نمودهای سودمند کهن‌الگوی آنیموس در ادب پارسی

الموضوعات :

شکراله پورالخاص ¹ , جعفر عشقی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقّق اردبیلی
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیل، ایران

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 24 الأحد , شعبان, 1435

الکلمات المفتاحية: معشوق, کهن‌الگو, آنیموس, ایزدِ مهر, همراه درونی,

ملخص المقالة :

همه ما از نظر زیست‌شناختی، به میزان چشمگیری ظرفیت‌های جنس دیگر را داریم؛ از این‌رو، واجد صفات مردانه و زنانه به طور توأم هستیم. اما فشارهای اجتماعی به تفاوت‌های جنسی جنبة اغراق‌آمیز می‌دهد: زنان را مجبور می‌کند وجه زنانه خود را رشد بیشتری دهند و مردان را وادار به تأکید بیشتر بر طبیعت مردانه خود می‌کند. نتیجه آنکه جنبه دیگر، واپس‌زده و ضعیف می‌شود. با وجود این، زنِ درون یا آنیما در مردان و مردِ درون یا آنیموس در زنان، به صورت‌های گوناگون، از جمله رؤیاها، خیال‌پردازی‌ها، اساطیر، ادبیات و... ظاهر می‌شود. در این مقاله، دو نمود سودمند آنیموس، یعنی معشوق (مرد آرمانی) و همراه درونی، با نمونه‌ها و مثال‌های مختلف، در ادبیات و فرهنگ ایرانی تحلیل شده است و این نتیجه حاصل شده است که حداقل یکی از نمودهای آنیموس در ناخودآگاه زن ایرانی از پروتوتایپ واحدی نشأت می‌گیرد و این پروتوتایپ، به احتمال زیاد، ایزدِ مهر است.

المصادر:

 

اتونی، بهروز. 1391. «دبستان نقد اسطوره‌شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونه نرینه‌روان (=آنیموس)»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س8. ش26. بهار. صص 11 ـ 52.

آذر، شکوفه. 1381. «پروتوتیپ». در دانشنامه ادب فارسی. جلد2. به سرپرستی حسن انوشه. چ2. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ص279.

آرین‌پور، یحیی. 1357. از صبا تا نیما. 2جلد. چ5. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین.

آلندی، رنه. 1378. عشق. ترجمه جلال ستاری. چ2. تهران: توس.

اردلان جوان، سیّد علی. 1373. تجلّی شاعرانه اساطیر و روایات تاریخی و مذهبی در اشعار خاقانی. چ2. مشهد: آستان قدس رضوی.

اُردوبادی، احمد. 1354. مکتب روان‌شناسی تحلیلی کارل گوستاو یونگ و آخرین گفت‌وگوها با وی. شیراز: دانشگاه شیراز.

اوستا. 1382. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. 2 جلد. چ1. تهران: مروارید.

رضی، هاشم. 1381 الف. تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب. 2 جلد. چ1. تهران: بهجت.

ــــــــــ. 1381 ب. دانشنامه ایران باستان. 5 جلد. چ1. تهران: سخن.

ستاری جلال. 1375. عشق صوفیانه. چ2. تهران: نشر مرکز.

ستاری، جلال. 1377. بازتاب اسطوره در بوف کور. چ1. تهران: توس.

سلمانی نژاد مهرآبادی، صغری، عبدالرضا سیف، نسرین موسی وند. (1391). «بررسی و تحلیل چیستی و چگونگی ظهور کهن الگوی آنیما و آنیموس در شعر طاهره صفارزاده»، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، سال چهارم، شماره 1.

سندز، فردریک. 1354. «آخرین مصاحبه‌ها با کارل گوستاو یونگ». مکتب روان‌شناسی تحلیلی کارل گوستاو یونگ و آخرین گفت‌وگوها با وی. تألیف و ترجمه احمد اُردوبادی. شیراز: دانشگاه شیراز.

سیاسی، علی‌اکبر. 1370. نظریّه‌های شخصیّت یا مکاتب روان‌شناسی. تهران: دانشگاه تهران.

صرفی، محمدرضا. 1382. «درآمدی بر نمادپردازی در ادبیّات»، فصلنامه فرهنگ، سال 1. شماره‌های دوم و سوم (پیاپی: 46 و 47). تابستان و پاییز. صص 159 ـ 177.

صرفی، محمدرضا، و جعفر عشقی. 1387. «نمودهای مثبت آنیما در ادبیات فارسی». فصلنامه نقد ادبی. سال 1. ش3. پاییز. صص 59 ـ 88.

صفار زاده، طاهره. 1349. طنین در دلتا: از شعرهای سال‌های 47 ـ 49. چ1. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــ. 1357. سفر پنجم. چ2. تهران: رواق.

ــــــــــــــــ. 1365. رهگذر مهتاب. چ2. شیراز: نوید.

عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1378. منطق‌الطیر. به اهتمام و تصحیح سیّد صادق گوهرین. چ15. تهران: علمی و فرهنگی.

فدایی، فربد. 1381. کارل گوستاو یونگ و روان‌شناسی تحلیلی او. چ1. تهران: دانژه.

فرخزاد، فروغ. 1368/ 1989م. مجموعه اشعار فروغ فرخزاد. چ1. ساربروکن ـ آلمان غربی: نوید.

فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. 8 جلد. چ3. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

فوردهام، فریدا. 2536. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمه مسعود میربهاء. چ3. تهران: اشرفی.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1380. گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی. چ2. تهران: نشرمرکز.

کهنموئی‌پور، ژاله، نسرین‌دخت خطّاط، و علی افخمی. 1381. فرهنگ توصیفی نقد ادبی (فرانسه ـ فارسی). چ1. تهران: دانشگاه تهران.

مختاری غزنوی، [سراج‌الدین ابوعمرو] عثمان. (1377). شهریارنامه. به کوشش و اهتمام دکتر غلام حسین بیگدلی. چ1. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مستوفی قزوینی، حمدالله بن ابی‌بکر. 1339. تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.

میرصادقی، جمال، و میمنت میرصادقی (ذوالقدر). 1377. واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی: فرهنگ تفصیلی اصطلاح‌های ادبیّات داستانی. چ1. تهران: کتاب مهناز.

نجم عراقی، منیژه، مرسده صالح‌پور و نسترن موسوی (گزینش و ترجمه). 1382. زن و ادبیّات (سلسله پژوهش‌های نظری دربارة مسائل زنان). چ1. تهران: نشر چشمه.

هال، کالوین اس، و ورنون جی نوردبای. 1375. مبانی روان‌شناسی تحلیلی یونگ. ترجمة دکتر محمدحسین مقبل. چ1. تهران: مرکز فرهنگی انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلّم.

هاید، مگی. 1379. یونگ (قدم اوّل). ترجمه نورالدین رحمانیان. چ1. تهران: پژوهش و شیرازه.

یونگ، کارل گوستاو. 1370 الف. خاطرات، رؤیاها، اندیشه‌ها. ترجمه پروین فرامرزی. چ1. مشهد: آستان قدس رضوی.

ـــــــــــــــــــ. 1370 ب. روان‌شناسی و دین. ترجمه فؤاد روحانی. چ3. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــ. 1377. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیّه. چ1. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــــ. 1383. آیون: پژوهشی در پدیده‌شناسی «خویشتن». ترجمه پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی. چ1. مشهد: به‌نشر.

 

English Sources                     

"Archetypes As Defined By Carl Jung". (2001) [on-line]. Available: <http://www.staloysius.org/myrtle/philosophy/s6/mod4/Jung Archetypes. htm> [22 Dec. 2007].

English Sources                     

"Archetypes As Defined By Carl Jung". (2001) [on-line]. Available: <http://www.staloysius.org/myrtle/philosophy/s6/mod4/Jung Archetypes. htm> [22 Dec. 2007].

 

 

 

 

 

 

 

References

Allendy, René. (1999/1378SH). Eshgh (L'amour). Tr. by  Jalāl Sattāri. Tehran: Tous.

Ardalān Javān, S. Ali. (1994/1373SH). Tajalli-e Shā’erāne-ye asātir o revāyāt-e tārikhi o mazhabi dar ash’ār-e Khāqāni. Mashhad: Āstān-e qods-e Razavi.

Āriānpur, Yahyā. (1988/1357SH). Az Sabā tā Nimā. 5^th ed. Tehran: Sherkat-e sahāmi-e ketāb-hā-ye jibi.

Atouni, Behrouz. (2012/1391SH). “dabestān-e naqd-e ostoure-shnākhti-e zharfā bar bonyād-e kohan-nemoune-ye narine-ravān (Animus), Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 26.

‘Attār Neishābouri, Farid-oddin Mohammad. (1999/1378SH). Manteq-ottayr. Ed. by S. Sādeq Gowharin. Tehran: Elmi o farhangi.

Avesta. (2003/1382SH). Tr. by Jalil Doustkhāh. Tehran: Morvārid.

Āzar, Shokoufeh. (2002/1381SH). “prototyp”, In Dāneshnāme-ye Adab-e Farsi. Vol. 2. Hasan Anusheh. Tehran: Ministry of Culture & Islamic Guidance Pub.

Fadāei, Farbod. (2002/1381SH). Carl gustav Jung o ravānshenāsi-e tahlili-e ou. Tehran: Dānzheh.

Farrokhzād, Forough. (1989/1368SH). Majmou’e-ye ash’ar-e Forough-e Farrokhzād. Western Germany: Navid.

Ferdowsi. (2010/1389SH). Shāhnāmeh. Ed. By Jalāl Khāleqi Motlaq. Tehran: Markaz-e Dāyerat-ol-ma'āref-e bozorg-e eslami.

Fordham, Frida. (1977/1356SH). Moqadame-i bar ravānsheāsi-e Young (An Introduction to Jung’s Psycology). Tr. By Masʹoud Mirbahā. Tehran: Ashrafi.

Hall, Calvin S. and Vernon J. Nordby. (1996/1375H). Mabāni-e ravānshenāsi-e tahlili-e Jung (A primer of Jungian psychology). Tr. by Mohammad Hoseein Moqbel. Tehran: Jahād-e Dāneshgahi.

Hyde, Maggie. (2001/1379SH). Jung (Ghadam-e Avval) (Introducing Jung). Tr. by Noraldin Rahmāniān. Tehran: Pazuhesh and Shirāzeh.

Jung, carl Gustav. (1991/1370SH)a. Khāterāt, royā-hā, andishe-hā (memories dreams reflections). Tr. Parvin Farāmarzi. Mashhad: Āstān-e qods-e razavi.

Jung, Carl Gustav. (1991/1370SH)b. Ravānshenāsi o din (Psychology and Religion). Tr. by Fo’ād Rouhāni. Tehran: Ketāb-hā-ye Jibi and Amirkabir.

Jung, Carl Gustav. (1998/1377SH). Ensān o Sambol-hā-yash (man and his symbols) Tr. by Mahmoud Soltāniyeh. 5^th ed. Tehran: Jāmi.

Jung, Carl Gustav. (2004/1383SH). Aion: Pazhouheshi dar padideh-shenasi-e khishtan (Aion: researches into the phenomenology of the self). Tr. by Parvin Farāmarzi and Fereydoun  Farāmarzi. Mashhad: Behnashr.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2001/1380SH). Gozāresh-e doshvāri-hā-ye Divān-e Khāqāni. Tehran: Markaz.

Kohanmoueipour, Zhāle and Nasrindokht Khattāt and Ali Afkhami. (2002/1381SH). Farhang-e Towsifi-e Naqd-e adabi. Tehran: University of Tehran.

Mirsādeqi, Jamāl and  Meimanat Mirsādeqi (Zolqadr). (1998/1377SH). Vazhenāme-ye honar-e dāstān-nevisi: Farhang-e tafsili-ye estelāh-hā-ye adabiyāt-e dāstāni. Tehran: Ketāb-e Mahnāz.

Mokhtāri Ghaznavi, ‘Osmān. (1998/1377SH). Shahriyār-nāmeh. With the Efforts of Gholamhossein Bigdeli. Tehran: Ministry of Culture & Islamic Guidance Pub.

Mostowfi Ghazvini, Hamd-ollāh ibn Abibakr. (1960/1339SH). Tarikh-e gozideh. With the Efforts of Abd-ol-hossein Navāei. Tehran: Amirkabir.

Najm-e ‘Eraqi, Manizhe; Mersedeh Sālehpour and Nastaran Mousavi. (2003/1382SH). Zan o adabiyāt (Selection and Translation). Tehran: Chashmeh.

Ordoubādi, Ahmad. (1975/1354SH). Maktab-e ravānshenāsi-e tahlili-e Carl gustav Jang o ākharin goft-o-gou-hā bā vey. Shiraz: University of Shiraz.

Razi, Hāshem. (2002/1381SH)a. Tārikh-e āein-e rāzāmiz-e Mitraei dar sharq o gharb. Tehran: Bahjat.

Razi, Hāshem. (2002/1381SH)b. Dāneshnāme-ye Iran-e bāstān. Tehran: Sokhan.

Saffārzādeh, Tāhereh. (1970/1349SH). Tanin dar deltā: az she’r-hā-ye sal-hā-ye 47-49. Tehran: Amirkabir.

Saffārzādeh, Tāhereh. (1978/1357SH). Safar-e panjom. Tehran: Revāq.

Salmāni zezhād, Soghrā; Abd-orrezā Seif; Nasrin Mousivand. (2012/1391SH). “Barresi o tahlil-e chisi o chegounegi-e zohour-e kohan-olgou-ye ānimā o ānimous dar she’r-e Tāhereh Safārzādeh”, Journal of WOman in Culture Arts, Year 4. No. 1. 

Saffārzādeh, Tāhereh. (1986/1365SH). Rahgozar-e mahtāb. Shirāz: Navid.

Sands, Fredick. (1975/1354SH). “Akharin Mosāhebe’-hā bā Carl gustav Jung”, In Maktab-e ravānshenāsi-e tahlili-e Carl gustav Jang o ākharin goft-o-gou-hā bā vey. Shiraz: University of Shiraz.

Sarfi, Mohammadrazā and Ja’far Eshqi. (2008/1387SH). “Nemood-hā-ye mosbat-e ānimā dar adabiyāt-e Fārsi”, Qurterly Journal of Naghd-e Adabi. No. 3.

Sarfi, Mohammadrazā. (2003/1382SH). “Darāmadi bar namādpardāzi dar adabiyāt”, Qurterly Journal of Farhang. No. 2&3.

Sattāri, Jalāl. (1996/1375SH). Eshq-e Sufiyāneh. Tehran: Markaz.

Sattāri, Jalāl. (1998/1377SH). Bāztāb-e ostoureh dar Buf-e kur. Tehran: Tous.

Siāsi, Aliakbar. (1991/1370SH). Nazariye-hā-ye Shakhsiyyat yā makāteb-e ravānshenāsi. Tehran: University of Tehran.