نقش اسطوره و جنسیت (نقش زن) در سینمای بهرام بیضایی

الموضوعات :

اکبر شامیان ساروکلایی ¹ , مریم افشار ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , صفر, 1435

الکلمات المفتاحية: سینمای ایران, اسطوره قهرمان, سفر, جنسیت, جوزف کمبل, بهرام بیضایی,

ملخص المقالة :

ساختار و کارکرد اسطوره در آثار بهرام بیضایی گاه دگرگونی‌هایی می‌یابد. نمونه آن، تغییر کلیشه قهرمان در برخی فیلم‌های او است. اسطوره قهرمان و سفر او، همواره مورد توجه اسطوره‌شناسان بوده است؛ براساس دیدگاه و الگوی جوزف کمبل، قهرمان مرد مراحل دهگانه‌ای را در سفر رو به کمال خود طی می‌کند. اما، بیضایی با تنزل قهرمانان مرد و توجه به نقش‌آفرینی قهرمانان زن، به تغییر کارکردهای سنتی این اسطوره متناسب با اوضاع زمانه دست زده است. رعنا در فیلم غریبه و مه، زن آسیابان در مرگ یزدگرد، تارا در چریکه تارا، خانم بزرگ و ماهرخ در مسافران و گلرخ در سگ‌کشی، ضمن سفر پیش رویشان، با دانایی، آزمون و نجات‌بخشی به قهرمان اسطوره‌ای بدل شده‌اند. این امر به پررنگ شدن نقش اسطوره و جنسیت در سینمای او انجامیده است.

المصادر:

کتابنامه

الیاده، میرچا و دیگران. 1388. اسطوره و آیین. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

امیری، نوشابه. 1383. «بیضایی و زن»، در سرزدن به خانه پدری. به کوشش جابر تواضعی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان. صص55-44.

امیری، نوشابه. 1388. جدال با جهل (گفتگو با بهرام بیضایی). چاپ سوم. تهران: ثالث.

باقری، الهام. 1391. از اسطوره تا تاریخ، از تاریخ تا اسطوره در آثار بهرام بیضایی. (ویراست جدید). تهران: رازگو.

برادری، داریوش. 1371. «چریکه تارا، داستان بلوغ»، در مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی. گردآورنده زاون قوکاسیان. تهران: آگه.

 بیضایی، بهرام. 1352. غریبه و مه ( فیلم سینمایی). ایران: 140 دقیقه.

ــــــــــــ . 1357 .چریکه تارا (فیلم سینمایی). ایران: 110دقیقه.

ــــــــــــ .1360. مرگ یزگرد (فیلم سینمایی). ایران: 120دقیقه.

ــــــــــــ . 1370. مسافران (فیلم سینمایی). ایران: 98دقیقه.

ــــــــــــ . 1380. سگ‌کشی (فیلم سینمایی). ایران: 145 دقیقه.

ستاری، جلال. 1383. سایه ایزوت و شکرخند شیرین. تهران: مرکز.

ــــــــــ . 1387. اسطوره و رمز (مجموعه مقالات). تهران: سروش.

ــــــــــ . 1388. جهان اسطوره‌شناسی (اسطوره ایرانی). چاپ دوم. تهران: مرکز.

سگال، رابرت آلن. 1389. اسطوره. ترجمه فریده فرنودفر. تهران: بصیرت.

طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390. «اسطوره و ادبیات مدرن»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال هفتم. شماره 23. صص 118-101.

 کمبل، جوزف. 1389. قهرمان هزار چهره. ترجمه شادی خسروپناه. مشهد: گل آفتاب.

کوبان، سیما. 1371. «زمان، زن و جاذبه‌های بصری در آثار بیضایی»، در مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی. گردآورنده: زاون قوکاسیان، تهران: آگه. صص83-45.

قناعت، حسین. 1371. «مسافران از دیدگاه باورهای آیینی کهن»، در مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی. گردآورنده: زاون قوکاسیان. تهران: آگه. صص578-569.

 لاهیجی، شهلا. 1376. سیمای زن در سینمای بهرام بیضایی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ــــــــــــ . 1383. «سیمای زن در آثار بیضایی»، در سر زدن به خانه پدری. به کوشش جابر تواضعی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

 نوروزی، ایرج. 1374. «انگاره‌های فرهنگ بومی در سینمای ایران: نگرشی به کاربرد آیین و اسطوره در فیلم‌های بهرام بیضایی»، ایران‌شناسی، سال هفتم. شماره دوم. صص 397-382.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامه اساطیر جهان. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

وگلر، کریستوفر. 1385. ساختار اسطوره‌ای در فیلمنامه. مترجم عباس اکبری. تهران: نیلوفر.

یثربی، چیستا. 1375. «سه چهره از زن (تصویر زن در آثار بهرام بیضایی، داریوش مهرجویی، محسن مخملباف)»، مجله نقد سینما، زمستان 1375. شماره 10. صص 82-80.

Refrence

Amiri, Noushābeh. (2004/1383SH). “Beizāei o zan” in Sar-zadan be khāne-ye pedari, With the Efforts of Jāber Tavāzo’ei. Tehran: Rowshangarān o motāle’āt-e zanān. Pp. 44-55.

Amiri, Noushābeh. (2009/1388SH). Jedāl bā jahl (Conversation with Bahrām Beizāei). 3^rd ed. Tehran: Sāles.

Bāqeri, Elhām. (2012/1391SH). Az ostoureh tā tārikh, az tārikh tā ostoureh dar āsār-e Bahrām Beizāei. New ed. Tehran: Rāzgou.

Barādari, Dārioush. (1992/1371SH). “Cherikay-e Tārā, dāstān-e bolough”, in Majmou’e maqālāt dar naqd o mo’arafi-e āsār-e Bahrām Beizāei. Collected by Zaven Qoukasian. Tehran: Āgah.

Beizāei, Bahrām. (1978/1357SH). Cherikay-e Tārā (Movie). Iran: 110 Minutes.

Beizāei, Bahrām. (1981/1360SH). Marg-e Yazdgerd (Movie). Iran: 120 Minutes.

Beizāei, Bahrām. (1991/1370SH). Mosāferān (Movie). Iran: 98 Minutes.

Beizāei, Bahrām. (2001/1380SH). Sag-koshi (Movie). Iran: 145 Minutes.

Campbell, Joseph. (2010/1389SH). Qahramān-e hezār chehreh (The Hero with a Thousand Faces). Tr. by Shādi Khosrow-panāh. Mashhad: Gol-e āftāb.

Eliade, Mircea. (2009/1388SH). Ostoureh o āein (Myth and Ritual). Tr. by Abu-lqāsem Esmā’eilpour. Tehran: Ostoureh.

Koubān, Simā. (1992/1371SH). “Zamān, zan va jāzebeh-hā-ye basari dar āsār-e Beizāei”, in Majmou’e maqālāt dar naqd o mo’arafi-e āsār-e Bahrām Beizāei. Collected by Zaven Qoukasian. Tehran: Āgah. Pp. 45-83.

Lahiji, Shahla. (1997/1376SH). Simā-ye zan dar sinamā-ye Bahrām Beyzāei. Tehran: Rowshangarān va motāle’āt-e zanān.

Lahiji, Shahla. (2004/1383SH). “Simā-ye zan dar ās ā r-e Beyzāei”, in Sar-zadan be khāne-ye pedari, With the Efforts of Jāber Tavāzo’ei. Tehran: Rowshangarān o motāle’āt-e zanān.

Nowrouzi, Iraj. (1995/1374SH). “Engāre-hā-ye farhang-e boumi dar sinemā-ye Iran: negareshi be kārbord-e āein o ostoureh dar film-hā-ye Beizāei”, Iranshenāsi Mag. Year 7. No. 2. Pp. 397-382.

Qenā’at, Hussein. (1992/1371SH). “Mosāferān az didgāh bāvar-hā-ye āeini-e kohan” in Majmou’e maqālāt dar naqd o mo’arafi-e āsār-e Bahrām Beizāei. Collected by Zaven Qoukasian. Tehran: Āgah. Pp. 578-569.

Sattāri, Jalāl. (2004/1383SH). Sāye-ye Izot o shekarkhand-e Shirin. Tehran: Markaz.

Sattāri, Jalāl. (2008/1387SH). Ostoureh o ramz (Articles). Tehran: Soroush.

Sattāri, Jalāl. (2009/1388SH). Jahān-e ostoure-shenāsi (Iranian Miths). 2^nd ed. Tehran: Markaz

Segal, Robert A. (2010/1389SH). Ostoureh (Myth: a very short introduction). Tr. by Farideh Farnoudfar. Tehran: Basirat.

Tāvousi, Mahmoud and Āmeneh Doroudgar. (2011/1390SH). “Ostoureh o adabiāt-e Modern”, Azad University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature, No. 23. Pp. 101-118.

Vogler, Christopher. (2006/1385SH). Sākhtār-e ostoure-I dar film-nāmeh (The Writer's Journey: Mythic Structure for Writers). Tr. by Abbās Akbari. Tehran: Niloufar.

Warner, Rex. (2007/1386SH).Dānesh-nāme-ye asātir-e jahān (Encyclopedia of world mythology). Tr. by Abu-lqāsem Esmā’eilpour. Tehran: Ostoureh.

Yasrebi, Chista. (1996/1375SH). “Se chehreh az zan (tasvir-e zan dar āsār-e Bahrām Bezāei, Darioush Mehrjouei, Mohsen Makhmalbāf)”, Naqd-e Cinema Mag. No. 10. Pp. 80-82.