تحلیل ژرف ساخت اسطوره‌ای آثار مهسا محب‌علی با تکیه بر رمان نفرین خاکستری

الموضوعات :

علی تسلیمی ¹ , فرزانه مونسان ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان
2 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

تاريخ الإرسال : 20 الأربعاء , ربيع الأول, 1440 تاريخ التأكيد : 20 الأربعاء , ربيع الأول, 1440 تاريخ الإصدار : 14 الخميس , ربيع الأول, 1440

الکلمات المفتاحية: اسطوره, مادرسالاری, روان‌کاوی, کهن الگو, مهسا محب‌علی,

ملخص المقالة :

اسطوره نحوة تلقی بشر اعصار کهن از پدیده‌هاست؛ بیانی است که ژرف‌ساخت آن حقیقت و روساخت آن داستان است. اسطوره‌پرداز معاصر بر پایة ایدئولوژی خود و بر اساس شرایط اجتماعی ـ تاریخی دورة خویش به تجدید حیات اسطوره دست می‌زند و این زندگی تازة اسطوره در اثر ادبی، محصول نگاه فلسفی ـ اجتماعی اوست. نویسندة معاصر برای نشان دادن دیدگاه‌های خود از اسامی نمادین و کهن‌الگوها استفاده می‌کند تا بتواند به معنای ضمنی و دیدگاه شخصی خود تجسم عینی ببخشد. مهسا محب‌علی از جمله زنان داستان نویس معاصر است که در داستان‌های خود اسطوره را در خدمت روایت و مقاصد معناشناختی و زنانة خود قرار داده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر نظریه‌های روان‌کاوی اساطیر، در پی تحلیل چگونگی و دلایل بازآفرینی مضامین اسطوره‌ای در آثار وی است. از میان آثار محب‌علی نفرین خاکستری رمانی است که فضاسازی، مضمون‌سازی و شخصیت‌پردازی آن را تنها با نگاهی اسطوره‌شناختی می‌توان تبیین کرد. در این رمان، محب‌علی از فضای تهران معاصر و با بهانه قرار دادن بیماری روانی و مسئله روان‌کاوی، نقبی به گذشته می‌زند و از این طریق پیکرة رمانش را از زبان شخصیت محوری داستان بنا می‌نهد. نویسنده در جست‌وجو و دفاع از هویت و حقوق زن از کهن‌الگوها و اسطوره‌ها بهره می‌جوید

المصادر:

ابراهیمی، معصومه. 1383. «پری». دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی. ج13. تهران: سازمان دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

آدلر، آلفرد. 1370. روان‌شناسی فردی. ترجمة حسن زمانی شرفشاهی. تهران: پیشگام.

استس، کلاریسا پینکولا .1392. زنانی که با گرگ‌ها می‌دوند. ترجمة سیمین موحد. چ۸. تهران: پیکان.

برن، لوسیلا. 1390. اسطوره‌های یونانی. ترجمة عباس مخبر. چ۵. تهران: مرکز. 

برونو، فرانک. 1373. فرهنگ توصیفی اصطلاحات روان‌شناسی. ترجمة مهشید یاسایی و فرزانه طاهری، تهران: طرح نو.

بلعمی، ابوعلی. 1380. تاریخنامة طبری. تصحیح محمد روشن. چ۳. تهران: سروش.

بیرلین، ج. ف. 1391. اسطوره‌های موازی. ترجمة عباس مخبر. چ۳. تهران: مرکز.

حسینی، مریم و سارا پورشعبان .1391. «اسطوره‌های ترکیبی؛ پیکرگردانی در هزار و یک شب». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش27. صص 133-91.

رستگار فسائی، منصور. 1383. پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

فرخزاد، پوران. 1381. کارنمای زنان کارای ایران. چ۲. تهران: قطره.

فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

فروید، زیگموند. 1357. آیندة یک پندار. ترجمة هاشم رضی. تهران: آسیا.

فریزر، جیمز جورج. 1384. شاخة زرین. ترجمة مسعود خیرخواه. چ2. تهران: علم.

کمبل، جوزف. 1389. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. چ۴. مشهد: گل آفتاب.

محب‌علی، مهسا. 1384. نفرین خاکستری. چ ۲. تهران: افق.

ـــــــــــــــ . 1388. نگران نباش. چ ۲. تهران: چشمه.

معین، محمد. 1364. مجموعه مقالات. به کوشش مهدخت معین. ج۲. تهران: معین.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامة اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

والی، زهره. 1379. هفت در قلمرو فرهنگ و تمدن بشری. تهران: اساطیر.

یاحقی، جعفر. 1389. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چ3. تهران: فرهنگ معاصر.

یونگ، کارل گوستاو. 1359. آشنایی با ناخودآگاه در «انسان و سمبل‌هایش». ترجمة ابوطالب صارمی. تهران: کتاب پایا.

ـــــــــــــــــــ.1394. انسان و نمادهای هنری. (قسمت سوم کتاب انسان و سمبول‌هایش). ترجمة حسن اکبریان طبری. به کوشش فون فرانتس. تهران: دایره.

 

 

English Sources

Hamilton, Edith .1998 . My theology. Boston: Back Bay Books.

Bain, Carl et al. The Norton Introduction to Literature. New York: w.w. Norton and Co. Inc.

 

Adler, Alfred. (1991/1370SH). Ravān-šenāsī-ye fardī (Individualpsychologie in der schale). Tr. By  Hasan Zamānī  Šarafšāhī. Tehrān: Pīšgām.

Bal’amī, Abū Alī. (2001/1380SH). TārīX-nāme-ye tabarī. ed. by  Mohammad Rošan. 3^rd ed. Tehtān: Sorūš.

Berano, Frank. (1994/1373SH). Farhang-e Tosīfī-ye estelāhāt-e ravān-šenāsī (Dictionary of key words in psychology). Tr. by Mahšīd Yāsāeī & Farzāne Tāherī. Tehrān: Tarh-e No.

Bierlein, J.F. (2012/1391SH). Ostūre-hā-ye movāzī (parallel myths). Tr. by Abbās Moxber. 3^rd ed. Tehtān: Markaz.

Burn, Lucilla. (2011/1390SH). Ostūre-hā-ye Yūnānī (greek myths). Tr. by Abbās Moxber. 5^th ed. Tehtān: Markaz.

Campbell, Jozsph. (2010/1389SH). Qahremān-e hezār čehre (the hero with a thousand faces). Tr. by Šādī Xosrow Panāh. 4^th ed. Mašhad: Gol-e Āftāb.

Ebrāhīmī, Parī. (2004/1383SH). “Parī”. Dā’erat al-ma’āref-e bozorg-e eslāmī. Vol. 13. Tehrān: Dā’erat al-ma’āref-e bozorg-e eslāmī.

Estes, Clarissa Pinkola. (2013/1392SH). Zanānī ke bā gorg-hā mīdavand (women who run with the wolves). Tr. By Sīmīn Movahhed, 8^th ed. Tehtān: Peykān

Farroxzād, Pūrān. (2002/1381SH). Kārnāme-ye zanān-e kārā-ye īrān. 2^nd ed. Tehtān: Qatre.

Ferdowsī, Abolqāsem. (2008/1387SH). Šāhnāme. With the effort of  Sa’īd Hamīdiyān. Tehrān: Qatre.

Frazer, James George. (2005/1384SH). Šāxe-ye zarrīn (the golden bough). Tr. By Ma’ūd Xeyr Xāh. 2^nd ed. Tehrān: Elm.

Freud, Sigmund. (1978/1357SH). Āyande-ye yek pendār. Tr. by Hāšem Razī. Tehrān: Āsiyā.

Hossenī, Maryam & Sārā Pūrša’bān. (2012/1391SH).” Ostūre-hā-ye Tarkībī, Peykar-gardānī dar hezār o yek šab”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 8. No. 27. Pp. 91-133.

Jung, Carl Gustav. (1980/1359SH). Āšenāeī bā Nāxod-āgāh dar ensān va sambol-hā-yaš. Tr. by  Abūtāleb Sāramī. Tehrān: Ketāb Pāyā.

______________. (2015/1394SH). Ensān va namād-hā-ye honarī. Tr. by Hasan Akbariyān-e Tabarī. With the effort of Fon Franz. Tehrān: Dāyere.

Mo’īn, Mohammad. (1985/1364SH). Majmū’e Maqālāt. With the effort of Mahdoxt Mo’īn. Vol. 2. Tehrān: Mo’īn.

Moheb Alī, Mahsā. (2005/1384SH). Nefrīn-e xākestarī. 2^nd ed. Tehtān: Ofoq.

_______________. (2009/1388SH). Negarān Nabāš. 2^nd ed. Tehtān: Češme.

Rastgār Fasāeī, Mansūr. (2004/1383SH). Peykargardānī dar asātīr. Tehrān: Pažūhešgāh-e Olūm-e Ensānī va Motāle’āt-e Farhangī.

Vālī, Zohre. (2000/1379SH). Haft dar qalamro-ye farhang va tamaddon-e bašarī. Tehrān: Asātīr.

Warner, Rex. (2007/1386SH). Dāneš-nāme-ye asātīr-e jahān (encyclopedia of world mythology). Tr. By Abolqāsem Esmā’īlpūr. Tehrān: Ostūre.