تحلیل بن‌مایه‌های اسطوره‌ای داستان «بانوی باغ» شهریار مندنی‌پور

الموضوعات :

رقیه محمودی وند بختیاری ¹ , پروانه عادل زاده ² , کامران پاشایی فخری ³

1 - دانشجوی دکتری تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، ایران
2 - دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، ایران
3 - دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، ایران

تاريخ الإرسال : 01 السبت , محرم, 1444 تاريخ التأكيد : 11 السبت , ربيع الثاني, 1444 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , جمادى الأولى, 1444

الکلمات المفتاحية: بن‌مایه‌های اسطوره‌ای, روایت اسطوره‌ای, هفت ناخدا, شهریار مندنی‌پور, ‌بانوی باغ‌,

ملخص المقالة :

داستان کوتاه بانوی باغ از هفت ناخدای مندنی‌پور، شرح دیدگاهی پدرسالارانه‌ دربارة زن و جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کند. وی برای بیان دیدگاه‌های خود از جامعه و سرزمینش از زبان نماد و بن‌مایه‌های اساطیری ـ در فضای بوف‌کوری و وهمناک ـ استمداد می‌جوید. این مقاله می‌کوشد با دیدگاه اسطوره‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی پاسخ دهد که نویسنده از کدام بن‌مایه‌ها و روایات اسطوره‌ای برای تفهیم بهتر داستان بهره جسته است؟ وآیا این بن‌مایه‌ها در تار و پود داستان فرو رفته‌اند یا صرفاً به صورتی نمادین حضور دارند؟ مندنی‌پور برای توضیح مرگِ ‌زیبایی و پیشرفت، عدم تغییر و نرسیدن به آمال در سرزمینش، از اسطورۀ سفر به جهان زیرین، مرگِ ایزد گیاهی سخن می‌گوید و از نمادهای مربوط به دوران برزیگری ـ چاه، گُل و... ـ نام می‌برد؛ عامل نابودی را دیو می‌نامد و تقابلی بین ایزدبانوی برزیگری و خدای آریاییان ایجاد می‌کند. نویسنده با آگاهی از تکرار اساطیر در زمان‌ مقدّس تبیین می‌کند که در هر زمان قهرمانی سعی در تغییری شگرف دارد و در نهایت به آن ایده‌آل نمی‌رسد، چراکه افراد، حقیقت، زیبایی و تغییر را در پدیدۀ خاصی می‌جویند.

المصادر:

قرآن کریم

احمدی، لیلا. 1394. « نقش اعداد در آیین‌های گذر ایرانی (با تکیه بر فرهنگ گیلان، آمل، تالشان، بروجرد، لرستان، خراسان، و ایزدخواست)». مطالعات ایرانی. س14. ش28. صص16ـ1.

اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم. 1394. «نسبت اسطوره با ادبیّات و فلسفه». کتاب ماه ادبیّات. س4. ش35. صص67ـ60.

الیاده،میرچا. 1383. اسطوره و واقعیّت. ترجمۀ مانی صالح علّامه. چ2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

الیاده،میرچا. 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستّاری. چ1. تهران: سروش.

الیاده،میرچا. 1388. مقدّس و نامقدّس. ترجمۀ بهزاد سالکی. چ2. تهران: علمی‌فرهنگی.

انجوی شیرازی، سیّدابوالقاسم.1352. قصّه‌های ایرانی. ج1. چ1. تهران: امیرکبیر.

برفر، سیّدمحمّد. 1388. «پری زادگان نباتی». پژوهش زبان و ادبیّات فارسی. س7. ش14.صص142ـ131.  

بکایی، محمّد. 1371. «بازتاب اساطیر در آینه‌ها». نشریۀ ادبیات داستانی. س1. ش3. صص41ـ36.

پورخالقی چتروردی، مهدخت.1380. «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها». مطالعات ایرانی. س1. ش1. صص126ـ89.

بیرلین، ج.ف. 1394. اسطوره های موازی. ترجمۀ مخبر. عباس. چ5. تهران: مرکز.

جبّاره ناصرو، عظیم. 1399.«تبیین و تحلیل بن مایه‌های اساطیری در قصّۀ «درخت زندگی». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیّات عامه. س 8. ش31. صص119ـ97.

حسینی، وحیده و همکاران. 1386. پایان‌نامه «بازتاب اسطوره در ادبیات داستانی امروز با تکیه بر بررسی داستان های شهریار مندنی‌پور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی شیراز. 

حکیم ابوالقاسم فردوسی.1387. شاهنامۀ فردوسی. ج6و3. چ9. تهران: قطره.

حیدری، فاطمه و بیتا دارابی. 1392. «بینامتنیّت در شرق بنفشه اثر شهریار مندنی‌پور». جستارهای زبانی. س4. ش 2. صص74ـ55.

حیدری، مرتضی. 1396. «تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در ساختار قصّۀ ماه پیشانی». فنون ادبی. س9. ش1. صص151ـ155

دالاپیکو، آنا ال. 1390. اسطوره‌‍‌های هندی. چ2.تهران: مرکز.

داوری، فاطمه و همکاران. 1396. «بررسی و تحلیل بن‌مایه‌های آثار مندنی‌پور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه خوارزمی تهران.

دلاشو، م.لوفلر. 1386. زبان رمزی قصه‌های پریوار. جلال ستّاری. چ1. تهران: توس.

دومزیل، ژرژ و همکاران. 1379. جهان اسطوره‌شناسی .ترجمۀ جلال ستّاری. چ1. تهران: مرکز.

ستّاری، جلال.1376. اسطوره در جهان امروز. چ1.تهران: مرکز.

سلیمانی، بلقیس.1371 . «ردپای اسطوره در رمان». مجلۀ ادبستان فرهنگ و هنر. س4. ش33. صص41ـ40. 

شربتدار، کیوان و شهره انصاری. 1391. «بررسی مفهوم گروتسک و کاوش مصداق های آن در داستان‌های کوتاه شهریار مندنی‌پور». پژوهش‌های ادبی. س2. ش2. صص121ـ105.

شریعتی راد، محمدرضا، غلامحسین شریفی و اسحاق طغیانی. 1398.«تحلیل بازتاب بن‌مایه‌های گیاهی در آیین مردمان کهگیلویه و بویراحمد». فرهنگ و ادبیّات عامّه. س7. ش 29. صص83ـ 78

شمیسا، سیروس. 1400. اساطیر و اساطیرواره‌ها. چ1. تهران: هرمس.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1386. فرهنگ نمادها ج4.2. فضایلی. سودابه. چ2. تهران: جیحون.

صابری، طیبه. سیّد کاظم موسوی،. مسعود فروزنده و میترا شاطری.1397.« مو در قصّه های شفاهی و اساطیر». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامّه. س6.ش 22. صص231ـ205.

صادقی، سمیّه. 1390. «بازتاب اسطوره در داستان کوتاه شهریار مندنی‌پور و رمان ابوتراب خسروی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه بیرجند.

صدقه، جان. 1378. «درخت در اساطیر کهن». ترجمه: محمدرضا ترکی. ادبیات و زبان‌ها. س7.ش26. صص145ـ140.

ضابطی جهرمی، احمد.1389. پژوهش‌هایی در شناخت هنر ایران. چ1.تهران: نی

طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390. «اسطوره و ادبیّات مدرن». فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش23. صص114ـ 105.

طلایی، مولود، نعیمه فقیهیان و محمدرضا نصر اصفهانی. 1393. «برجسته‌سازی زبانی در داستان کوتاه شرق بنفشه اثر شهریار مندنی‌پور بر مبنای چارچوب زبان‌شناختی دیوید لیچ». ادبیات پارسی معاصر. س4. ش 1. صص103ـ58.

فقیه ملک مرزبان، نسرین و طاهره کریمی.1393. «رمزگان‌شناسی «حیوان» در داستان‌های کوتاه شهریار مندنی‌پور». مطالعات داستانی. س4. ش3. صص108ـ91.

کمبل، جوزف. 1395الف. قدرت اسطوره. ترجمۀ عباس مخبر. چ 11. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1395ب.  قهرمان هزار چهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چ7. مشهد: گل آفتاب.

گرانت، مایکل. هیزل، جان.1390. فرهنگ اساطیر کلاسیک(یونان و روم). ترجمۀ رضا رضایی. چ2. تهران: ماهی.

محمدی، ابراهیم. فاروق هندوالان، جلیل الله. صادقی، سمیّه. 1390. «اسطوره‌ای شدن زمان در چند داستان شهریار مندنی‌پور». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. س16. ش70. صص166ـ137.

محمدی، ابراهیم. فاروق هندوالان، جلیل الله. موصّلی، رضا. 1392.«برهم‌کنشی اسطوره و استعاره در داستان کوتاه شهریار مندنی‌پور». متن‌پژوهی ادبی. س17. ش 59. صص46ـ29.

محمودی‌وند بختیاری، رقیه، پروانه عادلزاده و کامران پاشایی فخری. 1400. «تحلیل بن‌مایه‌های اسطوره‌ای در آثار نویسندگان معاصررمان درخت انجیرمعابد، داستان‌های کوتاه کاج‌های مورّب، باغ اناری و جایی دیگر». فصلنامة علمی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س17. ش64. صص232ـ201.

مختاریان، بهار. 1387. «موی بریدن در سوگواری». نامۀ فرهنگستان. س13.ش4. صص 55ـ50.

مخبر، عباس.1396. مبانی اسطوره شناسی.چ2.تهران: مرکز.

مندنی‌پور، شهریار. 1399. هفت ناخدا. چ2. تهران: مرکز.

مورگان، مارلو. 1398. پیام گمگشته. چ 4. تهران: عالی تبار.

موصّلی، رضا. 1392. «استعاری شدن زبان در داستان های کوتاه شهریار مندنی‌پور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه بیرجند.

واحددوست، مهوش. 1379.«نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی». چ1. تهران: سروش.

یونگ، کارل گوستاو.1396. انسان و سمبل‌هایش. چ11. تهران: جامی.

Ahmadī, leylā. (2015/1394SH). “Naqše A’dād dar Āyīnhā-ye Qozare Īrānī (bā Tekye bar Farhange Gīlān, Āmol, Tālešān. Borūjerd, Lorestān, Xorāsān va Īzad-xāst)”. Journal of Iranian Studies. 14^th Year. No. 28. Pp. 1-16.

Anjavī, Šīrāzī and Seyyed Abo al-qāsem. (1973/1352SH). Qessehā-ye Īrānī. 1^st Vol. 1^st ed. Tehrān: Amīr-kabīr.

Barfar, Seyyed Mohammad. (2009/1388SH). “Parī-zādeqāne Nabātī”. Journal of Persian language and literature research. 7^th Year. No.14. Pp. 131-142.

Bierlein, J. F. (2015/1394SH). Ostūrehā-ye Movāzī (Parallel myths). Tr. by Abbās Moxber. 5^th ed. Tehrān: Markaz.

Bokāyī, Mohammad. (2001/1380SH). “Bāz-tābe Asātīr dar Āyenehā”. Journal of fiction literature. 1^st Year. No 3. Pp. 36-41.

Campbell, Joseph. ( 2016/1395SH).  Qahramāne Hezār-Čehre (The hero with a thousand faces). Tr. by Šādī Xosrow-panāh. 7^th ed. Mašhad: Gole Āftāb.

Campbell, Joseph. (2016/1395SH). Qodrate Ostūre (The Power of myth‏‏). Tr. by Abbās Moxber. 11^th ed. Tehrān: Markaz.

Chevalier, Jean and Alain Gheerbrant. (2007/1386SH). Farhange Nemādhā (Dictionnaire des Symboles: Mythes, Reres, Coutumes …). Tr. by Sūdābe Fazāyelī. 2^nd and 4^th Vol. 2^nd ed. Tehrān: Jeyhūn.

Dallapiccola, Anna Libera. (2011/1390SH). Ostūrehā-ye Hendī (Hindu myths). Tr. by Abbās Moxber. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Dāvarī, Fāteme and Et al. (2017/1397SH). Barrasī va Tahlīle Bon-māye-hāye Āsāre Mandanī-pūr”. Master's thesis of Khwarazmi University, Tehran.

Dumezil. Georges and Et al. (2000/1379SH). Jahāne Ostūre-šenāsī (The world of my thology). Tr. by Jallāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Eliade, Mircea. (1993/1372SH). “Moqaddas va Nā-moqaddas” (The sacred and the profane; the nature of religion). Tr. by Behzād Sālekī. 2^nd ed. Tehrān: Elmī Farhanqī.

Eliade, Mircea. (2009/1383SH). Ostūre va Vāqe’īyat (Myth and Reality).Tr. by Mānī Sāleh Allāme. 2^nd ed. Tehrān: Pārse.

Eliade, Mircea. (1993/1372SH). Resāle dar Tārixe Adyān (Traite d'histoire des religions). Tr. by Jallāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Sorūš.

Esmāʼīl-pūr Motlaq, Abo al-qāsem. (2015/1394SH). “Nesbate Ostūre bā Adabīyāt va Falsafe”. The book of the month of literature. 4^th Year. No. 35 .Pp. 60-67.

Faqīh Malek Marzbān and Nasrīn & Tāhere Karīmī. (2014/1393SH). “Ramz-gān-šenāsī-ye “Heyvān” dar Dāstānhā-ye Kūtāhe Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Journal of fiction studies. 4^th Year. No. 3. Pp. 91-108.

Grant, Michael and Hezel, John. (2011/1390SH). “Farhanqe Asātīre Kelāsīk (Yūnān va Rom). Tr. by Rezā Rezāyī. 2^nd ed. Tehrān: Māhī.

Hakīm Abo al-qāseme Fardowsī. (2008/1387SH). Šāh-nāme-ye Ferdowsī.  3^rd and 6^th Vol. 9^th ed. Tehrān: Qatre.

Heydarī, Fāteme and Bītā Dārābī. (2013/1392SH). “Beynā-matnīyyat dar Šarqe  Banafše Asare Šahrīyār Mandanī-pūr. Journal of language essays. 4^th Year. No. 2. Pp. 55-74.

Heydarī, Mortezā. (2017/1396SH). “Tabyīn va Tahlīle Bon-māyehā-ye Asātīrī  dar Saxtāre Qesse-ye Māh-pīšānī. Journal of literary arts. 9^th Year. No. 1. Pp. 151-155.

Holy Qor’ān.

Hoseynī,Vahīde and Et al. (2007/1386SH). MA Thesis “Bāz-tābe Ostūre dar Adabīyāte Dāstānī-ye Emrūz bā Tekye bar Barrasī-ye Dāstānhā-ye Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Master's thesis of Shiraz Faculty of Literature and Human Sciences.

Jabbāre, Nāserū, Azīm. (2020/1399SH). “Tabyīn va Tahlīle Bon-māyehā-ye Asātīrī dar Qesse-ye “Deraxte Zendeqī”. Bimonthly magazine of popular culture and literature. 8^th Year. No. 31. Pp. 97-119.

‎Jung, Carl Gustav. (2017/1396SH). Ensān va Sambolhā-yaš (Man and his symbols). Tr. by Mahmūd Soltānī-yye. 11^th ed. Tehrān: Jāmī. 

Loeffler-Delachaus, Marguerite. (1987/1366SH).  Zabāne Ramzī-ye Qessehā-ye Parī-vār (Le symbolisme des contes de fees). Tr. by Jallāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Tūs.

Mohammadī, Ebrāhīm and Hendū-vālān Fārūq & Jallīlo al-llāh Movasselī Rezā. (2013/1392SH). “Bar-ham-konešī-ye Ostūre va Este’āre dar Dāstāne Kūtāhe Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Literary text research magazine. 17^th Year. No. 59. Pp. 29-46.

Mohammadī, Ebrāhīm and Hendū-vālān Fārūq & Jallīlo al-llāh Sādeqī Somayye. (2011/1390SH). “Ostūreh-ī Šodane Zamān dar Čand Dāstāne Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Journal of Persian Language and Literature of Khwarazmi University. 16^th Year. No. 70. Pp. 137-166.

Mahmūdī-vand, Baxtīyārī and Roqayye, Parvāne Ādel-zāde & Kāmrān Pāšāyī Faxrī. (2021/1400SH). “Tahlīle Bon-māyehā-ye Ostūreh-ī dar Āsāre Nevīsāndegāne Mo’āsere Rommāne Deraxte Anjīre Ma’ābed, Dāstānhā-ye Kūtāhe Kājhā-ye Movarrab, Bāqe Anārī va Jāyī Dīqar”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 17^th Year. No. 64. Pp. 201-232.

Mandanī-pūr, Šahrīyār. (2020/1399SH). Haft Nā-xodā. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Morgan, Marlo. (2019/1398SH). Payāme Gom-gašte (Mutant message down under). 4^th ed. Tehrān: Ālī-tabār.

Movasselī, Rezā. (2013/1392SH). “Este’ārī Šodane Zabān dar Dāstānhā-ye Kūtāhe  Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Master's thesis of Birjand University.

Moxber, Abbās. (2017/1396SH). Mabānī-ye Ostūre-šenāsī. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Moxtārī-yān, Bahār. (2008/1387SH). “Mūy Borīdan dar Sūg-vārī”. Farhangistan magazine. 13^th Year. No. 4 .Pp. 50-55.

Pūr-xāleqī Čatrūrdī, Mah-doxt. (2001/1380SH). “Deraxte Zendeqī va Arzeše Farhanqī va Namādīne ān dar Bāvarhā”. Journal of Iranian Studies. 1^st Year. No.1. Pp. 89-126.

Sāberī, Tayyebe and Seyyed Kāzem Mūsavī and Masʼūd Forūzande & Mītrā Šāterī. (2018/1397SH). “Mū dar Qessehā-ye Šafāhī va Asātīr”. Bimonthly magazine of public culture and literature. 6^th Year. No. 22. Pp. 205-231.

Sādeqī, Somayye. (2011/1390SH). “Bāztābe Ostūre dar Dāstān Kūtāhe Šahrīyāre Mandanī-pūr va Rommāne Abū-torābe Xosravī”. Master's thesis of Birjand University.

Sadaqe, Jān. (1999/1378SH). “Deraxt dar Asātīre Kohan”. Tr. by Mohammad-rezā Torkī. Journal of literature and languages. 7^th Year. No. 26 .Pp. 140-145.

Sattārī, Jallāl. (1997/1376SH). Ostūre dar Jahāne Emrūz. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Soleymānī, Belqeys. (1991/1371SH). “Rade Pāye Ostūre dar Rommān”. Culture and art literature magazine. 4^th Year. No. 32. Pp. 40-41.

Šamīsā, Sīrūs. (2021/1400SH). Asātīr va Asātīr-vārehā. 1^st ed. Tehrān: Hermes.

Šarīatī-rād, Mohammad-rezā and Golām-hoseyn Šarīfī & Eshāq Toqyānī. (2019/1398SH). “Tahlīle Bāz-tābe Bon-māyehā-ye Gīyāhī dar Āyīne Mardomāne Kohkīlūye va Būyer-ahmad”. Journal of culture and public literature. 7^th Year. No. 29 .Pp. 78-83.

Šarbat-dār, Keyvān and Ansārī, Šohre. (2018/1397SH). “Barresī-ye Mafhūme Grotesque va Kāvoše Mesdāqhā-ye ān dar Dāstānhā-ye Kūtāhe Šahrīyāre Mandanī-pūr”. Journal of literary research. 2^nd Year. No .2. Pp. 105-121.

Talāyī, Mowlūd and Na’īme Faqīhīyān & Mohammad-rezā Nasre Esfahānī. (2014/1393SH). “Barjaste-sāzī-ye Zabānī dar Dāstāne Kūtāhe Šarqe Banafše Asare Šahrīyāre Mandanī-pūr bar Mabnā-ye Čārčūbe Zabān-šenāxtī-ye David Leitch”. Contemporary Persian Literature Magazine. 4^th Year. No. 1. Pp. 58-103.

Tāvūsī, Mahmūd and Āmene Dorūd-gar. (2011/1390SH). “Ostūre va Adabīyāte Modern”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 7^th Year. No. 23 .Pp. 105-114.

Vāhed-dūst, Mah-vaš. (2000/1379SH). “Nahādīnehā-ye Asātīrī dar Šāh-nāme-ye Ferdowsī". 1^st ed. Tehrān: Sorūš.

Zābetī Jahromī, Ahmad. (2010/1389SH). Pažūhešhā-yī dār Šenāxte Honare Īrān. 1^st ed. Tehrān: Nay.