پدیده شب در اندیشه مولوی

الموضوعات :

خدابخش اسداللهی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی)
بهنام فتحی ² (کارشناس ارشـد زبـان و ادبیـات فارسی دانشگاه محقّق اردبیلی)

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 24 الأحد , شعبان, 1435

الکلمات المفتاحية: مولوی, شب, سحرگاه, خواب, توحید,

ملخص المقالة :

در مقاله حاضر پدیده شب در اندیشه مولوی، مبتنی بر غزلیات شمس و مثنوی معنوی، در چهار بحث کلی بررسی و تحلیل شده است. در قسمت اول با عنوان شب و متعلّقات آن با طرح مشخصه‌هایی همچون نسبت شب به روز، سحرگاه، خواب، نگرانی از طارق اللّیل و دعوت به شب‌زنده‌داری گفته‌ایم که مولانا از تجلّیِ معشوق ازلی در شب و سحرگاه، شاد و از طارق اللیل که از دیدن آن تجلّی فرد را محروم می‌کند، نگران است و به خوابِ اصحاب کهفی معتقد است. در بخش دوم با عنوان ویژگی‌های شب و با ذکر مؤلّفه‌هایی چون برتری شب بر روز، خلوص شب، شب، خلوتِ توحید، شب، تجلّی‌گاه حق و ... بیان کرده‌ایم که شب به دور از شائبه ریا و با تأمّل دادن در نقصِ بشری، مولوی را به توحیدِ راستین می‌رساند. در بخش سوم با مشخصه معانیِ شب به ذکر معانیِ عرفانی و تأویلی مولوی از شب پرداخته‌ایم؛ مانندِ استغراق روحانی، بُرقعِ غیبی، ستّاریِ مرد کامل. در قسمت آخر نیز شب‌های قدر و معراج را با عنوان شب‌های خاص که در آن روح عارفِ راستین به وصال حقیقی معشوق می‌رسد، یاد کرده‌ایم.

المصادر:

 

قرآن کریم.

نهج‌البلاغه. 1372. ترجمه سید جعفر شهیدی. چ44. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

ابن‌عربی، محی‌الدین. 1389. فصوص‌الحکم. توضیح و تحلیلِ محمدعلی موحد و صمد موحد. چ اول. تهران: کارنامه.

ابوطالب مکّی. 2005م/ 1426ه. قوت‌القلوب، ظبطها و صحّحها و علّق علیها عاصم ابراهیم الکیّالی الحسینی. ج1. الطبعه الثانیه. بیروت: دارالکتب العلمیّه.

اسداللهی، خدابخش و بهنام فتحی. 1390. «اندیشه توحیدی سنایی در مقایسه با ابن‌عربی»، فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 7. ش24. صص 9- 36.

انصاری، خواجه عبدالله. 1377. مجموعه رسائل فارسی. به تصحیح، مقابله، مقدمه و فهارس محمد سرور مولایی. ج2. چ2. تهران: توس.

بقلی شیرازی، روزبهان. 2005م/ 1426ق. مشرب‌الارواح. ظبطها و صحّحها و علّق علیها عاصم ابراهیم الکیّالی الحسینی. الطبعه الاولی. بیروت: دارالکتب‌العلمیّه.

ـــــــــــــــــــ. 1385. شرح شطحیّات. با مقدمه و تصحیح هانری کربن. چ5. تهران: طهوری و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.

بیانی، شیرین. 1384. «مولانا جلال الدین و راز آفرینش». در تحفه‌های آن جهانی (سیری در زندگی و آثار مولانا جلال الدین رومی). به کوشش علی دهباشی. چ 2. تهران: سخن.

پورنامداریان، تقی. 1386. دیدار با سیمرغ. چ4 (ویراست سوم). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

التهانوی، محمد اعلی ‌بن ‌علی. بی‌تا. کشّاف اصطلاحات الفنون. ج3. بیروت: دار صادر.

حکمت، نصرالله. 1384. حکمت و هنر در عرفان ابن‌عربی. چ1. تهران: فرهنگستان هنر.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1384. نردبان شکسته. چ2. تهران: سخن.

سرلو، خوان ادواردو. 1389. فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی. چ1. تهران: دستان.

سنایی، مجدود‌بن آدم. 1377. حدیقة‌الحقیقة و شریعة‌الطریقة. با تصحیح و تحشیه مدرس رضوی. چ5. تهران: دانشگاه تهران.

ـــــــــــــــــــ. 1380. دیوان سنایی، به سعی و اهتمام مدرس رضوی. چ5. تهران: سنایی.

شمیسا، سیروس. 1377. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. ج2. چ1. تهران: فردوس.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. ج4. چ1. تهران: جیحون.

شیروانی، علی. 1385. نهج‌الفصاحه. چ22. قم: دارالفکر.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. 1372. منطق‌الطیر. به‌اهتمام سیّدصادق گوهرین. چ9. تهران: علمی و فرهنگی.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. 1384. تذکرة‌الاولیاء. بررسی، تصحیح متن، توضیحات و فهرست‌ها از محمد استعلامی. چ15. تهران: زوّار.

غزالی، محمد‌بن محمد. 1384. احیاء علوم‌الدین. مترجم: مؤیدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین حسین خدیو. جم، ج1 و 3 و 4. چ5. تهران: علمی و فرهنگی.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1375. شرح مثنوی شریف. ج3. چ8. تهران: علمی و فرهنگی.

قیصری، داودبن محمود. 1383. شرح فصوص‌الحکم. به کوشش جلال‌الدین آشتیانی. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

محمدبن منوّر. 1376. اسرار‌التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید. مقدمه، تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی کدکنی. ج1. چ3. تهران: آگاه.

مصفا، محمدجعفر. 1370. با پیر بلخ. چ2. تهران: خوشه.

مطهری، مرتضی. 1377. گفتارهای معنوی. چ18. قم: صدرا.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1360. مثنوی معنوی. به تصحیح نیکلسون. چ7. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــ. 1369. فیه‌مافیه. تصحیح و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. چ6. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــــــ. 1384. کلّیات غزلیّات شمس تبریزی. چ18. تهران: امیرکبیر.

نیکوبخت، ناصر و سعید بزرگ بیگدلی وحسن حیدرزاده. 1387. «تصرّفات مولانا در حکایات صوفیّه»، فصلنامه علمی پژوهشی ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س4. ش13. صص 193- 222.

همایی، جلال‌الدین. 1384. «مولوی چه می‌گوید؟»، در تحفه‌های آسمانی ( سیری در زندگی و آثار مولانا جلال‌الدین رومی). به کوشش علی دهباشی. چ2. تهران: سخن.

 

 

 

The Holly Quran.

Nahj-olbalāgheh. (1993/1372SH). Tr. by Seyyed Ja’far Shahidi. 4^th ed. Tehran: Enteshārāt o āmouzesh-e enqelāb-e eslāmi.

 ‘Attār Neishābouri, Farid-oddin Mohammad. (1993/1372SH). Manteq-ottayr. Ed. by S. Sādeq Gowharin. Tehran: Elmi o farhangi.

‘Attār Neishābouri, Farid-oddin. (2005/1384SH). Tazkerat-ol-owliā. Ed. by Mohammad Este’lāmi. 15^th ed. Tehran: Zavvār.

Abu-Tāleb Makki. (2005/1426AH). Qout-ol-qoloub. Ed. by ‘Asem Ebrāhim Al-Kayyali Al-Hosseini. 2^nd ed. Beirut: Dār-ol-kotob al-elmiyyah.

Ansāri-e Heravi, Khājeh ‘Abd-ollāh. (1998/1377SH). Majmou’eh rasāel-e Khājeh ‘Abd-ollāh Ansāri. Ed. by Mohammad sarvar Mowlāei. Tehran: Tous.

Asad-ollāhi, Khodābakhash and fathi, Behnām. (2011/1390SH). “Andishe-ye Towhidi-e Sanāei dar moqāyese bā Ibn Arabi”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 24.

Baqli-e Shirāzi, Rouzbahān. (2005/1426SH). Mashrab-ol-arwāh. Ed. by ‘Asem Ebrāhim Al-Kayyali Al-Hosseini. Beirut: Dār-ol-kotob al-elmiyyah.

Baqli-e Shirāzi, Rouzbahān. (2006/1385SH). Shar'h-e Shat'hiāt. Ed. by Hanry Corbin. Tehran: Tahouri.

Bayāni, Shirin. (2005/1384SH). “Mowlānā o rāz-e āfarinesh”, In Tohfe-hā-ye āsemāni (seiri dar zendegi o āsār-e Mowlānā Jalāl-oddin Roumi). Tehran: Sokhan.

Chevalier Jean & Alain Guerbrant. (2006/1385SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionary of symbols). Tr. & Research by Soudābe Fazāeli. Vol. 4. Tehran: Jeyhoon.

Cirlot, Juan Eduardo. (2010/1389SH). Farhang-e namād-hā (A dictionary of symbols). Tr. by Mehrangiz Owhadi. Tehran: Dastān.

Forouzānfar, Badi'-ozzamān. (1996/1375SH). Shar'h-e Masnavi-e sharif. Tehran: ‘Elmi o farhangi.

Ghazzāli, Abu-‘Hāmed Mohammad. (2005/1384SH). E’hiā-‘e ‘oloum-eddin. Tr. By Mo’ayyed-oddin Mohammad Kharazmi. With the Efforts of Hosein Khadiv Jam. 5^th Ed. Tehran: ‘Elmi o farhangi.

Hekmat, Nasr-ollah. (2005/1384SH). Hekmat o honar dar erfān-e Ibn Arabi. Tehran: Farhangestān-e honar.

Homāei, Jalāl-oddin. (2005/1384SH). “Mowlavi che migouyad?”, In Tohfe-hā-ye āsemāni (seiri dar zendegi o āsār-e Mowlānā Jalāl-oddin Roumi). Tehran: Sokhan.

Ibn-e ‘ARabi, Mo’hia-ddin. (2010/1389SH). Fosous-ol hekam. Tr. By Mohammad ‘Ali Movahed and Samad Movahed. Tehran: Kārnāmeh.

Mohammad Ibn Monavar. (1997/1376SH). Asrār-ottowhid fi maqāmāt-e sheikh Abu-Saeed. Introduction, Foreword and Ed. By M.Rezā Shafi'ei Kadkani. 3^rd ed. Tehran: Āgāh.

Mosaffā, Mohammad Ja’far. (1991/1370SH). Bā pir-e balkh. 2^nd ed. Tehran: Khousheh.

Motahhari, Mortezā. (1998/1377SH). Goftār-hā-ye ma’navi. 18^th ed. Qom: Sadrā.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1981/1360SH). Masnavi Ma’navi. Ed. by R. A. Nicholson. 7^th ed. Tehran: Amirkabir.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1990/1369SH). Fih mā fih. Ed. by Badi'-ozzamān Forouzānfar. 6^th ed. Tehran: Amirkabir.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (2005/1384SH). Koliyāt-e Shams. 18^th ed. Tehran: Amirkabir.

Nikoubakht,  Nāser; Saeed Bozorg Bigdeli and Hasan Heidarzādeh. (2008/1387SH). “Tasarrofāt-e Mowlānā dar hekāyāt-e soufiyeh”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 13.

Pournamdāriān, Taqi. (2007/1386SH). Didār bā Simorgh. 3^rd ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e ‘Oloum-e Ensāani.

Qeisari, Davoud. (2004/1383SH). Shar’h-e Fosous-ol-‘hekam. With the Efforts of Seyyed Jalāl  Āshtiāni. Tehran: ‘Elmi o farhangi.

Sanāei Ghaznavi‚ Majdoud ibn Ādam. (1998/1377SH). Hadiqat-ol-'haqiqah wa shari'at-ottariqah. Ed. by Modarres Razavi. Tehran: University of Tehran.

Sanāei-e Ghaznavi, Abu-lmajd Majdoud ibn Ādam. (2001/1380SH). Divān. Ed. By Modarres Razavi. Tehran: Sanāei.

Shamisā, Sirous. (1998/1377SH). Farhang-e eshārāt-e adbyāt-e Farsi. Tehran: Ferdowsi.

Shirvāni, Ali. (2006/1385SH). Nahj-ol-fasāha. 2^nd ed. Qom: Dār-ol-fekr.

Tahānawi, Mohammad Ali. (?). Kashāf-e estelā’hāt-el-fonoun. Beirut: Dār Sāder.

Zarrinkoub, Abd-ol-hossein. (2005/1384SH). Nardebān-e shekasteh. 2^nd ed. Tehran: Sokhan.