بازخوانی اسطوره‌های برجسته در شعر معد جبوری

الموضوعات :

عزت ملاابراهیمی ¹ , علی اکبر رئیسی ²

1 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران
2 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

تاريخ الإرسال : 19 الأربعاء , ربيع الأول, 1445 تاريخ التأكيد : 11 الأحد , جمادى الثانية, 1445 تاريخ الإصدار : 03 الأربعاء , رمضان, 1445

الکلمات المفتاحية: شعر معاصر, میراث سنتی, اسطوره, ادبیات معاصرعراق, معد جبوری,

ملخص المقالة :

کاربست اسطوره و میراث سنتی از شاخصه¬های بارز شعر معاصر عربی به شمار می‌رود. شاعر معاصر برای القای مفاهیم موردنظر خود به شیوة غیرمستقیم و با عدول از معیارهای رایج زبانی، از اسطوره بهره می¬گیرد تا بتواند تجربة معاصر خود را بیان کند. در این راستا معد جبوری، شاعر معاصر عراقی، نیز برای زیباسازی شعر و بیان اندیشه خود از میراث اساطیری الهام گرفته است تا آرمان‌ها و دغدغه‌های مردم عراق و جهان عرب را فریاد زند. شاعر با درک فضای حساس زمانه، درصدد آگاهی‌بخشی به ملت‌های مسلمان است تا بتوانند به این آرمان‌ها دست یابند. نگارندگان در این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی و با هدف بیان دغدغه‌های شاعر در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی، در پی یافتن مهم‌ترین دلالت‌های معنایی اسطوره در شعر معد جبوری برآمده‌اند. یافته¬های پژوهش حکایت از آن دارد که جبوری با الهام از میراث اساطیری از گونه¬های متنوع هنجارگریزی در راستای معنا‌آفرینی و برجسته-سازی متن بهره برده است. این اسطوره‌ها به شکل‌های گوناگون از آرزوها، اشتیاق‌ها و دغدغه‌های شاعر خبر می‌دهد. شخصیت‌های اسطوره‌ای در شعر جبوری همگی دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی دارند و از درد مشترکی می‌نالند. گذشته از این خواهان استقلال و آزادی سیاسی عراق و برقراری عدالت اجتماعی در این کشور هستند.

المصادر:

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، 1377. اسطوره بیان نمادین. تهران: توس.
اسماعیل، عزالدین، 1972. الشعر العربي المعاصر قضایاه وظواهره الفنیة والمعنویة. چ2. بیروت: دار العوده.
اشمیت، ژوئل، 1383. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمة شهلا برداردان خسرو شاهی. تهران: روزبهان.
الیاده، میرچا، 1362. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.
الیاسی، حسین، 2018. «ثنائية الموت والحياة في شعر معد الجبوري»، دراسات الأدب المعاصر، 10(37)، صص. 20- 9.
براهنی، رضا، 1371. طلا در مس. تهران: نویسنده.
بلحاج، کاملی، 2004. أثر التراث في تشکیل القصیدة العربیة المعاصرة. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
جاسم، محمد و دیگران، 2014. شجر الحروف و أغصان الکتابة: قراءات في شعر معد الجبوري. بغداد: دار الاتحاد العام للکتاب والباحثین في نينوى.
جریسي، محمد، 2007. «بنیة الإیقاع في شعر معد الجبوري»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه موصل.
جبوری، معد، 2012. الأعمال الشعرية الکاملة. عمان: دار فضاءات.
حمدی، محمد عصمت. 1966. الکاتب العربی و الأسطوره. قاهره: المجلس الأعلی لرعایه الفنون والأدب والعلوم الإجتماعیه.
خضیر، خلیف، 2009. «قصیدة اللقاء الأخیر للشاعر معد الجبوري قراءة في المتن الشعري»، مجلة آداب الرافدین، 48(2)، صص. 126- 115.
ستاری، جلال، 1384. پژوهشی در اسطوره گیلگمش و افسانه اسکندر. تهران: مرکز.
سویلم، احمد، 2010. أشهر الأساطیر و الملاحم الأدبیة فی التراث الإنسانی. قاهره: دارالعالم العربی.
طاهری نيا، علی باقر و دیگران، 1398. «حركية الدلالة وانحراف الحضور في شعر معد الجبوري»، لسان مبین، 10(35)، صص. 80- 61.
عبدالله، اخلاص محمود، 2013. «العنوان في شعر معد الجبوري؛ دراسة سیمیائية»، پایان‌نامه مقطع دکتری دانشگاه موصل.
عشری‌زاید، علی، 2006. استدعاء الشخصیات التراثیة في الشعر العربي المعاصر. قاهره: دار غریب للطباعة والنشر والتوزیع.
فضایلی، سودابه، 1384. فرهنگ غرایب. تهران. افکار.
مختاری و سرسنگی، 1401. «مطالعۀ تطبیقی اسطوره‌شناختی و روان‌شناختی زن در نمایشنامه‌های دوشیزه جولیا اثر استریندبرگ و در مه بخواناثر اکبر رادی با تکیه بر نظریات شینودا بولن»، زن در فرهنگ و هنر، 14(2)، صص. 240- 223.
ملا ابراهیمی، عزت و حسین الیاسی، 1398. «جمالية المكان المغلق والمفتوح في شعر معد الجبوري»، دراسات فی اللغة العربیة و آداب‌ها، 10(29)، صص. 20- 1.
ملا ابراهیمی، عزت و دیگران، 1399. «فضاء الشعر وحضور الحلم: من التشکیل إلی التدلیل؛ قراءة في تجربة معد الجبوري الشعريِّة»، دراسات في العلوم الانسانیه، 27(2)، صص. 38- 17.
ملاابراهیمی، عزت و حشمت پروین، 1396. «کاربرد اسطوره در سروده‌های محمد قیسی»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 13(49)، صص. 264- 236.
ناصری، ناصر و لعیا یوسفی، 1396. «جاودانگی و نامیرایی در اسطوره‌های شاملو»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 13(49)، صص. 298- 265.
نصیر، یاسین، 1979. «شهریار وشهرزاد وأسطورة التحدي المتکافئ»، مجله التراث الشعبي، (5).
وارنر، رکس، 1386. دانشنامه اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

References (In Persian)
Abdo al-llāh, Exlās Mahmūd. (2013/1391SH). “al-‘onvān fī Še’re Ma’do al-jabūrī: Derāsato Sīmīyā’īyyat” ("The title in Maad al-Jubouri's poem; Semiological study"). PhD thesis. University of Mosul.
Ašarī Zāyed, Ali. (2005/1384SH). Ested’ā al-šaxsīyyāto al-tarāsīyyat fī al-še’re al-‘arabī al-mo’āser (Invoking the historical characters in contemporary Arabic poetry). Qāhere: Dāro Qarīb lel-tabā’at va al-našr va al-towzī’ (Dar Gharib for printing and publishing and distribution).
Barāhnī, Rezā. (1993/1371SH). Talā dar Mes (Gold in copper). Tehrān. Publications of the author.
Belhāj, Kāmelī. (2004/1382SH). Asaro al-tarās fī Taškīlo al-qasīdato al-‘arabīyyato al-mo’āserat (The effect of tradition in the formation of modern Arabic poetry). Damešq: Ettehādo al-ketābe al-‘arab.
Eliade, Mircea. (1984/1362SHSH). Češm-andāzhā-ye Ostūre (Perspectives of myth). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān. Tūs.
Elyāsī, Hoseyn. (2018/1396SH). Sanā’īyato al-mowt va al-hayāt fī Še’re Ma’do al-jabūrī, Derāsāto al-adabe al-mo’āser ("Duality of death and life in the poem of Maad al-Jubouri", Derasat al-Adab al-Mawdakh). 10th Year. No. 37. Pp. 9-20.
Esmā’ī-lpūr, Abo al-qāsem. (1998/1377SH). Ostūre-ye Bayāne Namādīn (The myth of symbolic expression). Tehrān. Tūs.
Esmā’īl, Ezzo al-ddīn. (1972/1350SH). al-še’ro al-‘arabī al-mo’āsere Qazāyāh va Zavāhero al-fannīyat va al-ma’navīyyat (Contemporary Arabic poetry, artistic and spiritual issues and phenomena). 2nd ed. Beyrūt: Dāro al-‘ūdah.
Fazāyelī, Sūdābah. (2005/1384SH). Farhange Qarāyeb (Strange culture). Tehrān. Afkār.
Hamdī, Mohammad Esmat. (1998/1377SH). al-kātebo al-‘arabī va al-ostūreh (Al-Kateb Al-Arabi and Mythology). Qāhere: al-majleso al-a’lā le-re’āyato al-fonūn va al-adab va al-‘olūme al-ejtemā’īyyat (Majlis Al-Ali for the protection of arts, literature and social sciences).
Jabūrī, Mo’ed. (2012/1390SH). al-a’mālo al-še’rīyyato al-kāmelat (Al-Kamalla's poetic works). Ommān. Dāre Fazā’āt.
Jarīsī, Mohammad. (2007/1385SH). “Banīyyato al-‘īqā fī Še’re Ma’do al-jabūrī” ("Baniya al-Iqaa in Maad al-Jubouri's poem"). Master's thesis, University of Mosul.
Jāsem, Mohammad and others. (2014/1392SH). Šajaro al-horūf va Aqsān al-ketābat: Qerā’āt fī Še’re Mo’’edo al-jabūrī (The tree of letters and the branches of writing: Readings in the poetry of Maad al-Jubouri). Baqdād. Dāro al-ettehāde al-‘ām Lel-ketāb va al-bāhesīn fī Nīnavī (Dar Al-Ittihad General General for Books and Researchers in Nineveh).
Mollā Ebrāhīmī, Ezzat and Hešmat Parvīn. (2017/1396SH). “Kār-borde Ostūre dar Sorūdehā-ye Mohammad Qeysī” ("The use of myth in the poems of Mohammad Qaysi"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 13th Year. No. 49. Pp. 236-264.
Mollā Ebrāhīmī, Ezzat and Hoseyn Elyāsī. (2019/1398SH). “Jamālīyyato al-makāno al-moqlaq va al-maftūho fī Še’re Mo’edo al-jabūrī” ("The Beauty of the Closed and Open in the Poem of Maad Al-Jubouri"). Derāsāt fī al-lloqato al-‘arabīyyat va Ādābhā” (Studies in Arabic Language and Literature). 10th Year. No. 29. Pp. 1-20.
Mollā Ebrāhīmī, Ezzat and others. (2020/1399SH). “Fazā’o al-še’r va Hozūro al-helm: Mena al-taškīle Ela al-tadlīl: Qerā’at fī Tajrobat Mo’edo al-jabūrī-yo al-še’rīyyat” ("The space of poetry and the presence of dreams: Man al-Tashkil ili al-Tadaleel; Reading in the experience of Maad al-Jubouri al-Shaariyyah"). Derāsāt fī al-‘olūme al-ensānīyyat (Studies in Al-Uloom al-Insaniyah, 2nd Year. N. 27. Pp. 17-38.
Moxtārī and Sar-sangī. (2022/1401SH). “Motāle’e-ye Tatbīqī-ye Ostūre-šenāxtī va Ravān-šenāxtī-ye Zan dar Namāyeš-nāme-hā-ye Dūšīze Julia Asare Strindberg va dar Meh Bexān Asare Akbare Rādī bā Tekye Bar Nazarīyyāte Shinoda Bullen” ("A comparative study of the mythological and psychological nature of women in the plays of Strindberg's Miss Julia and Akbar Radi's Der Meh Bakhwan based on Shinoda Bullen's ideas"). Women's magazine in culture and art. 2nd Year. No. 14. Pp. 223-240.
Nāserī, Nāser and La’yā Yūsefī. (2017/1396SH). “Jāvedānegī va Nā-mīrāyī dar Ostūrehā-ye Šāmlū” ("Immortality and Immortality in Shamlu Myths"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 13th Year. No. 49. Pp. 265-298.
Nasīr, Yāsīn. (1979/1357SH). “Šahrīyār va Šahr-zād va Ostūrato al-tahaddī-yo al-motakāfī” ("Shahriar and Shahrazad and the legend of al-Tahdi al-Mutakafee"). Al-Trath al-Shaabi Magazine. No. 5.
Sattārī, Jallāl. (2006/1384SH). Pažūhešī dar Ostūre-ye Gīlgameš va Afsāne-ye Eskandar (research on the myth of Gilgamesh and the legen of Alexander). Tehrān: Markaz.
Schmidt, Joel. (2005/1383SH). Farhange Asātīre Yūnān va Rom (Culture of Greek and Roman mythology). Tr. by Šahlā Berdārdān Xosrow Šāhī. Tehrān. Rūz-bahān.
Soylem, Ahmed. (2010/1388SH). Ašharo al-asātīr va al-malāhemo al-adabīyyat fī le-torāse al-ensānī (The most famous legends and literary compositions in human heritage). Qāhere: Dāro al-‘ālame al-‘arabī.
Tāherī Nīyā, Alī Bāqer and others. (2019/1398SH). “Harkīyato al-dalālat va Enherāfo al-hozūr fī Še’re Ma’do al-jabūrī” ("Movement of Significance and Deflection of Presence in Maad Al-Jubouri's Poem"). Lasan Mobin magazine. 10th Year. No. 35. Pp. 61-80.
Warner, Rex. (2007/1386SH). Dāneš-nāme-ye Asātīre Jahān (Encyclopedia of World Mythology). Tr. by Abo al-qāsem Esmā’īl-pūr. Tehrān. Ostūreh.
Xazīr, Xalīf. (2009/1387SH). “Qasīdato al-leqā’o al-axīr lel-šā’er Ma’da al-majbūrī Qerā’at fī al-matno al-še’rī” ("The poem of the last meeting of the poet Maad al-Jubouri, read in al-Mutan al-Shaari"). Majallye Ādābo al-rāfedīn (Magazine of Adaab al-Rafdin). 2nd Year. No. 48. Pp. 115-126.