء , محرم, 1444

الکلمات المفتاحية: مثنوی معنوی, مولانا, اخلاق مراقبت, جزئی‌نگری,

ملخص المقالة :

اخلاق مراقبت نظریة اخلاقی نوینی است که برپایة اصول مراقبت و مسئولیت تعریف شده و کرول گیلیکان آن را در تقابل با اخلاق سنتی بینان نهاده است. وی روش کلبرگ را در رشد قضاوت اخلاقی کودکان به کار گرفت و آن را مبتنی بر سه محور جزئی‌نگری، جانبداری و عاطفه‌گرایی استوار کرد. به‌طوری‌که اخلاق سنتی تکلیف‌گرا و نتیجه‌گرا را رد کرد و آن را ناقص و مردسالارانه شمرد. در این مقاله، با روش تحلیلی ـ توصیفی، ابتدا با تبیین نظریة اخلاق مراقبت، محور جزئی‌نگری اصول قضاوت اخلاقی مولانا در مثنوی بررسی می‌شود. با تعمق در اشعار و داستان‌های مولانا این نتیجه حاصل شد که این عارف اخلاق‌مدار با جهان‌بینی دینی و عرفانی خود که در تعالیم اسلامی ریشه دارد، بین عقل و عاطفه تعادل اخلاقی ایجاد کرده و نظریة اخلاق مراقبت را در کلام خود به کار برده است. وی فراتر از جنسیّت و زمان، با اشاره به جزئی‌ترین اصول اخلاقی مانند ریا، تجاوز، غیبت، فساد، نفاق، تقلید و... عواقب رعایت‌نکردن این اصول را قضاوت می‌کند. مخاطبان اصلی وی در این مقوله، ارکان سیاسی حکومت، عالمان و فقیهان، شاعران، مداحان و دلقکان، طبقات عامة مردم، کج‌فهمان، صوفیان و زاهدان دروغین و شخصیت‌های دروغین هستند. گفتنی است بیشترین بسامد در طبقة صوفیان و زاهدان دروغین است و مولانا به نقد تزویر، ریا، نفاق و فساد در آن می‌پردازد.

المصادر:

1. اسلامی، سیّد حسن (1387)، «جنسیّت و اخلاق مراقبت»، مطالعات راهبردی زنان، فصلنامه شورای اجتماعی زنان، دورة یازدهم، شمارة 42، 7‑42.


2. ــــــــــــــــــ (1387)، «اخلاق و جنسیّت در حدیث خصال النساء»، علوم حدیث، شمارة 49 و 50، 47‑87.


3. پورنامداریان، تقی (1380)، در سایۀ آفتاب: شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی، تهران: سخن.


4. تانگ، رزمزی (1387)، نقد و نظر: درآمدی جامع به نظریه‌های فمنیستی، ترجمة منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی.


5. دهباشی، علی (1384)، تحفه‌های آن جهانی (سیری در زندگی و آثار مولانا)، تهران: سخن.


6. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه دهخدا، چاپ دوم از دورة جدید، تهران: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.


7. زرین‌کوب، عبدالحسین (1389)، سرّ نی، جلد اول، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.


8. زمانیان، علی (1390)، «اخلاق در ایران»، پژوهش‌نامه اخلاق اجتماعی، شمارة 76، 43‑68.


9. ژکس، ر. (1362)، فلسفه اخلاق، ترجمة ابوالقاسم پورحسینی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.


10. سپاهی، مجتبی؛ شیراوند، محسن (1397)، درآمدی بر اخلاق کاربردی، تهران: انتشارات نبأ.


11. شریفی، احمدحسین (1385)، آیین زندگی، قم: دفتر نشر معارف.


12. صانعی دره‌بیدی، منوچهر (1387)، فلسفه اخلاق و مبانی رفتار، تهران: سروش.


13. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1382)، شرح مثنوی شریف، جلد 1 و 2 تهران: زوّار.


14. مدرسی، سیّد محمدرضا (1371)، فلسفه اخلاق، تهران: سروش.


15. مصباح یزدی، م. (1380)، اخلاق در قرآن، جلدسوم، قم: نشر معارف.


16. مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1366)، مثنوی معنوی، به اهتمام نیکلسن، تهران: آگاه.


17. میل، جان استوارت (1379)، انقیاد زنان، ترجمة علاءالدین طباطبایی، تهران: هرمس


18. نجارزادگان، فتح‌الله (1388)، رهیافتی بر اخلاق و تربیت اسلامی، قم: دفتر نشر معارف.

• Curzer , Howard J. (1999), Ethical Theory and Moral Problems, Belmont: W.


• Kohlberg ,L.(1981). Essays on Moral Development Vol 1: The philosophy of Moral Development .Sanfrancisco :Harper & Rowadsworth Publishing Company. Gilligan,Carol (1993a). In a Different Voice. London: Harvard University press.