هویّت اسطوره‌گونه سمک عیّار؛ بررسی تطبیقی سمک عیّار با دو اسطوره هندو ـ ایرانی، ایندرا و مهر

الموضوعات :

لیلا مختاری نیا ¹ (دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.)
فرزانه یوسف قنبری ² (استادیار،گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.)

تاريخ الإرسال : 16 الإثنين , شوال, 1441 تاريخ التأكيد : 11 الأربعاء , ربيع الأول, 1442 تاريخ الإصدار : 06 الإثنين , جمادى الأولى, 1442

الکلمات المفتاحية: مهر, ایندرا, پیکرگردانی, سمک عیّار, خدایان اسطوره‌ای,

ملخص المقالة :

بسیاری از خدایان اساطیری، از جهان اسطوره‌ها بیرون آمده و در حماسه‌‎ها به صورت پهلوانانی نامی و یا شاهانی بزرگ نشان داده شده‌اند. یکی از آن پهلوانان حماسی، سمک، در داستان منثور حماسی ـ پهلوانی سمکِ عیّار است. این پهلوان با داشتن برخی ویژگی‌های اساطیری، همچون ایزدان اسطوره‌ای، ایندرا و مهر، پنداشته می‌شود. از جمله ویژگی‌های اساطیری سمک، می‌توان به این موارد اشاره کرد: آزاد ساختن مادینگان شهریاران از چنگال ربایندگان اهریمنی، داشتن پیوندی ناگسستنی با خورشیدشاه، نابودکنندة دیوان و پریان و همراهیِ مداوم با مادینه‌ای که تجلی‌گر خدای بانوان است. بر اساس این فرضیه، نگارندگان این جستار با رویکردی تحلیلی ـ تطبیقی و با توجّه به متون مقدس هند‌و ‌ـ ایرانی، ریگ‌ودا و اوستا، و اندیشه‌های اسطوره‌پژوهانی همچون مهرداد بهار کوشیده‌اند خویشکاری‌های این دو ایزد را با کارکردهای این پهلوان حماسی مقایسه و تطبیق دهند و این فرضیه را به اثبات برسانند. حاصل پژوهش حاضر نشان می‌دهد که سَمَک، پهلوان برجستة حماسة منثور سمک عیّار، برآیند و ادغامی از دو فرهنگ اسطوره‌ای هندو ـ ایرانی است که در ریختی نو پیکرگردانی شده است.

المصادر:

کتابنامه

آموزگار، ژاله. 1389. تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.

ارجانی، فرامرزبن خداداد کاتب. 1363. سمکِ عیّار ج1ـ5. تصحیح پرویز ناتل خانلری. تهران: آگاه.

اسماعیل‌پور ‌مطلق، ابوالقاسم. 1397. اسطوره، ادبیات، هنر. تهران: چشمه.

اوستا. 1394. به کوشش جلال دوستخواه. ج1. تهران: مروارید.

بهار، مهرداد. 1395الف. از اسطوره تا تاریخ. به کوشش ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق. تهران: چشمه.

ـــــــــــ . 1395ب. پژوهشی در اساطیر ایران. کتایون مزداپور. تهران: آگاه.

ـــــــــــ . 1397. جستاری چند در فرهنگ ایران. به کوشش ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق. تهران: آگاه.

بیضایی، بهرام. 1391. ریشه‌یابی درخت کهن. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

حسن‌آبادی، محمود. 1386. سمک عیّار: افسانه یا حماسه؟ ( مقایسة سازه‌شناختی سمک عیّار با شاهنامة فردوسی)، مجله دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد. ش158. صص56ـ37. 

دلاشو، م. لوفلر. 1386. زبان رمزی قصه‌های پریوار. مترجم جلال ستاری. تهران: توس.

دوانی، فزونه، محمد فشارکی و محبوبه خراسانی. 1397. «شبدیز و گلگون، جلوه‌هایی از ایزد مهر و بهرام». فصلنامة متن‌شناسی ادب فارسی. س54. ش2. صص15ـ1.

رضایی دشت ارژنه، محمود. 1388. «بازتاب نمادین آب در گسترة اساطیر». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش16. صص138ـ111.

صدقه، جان. 1377. آب در اساطیر کهن. شعر. ترجمة محمدرضا ترکی. ش22. صص63-58.

فریزر، جیمزجرج. 1396 . شاخة زرین( پژوهشی در جادو و دین). ترجمة کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.

فسنقری، حجت‌اله و میلاد جعفرپور. 1390. «بررسی سبک محتوایی بن‌مایه‌های حماسی سمکِ عیار». فصلنامة تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهارادب). س4. ش2. صص 176-157.

گزیدة سروده‌های ریگ‌ودا. 1372. ترجمة محمدرضا جلال نایینی. تهران: نقره.

محجوب، محمّدجعفر. 1386. ادبیات عامیانة ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. چ3. تهران: چشمه.

محمدیان، عباس و میلاد جعفرپور. 1391. اهمیت داستان‌های حماسی ـ پهلوانی منثور در تاریخ ادبیات فارسی. تاریخ ادبیات. س6. ش71. صص 264-233.

مختاری، محمد. 1369.  اسطورة زال تبلور تضاد و وحدت در حماسة ملی. تهران: آگه.

مشتاق‌مهر، رحمان و سجاد آیدنلو. 1386. « ...که آن «اژدها» زشت پتیاره بود( ویژگی‌ها و اشارات مهم بن‌مایة «اژدها و اژدهاکشی» در سنت حماسی ایران). مجلة پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر دریا). س1. ش2. صص 168-143.

ناتل خانلری، پرویز. 1364. شهر سمک. تهران: آگاه.

نصر اصفهانی، محمدرضا و علی صادقی. 1391. «دگردیسی ایندرا به رستم». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش28. صص170ـ158.

نیک‌روز، یوسف و جلیل خلیلی جهرمی. 1396. «تحلیل دگردیسی اسطورة مهر در شعر«آرش کمانگیر» سرودة سیاوش کسرایی». مجلة پژوهش زبان و ادببات فارسی. ش44. صص130-103.

هینلز، جان راسل. 1393. اساطیر ایران. ترجمة محمد حسین باجلان فرخی. تهران: دیبا.

 

References

Āmūzegār, Žāle.(2010/1389SH). Tārīxe Asātīrī-ye Īrān.Tehrān: Samt.

Arjānī‚ Farāmarz ebne Xodādāde Kāteb. (1983/1363SH). Samake Ayyār 1^st and 5^th Vol. Ed. by Parvīze Nātele Xānlarī. Tehrān: Āgāh.

Avestā. (2014/1394SH). With the Effort of Jalāle Dūst-xāh. 1^st Vol.  Tehrān: Morvārīd.

Bahār, Mehrdād. (2016/1395SH). Az Ōstūre tā Tārix. With the Effort of Abo al-qāseme Esmā’īl-pūre Motlaq.Tehrān: Češme.

 ـــــــــــــــــــــــــــــ. (2018/1397SH). Jastārī Čand dar Farhange Īrān. With the Effort of Abo al-qāseme Esmā’īl-pūre Motlaq.Tehrān:Āgāh.

 ـــــــــــــــــــــــــــــ. (2016/1395SH). Pažūheši dar Asātīre Īrān. With the Effort of Katāyūne Mazdā-pūr. Tehrān:Āgāh.

Beyzāyī, Mehrdād. (2012/1391SH). Rīše-yābī-ye Deraxte Kohan. Tehrān: Rowšan-garān va Motāle’āte Zanān.

Davānῑ‚ Fozūneh and Mohammade Fašarakῑ & Mohammade Xorāsānῑ. (2019/1397SH). “Šabdῑz va Golgūn‚ Jelvehāyī az Īzade Mehr va  Bahrām”. Persian Literature Textbook Quarterly. 54^th Year. No. 2. Pp. 1-15.

Delachaus, M-Loeffler. (2007/1386SH). Zabāne Ramzī-ye Qessehā-ye Parī-vār (‎Le symbolisme des contes de fees). Tr. by Jalāle Sattārī. Tehrān: Tūs.

Esmā’il-pūre Motlaq‚ Abo al-qāsem. (2018/1397SH). Ōstūreh, Adabīyāt‚ Honar. Tehrān: Češme.

Fasenqerī, Hojjat al-lāh and Mīlāde Ja’far-pūr. (2011/1390SH). “Barrasī-ye Sabke Mohtavāyī-ye Bon-māyehā-ye Hemāsī-ye Samake Ayyār”. Persian Poetry and Stylistics Quarterly (Baharadab). 4^th Year. No. 2. Pp. 157-176.

Frazer‚ James George. (2017/1396SH). Šāxe-ye Zarrīn (Pažūhešī dar Jādū va Dīn) (‎The golden bough: a study in magic and religion). Tr. by kāzeme Fīrūz-mand. Tehrān: Āgāh.

Hasan-ābādī‚ Mahmūd. (2007/1386SH). Samake Ayyār: Afsāne yā  Hemāse? (Moqāyese-ye Sāze-šenāxtī-ye Samake Ayyār bā Šāhnāme-ye Ferdowsī). Journal of Mashhad Faculty of Literature and Humanities. No. 158. Pp. 37-56.

Hinnells, John Russell. (2014/1393SH). Asātīre Īrān (Persain mythology). Tr. by Mohammad Hoseyne Bājelāne Farroxī. Tehrān: Dībā.

Gozῑde-ye Sorūdehā-ye Rῑg-vedā. (1992/1372SH). Tr. by Mohammad-rezā Nāyῑnῑ.  Tehrān: Noqreh.

Mahjūb‚ Mohammad Ja’far. (2007/1386SH). Adabῑyāte Āmῑyāne-ye Īrān. With the Effort Of Hasane Zo al-faqārῑ. 3^th ed. Tehrān: Češme. 

Mohammadīyān, Abbās and Mīlāde Ja’far-pūr. (2012/1391SH). Ahamīyate Dāstānhā-ye Hemāsī-Pahlevānī-ye Mansūr dar Tārīxe Adabīyāte Fārsī. history of literature. 6^th Year. No. 71. Pp. 233-264.

Moštāq-mehr, Rahmān and Sajjāde Āyden-lū. (2007/1386SH). “… Ke Ān “Eždehā” Zešte Patyāre Būd (Vīžegīhā va Ešārāte Moheme Bon-māye “Eždehā va Eždehā-košī” dar Sonnate Hemāsī-ye Īrān). Journal of Research in Mystical Literature (Gohar Darya). 1^st Year. No. 2. Pp. 143-168.

Moxtāri‚ Mohammad. (1990/1369SH). Ōstūre-ye Zāl Tabalvore Tazād va Vahddat dar Hemāse-ye Mellī. Tehrān: Āgāh.

Nātel  Xānlari‚ Parviz (1985/1364SH). Šahr-e samak. Tehrān: āgāh.

Nasre Esfahāni‚ Mohmmad-rezā and Alī Sādeqī. (2012/1391SH). “Degar-dīsī  Īnderā be Rostam”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 8^th Year.  No. 28 . Pp. 158-170.

Nīk-rūz‚ Yūsef and Jalīle Xalīlī Jahromī. (2016/1396SH). “Tahlīle Degar-dīsī-ye Ōstūre-ye Mehr dar Še’re “Āraše Kamān-gῑr” Sorūde Sīyāvaše Kasrāyῑ”. Journal of Persian Language and Literature Research. No. 44. Pp.103-130.

Rezā’ī Dašt Aržaneh‚ Mahmūd. (2009/1388SH). “Bāztābe Namādīne Āb dar Gostare-ye Asātīr”.  Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 5^th Year. No. 16. Pp. 111-138.

Sadaqe, Jān. (1998/1377SH). Āb dar Asātīre Kohan. Še’r. Tr. by Mohammad-rezā Torkī. No. 22. Pp. 58-63.