دنیاهای محتمل در ساختار روایی مثنوی معنوی ( داستان دژ هوش‌ربا)

الموضوعات :

زینب حاج ابوکهکی ¹ , اشرف شیبانی اقدم ² , محمدعلی گذشتی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 06 السبت , صفر, 1441 تاريخ التأكيد : 11 الأحد , ربيع الثاني, 1441 تاريخ الإصدار : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1441

الکلمات المفتاحية: مثنوی معنوی, دنیاهای محتمل, سبک‌شناسی شناختی, دسترسی‌ها, دژ هوش‌ربا,

ملخص المقالة :

دنیاهای محتمل از مبانی نظری سبکشناسی شناختی است و ریشه در فلسفه لایبنیتس دارد. درک چگونگی روایت روایتها مسأله اصلی در این نظریه است و نحوة ارتباط خواننده با روایت ادبی و تأثیر کنش و واکنش متن و خواننده را روشن میسازد. مثنوی معنو ، ی بزرگترین منبع ادب عرفانی است که مبانی عرفان عملی و نظری را دربرمیگیرد. در این جستار برآنیم، براساس نظریة دنیاهای محتمل و با روش توصیفی تحلیلی محتوا، خوانش جدیدی از این کتاب، ارائه دهیم. مولانا به عنوان کارگزار در نقش عامل انتقال داستان با باریکبینی به تولید گفتمان روایی میپردازد و دنیاهایی را در ذهن خواننده رقم میزند که عبارتند از: دنیاهای معرفتی، خیالی، مقصودی و آرمانی. دنیاهای محتمل در داستان دژ هوش ربا اگر...، بیشتر به صورت دنیای معرفتی و در جهت آموزش نکات عرفانی است که بر اساس الگوی و کلمههایی که آرزو، حسرت یا نمایش داده میشود. در دنیای مقصودی مولانا از حرف ربط بنابراین و تقاضایی را دربردارند، استفاده میکند. عشق مهمترین وسیلة کشف و شهود و سازندة دنیای آرمانی مولاناست. در حقیقت این عشق است که سالک را در مسیر معرفت یاری میرساند. دسترسی به این دنیاها به صورت زمانی، زبانی، طبیعی و اشیاء است که بسامد دسترسیهای زمانی بیشتر است.

المصادر:

قرآن کریم.

آسابرگر، آرتور. 1380. روایت در فرهنگ عامیانه. ترجمة محمدرضا لیراوی. تهران: سروش.

ابن‌عربی، محی‌الدین. 1393. فتوحات مکیه. ترجمۀ محمد خواجوی. تهران: مولی.

استاک‌ول، پیتر. 1393. بوطیقای شناختی. ترجمة محمدرضا گلشنی. تهران: علمی.

اکبری، مهناز. 1386. دژ هوش‌ربا؛ بررسی و تحلیل آخرین داستان مثنوی. تهران: لوح زرین.

انصاری، خواجه عبدالله. 1349. رسائل جامع. تصحیح وحید دستگردی. تهران: فروغی.

انصاری، قاسم. 1370. مبانی عرفان و تصوف. تهران: طهوری.

بامشکی، سمیرا. 1391. روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی. تهران: هرمس.

بهنام‌فر، محمد و اعظم نظری. 1388. «تحلیل تطبیقی داستان دژ هوش‌ربا با گنبد سرخ در هفت‌پیکر نظامی». کتاب ماه ادبیات. ش34. پی ‌در پی 148. صص61ـ52.

تولان، مایکل جی. 1383. درآمدی نقادانه ـ زبان‌شناختی بر روایت. ترجمة ابوالفضل حری. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.

حری، ابوالفضل. 1385. «دو دیدگاه: زاویة دید در مقابل کانونی‌شدگی». مجلة ادبیات داستانی. ش105. صص72ـ68.

حلاج، حسین منصور. 1373. دیوان منصور حلاج. چ8. تهران: سنایی.

خرمشاهی، بهاء‌الدین. 1391. حافظ‌نامه. تهران: علمی فرهنگی.

راسخ مهند، محمد. 1394. درآمدی بر زبا‌ن‌شناختی شناختی، نظریه‌ها و مفاهیم. تهران: سمت.

ریمون کنان، شلومیت. 1387. روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمة ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1373. بحر در کوزه؛ نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی. چ6. تهران: علمی.

زمانی، کریم. 1393. شرح مثنوی معنوی. تهران: اطلاعات.

شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی. 1388. راهی به نشانه ـ معناشناختی سیال. تهران : علمی فرهنگی.

شعیری، حمیدرضا. 1392. تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناختی گفتمان. چ2. تهران: سمت.

شمس تبریزی، محمد. 1369. مقالات. تصحیح محمدعلی موحد. تهران: خوارزمی.

شیبانی‌اقدم، اشرف. 1394. کلیدواژه‌های سبک‌شناسی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

صمصام، حمید و فرشید نجار همایونفر. 1384. «نظری بر معرفت‌شناسی از منظر مولوی». مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. س3. صص95ـ79.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1361الف. شرح مثنوی شریف. ج1. تهران: زوار.

ـــــــــــــــــــ. 1361ب. احادیث مثنوی. چ3. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــــ. 1362. مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. چ3. تهران: امیرکبیر.

مالمیر، تیمور. 1388. «پایان ناتمام مثنوی». زبان و ادب فارسی؛ نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س 52. ش209. صص113ـ99.

محمدپور، محمد و نوید بازرگان و امیرحسین ماحوزی. 1394. «تولد آسمانی با مرگ نفسانی(مرگ اختیاری) به روایت مثنوی معنوی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش39. صص301ـ263.

معین، محمد. 1371 . فرهنگ معین. چ8. تهران : امیرکبیر.

مک‌هیل، برایان. 1392. داستان پسامدرنیستی. ترجمة علی معصومی. تهران: ققنوس.

موسوی سیرجانی، سهیلا و مهدیه منصوری. 1395. «سنایی و اخلاق حرفه‌ای». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب. س12. ش42. صص300ـ257.

مولوی، جلال‌الدین. 1342. فیه‌مافیه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.

نیکلسون، رینولد الین. 1374. شرح مثنوی معنوی مولوی. ترجمه و تعلیق حسین لاهوتی. تهران: علمی فرهنگی.

هجویری، علی‌بن‌عثمان. 1336. کشف‌المحجوب، به اهتمام والنتین ژوکوفسکی. تهران: امیرکبیر.

همایی، جلال‌الدین. 1373. تفسیر مثنوی مولوی داستان قلعة ذات‌الصور یا دژ هوش‌ربا. چ5. تهران: هما.

همدانی، عین‌القضات. بی‌تا. تمهیدات. مقدمه و تصحیح عفیف عسیران. ج2. تهران: منوچهری.

English Sources

Burke, M. 2006. “Cognitive Stylistics”. in K. Brown (ed) Encyclopaedia of Language andLinguistics. Amesterdam: Elsive Science.

Bussmann, H. 2007. Dictunary of language and linguistics, translated and edited by Gregorj Trauth and Kerstiin Kazzazi, London: Routledge.

Genette, Gerard. 1972. Figures III (Poetique). Paris: Seuil. in English. 1980. Narrative discourse. Ithaca. NY: Cornell university press. Pp.255-6.

Mcintyre, D. 2006. Point of view inplays. Philadelphia: J. Benjamins B. v.

Mchale, B. 1987. Postmodernist fiction. London: Routledge.

NØrgaard, N. 2010. “Multimodality: Extending the stylistic toolkit”. in D. Macintyre and B. Busse (eds.). Language and style. Houndmills, Basingstoke: Palgrave.

Stockwell, P. 2002. Cognitive Poetics: An Introduction. London: Routledge.

Ryan, Marie Laure. 1991. Possible worlds, Artificial intelligence and narrative theory. Bloomington: Indiana University press.

^{__________________________}. 2006. “From parallel universes to possible worlds: on to logical pluralism in physics, narratology and narrative”. Poetics today. 27:4. pp.633- 674.

English Sources

Burke, M. 2006. “Cognitive Stylistics”. in K. Brown (ed) Encyclopaedia of Language andLinguistics. Amesterdam: Elsive Science.

Bussmann, H. 2007. Dictunary of language and linguistics, translated and edited by Gregorj Trauth and Kerstiin Kazzazi, London: Routledge.

Genette, Gerard. 1972. Figures III (Poetique). Paris: Seuil. in English. 1980. Narrative discourse. Ithaca. NY: Cornell university press. Pp.255-6.

Mcintyre, D. 2006. Point of view inplays. Philadelphia: J. Benjamins B. v.

Mchale, B. 1987. Postmodernist fiction. London: Routledge.

NØrgaard, N. 2010. “Multimodality: Extending the stylistic toolkit”. in D. Macintyre and B. Busse (eds.). Language and style. Houndmills, Basingstoke: Palgrave.

Stockwell, P. 2002. Cognitive Poetics: An Introduction. London: Routledge.

Ryan, Marie Laure. 1991. Possible worlds, Artificial intelligence and narrative theory. Bloomington: Indiana University press.

^{__________________________}. 2006. “From parallel universes to possible worlds: on to logical pluralism in physics, narratology and narrative”. Poetics today. 27:4. pp.633- 674.

 

References

Holy Quran.

Akbarī, Mahnāz. (2007/1386SH). Dež-e hūš-robā, barresī va tahlīl-e āxarīn dāstān-e masnavī). Tehrān: lowh-e Zarrīn.

Ansārī, qāsem. (1991/1370SH). Mabānī-ye erfān va tasavvof. Tehrān: Tahūrī.

Ansārī, Xāje Abdollāh. (1970/1349SH). Rasā’el-e jāme’. Ed. by Vahīd Dastgerdī. Tehrān: Forūqī.

Asa Berger, Arthur. (2001/1380SH). Revayat dar farhang-e āmīyāne (Narrative in popular culture, media, and every day life). Tr. by Mohammad Rezā līrāvī. Tehrān: sorūš.

Bāmšakī, samirā. (2012/1391SH). Revāyat-šenāsī-ye dāstān-hā-ye masnavī. Tehrān: Hermes.

Balxī, Jalāloddīn Mohamad. (1963/1342SH). Fīh-e mā fīh. Ed. by Badī’ozzamān Forūzānfar. Tehrān: Amīrkabīr.

Behnāmfar, Mohammad and A’zam Nazarī. (2009/1388SH). “Tahlīl-e tatbīqī-ye dāstān-e dež-e hūš-robā bā gonbad-e sorx dar haft-peykar-e nezāmī”, Ketāb-e Māh-e Adabīyāt, No. 34. pp. 52-61.

Ebn-e Arabī, Mohyeddīn. (2014/1393SH). Fotūhāt-e makkīye. Tr. by Mohammad Xājavī. Tehrān: Mowlā.

Forūzānfar, Badi’ozzamān. (A1982/1361SH). Šarh-e masnavī-ye šarīf. 1^st Vol. Tehrān: Zavvār.

^{__________________________________}. (B1982/1361SH). Ahādīs-e masnavī. 3^rd ed. Tehrān: Amīrkabīr.

^{__________________________________}. (1983/1362SH). Ma’āxez-e qesas va tamsilāt-e masnavī. 3^rd ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Hallāj, Hossein Mansūr. (1994/1373SH). Dīvān-e mansūr-e hallāj. 8^th ed. Tehrān: sanāyī. 

Hamedānī, Eynolqozāt-e. (n.d.). Tamhīdāt. Ed. by Afīf Asīrān. 2^nd Vol. Tehrān: Manūčehrī.

Hamedānī, Omīd. (2003/1382SH). “Gūyā-ye xāmūš; seyrī dar dāstān-e dež-e hūš-robā ya qal’e-ye zātossovar”. Majalle-ye Taxassosī-ye Zabān va Adabīyāt-e Dāneškade-ye Olūm-e Ensānī-ye Mašhad. Year 36. No. 2. pp. 105-118.

Hojvīrī, Alī ebn-e Osmān. (1957/1336SH). Kašf al-mahjūb. With the effort Valentin Zhukovsky. Tehrān: Amiīkabīr.

Homāyī, Jalāloddīn. (1994/1373SH). Tafsīr-e masnavī-ye ma’navī-ye mowlavī, dāstān-e qal’e-ye zātossovar yā dež-e hūš-robā. 5^th ed. Tehrān: Homā.

Horrī, Abolfazl. (2006/1385SH). “Do didgāh: zavīye-ye dīd dar moqābel-e kānūnī-šodegī”. Adabīyāt-e Dāstānī. No. 105. pp. 68-72.

Mālmīr, Teymūr. (2009/1388SH). “Pāyān-e nātamām-e masnavī”. Zabān va Adab-e Fārsī. No. 209. pp. 99-113.

McHale, Brian. (2014/1392SH). Dāstān-e pasāmodernīstī (Postmodernist fiction). Tr. by Alī Ma’sūmī. Tehrān: Qoqnūs.

Mo’īn, Mohammad. (1992/1371SH). Farhang-e mo’īn. 8^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Mūsavī Sīrjānī, Soheylā & Mahdīye Mansūrī. (2016/1395SH). “Sanāyī va axlāq-e herfe-yī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 12. No. 42. pp. 257-300.

Mohammadpūr, Mohammad and Navīd Bāzargān and Amīr Hossein Māhūzī. (2015/1394SH). “Tavallod-e āsmānī ba marg-e nafsānī (marg-e extīyārī) be ravayat-e masnavī-ye ma’navī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 11. No. 39. Pp. 263-301.

Nicholson, Reynold Alleyne. (1995/1374SH). Šarh-e masnavī-ye ma’navī-ye mowlavī (A commentary on the Mathnawi of Jalaluddin Rumi). Tr . by Hossein lāhūtī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Rāsex Mohannad, Mohammad. (2015/1394SH). Darāmadī bar zaban-šenāsī-ye šenāxtī, nazarīye-hā va mafāhīm. Tehrān: Samt.

Rimmon - Kenan, Shlomith. (2008/1387SH). Revāyat-e dastānī: būtīqā-ye mo’āser (Narrative fiction: Contemporary poetics). Tr. by Abolfazl Horrī. Tehrān: Nīlūfar.

Samsām, Hamīd and Faršīd Najjār Homāyūnfar. (2005/1384SH). “Nazarī bar ma’refat-šenāsī az manzar-e mowlavī”. Pažūheš0nāme-ye Adab-e Qenāyī. Year 3. No. 5. pp. 79-95.

Stockwell, Peter. (2014/1393SH) .Būtīqā-ye šenāxtī (Cognitive Poetics: An Introduction). Tr. by Mohammad Rezā Golšanī. Tahrān : Elmī.

Ša’īrī, Hamīd Rezā and Tarāne Vafāyī. (2009/1388SH). Rāhī be nešāne-ma’nāšenāxtī-ye sayyāl. Tehrān: Elmī Farhangī.

Šams-e Tabrīzī, Mohammad. (1990/1369SH). Maqālāt. Ed. by Mohammad Alī Movahhed. Tehrān: Xārazmī.

Šeybānī Aqdam, Ašraf. (2015/1394SH). Kelīdvāže-hā-ye sabk-šenāsī. Tehrān: Islamic Azad University, Central Tehran Branch.

Ša’īrī, Hamīd Rezā. (2013/1392SH). Tajzīye tahlīl-e nešane–ma’nāšenaxtī-ye goftemān. Tehrān: Samt.

Toolan, Michael J. (2004/1383SH). Darāmadī naqqādāne-zabān-šenāxtī bar revāyat (Narrative: a critical linguistic introduction). Tr. by Abolfazl Horrī. Tehrān: Bonyād-e Sīnamāyī-ye Fārābī.

Xorramšahī, Bahā’oddīn. (2012/1391SH). Hāfez-nāme. Tehrān :Elmī va Farhangī.

Zamānī, karīm. (2014/1393SH). Šarh-e masnavī. Tehrān: Ettelā’āt.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (1994/1373SH). Bahr dar kūze, naqd va tafsīr-e qesse-hā va tamsilāt-e masnavī. 6^th ed. Tehrān :Elmī.