تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های بازآفرینی شهری در بافت‌های تاریخی (مطالعه موردی: بافت تاریخی رشت)

حمید رحیمی ¹ (دانشجوی دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران) جلال عظیمی آملی ² (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران)
نصرالله مولائی هشجین ³ (استاد گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)

تاريخ الإرسال : 05 الجمعة , ذو الحجة, 1444 تاريخ التأكيد : 03 السبت , جمادى الثانية, 1445

الکلمات المفتاحية: رشت, بافت تاریخی, بازآفرینی, محله‌های تاریخی,

ملخص المقالة :

توسعه شهری قرارگرفته‌اند. در کشور ایران برخورد مناسبی با این بافت‌ها نشده و اقدامات صورت گرفته تأثیر قابل‌توجهی در بهبود آن‌ها نداشته است. شهر رشت از نقاط شناخته‌شده گردشگری استان گیلان و کشور است. عدم توجه به ارزش تاریخی و پتانسیل‌های موجود، بافت تاریخی شهر را در معرض تهدیدات فراوان ازجمله از بین رفتن هویت، نابسامانی‌های بصری و فرسودگی آثار تاریخی قرار داده است. هدف: هدف اصلی از انجام این پژوهش، تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های بازآفرینی در بافت‌های تاریخی شهر رشت است. روش‌شناسی تحقیق: روش انجام این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات از تکنیک پرسشنامه استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش تعداد خانوارهای ساکن در محلات تاریخی شهر رشت بود. بر اساس سرشماری سال 1395 تعداد کل خانوار در جامعه آماری پژوهش، 26921 نفر است. حجم نمونه با توجه به فرمول کوکران و با خطای 05/0 و با در نظر گرفتن آمار جمعیتی محدوده موردمطالعه 382 سرپرست خانوار تعیین شد. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از آزمون‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS استفاده‌شده است هم‌چنین از تکنیک TOPSIS نیز برای رتبه‌بندی و تحلیل محله‌های تاریخی استفاده‌شده است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: شهرستان رشت، استان گیلان. یافته‌ها: یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد میانگین برای شاخص بازآفرینی شهر رشت برابر با 79/2 شد که نشان از سطح نزدیک به متوسط رو به پایین دارد. همچنین یافته‌ها بیانگر این است که وضعیت بعد اقتصادی با میانگین 196/3 نسبت به سه بعد دیگر در بافت‌های تاریخی شهر رشت بهتر است. بعد زیست‌محیطی با نمره میانگین 808/2 در رتبه دوم قرار گرفت. نهایتاً ابعاد کالبدی و اجتماعی نیز به ترتیب با نمرات میانگین 540/2 و 474/2 در رتبه‌های سوم و چهارم قرار گرفتند. نتایج: در نتایج تحقیق نشان داد شاخص‌های بازآفرینی بافت‌های تاریخی شهر رشت از وضعیت مناسبی برخوردار نیست و لازم است تا مدیریت شهری از طریق تهیه و تدوین طرح‌های ویژه بازآفرینی در این مسیر گام بردارد. نتایج تحقیق همچنین نشان می‌دهد که در طرح‌های ویژه بازآفرینی هر محله باید بر ظرفیت‌های درونی و پتانسیل‌های محلات تمرکز کرد و از ارائه الگوها و طرح‌های تیپ و یکنواخت و مشابه جلوگیری شود.

نص كامل:



 

 

Research Article                                                                                    Dor: 20.1001.1.25385968.1401.17.1.18.8                    

 

An Analysis of the Urban Regeneration Indicators in Historical Area, (Case Study: Historical Area of Rasht) 

 

 

 

 

 

 

Receive Date: 18 January 2020

Accept Date: 5 September 2020

ABSTRACT

Introduction: The centers and historical contexts of the cities have been exposed to the adverse effects of urban development more than other urban areas due to the new developments of urbanization and the resulting problems. Undoubtedly, the historical and ancient context is one of the most important challenges facing cities, especially in recent decades, and is a major concern for urban management. Therefore, policy makers, urban planners and managers should pay special attention to it. Historical contexts are said to be parts of cities that, despite wear and tear, have buildings, collections, establishments and valuable urban equipment or a combination of them. In Iran, these tissues have not been properly dealt with and the measures taken have not had a significant effect on their improvement. Rasht city is one of the well-known tourist spots of Gilan province and the country. Failure to pay attention to the historical value and existing potentials has exposed the historical context of the city to many threats, such as the loss of identity, visual disorders, and wear and tear of historical monuments.

Research aim: The main purpose of this research is to analyze the status of regeneration indicators in the historical contexts of Rasht city.

Methodology: The main purpose of this research is to analyze the status of regeneration indicators in the historical contexts of Rasht city. The method of conducting this research is descriptive-analytical. Questionnaire technique was used to collect information. The statistical population of this research was the number of households living in the historical neighborhoods of Rasht. According to the census of 2015, the total number of households in the research population is 26,921. The sample size was determined according to Cochran's formula and with an error of 0.05 and considering the population statistics of the study area, 382 heads of households. Statistical tests were used in SPSS software to analyze the data. Also, TOPSIS technique was used to rank and analyze historical neighborhoods.

Studied Areas: Rasht conty, Giulan Porvince.

Results: The research findings showed that the average of total index in Rasht city was equal to 2.79, which indicates a close to average level. Also, the findings indicate that the status of the economic dimension with an average of 3.196 is better than the other three dimensions in the historical neighborhoods of Rasht city. The environmental dimension was ranked second with an average score of 2.808. Finally, the physical and social dimensions were ranked third and fourth respectively with average scores of 2.540 and 2.474. The results of the T-test showed that the situation of regeneration indicators in the historical neighborhoods of Rasht city is not suitable, and basic management and functional measures should be taken to improve this situation. The results of the survey for the neighborhoods showed that the "Historical Bazar neighborhood" which is known as the primary core of the city, has won the first rank among other ancient and historical neighborhoods in terms of regeneration dimensions. (0.7455). this neighborhood has the highest weight from the economic point of view. (0.2013). Also, Someeh Bijar neighborhood has the lowest rank among the studied neighborhoods in terms of regeneration dimensions. (0.3707)

Conclusion: The results of the research showed that the regeneration indicators of the historical neighborhoods of Rasht city do not have a suitable condition and it is necessary for the urban management to take steps in this direction through the preparation and compilation of special regeneration plans. The results of the research also show that in the special regeneration plans of each neighborhood, one should focus on the inner capacities and potentials of the neighborhoods and to prevent the presentation of uniform and similar patterns and designs.

KEYWORDS: Re-creation, historical context, historical neighborhoods, Rasht County

 

 

 

 

فصلنامه علمی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی

 دوره 17، شماره 2  (پیاپی 59)، تابستان 1401

شاپای چاپی 5968- 2535   شاپای الکترونیکی X595- 2538

http://jshsp.iaurasht.ac.ir

صص. 519-501

 مقاله پژوهشیDor: 20.1001.1.25385968.1401.17.1.18.8                                                                                                                

تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های بازآفرینی شهري در بافت‌های تاريخي (مطالعه موردی: بافت تاریخی رشت) ¹

 

 

 

 

* نویسنده مسئول:  Email: m 

تاریخ دریافت: 28 دی 1398 

تاریخ پذیرش: 15 شهریور 1399

چکیده   

مقدمه: مراکز و بافت‌های تاریخی شهرها به دلیل تحولات جدید شهرنشینی و مشکلات ناشی از آن، بیش از سایر نقاط شهری در معرض تأثیرات نامطلوب توسعه شهری قرارگرفته‌اند. در کشور ایران برخورد مناسبی با این بافت‌ها نشده و اقدامات صورت گرفته تأثیر قابل‌توجهی در بهبود آن‌ها نداشته است. شهر رشت از نقاط شناخته‌شده گردشگری استان گیلان و کشور است. عدم توجه به ارزش تاریخی و پتانسیل‌های موجود، بافت تاریخی شهر را در معرض تهدیدات فراوان ازجمله از بین رفتن هویت، نابسامانی‌های بصری و فرسودگی آثار تاریخی قرار داده است. با توجه به وجود پتانسیل های فراوان جاذب گردشگر شهر رشت و از آنجا که توان و قابلیت های گردشگری در هر منطقه می تواند زمینه ای پویا و فعال را برای توسعه آن منطقه فراهم نماید، این عامل در راهکارهای طراحی نقش برجسته خواهد یافت.

هدف: هدف اصلی از انجام این پژوهش، تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های بازآفرینی در بافت‌های تاریخی شهر رشت است.

روش‌شناسی تحقیق: روش انجام این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات از تکنیک پرسشنامه استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش تعداد خانوارهای ساکن در محلات تاریخی شهر رشت بود. بر اساس سرشماری سال 1395 تعداد کل خانوار در جامعه آماری پژوهش، 26921 نفر است. حجم نمونه با توجه به فرمول کوکران و با خطای 05/0 و با در نظر گرفتن آمار جمعیتی محدوده موردمطالعه 382 سرپرست خانوار تعیین شد. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از آزمون‌های آماري با استفاده از نرم‌افزار SPSS استفاده‌شده است هم‌چنین از تکنيک TOPSIS نیز براي رتبه‌بندی و تحليل محله‌های تاريخي استفاده‌شده است.

قلمرو جغرافیایی پژوهش: شهرستان رشت، استان گیلان.

یافته­ها: یافته‌های تحقيق نشان می‌دهد میانگین برای شاخص بازآفرینی شهر رشت برابر با 79/2 شد که نشان از سطح نزديک به متوسط رو به پایین دارد. همچنين یافته‌ها بيانگر اين است که وضعیت بعد اقتصادی با میانگین 196/3 نسبت به سه بعد دیگر در بافت‌های تاريخي شهر رشت بهتر است. بعد زیست‌محیطی با نمره میانگین 808/2 در رتبه دوم قرار گرفت. نهایتاً ابعاد کالبدی و اجتماعی نیز به ترتیب با نمرات میانگین 540/2 و 474/2 در رتبه‌های سوم و چهارم قرار گرفتند.

نتایج: در نتايج تحقيق نشان داد شاخص‌های بازآفرینی بافت‌های تاريخي شهر رشت از وضعیت مناسبي برخوردار نيست و لازم است تا مدیریت شهری از طریق تهیه و تدوین طرح‌های ویژه بازآفرینی در این مسیر گام بردارد. نتايج تحقيق همچنين نشان می‌دهد که در طرح‌های ویژه بازآفريني هر محله بايد بر ظرفیت‌های درونی و پتانسیل‌های محلات تمرکز کرد و از ارائه الگوها و طرح‌های تیپ و یکنواخت و مشابه جلوگیری شود.

کلیدواژه­ها: بازآفرینی، بافت تاریخی، محله‌های تاریخی، رشت

 

---

[1]   این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول می باشد.

مقدمه

مراکز و بافت‌های تاریخی شهرها به دلیل تحولات جدید شهرنشینی و مشکلات ناشی از آن، بیش از سایر نقاط شهری در معرض تأثیرات نامطلوب توسعه شهری قرارگرفته‌اند (سجادی و همکاران، 1390: 144). با تغيير روش‌های معيشتي و پيامدهاي ناشي از آن، عدم حفظ تعادل متغيرهاي اقتصادي، اجتماعي و زیست‌محیطی و طراحی‌های عموماً اتومبيل محور، نوعي گسست كالبدي، فرهنگي و اجتماعي در سطح محلات شهري ايجاد گرديد كه منجر به ناكارآمدي محلات قدیمی و تاریخی و افول حيات و سرزندگي در این بافت‌ها شد و ساكنان را نسبت به يكديگر بيگانه ساخت (صداقتی و فارسی، 1395: 230). بسیاری از بافت‌های تاريخي که زمانی مایه افتخار و مباهات شهرها بوده‌اند، در حال حاضر در معرض تخریب و فرسایش قرارگرفته‌اند. بخش مهمی از جمعیت این مناطق جابجا شده و میراث قدیمی، تاریخی و فرهنگی این بافت‌ها یا از بین رفته یا در حال تخریب است. بی‌توجهی چندین ساله به این محله‌ها به بروز مشکلات بسیاری انجامیده است (باقری نیا و همکاران، 1392: 70).

مراد از بافت‌های تاريخي، آن‌هایی است که به‌رغم فرسودگي، در گستره‌شان، بناها، مجموعه‌ها، تأسيسات و تجهيزات شهري باارزش و يا ترکيبي از آن‌ها وجود دارد (دانشپور و شيري، 1394، 18 به نقل از Sharan,2005,1-3). بافت‌های تاريخي و قديمي شهری، ارزش‌های متعدد تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، شهرسازی و معماری دارد که نیازمند ساماندهی و برخوردی متناسب با واقعیت‌های امروزی آن‌ها است. رکود و ناکارآمدی فعالیتی و اقتصادی در این بافت‌ها، مشکلات دسترسی و عدم تمایل و پذیرش نوآوری در مناسبات اجتماعی ساکنین و مهم‌تر از همه آسیب‌پذیری این بافت‌ها در برابر بلایای طبیعی، ازجمله مهم‌ترین چالش‌هایی است که برنامه ریزان و مدیران شهری را در قالب طرح‌های گوناگون وادار به مداخله در این بافت‌ها کرده است (محمدی دوست و همکاران، 1395: 216). افزون بر اين، بهره‌برداری از تمامی پتانسیل‌های موجود در شهر و بهینه‌سازی وضعیت موجود به‌منظور افزایش بهره‌وری، یکی از دلایل منطقی پرداختن به تجدید حیات بافت‌های شهری است، از سوی ديگر، باید به توسعه از درون، یعنی رونق بخشیدن به مراکز شهرها نیز بها داد. مراکز و محلات تاريخي و قدیمی که بخش عمده‌ای از بافت آن دچار فرسودگی شده‌اند با کمبود در برخی سرانه‌های کاربری‌های شهری، فقدان سلسله‌مراتب مناسب در شبکه ارتباطی، وجود کاربری‌های ناسازگار، ضعف ابنیه و مسائل و مشکلات قابل‌مشاهده در چنین بافت‌هایی روبرو است (پیوسته گر و نجاتیان، 1395: 135). می‌توان این‌گونه گفت که مهم‌ترین مسئله بافت‌های تاريخي و قديمي، عدم پاسخگویی شهر قدیم به نیازهای زندگی معاصر است؛ بنابراین ضروری است برخوردی درخور توجه برای حل مشکلات این بافت‌ها نمود تا بتوان شور زندگی را به همه شهروندان بازگرداند.

بدون شک، بافت تاريخي و قديمي یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی شهرها به‌خصوص در دهه‌های اخیر است و یک نگرانی عمده برای مدیریت شهری است. ازاین‌رو، سیاست‌گذاران، برنامه ریزان شهری و مدیران باید به آن توجه خاص داشته باشند (Rajabi et al, 2015: 364). این‌یک واقعيت است که در شهرهای ایران به دلیل عدم انطباق و سازگاری بافت‌های قدیمی شهر با الگوی جدید شهرنشینی و وجود سازمان‌های متعدد و موازی کاری‌ها درزمینهٔ مدیریتی بافت تاريخي و قدیم شهرها و مهم‌تر از همه عدم توجه مدیران به این‌گونه بافت‌ها از یک‌سو و سرمایه‌گذاری در مناطق حاشیه‌ای شهرها با توجه به ارزان بودن قيمت زمین از سوی دیگر، این مناطق را از روند توسعه شهری حذف کرده که این امر موجب انحطاط کیفیت زندگی در این‌گونه بافت‌ها شده است (Mohammadi & Bahadori, 2014: 464)؛ بنابراین می‌بایست رویکردی برای بهبود این بافت­ها اتخاذ گردد که هم با نیازهای شهرنشینی امروز تناسب داشته باشد و هم مطابق با رویکردهای نوین جهانی باشد.

بافت تاریخی شهررشت به عنوان یکی از غنی ترین عرصه های عمومی ، علیرغم دارا بودن پتانسیل ها وتوانمندی های زیاد، از لحاظ کالبدی ، زیست محیطی، درهم پیچیدگی بافت وضعف زیرساخت ها، ترافیک و حمل ونقل، عدم هماهنگی ساخت و سازهای جدید و قدیم ودرنتیجه نازیبایی منظر و... دارای مشکلات عدیده ای است، در نتیجه، بخاطر فرسودگی این بافت ، ضرورت اجرای بازآفرینی واقدامات ساماندهی وبهسازی برای احیای مجدد آن برکسی پوشیده نیست، به عنوان مثال، اجرای طرح بازآفرینی وپیاده سازی میدان شهرداری و خیابان های منتهی به میدان و مرکز شهررشت باهدف ارتقای کیفیت زیست پذیری واین که رشت دارای بزرگترین میدان سنگفرش ایران و میدان شهرداری میزبان بزرگترین نمایشگاه ها و جشنواره های گسترده در سطح استان است، انجام شده و تا حدودی توانسته درارتقاء مشارکت، سرزندگی و گردشگری و ...تاثیرگذار باشد . 

ازآنجایی‌که شهر رشت يکي از شهرهاي قديمي ايران است ، با دارا بودن بافت های تاریخی ارزشمند و محله های قدیمی همچون ساغریسازان، صومعه بیجار، باقرآباد،پیرسرا، چهلتن، استاد سرا و خواهر امام، ظرفیت بسیار بزرگی برای فعالیت‌های فرهنگی، حفظ هویت شهر، جذب گردشگر ، تجلی خلاقیت ، پیاده روی و سلامت روح و روان شهروندان و ..... دارند.( آقایی زاده و همکاران ، (1398، 145-167)، اين محله‌ها از قديمي‌ترين محله‌های شهر بوده و بافت آن‌ها به‌صورت ريزدانه است. این محله‌ها شايد بر اساس ارزيابي اوليه، جزو بافت فرسوده محسوب گردند، اما با نگاه ديگر، داراي بافت معماري باارزش و خانه‌ها و بناهاي ثبت‌شده بی‌شماری مي‌باشند. تقابل اين دو رويكرد در طرح‌های بالادست به چشم مي‌خورد. زيرا از طرفي به علت فرسودگي و قدمت بالاي ابنيه و تأسیسات زيربنايي و همچنين عدم انطباق با نيازهاي شهر نوين با مشكلاتي مواجه است و از طرفي ديگر، نمي‌توان از ارزش‌هاي نهفته در فضاي داخلي اين محله‌ها چشم‌پوشي كرد. ازآنجایی‌که شهر رشت از نقاط شناخته‌شده گردشگری استان گیلان و کشور است، عدم توجه به ارزش‌های تاریخی و پتانسیل‌های موجود، بافت تاریخی شهر را در معرض تهدیدات فراوان ازجمله از بین رفتن هویت، نابسامانی‌های بصری و فرسودگی آثار تاریخی قرار داده است. با توجه به مسائل مذکور، هدف اصلی از انجام این پژوهش، تحلیل وضعیت شاخص‌های بازآفرینی در بافت تاریخی شهر رشت است؛ بنابراین، اين مقاله در پي پاسخگويي به اين سؤال است که وضعيت شاخص‌های بازآفريني شهري در بافت‌های تاريخي شهر رشت چگونه است؟

 

بازآفرینی بافت‌های تاريخي

رویکرد بازآفرینی شهری¹ در هزاره سوم میلادی نقشی کلیدی را در سیاست­های توسعه شهری به‌ویژه در بهسازی و نوسازی شهری در نواحی درونی شهرها ایفا می­کند (بحرینی و همکاران،1392:20) به عقیده رابرت (2000)، بنا به تعريف،«بازآفرینی شهری به‌عنوان یک چشم­انداز و اقدام جامع و یکپارچه که منجر به حل مشکلات شهری می­شود و به دنبال بهبود دائمی در شرایط اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و محیط­زیستی بافتی است که دستخوش تغییرات شده است، مطرح‌شده است.»(Roberts, 2000:17) فرآیند بازآفرینی شهری به معنای تغییر در طبیعت یک مکان، از طریق مداخله ساکنان و سایر ذی‌نفعان، استقبال از اهداف و فعالیت­های متعدد با همکاری و مشارکت میان ذینفعان مختلف است به‌طوری‌که مداخله اجتماعات محلی و مشارکت مدنی، در یک توسعه اجتماع‌محور منجر به پایداری محیط شهری می­شود. (Bevilacqua et al., 2013:1361). در متون توسعه، بازآفرینی شهری یک رویکرد جامع، یکپارچه و کل­نگر است که سه هدف²(3E) (اقتصاد، برابری و محیط) را در برمی‌گیرد. (بحرینی و همکاران،1392: 22) و می­تواند ابزاری مؤثر برای ارتقای پایداری و تقویت کلان سطح کیفیت زندگی باشد؛ چنانچه اصول تشویق به مشارکت، ساخت شخصیت اجتماعی، پیشرفت عدالت، ارتقای محیط، حیات‌بخشی و تقویت رشد اقتصادی متعاقب آن قابل‌مشاهده است. (عظيمي آملي و همکاران، 1393، 69)، امروزه پژوهشگران بر این باورند که بازآفرینی شهری معاصر، فراتر از توسعه مجدد فیزیکی است، درحالی‌که توسعه کالبدی به‌عنوان یک جزء مهم محسوب می­شود، اما از اهداف اصلی بازآفرینی شهری تمایل به تحرک رشد اقتصادی، همراه با کاهش نابرابری­های اجتماعی و افزایش انسجام در اجتماعات محلی است. همچنین پایداری محیط زیستی نیز به‌عنوان یک هدف برجسته در سیاست­های بازآفرینی شهری مطرح می­شود. (Jones & Evans, 2013) تحرک رشد اقتصادی، به معنی تولید اشتغال یا افزایش پتانسیل­های توسعه اقتصادی است. ساختمان­های جدید در یک محیط نوسازی و بهسازی شده، منجر به تغییر ادراک سرمایه­گذاران از آن محل و درنتیجه افزایش سرمایه­گذاری در یک اقتصاد محلی است (Evans, 2005). همچنین در بعد اجتماعی، بازآفرینی شهری شامل انگیزه­هایی برای ایجاد اجتماعات محلی با درآمدهای مختلف³، به‌عنوان راهی برای مقابله با جدایی گزینی و تمرکز خانوارهای فقیرتر⁴ در یک محل و ارائه فرصت­های بیشتر برای ترکیب اجتماعی⁵ است که درنتیجه منجر به سطح بالاتری از شمول اجتماعی⁶ می­شود. (Magalhaes,2015:920) در كلامي موجز «بازآفريني شهري» را می‌توان «فرايند زيست پذير كردن مناطق شهري كم كيفيت با حداكثر مشاركت ذينفعان شهري و مديريت يكپارچه در سطح محلي»، دانست (فلامکي، 1392، 85) که شامل ابعاد اجتماعي، اقتصادي و زیست‌محیطی در مقیاس‌های شهري، منطقه‌ای و ملی مشتمل بر اصول زير است: (پوراحمد و احمدنژاد، 1390، 112).

 

جدول 1. ابعاد و اصول بازآفريني

ابعاد بازآفرینی	اصول و عناصر بازآفريني
تغيير و تحولات اقتصادي	توزيع متعادل ثروت، افزايش فرصت‌های شغلي، بهبود وضعيت اقتصادي، جذب سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصي و...
تغییر و تحولات اجتماعي	بهبود کيفيت زندگي و روابط اجتماعي، کاهش جرم و جنايت، مبارزه با فقر در ابعاد وسيع آن، توزيع متوازن خدمات و امکانات بهبود رفاه زندگي،
تغيير و تحولات کالبدي	کاربري اراضي بهينه، بهبود سیستم حمل‌ونقل، حفاظت از ابنیه‌ی باارزش و تاريخي بافت‌های شهري، توسعه فيزيکي مناسب و ممانعت از توسعه بی‌رویه شهرها، مصالح مطلوب و مناسب به‌کاررفته در مسکن و...
حکمروايي	سازمان‌دهی مجدد سازوکارهای تصميم سازي از طریق تفاهم دموکراتيک، مشارکت بخش خصوصي، مشارکت جامعه مدني، تعاملات ميان سازمان‌ها و نهادها و روابط دروني آن‌ها...
کيفيت محیط‌زیست و توسعه پايدار	حفظ بهداشت و سلامت محیط‌زیست، ارتقاء و توسعه متوازن محیط‌زیست، آموزش‌های زیست‌محیطی به ساکنين،

 منبع: (عظيمي آملي و جمع دار، 1395، 99-85)

 

بافت تاريخي شهرهاي ايران به‌عنوان کانون انتقال‌دهنده تجربيات ارزشمند، بالأخص مضامين فرهنگي ازجمله نقش بنيادين الگوي سکونت و اهميت و ارزش خانه و خانواده در مفهوم حريم خصوصي و به‌عنوان ساختار اجتماعي پايدار و واجد ارزش، قابل حفاظت و احياء است (محمدمرادي و همکاران، 1396، 70 -59). در سالهای اخير بازآفريني بافت‌های تاريخي و قديمي شهرها به‌عنوان يکي از راهبردهای توسعه شهری مطرح‌شده است، (پژوهان و پورمقدم، 1397، 66-53). بافت‌های تاریخی امروز، بخشی از بافت شهرهای کشور به یادگار مانده از یک یا دو قرن گذشته است که اکثر آن‌ها علیرغم واجد ارزش بودن ازنظر تاریخی - فرهنگی به فرسودگی گرائیده‌اند. به همين دليل، بازآفرینی بافت‌های تاریخی شهري می‌تواند زمینه‌ساز مناسبی براي توسعه درونی شهرها و حفظ و احیاء کالبدي و اجتماعی ـ فرهنگی آن‌ها باشد و از تخریب طبیعی از یک‌سو و ویرانگري برنامه‌ریزی‌شده توسط سودجویان از سوي دیگر، جلوگیري کند Oppaga, 2005, 2-3))، اگرچه که بازآفرینی بافت‌های تاريخي شهرها در مرحله اولیه ممکن است بسیار پرهزینه باشد، اما در صورت اتخاذ شیوه‌های درسـت مـدیریتی و انجام توجه اقتصادي مناسب به آن‌ها، در عین این‌که هویت تـاریخی و فرهنگـی خـود را حفظ می‌کنند، می‌توانند به مکان‌های جذاب براي گردشگران داخلي و خارجي ونيز توان‌بخشی حيات براي ساکنان خود شوند Inner city revitalization. Hn.Toronot.1995)). احياء بافت‌های تاريخي و رونق گردشگري در آن‌ها، تأثیرات مثبتي بر پيكره شهرها برجاي می‌گذارد كه از آن جمله آشنايي بافرهنگ و پدیده‌های معنوي - هنري، افزايش حمايت از فرهنگ سنتي حاكم در شهر و حوزه پيرامون آن، به نمايش گذاردن هويت قومي، تجديد حيات هنرهاي سنتي، جشن‌ها، گویش‌ها و...، احياء، تقويت و حفظ سنت‌های مثبت كهن و آداب‌ورسوم ديرينه، توسعه و رونق اقتصادي، كاهش بيكاري و ایجاد اشتغال مستقيم و غيرمستقيم، افزايش درآمد مراكز و واحدهاي خدماتي-بازرگاني و صنعتي شهر (به‌ویژه صنایع‌دستی)، افزايش درآمد سرانه و بالا رفتن سطح رفاه عمومي شهروندان به‌ویژه ساکنين اين بافت‌ها، ايجاد انگيزه جهت توسعه و تجهيز مراكز اقامتي-پذيرايي –خدماتي، احياء و توسعه صنایع‌دستی، بومي و محلي از طريق رابطه متقابل گردشگر با تولیدکننده‌ها را می‌توان برشمرد (بهرامي و خرازي قديم، 1398، 136-124). مطالعات زيادي توسط پژوهشگران درزمینه بازآفريني بافت‌های تاريخي و قدیمی و هم‌چنین بافت‌های فرسوده شهري در داخل و خارج از کشور انجام‌شده است که به مواردي از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

پوراحمد و اکبرنژاد (1390) در مقاله‌ای تحت عنوان «هرم بازآفرینی بافت تاریخی شهری با استفاده از مدل SWOT (نمونه موردی، بافت تاریخی شهر بابل)» به مفهوم بازآفرینی پایدار شهری و عوامل اساسی مؤثر برافزایش پایداری این رویکرد در بافت تاریخی شهر بابل پرداخته و نتایج پژوهش ایشان نشان می‌دهد باید در نحوه اجرای طرح‌های باز زنده­سازی یا احیاء شهری، مشارکت مردم و ترویج گردشگری به‌عنوان عامل مهم در پایداری پروژه‌های شهری در نظر گرفته شود.

امین زاده و همکاران(1391) در مقاله خود با عنوان باز آفرینی فرهنگ مدار در بافت تاریخی شهر قزوین با تاکید بر گردشگری شهری پرداخته که یافته های تحقیق نشان می¬دهد که راهکار برون رفت از مشکلات و احیای بافت های تاریخی ارزشمند در گرو اجرای برنامه¬هایی است که بر راهبردها و سیاست های تعاملی بین باز آفرینی فرهنگی و گردشگری فرهنگی شهری استوار است.رویکرد گردشگری فرهنگی نیز مانند باز آفرینی به نوبه خود از ابزار موثر در احیای بافت های تاریخی محسوب می شود.

قدمی و همکاران (1393) در مقاله‌ای تحت عنوان «مدل مفهومی بازآفرینی مراکز شهری با تأکید بر گردشگری شهری (نمونه موردی: مرکز شهر ساحلی محمودآباد)»، به تدوين مدل مفهومي در اين رابطه پرداختند، نتایج این تحقیق صحت و درستی مدل مفهومی تبیین شده را مورد تأیید قرار می‌دهد. نتایج بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که مؤلفه زیست‌محیطی بیشترین نقش را در بازآفرینی مراکز شهری با رویکرد گردشگری شهری  دارا است.

بهادری نژاد و ذاکر حقیقی (1395) در تبیین مکانیسم احیاء بافت‌های تاریخی با استفاده از رویکرد بازآفرینی (نمونه موردی: محله حاجی در محدوده تاریخی شهر همدان) به اين نتيجه رسيدند که نقش عوامل درونی و راهبردهای رقابتی یا قوت-تهدید و همچنین برخی راهبردهای محافظه‌کارانه در راستای رسیدن به اهداف برنامه‌ریزی بازآفرینی این محله مؤثرتر است.

کريم پور شيرازي و همکاران (1396) در ارائه مدل نظري بازآفريني بافت‌های تاريخي، به بررسی تحلیلی مهم‌ترین اندیشه‌های بازآفرینی بافت‌های تاریخی با توجه به زمینه‌های فلسفی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی موجد آن‌ها و فرآیند تکمیلی شکل‌گیری اندیشه‌های غنی‌تر درنتیجه برخورد با اندیشه‌های معارض و همسو می‌پردازند نتایج اين پژوهش نشان می‌دهد که در سیر تکاملی دیدگاه‌های بازآفرینی بافت‌های تاریخی، اندیشه‌های غنی‌تر فرصت ایفای نقش بیشتر در فرایند تکاملی اندیشه‌ها را پیداکرده‌اند.

فیروز بخت (1397) در مقاله خود با عنوان باز آفرینی بافت های فرسوده شهری با تاکید بر توسعه گردشگری در منطقه یک کلانشهر تهران پرداخته که نتایج حاصل از پژوهش نشان داده که عوامل مدیریتی از مهم ترین عوامل تاثیر گذار بر توسعه گردشگری شهری در بافت تاریخی منطقه یک کلانشهر تهران است و پس از عوامل اجتماعی و فرهنگی، عوامل کالبدی و عوامل اقتصادی با توجه به مقدار میانگین رتبه، به ترتیب در رده های پس از آن، قرار دارند.

فنی و همکاران (1399) در پژوهشی با عنوان «کاربست تحلیلی- ساختاری بازآفرینی پایدار شهری (مطالعۀ موردی: شهر خرم‌آباد)»، پنج عامل از عوامل مؤثر در بازآفرینی پایدار شهری بافت ناکارآمد خرم‏آباد(اجتماعی، اقتصادی، زیست‏محیطی، کالبدی، و مدیریتی) را بررسی کردند،  نتایج اين تحقيق نشان داد عامل مدیریتی دارای بالاترین اثرگذاری درروند بازآفرینی بافت و عامل زیست‏محیطی دارای کمترین اثرگذاری است.

بوچاني و همکاران (1400) در مطالعه «بازآفرینی بافت تاریخی مبتنی بر توسعه‌ی میان افزا؛ راهکاری در پایداری اجتماعی-اقتصادی شهر»، به ابعاد اجتماعی– اقتصادی توسعه میان افزا و تأثیر آن بر پایداری شهری مطابق با آموزه‌هایی که برای بافت تاریخی شهر تهران استخراج‌شده؛ پرداخته و راهبردها و سیاست‌هایی برای توسعه میان افزای محله عودلاجان تهران ارائه می‌کنند. نتایج تحقيق نشان‌دهنده اهمیت توسعه مجدد اراضی رهاشده درون‌شهری است که علاوه بر کیفیت‌بخشی در عرصه پروژه، در بافت پیرامونی به‌عنوان محرک برنامه‌های بازآفرینی شهری عمل می‌کنند.

بنی عامریان و همکاران (1400) در پژوهشی تحت عنوان «تبیین مدل نظری عوامل مؤثر بر بازآفرینی مراکز تاریخی از منظر محرک‌های توسعه شهری» ، به نقش محرک‌های توسعه در پويايي و احياي بافت‌های تاريخي پرداخته‌اند. نتایج این پژوهش نشان داد عوامل خدماتی شدن محلات، طراحی میان افزای قطعات و نیز اجرای کاتالیزورها، اساس حرکت بخشی به سایر مؤلفه‌ها بوده و پیوند عملکردی، محله تاریخی را در یک کل هم پیوند و هویت مند نمایش داده و عدالت اجتماعی و رضایتمندی، در بالاترین سطح وابستگی و تأثیرپذیری، محقق خواهند شد.

اعتمادي و شباني (1401) در مقاله‌ای تحت عنوان «تدوین کاربست اقدام در بافت‌های تاریخی مبتنی بر رویکرد بازآفرینی فرهنگ‌مبنا (نمونه موردی: محله قنبر‌علی‌بیگ شهر لار)» با رویکرد میان‌رشته‌ای و با نگاه به ادبیات فرهنگ شهری و کاربست بازآفرینانه، به دنبال پیوند نگاه فرهنگ‌مبنا در کنش بازآفرینانه در بافت‌های تاریخی هستند ، نتايج اين تحقيق نشان می‌دهد  رویکرد"فرهنگ مبنا" در بازآفرینی شهري به‌عنوان رویکردی امروزي و یکپارچه نگر، فعالیت‌ها و رویدادهای فرهنگي را عامل تسهیل‌کننده و نیرومحرکه‌ی بازآفريني شهري می‌داند.

حصاري و همکاران (1401) در مقاله‌ای تحت عنوان «بازآفرینی بافت‌ تاریخی شهری با رویکرد توسعه گردشگری (نمونه موردی: منطقه هفت شهرداری مشهد)» براين باورند که بافت‌های تاریخی شهرها که در اغلب موارد هسته اولیه و اصلی هر شهری را تشکیل می‌دهند، نمایشگر تمدن و فرهنگ گذشته شهرها می‌باشند و نقش اساسی در جذب گردشگر در این مناطق دارند و به همين دليل، توجه و بازآفرینی آن‌ها به‌منظور توسعه و پیشرفت درزمینه گردشگری در آن‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است، نتایج اين تحقیق در خصوص منطقه هفت شهر مشهد نشان داد که احیا و بازآفرینی بافت و بناهای تاریخی آن، از الزامی‌ترین زیرساخت‌ها برای توسعه گردشگری هستند و برای رسیدن به توسعه گردشگری در بافت‌ تاریخی منطقه هفت مشهد، نیاز به برنامه‌های بلندمدت با اولویت تأمین زیرساخت‌ها و تغییر دیدگاه‌های کوتاه‌مدت مدیریت شهری است.

کوچ و دنمان (2000)، در مقاله ای با عنوان "بازآفرینی شهری و توسعه پایدار در بریتانیا(نمونه موردی: روپ والی لیورپول)، مقوله بازآفرینی شهری را در ارتباط با پایداری شهری بررسی کرده اند. نتایج بررسی نشان داده است که نیروی محرکه اصلی بازآفرینی در منطقه مورد مطالعه بیشتر بر پایه بازسازی اقتصادی بوده و بر توسعه مجدد دارایی ها توجه بیشتری شده است.

گارسیا⁷ (2004)، در مطالعه­ای با عنوان «سیاست فرهنگی و بازآفرینی شهری در شهرهای اروپایی غربی درس‌هایی از تجارب، چشم‌انداز آینده»، استفاده از سیاست فرهنگی و برنامه‌ریزی به‌عنوان ابزار بازآفرینی شهری در شهرهای غرب اروپا را ارزیابی کرده است. مقاله بر مفهوم برنامه‌ریزی فرهنگی به‌عنوان جایگزینی برای سیاست یکپارچه فرهنگی شهری تأکید می‌کند و آن را به‌عنوان چارچوبی برای توسعه شهرهای انگلستان توصیه می‌کند.

 

دورانلی در سال (2004)در مقاله ای تحت عنوان یک روش تحلیلی راهبردی برای تجدید حیات مناطق تاریخی شهرها، مطالعه موردی شهر نیکوزیا، شما قبرس انجام دادند. نتایج تحقیق نشان می دهد بخش های تاریخی شهرها مکان های خاص هستند که نبایستی تنها با میراث فرهنگی آنها توجه کرد و بسیار از محله ها در خطر از دست دادن بافت سنتی خود هستند هر چند که اقدامات مربوط به احيا انجام نشده است. بنابراین برای حفظ بافت تاریخی در این مقاله با استفاده از روش swot به شناسایی نقاط قوت و ضعفه تهدید و فرصت پرداخته و سپس به تجزیه و تحلیل استراتژیها پرداخته اند

پرایوایت دیاز⁸ و دایال⁹ (2008) در تحقیقی با عنوان حس مکان به این نتیجه رسیدند که در بازآفرینی خانه و محله نه‌تنها باید نیازهای فیزیولوژیکی افراد بلکه نیازهای روان‌شناختی و اجتماعی مرتفع شده و تعاملات اجتماعی در محیط کالبدی رونق بگیرد.

الکساندرا  و همکاران (2017) در تحقیقات خودشان در شهر آتن به این نتیجه رسیدند که با درنظرگرفتن پارامترهای اقلیمی، محیطی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، و تاریخی منطقه، می‌توان راه‌حل قابل قبولی که به بازآفرینی آتن منجر شود.

آلمدیا¹⁰ و همکاران (2018) اهمیت بازآفرینی بافت‌های تاریخی را برای توسعه پایدار شهری مطالعه کردند و در پایان یک مدل نظری را به‌عنوان یک روش پیشنهاد دادند. در این مدل پیشنهاد شد تا با رویکرد سیستمی تمامی عوامل دخیل در بافت‌های تاریخی شناسایی و با مدیریت یکپارچه و هماهنگ بازآفرینی بافت‌های تاریخی در جهت توسعه پایدار شهری انجام شود.

 

 

روش پژوهش         

روش انجام این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. جهت تحلیل اطلاعات ابتدا از تحلیل اندام وار یا نظام‌مند برای شناسایی متغیرها و دسته‌بندی آن‌ها استفاده شده است. پس‌ازآن متغیرها به شاخص تبدیل‌شده تا قابلیت سنجش و ارزیابی داشته باشند و شاخص‌های منتخب اعتبارسنجی شدند. بدین منظور پس از دسته‌بندی شاخص‌ها جهت کسب اطمینان از متخصصان مطلع، اساتيد دانشگاه و خبرگان کمک گرفته و با نظرخواهی از آنان سعی شد قابل‌اطمینان‌ترین شاخص‌ها موردبررسی قرار گیرند. در این راستا پرسشنامه‌ای تهیه و در اختیار متخصصان قرار گرفت و با اعمال‌نظر آنان شاخص‌های نهایی انتخاب شدند (جدول 5). در نهایت با انتخاب شاخص‌های نهایی به تدوین پرسشنامه پرداخته شد.

جامعه آماری این پژوهش ،خانوارهای ساکن در محله‌های تاریخی شهر رشت بود. بر اساس سرشماری سال 1395 تعداد کل خانوار در جامعه آماری پژوهش (محله‌های تاريخي)، 26921 خانوار بوده است. مشخصات محله‌های تاريخي موردمطالعه در اين تحقيق در جدول 3 مشخص‌شده است حجم نمونه با توجه به فرمول کوکران و با خطای 05/0 و با در نظر گرفتن آمار جمعیتی محدوده  موردمطالعه، 382 سرپرست خانوار  تعیین شد. لازم به ذکر است که توزیع پرسشنامه در هر یک از محله‌های موردمطالعه بر اساس روش نمونه‌گیری تصادفي بوده است.

 

جدول 3. مشخصات محله‌های موردمطالعه داراي بافت تاريخي در شهر رشت به تفکیک جمعیت و خانوار بر اساس سرشماری عمومی نفوس مسکن سال 1395مرکز آمار ایران

نام محله	منطقه	ناحیه	مساحت(هکتار)		درصد به کل بافت تاریخی		نسبت به مساحت شهر		خانوار		حجم نمونه
خواهر امام و ساغریسازان( محله 222)	دو	سه	6/77		8/13		08/0		4087		32
معلم  (بافت مرکز) ( محله 121)	یک	یک	117		8/20		13/0		4222		79
باقر آباد (محله 211)	دو	یک	118		9/20		13/0		3736		33
بازار ( محله 221)	دو	یک	8/50		9		05/0		662		13
صومعه بیجار ( محله 224)	دو	سه	2/62		11		06/0		6771		70
پیرسرا ( محله 232)	دو	دو	59		5/1		06/0		3743		84
چله خانه و چهلتن (محله 234)	دو	دو	79		14		08/0		3700		71
جمع				548		100		61/0		26921		382

منبع: مرکز آمار استان گیلان و نگارندگان (1400)

 

براي سنجش روایی پرسشنامه از مطالعات پیشین و تائید خبرگان و استادان متخصص درزمینه  مطالعات شهری و جهت سنجش پایایی پرسشنامه از ضريب آلفای کرونباخ با تأکید بر همسانی درونی استفاده شده است. به همین منظور تعدادی پرسشنامه به‌طور تصادفی و جهت پیش آزمون در محدوده موردمطالعه تکمیل و ضریب پایایی آن محاسبه گردید، مقدار اين ضريب براي پرسشنامه (کل) 78/0 به‌دست‌آمده است که نشان از همبستگي دروني و همساني دروني خوب سؤالات پرسشنامه دارد. هم‌چنین براي بررسي نرمال بودن توزيع داده‌ها از آزمون کولموگروف – اسميرنوف استفاده شد، با توجه به داده‌های جدول 4، سطح معناداري هريک از ابعاد بازآفريني بافت‌های تاريخي شهر رشت بزرگ‌تر از 05/0 به‌دست‌آمده که نشان‌دهنده نرمال بودن توزيع متغيرها است.

 

 

 

 

 

جدول 4. نتايج آزمون کولموگروف–اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزيع متغیرها

ابعاد بازآفريني بافت‌های تاريخي	تعداد	آماره Z کولموگروف - اسميرنوف	سطح معناداري
اقتصادي	382	868/1	091/0
اجتماعي – فرهنگي	382	654/1	087/0
کالبدي	382	732/1	081/0
زیست‌محیطی	382	812/1	095/0

 منبع : یافته‌های تحقيق، 1401

 

 

 

قلمرو جغرافیایی پژوهش

شهر رشت با مساحت 180 کیلومترمربع در مرکز استان گیلان واقع‌شده است.این شهر در مختصات جغرافیایی در ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی واقع‌شده و فاصله آن از تهران ۳۰۰ کیلومتر است.همچنین شهر رشت با مساحت ۱۸۰ کیلومترمربع در زمینی مسطح و هموار به ارتفاع به‌طور میانگین ۵ متر از سطح آب‌های آزاد قرار دارد. رشته‌کوه البرز در قسمت جنوبی شهر رشت واقع‌شده و نزدیک‌ترین قله بلند به شهر رشت درفک به ارتفاع 2733 متر است. نزدیک‌ترین شهرستان به رشت صومعه‌سرا است که در فاصله۲۶ کیلومتری آن قرار دارد.رشت از شمال به دریای خزر و مرداب انزلی، از غرب به رودخانه پسیخان و شفت، صومعه‌سرا و فومن، از جنوب به بخش سنگر و شهرستان رودبار و از شرق به کوچصفهان و آستانه اشرفیه محدود است (طرح جامع رشت، 1392).

 

شکل 1.  نقشه اداری- سیاسی شهر رشت

 

یافته­ها و بحث 

براساس نتایج به‌دست‌آمده، ازنظر جنسيت،  250 نفر از پاسخگویان، مرد (4/65 درصد) و 132 نفر زن (6/34 درصد) بوده‌اند، ازنظر گروه‌های سني، بيشتر پاسخگويان ، به گروه سني 50 تا 60 سال ( بيش از 27 درصد) تعلق داشتند و ميانه سني ، 38 سال بوده است .ازنظر سطح تحصيلات نتایج نشان داد که 55 نفر از پاسخگويان (4/14 درصد) زیر دیپلم ، 85 نفر (3/22 درصد) دارای مدرک دیپلم ، 182 نفر (6/47 درصد) دارای مدرک کارشناسی ، 46 نفر (12 درصد) داراي مدرک کارشناسی ارشد و نهایتاً 14 نفر (7/3 درصد) با مدرک دکتری بودند،  ازنظر سابقه سکونت در محله‌های داراي بافت تاريخي ، 1/2 درصد از پاسخگويان ، کمتر از دو سال ، 3/22 درصد  دو تا چهار سال،  8/34  درصد از پاسخگويان 4 تا 6 سال، 7/31 درصد از آن‌ها 6 تا 8 سال و بقيه نيز بيش از 8 سال در این محله‌ها سکونت داشته‌اند .ازنظر ميزان رضايت از سکونت در اين محله‌ها، 1/46 درصد از پاسخگویان در سطح زیاد و 1/14 درصد در سطح خیلی زیاد از سکونت در این محله‌ها رضايت داشتند.

هم‌چنین وضعیت شاخص‌های بازآفرینی شهری در بافت تاریخی محلات شهر رشت در چهار بعد زیست‌محیطی ، اجتماعی ـ فرهنگی، اقتصادی و کالبدی موردبررسی و مطالعه قرار گرفت. بر اساس داده‌های جدول 5، در بعد زیست‌محیطی ، تعداد 6 شاخص انتخاب شدند که شاخص «وضعيت بهداشت محیط در بافت (نظیر جمع‌آوری زباله ، وجود سطل زباله)» با میانگین 437/3 نسبت به سایر شاخص‌ها از وضعیت بهتری برخوردار است، همچنین شاخص «وضعيت کاهش آسیب‌پذیری محیط در بافت» با میانگین 406/2 در پایین‌ترین سطح نسبت به ساير شاخص‌ها قرار دارد. بعد اجتماعی ـ فرهنگی نيز با 13 شاخص موردبررسی قرار گرفت ، داده‌های جدول 5 نشان می‌دهد که شاخص «وضعيت  کیفیت زندگی در محیط بافت» با  میانگین 079/3 وضعيت متوسطي را در مقایسه با ساير شاخص‌ها نشان می‌دهد و اندکي از حد متوسط ميانگين بالاتر است. بعدازآن شاخص "وضعيت  روابط اجتماعی در محيط بافت" قرار دارد که با ميانگين 031/3 اندکي بيشتر از حد متوسط ميانگين است. همچنین شاخص « وضعيت امنیت و ایمنی در محيط بافت » با میانگین 812/1 و شاخص "غلبه محروميت اجتماعي" با میانگین893/1در پایین‌ترین سطح نسبت به ساير شاخص‌ها قرار دارند. براي بررسي بعد از 10 شاخص استفاده‌شده که در جدول شماره (5) ارائه‌شده است. نتایج تحلیل پرسشنامه‌ها برای شاخص‌های اقتصادی در بازآفرینی بافت‌های تاریخی شهر رشت نشان داد که شاخص «وضعیت جذب و برانگیختن سرمایه در بافت» با میانگین 921/3 و شاخص "وضعیت تجدید حیات اقتصادی در بافت" با میانگین 885/3 نسبت به سایر شاخص‌ها از وضعیت بهتری برخوردار است. همچنین شاخص «وضعيت استانداردهاي زندگي در بافت» با نمره میانگین 202/2 و شاخص "وضعيت پرداخت مالیات و مستغلات محلی" با ميانگين 484/2 در پایین‌ترین سطح قرار دارد. آخرین بعد از بررسی وضعیت شاخص‌های بازآفرینی در بین محلات تاریخی شهر رشت، بعد کالبدی است. برای بررسی اين بعد، تعداد 14 شاخص انتخاب شد. نتایج تحلیل پرسشنامه‌ها برای شاخص‌های کالبدی در بازآفرینی بافت‌های تاریخی شهر رشت نشان داد که شاخص «وضعيت ساخت‌وسازهای تک کاربردي در بافت» با میانگین 403/3 نسبت به سایر شاخص‌ها از وضعیت بهتری برخوردار است و تا حدودی بالاتر از ميانگين فرضي است و شاخص «وضعیت منظر شهری در بافت» با میانگین 005/2 در پایین‌ترین سطح قرار دارد و از حد متوسط ميانگين‌ها پایین‌تر است.

 

جدول 5. توزيع فراواني پاسخگويان برحسب شاخص‌های بازآفرینی محلات تاریخی شهر رشت 

بعد	شاخص		وضعیت کیفی شاخص بر اساس طيف ليکرت											نمره میانگین
			خیلی خوب		خوب		متوسط		بد		خیلی بد
زیست‌محیطی	وضعيت بهداشت محیط در بافت (نظیر جمع‌آوری زباله  وجود سطل زباله)	فراوانی		27		161		155		30		9		437/3
		درصد		1/7		1/42		6/40		9/7		4/2
	وضعيت آموزش زیست‌محیطی به اهالي بافت	فراوانی		15		92		162		102		11		995/2
		درصد		9/3		1/24		4/42		7/26		9/2
	وضعيت کاهش آسیب‌پذیری محیط در بافت	فراوانی		4		45		108		170		55		406/2
		درصد		1		8/11		3/28		5/44		4/14
	وضعيت حمایت از نسل‌های آینده ساکن در بافت( آموزش‌دیده زیست‌محیطی)	فراوانی		11		54		138		155		24		668/2
		درصد		9/2		1/14		1/36		6/40		3/6
	وضعيت محوطه‌سازی و فضای سبز در بافت	فراوانی		12		47		113		159		51		503/2
		درصد		1/3		3/12		6/29		6/41		4/13
	وضعيت پاکیزگی محیط بافت	فراوانی		6		73		169		121		13		838/2
		درصد		6/1		1/19		2/44		7/31		4/3
اجتماعی - فرهنگي	وضعيت  کیفیت زندگی در محیط بافت	فراوانی		7		83		229		59		4		079/3
		درصد		8/1		7/21		9/59		4/15		1
	وضعيت  روابط اجتماعی در محيط بافت	فراوانی		8		98		190		70		16		031/3
		درصد		1/2		7/25		7/49		3/18		2/4
	وضعيت  جرم و جنایت در محيط بافت	فراوانی		8		72		148		145		9		804/2
		درصد		1/2		8/18		7/38		38		4/2
	وضعيت احساس خوشبختي از زندگي در محيط بافت	فراوانی		7		54		125		161		35		573/2
		درصد		8/1		1/14		7/32		1/42		2/9
	وضعيت غلبه بر محرومیت اجتماعی در محيط بافت	فراوانی		5		21		46		166		144		893/1
		درصد		3/1		5/5		12		5/43		7/37
	وضعيت توجه به نقش مردم و پتانسیل تشکل‌های مردمی در محيط بافت	فراوانی		14		22		50		188		108		073/2
		درصد		7/3		8/5		1/13		2/49		3/28
	وضعيت توجه به حفظ ارزش‌های فرهنگی در محيط بافت	فراوانی		4		28		111		194		45		351/2
		درصد		1		3/7		1/29		8/50		8/11
	وضعيت حفاظت از ثروت‌های بومی- محلي در محيط بافت	فراوانی		18		65		210		80		9		008/3
		درصد		7/4		17		55		9/20		4/2
	وضعيت ایجاد مراکز فرهنگی و هنری در محيط بافت	فراوانی		6		8		58		205		105		966/1
		درصد		6/1		1/2		2/15		7/53		5/27
	وضعيت گذراندن اوقات و فراغت در محيط بافت	فراوانی		6		55		157		127		37		649/2
		درصد		6/1		4/14		1/41		2/33		7/9
	وضعيت توجه به ارتقاء میراث فرهنگی در محيط بافت	فراوانی		2		41		153		140		46		510/2
		درصد		5/0		7/10		1/40		6/36		12
	وضعيت توجه و استفاده از صنعت گردشگری در توسعه بافت	فراوانی		2		26		146		160		48		408/2
		درصد		5/0		8/6		2/38		9/41		6/12
	وضعيت امنیت و ایمنی در محيط بافت	فراوانی		4		10		49		166		153		812/1
		درصد		1		6/2		8/12		5/43		1/40
اقتصادی	وضعیت جذب و برانگیختن سرمایه در بافت	فراوانی		105		168		88		16		5		921/3
		درصد		5/27		44		23		2/4		3/1
	وضعیت تجدید حیات اقتصادی در بافت	فراوانی		82		195		88		13		4		885/3
		درصد		5/21		51		23		4/3		1
	وضعیت افزایش فرصت‌های شغلی در بافت	فراوانی		64		180		106		28		4		712/3
		درصد		8/16		1/47		7/27		3/7		1
	وضعیت کاهش فقر و اختلاف طبقاتی در بافت	فراوانی		50		187		109		29		7		639/3
		درصد		1/13		49		5/28		6/7		8/1
	وضعيت بهبود توزیع ثروت در بین ساکنان در بافت	فراوانی		42		145		138		53		4		440/3
		درصد		11		38		1/36		9/13		1
	وضعيت استانداردهاي زندگي در بافت	فراوانی		2		27		97		176		80		202/2
		درصد		5/0		1/7		4/25		1/46		9/20
	وضعيت پرداخت مالیات و مستغلات محلی	فراوانی		10		48		112		159		53		484/2
		درصد		6/2		6/12		3/29		6/41		9/13
	وضعيت تنوع فعالیت‌های اقتصادي در محيط بافت	فراوانی		6		57		161		125		33		681/2
		درصد		6/1		9/14		1/42		7/32		6/8
	وضعيت آموزش و افزایش مهارت‌های حرفه‌ای نیروی کار	فراوانی		14		69		157		126		16		840/2
		درصد		7/3		1/18		1/41		33		2/4
	وضعيت کيفيت درآمد ساکنان در بافت	فراوانی		16		128		155		66		17		157/3
		درصد		2/4		5/33		6/40		3/17		5/4
کالبدی	وضعيت ساخت‌وسازهای تک کاربردي در بافت	فراوانی		28		145		167		37		5		403/3
		درصد		3/7		38		7/43		7/9		3/1
	وضعيت کاربری‌های چندمنظوره در بافت	فراوانی		13		76		152		119		22		840/2
		درصد		4/3		9/19		8/39		2/31		8/5
	وضعيت  کمی و کیفی تأسیسات و تجهیزات و زیرساخت‌های شهری در بافت	فراوانی		13		47		146		154		22		673/2
		درصد		4/3		3/12		2/38		3/40		8/5
	وضعيت برخورداري از حمل‌ونقل عمومي در بافت	فراوانی		7		39		165		149		22		634/2
		درصد		8/1		2/10		2/43		39		8/5
	وضعيت بازیافت فضاهای باارزش و استفاده مجدد آن‌ها در بافت	فراوانی		4		16		76		204		82		099/2
		درصد		1		2/4		9/19		4/53		5/21
	وضعيت حفاظت از بافت‌های تاریخی و ثروت‌های بومی بافت	فراوانی		3		15		83		208		73		128/2
		درصد		8/0		9/3		7/21		5/54		1/19
	وضعيت ساختار معابر و شبکه دسترسی بافت	فراوانی		6		15		105		183		73		209/2
		درصد		6/1		9/3		5/27		9/47		1/19
	وضعيت کيفيت ابنيه بافت	فراوانی		3		22		102		215		40		301/2
		درصد		8/0		8/5		7/26		3/56		5/10
	وضعيت دسترسی به خدمات عمومی در بافت	فراوانی		2		30		150		168		32		482/2
		درصد		5/0		9/7		3/39		44		4/8
	وضعيت زیبایی و نظم هارمونی در بافت	فراوانی		3		30		81		199		69		212/2
		درصد		8/0		9/7		2/21		1/52		1/18
	وضعیت منظر شهری در بافت	فراوانی		2		14		67		200		99		005/2
		درصد		5/0		7/3		5/17		4/52		9/25
	وضعيت مبلمان شهری در بافت	فراوانی		11		84		184		91		12		976/2
		درصد		9/2		22		2/48		8/23		1/3
	وضعيت هویت بخشی بافت	فراوانی		18		100		185		65		14		113/3
		درصد		7/4		2/26		4/84		17		7/3
	وضعيت پیاده راه‌ها در بافت	فراوانی		11		43		112		170		46		484/2
		درصد		9/2		3/11		3/29		5/44		12

 

با توجه به داده‌های جدول 5، وضعیت  هريک از ابعاد بازآفرینی بافت‌های تاريخي نيز مشخص شد.  نتايج نشان داد که وضعیت بعد اقتصادی با نمره میانگین 196/3 نسبت به سه بعد دیگر  در بافت‌های تاريخي شهر رشت بهتر است. بعد زیست‌محیطی با نمره میانگین 807/2 در رتبه دوم قرار گرفت. نهایتاً ابعاد کالبدي و اجتماعي نیز به ترتیب با نمرات میانگین054/2 و 474/2 در رتبه‌های سوم و چهارم قرار گرفتند ( شکل 2).

 

 

شکل 2. ابعاد اصلی بازآفرینی بافت‌های تاریخی شهر رشت

 

نتايج حاصل از آزمون T تک نمونه‌ای. براي شاخص‌های متغير بازآفريني بافت‌های تاريخي در جدول 6 نشان داده‌شده است، نتايج حاصله نشان می‌دهد که مقدار ميانگين مشاهده‌شده کمتر از ميانگين فرضي  (Test value=3)  بوده و سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 است، با توجه به مقدار آماره T و کرانه بالا و پایین، می‌توان گفت وضعیت شاخص‌های بازآفرینی در بافت‌های تاريخي شهر رشت مناسب نیست و اقدامات اساسي مديريتي و عملکردي بايد براي بهبود اين وضعيت انجام گيرد.

 

جدول 6. نتایج آزمونT تک نمونه‌ای شاخص‌های بازآفريني بافت‌های تاريخي

		N			Mean		Std. Deviation		Std. Error Mean
متغير بازآفرینی بافت‌های تاريخي		382			2.7099		.45795		.02343
متغیر بازآفرینی بافت‌های تاريخي	Test Value = 3
	t		df	Sig. (2-tailed)		Mean Difference		95% Confidence Interval of the Difference
								Lower		Upper
	-55.060		381	.000		-1.29010		-1.3362		-1.2440

منبع : یافته‌های تحقيق ، 1401

 

براي آن‌که وضعيت ابعاد و شاخص‌های بازآفريني در محله‌های تاريخي شهر رشت با دقت بيشتري موردبررسی قرار گیرد و رتبه‌بندی محله‌ها علمی‌تر و واقعی‌تر باشد، از روش وزن دهي براساس روش‌های جمع رتبه‌ای، روش عکس پذيري رتبه‌ای و روش توان رتبه‌ای استفاده گرديد (پورطاهري و همکاران، 1389، 31-1) و درنهایت ميانگين سه روش، به‌عنوان وزن و رتبه هريک از ابعاد و شاخص‌های بازآفريني براي محله‌های  تاريخي رشت محاسبه  و لحاظ شد (جدول 7) ، بر اساس داده‌های جدول، "محله تاريخي بازار" که به‌عنوان هسته اوليه شهر شناخته می‌شود در بین ساير محله‌های قديمي و تاريخي ازنظر ابعاد بازآفريني رتبه نخست را به دست آورده است (7455/0) اين محله از بعد اقتصادي بالاترين وزن (2013/0) را به خود اختصاص داده است، هم‌چنین محله صومعه بيجار پایین‌ترین رتبه (3707/0) را در بین محله‌های موردمطالعه  به لحاظ ابعاد بازآفريني به خود اختصاص داده است.

 

 

 

 

 

 

جدول 7. وزن نهايي و رتبه  ابعاد بازآفريني در محله‌های داراي بافت تاريخي شهر رشت

ابعاد بازآفريني   محله‌های تاريخي	بعد اجتماعي- فرهنگي		بعد اقتصادي		بعد زیست‌محیطی		بعد کالبدي		وزن نهايي	رتبه
	وزن نهايي	رتبه	وزن نهايي	رتبه	وزن نهايي	رتبه	وزن نهايي	رتبه
باقرآباد( محله 211)	1396/0	5	1007/0	6	1042/0	7	1258/0	6	4703/0	6
پیرسرا ( محله 232)	1710/0	2	1704/0	2	1757/0	1	1656/0	2	6827/0	2
خواهرامام و ساغريسازان (محله 222)	1498/0	3	1505/0	4	1235/0	4	1388/0	5	5626/0	4
بازار (محله 221)	1976/0	1	2013/0	1	1778/0	2	1688/0	1	7455/0	1
چله خانه و چهلتن (محله 234)	1087/0	6	1302/0	5	1580/0	5	1559/0	4	5528/0	5
معلم ( بافت مرکز) محله (121)	1478/0	4	1534/0	3	1644/0	3	1573/0	3	6229/0	3
صومعه بيجار (محله 224)	0929/0	7	0936/0	77	0964/0	6	0878/0	7	3707/0	7

 

پس از رتبه‌بندی محله‌های تاريخي به لحاظ ابعاد بازآفريني با توجه به وزن هريک از آن‌ها، وضعيت اين محله‌ها به لحاظ شاخص‌های بازآفريني براساس مدل تصمیم‌گیری چند معياره (Topsis) ( جدول 8) به دست آمد. 

 

جدول 8. رتبه‌بندی محله‌های تاريخي شهر رشت به لحاظ وضعیت شاخص‌های بازآفرینی با استفاده از تکنيک Topsis

نام محله تاريخي	ضريب اولويت (CI)	رتبه شاخص‌های بازآفريني	وضعيت شاخص‌های بازآفريني بر اساس  CI
باقرآباد (محله 211)	4330/0	ششم	نامطلوب
پيرسرا (محله 232)	5731/0	دوم	تا حدودی مطلوب
خواهرامام و ساغريسازان (محله222)	5048/0	چهارم	نا مطلوب
بازار (محله221)	5803/0	اول	تاحدودي مطلوب
چله خانه و چهلتن (محله 234)	4812/0	پنجم	نا مطلوب
معلم (بافت مرکز) محله (121)	5432/0	سوم	نا مطلوب
صومعه بيجار (محله 224)	3540/0	هفتم	نا مطلوب
ميانگين	5725/0	------	--------

 

همان‌طور که جدول 7 نشان می‌دهد تمامي محله‌های قديمي و تاريخي موردمطالعه در اين تحقيق، داراي مقدار CI کمتر از مقدار ميانگين (5725/0) هستند، دو محله بازار و پيرسرا با مقدار  CIاندکي بيشتر از مقدار ميانگين در وضعيت حد متوسط نسبت به ساير محله‌ها قرار دارند، بنابراين درمی‌یابیم که وضعيت شاخص‌های بازآفريني در ابعاد مختلف در محله‌های تاريخي موردمطالعه از وضعيت مناسبي برخوردار نيست.

 

نتیجه­گیری     

محله‌های داراي بافت تاريخي رشت عليرغم برخورداري از ارزش‌های فراوان فرهنگي و هويتي، دچار ناکارایی، فرسودگي، مشکلات زیست‌محیطی و بحران‌های اجتماعي و کالبدي فراوان است. رويکرد بازآفرینی بافت‌های تاريخي به دنبال شکل جامعی از سیاست‌گذاری و اعمال تمرکز بر روی راه‌حل‌های یکپارچه بوده است. در رویکرد نوین حفاظت از این بافت‌ها با رويکرد جامعه نگر و توجه به ارزش‌ها و همچنین توجه به محیط تاریخی به‌عنوان یک ثروت اقتصادی و اجتماعی و نیز یک منبع فرهنگی مطرح است. این موضوع نشان‌دهنده این است که امروزه حفاظت و توسعه به‌مثابه دو جریان مکمل موردتوجه برنامه ریزان و سیاست‌گذاران شهری قرارگرفته و متولیان امر برای تحقق برنامه‌های خود به تدوین سیاست‌های مشترک با تأکید بر رویکرد همه‌جانبه نگر و یکپارچه در ارزش‌گذاری بافت‌های تاريخي شهری پرداخته و برنامه خود را بر این مبنا استوار ساخته‌اند.

در این پژوهش وضعیت شاخص‌های بازآفرینی در بافت تاریخی کلان‌شهر رشت مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به‌طورکلی نشان داد که محله‌های تاریخی شهر رشت، از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند. طبق نتایج به‌دست‌آمده، میانگین کل شاخص‌های بازآفرینی محله‌های تاريخي موردمطالعه برابر با 79/2 بوده است که نشان از سطح متوسط رو به پایین دارد. افزون براين، نتایج اين پژوهش نشان داد که وضعیت بعد بازآفريني اقتصادی با میانگین 196/3 نسبت به سه بعد دیگر بهتر است. بعد بازآفرینی زیست‌محیطی با میانگین 824/2 در رتبه دوم و ابعاد اجتماعی و کالبدی نیز به ترتیب با میانگین 474/2 و 453/2 در رتبه‌های سوم و چهارم قرار گرفتند.  نتایج تحقیق بیانگر این حقیقت است که"محله تاريخي بازار" که به‌عنوان هسته اوليه شهر شناخته می‌شود در بین ساير محله‌های قديمي و تاريخي ازنظر ابعاد بازآفريني رتبه نخست را به دست آورده است (7455/0) اين محله از بعد اقتصادي بالاترين وزن (2013/0) را به خود اختصاص داده است، هم‌چنین محله صومعه بيجار پایین‌ترین رتبه (3707/0) را در بین محله‌های موردمطالعه  به لحاظ ابعاد بازآفريني به خود اختصاص داده است.

نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که  اکثر محله‌های قديمي و تاريخي موردمطالعه در اين تحقيق، ازنظر ضریب اولویت (ضریب CI )، کمتر از مقدار ميانگين (5725/0) بوده ودارای وضعیت "تاحدودی مطلوب تا نامطلوب" می باشند، براساس محاسبه ضریب CI ، بترتیب محله های  بازار ( 5803/0 ) ، پیرسرا ( 5731/0  )، محله معلم ( 5432/0 )، محله خواهرامام و ساغریسازان ( 5048/0 )، محله چله خانه و چهلتن ( 4812/0 )، محله باقرآباد(  4330/0 ) و محله صومعه بیجار ( 3540/0  ) از نظر وضعیت شاخص های بازآفرینی دارای وضعیت تاحدودی مطلوب تا نامطلوب بوده اند . علیرغم توجه به بافت تاریخی و قدیمی رشت و  تهیه و اجرای طرح بازآفرینی ، کماکان مشکلات متعدد اقتصادی ، اجتماعی ، زیست محیطی و کالبدی دراین بافت ها وجود دارد وهمچنان زیست پذیری و پایداری و کیفیت زندگی در محله های موجود دربافت بامشکل مواجه است .به نظر می رسد برای بهبود و ارتقای هریک از ابعاد بازآفرینی در این محله ها نیاز به الگوی حکمروایی خوب و پایدار می باشد چرا که الگوی حکمروایی خوب، سیاستی جامع و یکپارچه برای پاسخگویی به بسیاری ازمعضلات و مشکلاتی است که این بافت ها با آن دست به گریبان هستند. ازطرف دیگر، با بکارگیری الگوی حکمروایی خوب  دربازآفرینی این بافت ها ، امکان حضور تمام ذینفعان و به کاربردن اهرم های تمرکز زدایی، تسهیلگری و مداخله گری، با‌نگاه‌ انسان‌ محور‌ و‌ اجتماع‌مدار‌ ، موجبات ارتقای توانمندسازی و ظرفیت سازی بافت تاریخی شده ودرنهایت  به توسعه این بافت ها ودرنهایت ،توسعه پایدار شهری منجر می شود .

 

در همین راستا، نتایج این تحقیق با پژوهش بیرانوندزاده و همکاران( 1401) در مورد بازآفرینی بافت های ناکارآمد شهرخرم آباد همسو وهمراستااست ،نتایج تحقیقات این محققین بیان می کند که علیرغم ارزش و اعتبار بالای بافت، فضای مورد مطالعه فاقد کیفیت بصری – فضایی و زیستی مناسب است و عمده سیاست گذاری های صورت گرفته توسط دستگاه های اجرایی مرتبط با بازآفرینی شهری، غالبا شامل اقدامات کالبدگرایانه بوده است . هم چنین نتایج این تحقیق با نتایج پژوهش سیدبرنجی و همکاران (1400) در مورد بازآفرینی بخش مرکزی بافت تاریخی رشت نیز همسو و همراستا است، این محققین ضرورت اجرای طرح های بازآفرینی را در  بافت تاریخی - مرکزی شهر رشت ( میدان شهرداری و خیابان های منتهی به آن) مورد تاکید قرار داده و بیان می دارند که دربافت مرکزی تاریخی شهررشت باوجود تهیه طرح بازآفرینی ، کماکان مسائل و مشکلات متعدد  درراستای ار تقاء زیست پذیری و پایداری و کیفیت ز ندگی شهری وجود دارد. نتایج تحقیقات امان زادگان و طبیبیان(1400)  درمورد بازآفرینی شهری پایدار در پنج محله منتخب از منطقه هشت شهرداری بافت تاریخی شیرازنیز با نتایج این تحقیق همسو وهمراستاست ، نتایج تحقیق آنها نشان داد که شاخص های بازآفرینی پایدارشهری در این محله های بافت تاریخی از حیث  میزان موفقیت وتحقق پذیری پایین تر از حد مطلوب ووضعیت نیمه مطلوب تا نامطلوب قرار دارند . همچنین نتایج  این تحقیقات نشان داد که در شرایط موجود شیراز، شاخص کالبدی- عملکردی با میانگین44/3 بالاترین میانگین و شاخص مشارکت عمومی- مردمی با میانگین232/2کمترین میانگین را به خود اختصاص داده است . هم چنین نتایج این پژوهش با پژوهش حکمت نیا و همکاران (1399) نیز در مطالعه بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهر سقز همراستا و همسو است. آن‌ها در تحقيقات خود به عواملي همچون ضعف مشارکت حداکثري و چندبخشي جوامع محلي، ضعف توجه مديريت شهري به حفاظت از ابنیه‌ی تاريخي، استفاده از مصالح باکيفيت نازل و کم‌دوام، عدم توجه به مسائل زیست‌محیطی و... اشاره کردند. نتايج تحقيقات بزرگ‌زاده کلوری و همکاران (1399) که به بازآفرینی بافت فرسوده شهری با تأکید بر اقتصاد خلاق در شهر دزفول پرداختند، با نتایج پژوهش حاضر همراستا و همسو است، آنها در تحقیقات خود به موضوع تمرکز بر شاخص‌های اقتصادی در بافت‌های تاریخی و فرسوده و توانمندسازی اقتصادی ساکنان به عنوان یکی از پیش‌شرط‌های اساسی برای موفقیت طرح‌های بازآفرینی اشاره کرده اند. 

نکته اساسی در همه تحقیقات انجام شده این است که "بازآفرینی" به‌عنوان متأخرترین رویکرد نوسازی بافت‌های شهري ( فرسوده ، ناکارآمد،  تاریخی ، قدیمی وکهن ، میراثی و...)  نقش غیرقابل‌انکاری در توسعه پایدار شهری دارد. به همين سبب اقدامات زیر برای بهبود وضعيت شاخص‌های بازآفريني در بافت‌ تاريخي شهر رشت  ضروری به نظر می رسد:

در بعد کالبدي بازآفريني بافت‌های تاريخي، احياي ارزش‌های کالبدي کهن، معاصر سازی عملکردها، محدود ساختن ترافيک سواره و تقویت برتری حرکت پیاده درگذرها، حراست و حفاظت از ارزش‌های تاریخی، مرمت و بهسازی و بهره‌برداری از آن‌ها در راستای احیاء هویت تاریخی بافت و محله‌های قديمي، حیات‌بخشی محدوده بافت‌های تاریخی از طریق احداث بناها و محیط‌های شهری سرزنده و... از اهم مسائلي است که بايد موردتوجه برنامه ريزان و مسئولان قرار بگيرد. در بعد اقتصادي بازآفريني بافت‌های تاريخي، توسعه عرضه کالاهاي فرهنگی و صنایع‌دستی، تأمین حمایت‌های لازم برای افزایش مزیت نسبی سرمایه، رونق مشاغل محلي، تقويت بنيه اقتصادي بافت از طریق ايجاد فرصت‌های شغلي و بالا بردن درآمد ساکنين و... بايد موردتوجه قرار بگيرد. در بعد اجتماعي بازآفريني بافت‌های تاريخي، افزايش مشارکت‌های مردمي و نهادسازي محلي، توانمندسازی ساکنین، استفاده بهينه و تقويت سرمايه اجتماعي بافت‌های تاريخي، افزايش امنيت و ايمني در محله‌ها، ارتقاي سطح کيفيت زندگي ساکنين بافت و... از اهم مسائلي است که بايد در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها موردتوجه واقع شود. در بعد زیست‌محیطی بازآفرینی بافت‌های تاريخي، ارتقاء قابليت زيست پذيري و کیفیت محیط بافت های تاریخی، توسعه فضاهاي باز و سبز در سطح محله‌های دارای بافت تاریخی جهت حفظ محیط‌زیست پايدار، ایجاد تعادل بین دو فرایند رقابتی توسعه شهری و حفظ یکپارچگی اکولوژیک، حفاظت از محیط طبیعی و سرمایه‌های زیستی محله‌های هدف، ارائه آموزش محیط‌زیست و ارتقاي سطح آگاهی‌های زیست‌محیطی ساکنين بافت و... بايد موردتوجه قرار بگيرد. با توجه به نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر واقدامات ضروری که در سه بعد اصلی شامل کالبدی، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی ـ فرهنگی  مطرح شد، پیشنهادات و راهکارهای اجرایی وعملیاتی  نیز در قالب ابعاد مذکور به شرح زیر ارائه می شود.

- طراحی و ایجاد فضاهایی در داخل محلات تاریخی مورد مطالعه که موجبات افزایش تعاملات در سطح محله را فراهم نماید.

- برگزاری کلاسهای آموزشی در راستای آگاهی بخشی به ساکنین بافت ها در خصوص تأثیرات محیط فعال و پویا و کارآمد بر آینده فرزندانشان.

- برگزاری کارگاه­های آموزشی در جهت فراگیری فرهنگ تفکیک زباله در سطح خانواده­ها؛

- افزایش سرانه فضای سبز در بافت های تاریخی در راستای تلطیف هوا؛

- جلوگیری از ورود اتومبیل به داخل محلات و بافت های تاریخی با ارزش.

- احداث پارک کودک و فضای سبز کافی در سطح محله های دارای بافت تاریخی مورد مطالعه

- تشکیل کارگروه‌های مشترک بین شهرداری رشت و میراث فرهنگی گیلان به منظور رفع مشکلات ابنیه تاریخی

- توجه به  موفقیت و تحقق پذیری طرح ها وبرنامه های بازآفرینی در محله های بافت تاریخی رشت                             - تهیه و تدوین طرح‌های ویژه بازآفرینی از طرف مدیریت شهری برای هریک از محله های هدف ( دراین تحقیق) باتاکید بر ظرفیت‌های درونی و پتانسیل‌های  آنهاو عدم ارائه الگوها و طرح‌های تیپ و یکنواخت و مشابه برای این محله های بافت تاریخی.

 

تقدیر و تشکر

اين مقاله، مستخرج از رساله دکتري تحت عنوان "بازآفريني بافت‌های تاريخي و باارزش شهري با رويکرد گردشگري (مطالعه موردي: شهر رشت)" که به راهنمايي نويسنده دوم و مشاوره نويسنده سوم در دانشگاه آزاد اسلامي واحد نور انجام‌شده است، است که بدین‌وسیله از اساتيد محترم راهنما و مشاور تشکر و قدرداني به عمل می‌آید.

منابع

ابراهیم‌زاده، عیسی و گل آفرین ملکی، پاییز (1391). تحلیلی بر ساماندهی و مداخله در بافت فرسوده شهری، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 81، 234-217.

اعتمادي، زهرا و شباني، اميرحسين (1401). تدوین کاربست اقدام در بافت‌های تاریخی مبتنی بر رویکرد بازآفرینی فرهنگ‌مبنا (نمونه موردی: محله قنبر‌علی‌بیگ شهر لار). مجله جغرافيا و توسعه فضاي شهري، 9، (2)، 76 – 55.

آقائی‌زاده، اسماعیل، حسام، مهدی و محمدزاده، ربابه. (1398).  بررسی سرمایه اجتماعی در فرآیند بازآفرینی شهری در بافت‌های مسئله دار شهری- نمونه: شهر رشت. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 6 (19)، 167-145.

امان زادگان، الهام و طبیبیان، منوچهر (1400)، قرائتی بر بازآفرینی شهری پایدار در بافتهای تاریخی با تحلیل و ارزیابی تحقق پذیری معیارهای آن در محلات بافت تاریخی شیراز، نشریه علمی برنامه ریزی توسعه کالبدی، 2 (22)، 28-11.

امین زاده ،بهناز ،دادرس ،راحله.(1391). باز آفرینی فرهنگ مدار در بافت تاریخی شهر قزوین با تاکید بر گردشگری، مطالعات معماری ایران، 2، 99-108

باقری نیا، علی، زالی، نادر و زارعی، مجید. (1392). ساماندهی بافت قدیمی محله ساغریسازان کلان شهر رشت و ارائه راهکارهای آن با رویکرد نوشهرگرایی. اقتصاد و مدیریت شهری، 2(5)، 87-69.

بحرینی، سید حسین، ایزدی، محمد سعید و مفیدی، مهرانوش. (1392). رویکردها وسیاست های نوسازی شهری (از بازسازی تا بازآفرینی شهری پایدار). فصلنامه مطالعات شهری، 3(9), 17-30.

بزرگ زاده کلوری، سیده معصومه، پورموسوی، سید نادر، وثیق، بهزاد. (1399). بازآفرینی بافت فرسوده شهری با تاکید براقتصاد خلاق (مطالعه موردی: محله بازار شهر دزفول). هویت شهر، 14(2)، 30-19.

بنی عامریان، حامد، عندلیب، علیرضا، جهانشاهلو، لعلا. (1400). تبیین مدل نظری عوامل مؤثر بر بازآفرینی مراکز تاریخی از منظر محرک‌های توسعه شهری. مطالعات مدیریت شهری، 47، 15-29.

بوچاني، محمدحسين و پوري آذين، بهرام و جهانشاهي، سجاد (1400)، بازآفرینی بافت تاریخی مبتنی بر توسعه ی میان افزا؛ راهکاری در پایداری اجتماعی-اقتصادی شهر، نشريه اقتصاد و برنامه ريزي شهري، 2(1)، 27 – 19.

بهادری نژاد، معصومه و ذاکر حقیقی، کیانوش. (1395). تبیین مکانیزم احیاء بافت های تاریخی با استفاده از رویکرد بازآفرینی (نمونه موردی: محله حاجی در محدوده تاریخی شهر همدان). مطالعات محیطی هفت حصار، شماره 18، 18-5.

بهرامي، سميه، خرازي قديم، فرشته (1398). بازآفريني بافتهاي تاريخي با رويكرد گردشگري فرهنگي (موردي: محله فيض آباد شهركرمانشاه). فصلنامه جغرافيا و روابط انساني، 1(4)، 136-124.

پوراحمد، احمد و اکبرنژادیایی، رمضان. (۱۳۹۰) هرم باز آفرینی بافت تاریخی شهری با استفاده از مدل SWOT نمونه موردی بافت تاریخی شهر بابل. فصلنامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس، 9، ۱۰۷-۸۱.

پورطاهري، مهدي و سجاسي، حمدالله وصادقلو، طاهره (1389). سنجش و اولويت بندي پايداري اجتماعي درمناطق روستايي بااستفاده از تکنيک رتبه بندي براساس تشابه حل ايده آل فازي. فصلنامه پژوهش هاي روستايي، 1(1)، 31 – 1.

پیوسته گر، یعقوب و نجاتیانف، اسلام. (1395). برنامه ریزی محله مورد محور در بافت فرسوده با رویکرد نوشهرگرایی، جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 6(4)، 153-133.

حصاري، ژيلا و وطن پرست، مهدي و مافي، عزت الله. (1401). بازآفرینی بافت‌ تاریخی شهری با رویکرد توسعه گردشگری نمونه موردی: منطقه هفت شهرداری مشهد. نشریه گردشگری شهری، 9(3)،

حکمت نیا، حسن، موسوی، میرنجف، سعیدپور، شراره، رسولی، محمد. (1400). بازآفرینی بافت‌‌‌های ناکارآمد شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله (مطالعه موردی: شهر سقز. فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی، 29، 106 – 87.

دانشپور، عبدالهادي و شيري، الهام. (1394). عناصرکالبدي- کارکردي شکل دهنده به هويت بافت هاي تاريخي شهرايراني – اسلامي. فصلنامه علمي – پژوهشي نقش جهان، 1-5، 25 - 17

دویران، اسماعیل و مشکینی، ابوالفضل و کاظمیان، غلامرضا و علی آبادی، زينب. (1390). بررسی مداخله در ساماندهی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری با رویکرد ترکیبی، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، 2 (7)، 90-71.

سجادی، ژیلا، پور موسوی، سیدموسی و اسکندرپور، مجید. (1390). بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری با تأکید بر مشارکت مردمی، مطالعه موردی: محله دولاب تهران. فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، 14، 164-143.

سیدبرنجی، سیده کهربا و طبیبیان، منوچهر و بحرینی، سید حسین،(1400)، ارزیابی تحقق پذیری اصول و معیارهای بازآفرینی پایدار درراستای برنامه ریزی و توسعه پایدار بافت تاریخی (موردپژوهی : بافت تاریخی – مرکزی شهر رشت)، فصلنامه علمی – پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 13(2)، 43-25.

صداقتی، عاطفه و فارسی، جواد. (1395). طیف سنجی سرزندگی در بافت ها و محلات شهری با تلفیق رویکردهای توسعه پایدار، رشد هوشمند و نوشهرگرایی و کاربرد مدا لکتر. مجله جغرافیا و توسعه، 44، 254-229.

علیمردانی، مسعود، هاشمی، الناز. (1399). بررسی ابعاد چارچوب مفهومی بازآفرینی حفاظت محور در بافت‌های شهری تاریخی ایران. مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، 3 (10)، 29-16.

عظيمي آملي، جلال و الکايي، حليمه و تبريزي، نازنين (1393). نوسازی بافت های فرسوده شهری با رویکرد مشارکت مردمی (نمونه موردی: محله 6 شهر چالوس). فصلنامه نگرش هاي نودرجغرافياي انساني، 25، 166-145.

عظيمي آملي، جلال و جمع دار، اکبر. (1395). بازآفرینی بافت های فرسوده شهری باتاکید بر الگوی حکمروایی خوب (نمونه موردی: محله ده ونک، منطقه 3 تهران). فصلنامه جغرافيا و برنامه ريزي منطقه اي، 25، 99-85.

فنی، زهره، توکلی نیا، جمیله، بیرانوندزاده، مریم. (1399). کاربست تحلیلی- ساختاری بازآفرینی پایدار شهری (مطالعۀ موردی: شهر خرم‏ آباد). پژوهشهای جغرافیای انسانی، 52(1)، 181-197.

فیروز بخت،مهرداد،(1397).باز آفرینی بافت های فرسوده شهری با تاکید بر توسعه گردشگری در منطقه یک کلانشهر تهران، فصلنامه مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری،1،125-109

قدمی، محمدجاهد، دانشجو، خسرو؛ اسلامی، سید غلامرضا. (1393). مدل مفهومی بازآفرینی مراکز شهری با تأکید بر گردشگری شهری، نمونه موردی: مرکز شهر ساحلی محمودآباد. کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، ۳۰ فروردین ۱۳۹۳، دانشگاه مشهد، صص. ۹-۱.

کریم پور شیرازی، مرجان و کهزادی سیف آباد، عمران. (1396). مدل نظري بازآفريني بافت هاي تاريخي. مجله پژوهش هاي نوين علوم جغرافيايي، معماري وشهرسازي، 1(5)، 225 -203.

محمد مرادی، آرش، یزدانفر، سید عباس و فیضی، محسن. (1396). بافت‏های تاریخی، سرمایه‏ های پایدار و آینده‏ ی متصور بر آن‏ها (نمونه‏ ی مورد مطالعه: بافت تاریخی اودلاجان). معماری و شهرسازی پایدار، 5(2), 59-70.

محمدی دوست، سلیمان، محمدعلی خانی زاده، زیلابی، شهباز. (1395). امکان سنجی بکارگیری اصول نوشهرگرایی در بازآفرینی پایدار محلات ناکارآمد و مسئله دار شهری با تأکید بر رشد هوشمند. برنامه ریزی منطقه ای، 24، 230-215.

ناجی­میدانی، علی­اکبر، هاروتیان هاروتیانیان و فرهادیان، امیر. (1394). مدل سازی روابط بین شاخص های شناسایی بافت های فرسوده شهری و شاخص های توسعه پایدار در اطراف حرم امام رضا (ع). جغرافیا و آمایش شهری ـ منطقه ای، 15، 48-33.

نصیری، اسماعیل و سالاری نیا، مرضیه (1396). تحلیل عوامل موثردر بازآفرینی بافت های فرسوده شهری مطالعه موردی محله 20 منطقه 17 شهر تهران. مجله جغرافیایی سرزمین، 55، 148-135.

Ahmadi, M., Andalib, A., Majedi, H., Sadat, Z., & Zarabadi, S. (2019). Analysis of the Position of the Social Capital in the Regeneration of the Historically Worn-Out Fabrics of Imāmzāde Yahyā Neighborhood, Using the Structural Equations. Urban Planning Knowledge, 3 (2), 49-63. (In Persian)

Alexandri, E., Krali, E., Melabianaki, E., Neofytou, G., Peristerioti, S., & Agorastou, K. (2017). The regeneration of the commercial triangle of Athens; sustainability rationale. Procedia environmental sciences, 38, 220-227.

Almeida, C. P., Ramos, A. F., & Silva, J. M. (2018). Sustainability assessment of building rehabilitation actions in old urban centres. Sustainable cities and society, 36, 378-385.

Bevilacqua, C., Calabrò, J., & Maione, C. (2013). The role of community in urban regeneration: mixed use areas approach in USA. Proceedings Real corp, 1361-1365.

De Magalhães, C. (2015). Urban regeneration. International encyclopedia of the social & behavioral sciences, 919-925.

Doratli, N., Oualhoskara, S.,fasli,M (2004),An aualytical methodology for revitalization strategies in historic urban quarters: acase stady of the walled city opnicosia, north cyprus. Cities, volume21

Evans, G. (2005). Measure for measure: Evaluating the evidence of culture's contribution to regeneration. Urban studies, 42(5-6), 959-983.

Farid, K. (2011). Urban sprawl Vs urban renewal: What role for Town and Country planning instruments in ensuring sustainable cities? Case of Algeria. Procedia Engineering, 21, 760-766.

Jones, P., & Evans, J., 2013. Urban Regeneration in the UK. Sage, London.

Mohammadi, H. B., & Bahadori, A. (2014). Analysis of Old Texture of Urban Social Damage: Case Study: Karaj City. Kuwait Chapter of Arabian Journal of Business and Management Review, 33(2579), 1-16.

Nezhadbahram, Z. (2019). Ratio of development based on public transport and urban regeneration. Iran newspaper.30 October, No. 7191, p. 1. (in Persian)

Rajabi, A., Mottaghi, S., Norozi, A., & Farahzad, M. (2015). Identify of Priority Areas of Old Texture Case Study: Zone 7 of Isfahan with Using the Incorporation Application of AHP & GIS. Journal of Applied Environmental and Biological Sciences, 5 (5S), 364-371.

Roberts, P. (2000). The evolution, definition and purpose of urban regeneration. Urban regeneration: A handbook, 1, 9-36.

Sharan, Consultant Engineers (2005) A Guide to Recognition and Intervention in Worn-Out Textures, Approved by Iran’s Supreme Council for Planning and Architecture.

Wang, A., Hu, Y., Li, L., & Liu, B. (2016). Group Decision Making Model of Urban Renewal Based on Sustainable Development: Public Participation Perspective. Procedia Engineering, 145, 1509-1517.

Wolframe, M. 2016. Conceptualizing Urban Transformative Capacity: A framework for Research and

Policy. Cities, 51: 121-130.

Yung, E. H., Conejos, S., & Chan, E. H. (2016). Social needs of the elderly and active aging in public open spaces in urban renewal. Cities, 52, 114-122.

Zheng, H. W., Shen, G. Q., & Wang, H. (2014). A review of recent studies on sustainable urban renewal. Habitat International, 41, 272-279.

 

 

---

[1]  Urban Regeneration

[2]  Economy,Equity,Environment

[3]  Mixed income communities

[4]  Poorer households

[5]  Social mix

[6]  Social inclusion

[7]  Garcia

[8]  Prewitt Diaz

[9]  Dayal

[10]  Almeida