نگرش اسطوره‌ای به «گاو» در ادبیات کهن عربی

الموضوعات :

باقر قربانی زرین ¹

1 - دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 17 الإثنين , ذو القعدة, 1434

الکلمات المفتاحية: آفرینش اسطوره‌ای, گاو, باران‌زایی, جنّ, ادبیات کهن عربی,

ملخص المقالة :

یکی از موضوعات مشترک در میان اساطیر اقوام مختلف، تقدّس‌بخشی به حیوانات از جمله گاو است. گاو به عنوان نخستین جانور اساطیری از اهمیّت ویژه‌ای در میان ملل گوناگون از جمله اعراب برخوردار بوده و نقش و جایگاه آن در آثار ادبی آنها بازتاب یافته است. در اشعار کهن عربی با اتخاذ رویکرد اسطوره‌ای، می‌توان تفسیری نو از جایگاه این حیوان عرضه کرد. نبرد میان گاو وحشی و سگ‌های شکاری، گاو و باران‌زایی و ارتباط میان گاو و جنّ از موضوعات این پژوهش است که در پرتو این رویکرد تحلیل و تفسیر شده‌اند. تطابق ادبیات عربی و ادبیات دیگر ملل در حوزۀ اساطیر نیز از دیگر بخش‌های این نوشتار است.

المصادر:

کتابنامه

قرآن کریم.

کتاب مقدّس (عهد عتیق و عهد جدید). 1380. ترجمة فاضل‌خان همدانی و ویلیام گلن و هنری مرتن. تهران: اساطیر.

آلوسی، محمود شکری. بی‌تا. بلوغ الأرب فی معرفة أحوال العرب. تحقیقمحمد بهجة‌الأثری. بیروت: دارالکتب العلمیه.

ابن فارس، احمد. 1991. کتاب ‌النیروز. در نوادرالمخطوطات. تحقیق عبدالسلام هارون. بیروت: دارالجیل.

ابن منظور، محمدبن مکرم. 2000. لسان العرب. بیروت: دار صادر.

ابوسویلم، انور. 1987. المطرفی الشعر الجاهلی. عمان: دار عمار.

ارداویراف‌نامه. 1382. حروف‌نویسی و آوانویسی و ترجمه به فرانسه فیلیپ ژینیو. ترجمه به فارسی و تحقیق ژاله آموزگار. چ 2. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه.

اسدی، بشربن ابی‌خازم. 1960. دیوان. تحقیق عزه حسن. دمشق: وزارة الثقافه.

اصفهانی، ابوالفرج. 1383 ق. کتاب الأغانی. قاهره.

اصفهانی، حمزة‌بن حسن. 1340. تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک الأرض والأنبیاء). برلین: مطبعه کاویانی.

اعشی، میمون‌بن قیس. 1927. دیوان. شرح أبی‌العباس ثعلب. وین.

الیاده، میرچا. 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. تهران: سروش.

امریء‌القیس. 1989. دیوان. تحقیق حنا الفاخوری. بیروت: دارالجیل.

بطل، علی. 1983. الصورة فی الشعر العربی. چ 3. بیروت: دارالأندلس.

بندهش هندی. 1368. تصحیح و ترجمة رقیه بهزادی. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

بهار، مهرداد. 1362. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: توس.

بیرونی، ابوریحان. 1923. الآثار الباقیه عن القرون الخالیه. تحقیق ادوارد زاخائو. لیپزیگ.

ثعلب، ابوالعباس احمد. 1964. شرح دیوان زهیربن ابی‌سلمی. قاهره.

جاحظ، عمروبن بحر. 1969. کتاب الحیوان. تحقیق عبدالسلام محمد هارون. چ 3. بیروت: دار إحیاء‌التراث العربی.

جوادعلی. 1413. المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. چ2. عراق.

جوهری، اسماعیل‌بن حماد. 1990. الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیه. تحقیق احمد عبدالغفور عطار. چ 4. بیروت: دارالعلم للملایین.

حوت، محمود سلیم. 1983. فی طریق المیثولوجیا عندالعرب. چ3. بیروت: دارالنهار للنشر.

دادگی،‌ فرنبغ. 1369. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.

دمیری، محمدبن موسی. 1364. حیاة الحیوان الکبری. قاهره.

دینوری، ابن قتیبه. 1984. کتاب المعانی‌الکبیر فی أبیات‌المعانی. بیروت: دارالکتب العلمیه.

ربیعی، احمد. 2010. قس‌بن ساعده الایادی؛ حیاته، خطبه و شعره. چ 2. بغداد: منشورات الجمل.

زادسپرم. گزیده‌‌های زادسپرم. 1366. ترجمة محمدتقی راشد محصل. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

زرکلی، خیرالدین. 1999. الأعلام. بیروت: دارالعلم للملایین.

زکی، احمدکمال. 1981. «التفسیر الاسطوری للشعر القدیم». فصول. ج1. ش3. قاهره.

زمخشری، جارالله محمود. 1947. الکشّاف. بیروت.

سُکّری، ابوسعید. 1965. شرح أشعار الهذلیین. تحقیق عبدالستار احمد فراج. قاهره.

شوری، مصطفی عبدالشافی. 1983. شعر الرثاء فی‌العصر الجاهلی. بیروت: الدار الجامعیه للطباعه والنشر.

شهرستانی، ابوالفتح محمد. 1367. الملل والنحل. تحقیق محمدبن فتح‌الله بدران. قاهره.

عبدالفتاح، محمد احمد. 1378. شیوۀ اسطوره‌ای در تفسیر شعر جاهلی. ترجمة نجمه رجایی. مشهد: دانشگاه فردوسی.

عجینه، محمد. 1994. موسوعه أساطیر العرب. بیروت: دارالفارابی.

فردوسی، ابوالقاسم. 1388. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

قَیروانی، ابن رشیق. 1981. العمدة فی محاسن‌الشعر و آدابه و نقده. تحقیق محمد محی‌الدین عبدالحمید. چ 5. بیروت: دارالجیل.

کریستن‌سن، آرتور. 1377. نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

کونتینو، جورج. 1978. الحیاة‌الیومیة فی بلاد بابل و آشور. ترجمة سلیم طه‌التکریتی و برهان عبدالتکریتی. بغداد: دارالرشید للنشر.

متلمّس ضَبُعی. 1970. دیوان. تحقیق حسن کامل الصیرفی. قاهره.

مطلبی، عبدالجبار. 1980. مواقف فی‌الأدب و النقد. بغداد: دارالرشید للنشر.

ناصف، مصطفی. بی‌تا. قراءة ثانیة لشعرنا القدیم. بیروت: دارالأندلس.

نیبرگ، هنریک سموئل. 1359. دین‌های ایران باستان. ترجمة سیف‌الدین نجم‌آبادی. تهران: مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌ها.

نیلسن، دتیلف. 1958. التاریخ العربی القدیم. ترجمة فؤاد حسبین‌علی. قاهره.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

هاکس، جیمز. 1377. قاموس کتاب مقدس. تهران: اساطیر.

 

References

The Holy Quran.

The Holy Bible.

'Abd-olfatā'h, Mohammad Ahmad. (1999/1378SH). Shiwe-ye ostourei dar tafsir-e she'r-e jāheli. Tr. By Najmeh Rajāei. Mashhad: University of Ferdowsi Mashhad.

Abu Sowailem, Anwar. (1987). Al-matar fi she'r-el jāheli. 'Omān: Dār 'Ammār.

'Ajinah, Mohammad. (1994). Mowsou'ah asātir-el-Arab. Beirut: Dar-el-fārābi.

Ālousi, Ma'hmoud Shokri. (?). Bolough-ol-adab fi ma'refate a'hwāl-el-Arab. Research by Mohammad Bahjat Al-Asari. Beirut: Dar-ol-kotob-el 'Elmiyah.

Ardāvirāf-nāmeh. (2003/1382SH). Tr. From Pahlavi to French By Philipe Gignoux. Tr. In French to Persian by Zhāleh Āmouzegār. 2^nd ed. Tehran: French Institute of Research in Iran.

Asadi, Boshr ibn Abi-Khāzem. (1960). Diwān. Research by 'Ezzah Hasan. Damascus: Ministry of Culture.

A'shi, Meimoun ibn Qeis. (1927). Diwān. Explained by Abi-Abbās Sa'lab. Vienna.

Bahār, Mehrdād. (1983/1362SH). Pazhouhesh-i dar asātir-e Iran. Tehran: Tous.

Batal, Ali. (1983). Al-Sourah fi she'r-el-Arabi. 3^rd ed. Beirut: Dār-ol Andolos.

Birouni, Abu-Rei'hān. (1923) Āsār-ol-bāqiah 'an qoroun-el khāliah. Research By Edward Zakhao. Leipzig.

Bondahesh-e Hendi. (1989/1368SH). Ed. & Tr. By Ruqayyah Behzādi. Tehran: Moassese-ye motāle'āt o ta'hqiqāt-e farhangi.

Christensen, Arthur. (1998/1377SH). Nemoune-hā-ye Nakhostin ensān o nakhostin shahriār (Les types du premier home et du premier roi dansl'histoire légendaire des Iraniens). Tr. By A'hmad Tafazzoli and Zhāleh Āmouzegār. Tehran: Cheshmeh.

Dādagi, Faranbagh. (1990/1369SH). Bondaheshn. Tr. By Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.

Demyari, Mohammad ibn Mousā. (1944/1364AH). 'Hayāt-ol-'hayawān-ol-kobrā. Cairo.

Dinavari, Ibn- Qotaibah. (1984). Ketāb-ol-ma'āni al-kabir fi abiāt-el-ma'āni. Beirut : Dār-ol-kotob-el-'elmiah.

Eliad, Mircea. (1993/1372SH). Resāleh dar tārikh-e adiān (Traited'histoire des religions). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: Soroush.

Emra'-ol-Qeis. (1989). Diwān. Research by 'Hanna Al-fākhouri. Beirut: Dār-ol-Jail.

Esfahāni, Abu-lfaraj. (1963/1383AH). Al-aghāni. Cairo.

Esfahāni, 'Hamzah ibn Hasan. (1961/1340SH). Sanai molouk-el-arz wa-llanbiā'. Berlin: Matba'e-ye Kāviāni.

Ferdowsi. Abo-l-qāsem. (2009/1388H). Shāhnāmeh Ed. By Jalāl Khāleqi Motlaq. Tehran: The great Islamic Encyclopedia Center.

Fray Northrop. (1999/1378). “Adabiāt o ostoureh” (Literature and Myth). In Ostoureh o ramz (Myth and symbol). Tr. By Jalāl Sattāri. 2^nd ed. Tehran: Soroush.

'Hout, Mahmoud Salim. (1983). Fi tariq-el Mithologia 'end-al-Arab. 3^rd ed. Beirut: Dār-onnahār le-nashr.

Ibn Fāres, Ahmad. (1991). Ketāb-o-neirouz, in Nawāder-ol-Makhtoutāt. Research by 'Abd-ossalām Hāroun. Beirut: Dār-ol-Jail.

Ibn Manzour, Mohammad ibn Mokarram. (2000). Lisān-ol-Arab. Beirut: Dār Sāder.

Jā'hez, 'Amr ibn Ba'hr. (1969). Ketāb ol-'hayawān. Research by 'Abd-ossalām Mohammad Hāroun. 3^rd ed. Beirut: Dār e'hiā'e-l-torās-el Arabi.

Jawād Ali. (1992/1413AH). Al-mofassal fi tārikh-el-Arab qabl-al-Islām. 2^nd ed. Iraq.

Jawhari, Esmā'eil ibn 'Hammād. (1990). Al-se'hā'h: tāj-olloghah wa se'hā'h-ol Arabiah. Research by Ahmad 'Abd-ol-ghafour 'Attar. 4^th ed. Beirut: Dār-ol-'elm le-lmalāein.

Motalammes, Zabo'ei. (1970). Diwān. Research by Hasan Kāmel al-Sirafi. Cairo.

Motallebi, 'Abd-ol-Jabbār. (1980). Mawāqef fi-l-adabe wa-naqd. Bagdad: Dār-o-rashid.

Qairawāni, Ibn-Rashiq. (1981). Al-'omdah fi ma'hāsen-el-she'ri wa ādābehi wa naqdehi. Research by Mohammad Mo'hyaddin 'Abd-ol-'hamid. 5^th ed. Beirut: Dār-ol-Jail.

Quentino, Jorge. (1979). Al-'hayāt-ol-yawmiyah fi belād-el-Bābel wa Āshour. Tr. By Salim Tāhā al-Tekriti and Borhān 'Abd al-Tekriti. Bagdad: Dār-orashid.

Rabi'ei, Ahmad. (2010). Qes ibn Sā'edah al-ayādi, 'hayātehi, khotabehi wa she'rehi. 2^nd ed. Bagdad : Manshourāt al-jamal.

Sa'lab, Abu-labbās Ahmad. (1964). Shar'h-o Diwān-e Zohair ibn Abi-Salmā. Cairo.

Shahrestāni, Abu-lfat'h Mohammad. (?). Al-melal va-nna'hal. Research by Mohammad ibn Fat'hollāh Badrān. Cairo.

Shouri, Mostafā Abd-oshāfi. (1983). She'r-oresā' fi 'asr-el-jāheli. Beirut: Al-dār-oljāme'iyah le-tebā'ate wa-nashr.

Sokkari, Abu-Sa'eed. (1965). Shar'h-o ash'ār-el-hazliyin. Research by 'Abd-osatār Ahmad Farāj. Cairo.

Zādesparam. (1987/1366SH). Gozide-hā-ye Zādesparam. Tr. By M. Taqi Rāshed Mo'hassel. Tehran: Moassese-ye motāle'āt o ta'hqiqāt-e farhangi.

Zaki, Ahmad kamāl. (1981). “Al-tafsir-el-ostouri le-she'r-el-qadim”. Fosoul Mag. Vol. 1. No. 3. Cairo.

Zamakhshari, Jār-ollāh Mahmoud. (1947). Al-Kashāf. Beirut.

Zarkali, Kheiroddin. (1999). Al-a'lām. Beirut: Dār-ol-'elm le-lmalāein.