بررسی هزینه- سودمندی روش‌های حفاظت و نگهداری منابع در کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی شهر تهران

الموضوعات : دانش شناسی

عفت کریمی مزرعه شاهی ¹ , عباس گیلوری ²

1 - کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران شمال، کارشناس کتابخانه دانشکده مهندسی صنایع، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
2 - عضو هیئت علمی و معاون مرکز فناوری اطلاعات و اطلاع رسانی کشاورزی- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

تاريخ الإرسال : 23 الجمعة , شعبان, 1438 تاريخ التأكيد : 13 السبت , ذو القعدة, 1438 تاريخ الإصدار : 04 الجمعة , ربيع الثاني, 1439

الکلمات المفتاحية: تهران, کتابخانه‌ها, دانشگاه‌های دولتی, هزینه- سودمندی, حفاظت و نگهداری, منابع کتابخانه‌ای,

ملخص المقالة :

هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر آن است تا هزینه- سودمندی روش‌های حفاظت و نگهداری منابع مورد استفاده در کتابخانه‌های دولتی شهر تهران را بررسی کند. روش‌ پژوهش:روش پژوهش پیمایش تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش، مدیران یا سرپرستان 83 کتابخانه شامل 13 کتابخانه مرکزی و 70 کتابخانه دانشکده‌ای دانشگاه‌های دولتی در سطح شهر تهران بودند که به صورت نمونه‌گیری طبقه‌ای انتخاب شدند و در نهایت 42 کتابخانه (52 درصد) به پرسشنامه پاسخ دادند. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه‌ای محقق‌ساخته شامل 9 جدول است. روایی ابزار پژوهش با تأیید تعدادی از اساتید گروه علم اطلاعات و دانش‌‌شناسی و پایایی آن با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ 88/0 محاسبه شد. داده‌های حاصل از پژوهش با استفاده از نرم‌افزار اکسل تجزیه و تحلیل شده است. یافته‌ها: یافته‌های حاصل از پژوهش نشان داد که بیش‌ترین فعالیت کتابخانه‌ها در زمینه نگهداری منابع، به حفظ نظافت با فروانی 20/62 درصد و بیش‌ترین اقدام در زمینه حفاظت منابع به صحافی و جایگزینی منابع با فراوانی 34/83 درصد اختصاص دارد. همچنین وضعیت کتابخانه‌های با تعداد منابع بیش‌تر، از منظر شاخص تلفیقی هزینه- سودمندی (یا مطلوبیت اقتصادی- سودمندی) نسبتاً مناسب بود. در کتابخانه‌های با منابع متوسط نیز وضعیت نسبتاً مشابه کتابخانه‌های بزرگ است، اما در کتابخانه‌های با حجم منابع کم که بخش عمده جامعه پژوهش (29/64 درصد) را شکل می‌دهند، از نظر شاخص تلفیقی هزینه ـ سودمندی در انتخاب و استفاده از روش‌های حفاظت و نگهداری منابع کتابخانه‌ای وضعیت مناسبی وجود ندارد. نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از بررسی وضعیت کتابخانه‌ها از منظر شاخص هزینه- سودمندی نشان داد که گروه کتابخانه‌های کوچک در نامناسب‌ترین وضعیت قرار دارند. ضعف در روش‌های حفاظت در برابر آلودگی‌های جوی، روش‌های حفظ امنیت منابع و روش‌های محفاظت در برابر آتش‌سوزی، مهم‌ترین کاستی‌های این گروه از کتابخانه‌ها است.

المصادر:

ادکوک، ادوارد پ. (1390). اصول ایفلا برای حفاظت و نگهداری از مواد کتابخانه‌ای (ترجمه حبیب‌ا... عظیمی). تهران: نشر کتابدار، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

باب‌الحوائجی، فهیمه (1386). اقتصاد اطلاعات در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی. اطلاع‌شناسی، 4 (3 و 4)، 29-50.

پرتو، بابک (1380). حفاظت و نگهداری منابع کتابخانه‌ای. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

جانسون، پگی (1389). مبانی مجموعه‌سازی و مدیریت مجموعه (ترجمه محسن شمس اژه‌ای و منصور کوهی رستمی). تهران: نشر چاپار.

شکری، فاطمه؛ بزرگی، اشرف‌السادات (1390). بررسی مشکلات حفاظت، نگهداری و مرمت مواد کاغذی در کتابخانه‌های واسپاری ایران. فصلنامه دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)، 5 (16)، 73-81.

فرخی، فرهنگ؛ بیات بداقی، ناهید (1389). امنیت و ایمنی فیزیکی در کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی استان زنجان. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب)، (پیاپی 84)، 22-33.

کومار، کریشان (1381). روش‌های پژوهش در کتابداری و اطلاع‌رسانی (ترجمه فاطمه رهادوست). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

مزینانی، علی (1379). کتابخانه و کتابداری. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

ناصری مالوانی، علیرضا (1385). امکان‌سنجی حفاظت و نگهداری نسخ خطی در کتابخانه‌های ملی، مرکزی دانشگاه تهران، آیت‌ا... مرعشی نجفی، آستان قدس و ملک. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران شمال.

نیکنام، مهرداد (1381). بررسی وضعیت حفاظت و نگهداری مواد کتابخانه‌ای در کتابخانه‌های ایران. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب)، 13 (4)، 30- 53.

Driedger, Kevin; Mika, Joseph J. (2010). The Preservation Resource Needs of Michigan’s Public Libraries. Library & Archival Security, 23(2), 79-103.

Michalco, James; Heidtmann, Toby (1978). Evaluating the Effectiveness of an Electronic Security System. College and Research Libraries, 39(4), 263-267.

Ogbodo, Catherine (2011). Preservation of Information Sources in Polytechnic Libraries in South East States of Nigeria. Journal of Research in Education and Society 2(1), 230-235.

Olatokun, Wole Michael (2008). A Survey of   Preservation and Conservation Practices and Techniques in Nigerian University Libraries. LIBRES (Library and Information Science Research Electronic Journal), 18(2), 1-18.