بررسی علّت تحولات نخستین انسان از یمه تا کیومرث، در اسطوره‌های زردشتی

الموضوعات :

فاطمه وفایی ¹ , ابوالقاسم اسماعیل‏پور ²

1 - کارشناس ارشد ادیان و عرفان دانشگاه تهران
2 - دانشیار فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه شهیدبهشتی

تاريخ الإرسال : 16 الإثنين , شعبان, 1437 تاريخ التأكيد : 16 الإثنين , شعبان, 1437 تاريخ الإصدار : 14 السبت , شعبان, 1437

الکلمات المفتاحية: اسطوره, نخستین انسان, نخستین شاه, کیومرث, جم,

ملخص المقالة :

اسطوره‌های زردشتی مثل تمام اسطوره‌ها از دوره‌ای به دورۀ دیگر دستخوش تغییر و تحولاتیشده اند. این تغییرات به دلایل متعددیصورت گرفته است؛ ازجمله تغییر ساختار اجتماعی، شیوه های تولیدی و نوع ادارۀ حکومت. این عوامل در ارتباطی دوسویه با باورهای دینی قرار دارند؛ یعنی هم از آنها تأثیر گرفته‌اند و هم بر آنها تأثیرگذاشته اند. اسطورۀ نخستین انسان نیزکه بخشی از اسطورۀ آفرینش است، تغییر یافته است. پس از سکونت بخشی از قوم آریایی در نجد ایران، جامعۀ ایرانی شکل گرفت. به تدریج این قوم دستخوش تغییراتیشد و به این ترتیب، اسطورۀ ایرانی بنا به نیازهای جدید جامعۀ ایرانی و با توجه به شرایط جدید با این تغییرات سازگار شد. یمۀ آریایی(نخستین انسان) نقش مهم شاه نخستین و سپس شاه آرمانی را بر عهده گرفت و برخی از ویژگی های نخستین انسانییمه به مهم‌ترین چهرۀ اسطوره ای زردشتی،یعنی نخستین انسان بدل شد. پژوهش حاضر به بررسی این دگرگونی می پردازد.

المصادر:

آبایف،و.ای.1380. «زردشت و اسکیتی‏ها».نامۀ فرهنگستان. حسین مصطفوی گرو. دورۀ پنجم. ش1.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1382.گسترۀ اسطوره. گردآوری محمدرضا ارشاد. چ دوم. تهران: هرمس.

الیاده، میرچا.1384.اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی. چ دوم. تهران: طهوری.

ـــــــــــ. 1374. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمة رؤیا منجم. تهران: فکر روز.

ـــــــــــ. 1386. چشم‌انداز‌های اسطوره. ترجمة جلال ستّاری. چ دوم. تهران: توس.

اوستا. 1386. گزارش و ترجمةجلیل دوستخواه. ج1و2. چ یازدهم. تهران: مروارید.

بویس، مری. 1374. تاریخ کیش زردشت. نرجمة همایون صنعتی‌زاده. ج1. تهران: توس.

بهار،مهرداد. 1376. جستاری چند در فرهنگ ایران. چ سوم. تهران: فکر روز.

جلالی نائینی، محمدرضا. 1372. گزیده‌های ریگ‌ودا. چ سوم. تهران: نقره.

جنیدی، فریدون.1374. زندگی و مهاجرت آریاییان بر پایۀ گفتارهای ایرانی. چ دوم. تهران: بنیاد نیشابور.

دادگی، فرنبغ. 1385. بندهش. گزارش و ترجمة مهرداد بهار. چ سوم. تهران: توس.

دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ.1384. تاریخ ایران باستان. ترجمة روحی ارباب. چ پنجم. تهران: علمی و فرهنگی.

رجایی، فرهنگ. 1375. تحول اندیشۀ سیاسی در شرق باستان. چ دوم. تهران: قومس.

رضایی راد، محمد. 1378. مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی. تهران: طرح نو.

زاداسپرم. 1385. وزیدگیهای زادسپرم. گزارش محمد‌تقی راشد محصل. چ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زنر،آر .سی. 1384. طلوع و غروب زردشتیگری. تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.

صفا، ذبیح‌الله.1379. حماسه‌سرایی در ایران. چ ششم. تهران: امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه (براساس چاپ مسکو). تصحیح سعید حمیدیان. چ یازدهم. تهران: قطره.

کارنوی،ا.جی. 1344. اساطیر ایرانی. ترجمة احمد طباطبایی. تبریز: اپیکور.

کریستین‌سن، آرتور امانوئل.1383. نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی.چ دوم. تهران: چشمه.

ــــــــــــــــــــــــــ. 1336. کیانیان. ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

کزّازی، میرجلال‌الدین.1387. رؤیا، حماسه و اسطوره. چ چهارم. تهران: مرکز.

کلنز، ژان.1386. مقالاتی در باب زردشت و دین زردشتی. احمدرضا قائم‌مقامی.تهران: فرزان روز.

گات‌ها. 1385. گزارش و ترجمة ابراهیم پورداوود.چ سوم. تهران: دنیای کتاب.

گریشمن، رومن. 1379. ایران از آغاز تا اسلام. ترجمة محمد معین. چ دوازدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

گیگر و دیگران. 1343. عصر اوستا. مجید رضی. مؤسسۀ مطبوعاتی آسیا.

مجتبایی، فتح‌الله. 1352. شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران. تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.

موله، ماژیران.1386. ایران باستان. ترجمة ژاله آموزگار. چ ششم. تهران: توس.

مینوی خرد. 1385. گزارش و ترجمة احمد تفضلی. چ چهارم. تهران: توس.

نفیسی، سعید. 1342. تاریخ اجتماعی ایران. تهران: دانشگاه تهران.

ویسپرد.2537. گزارش و ترجمة ابراهیم پورداوود. به کوشش بهرام فره‌وشی. چ دوم. تهران. دانشگاه تهران.

هوک، ساموئل هنری.1381. اساطیر خاورمیانه. ترجمة ع.ا.بهرامی و فرنگیس مزداپور. چ سوم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

هینلز، جان.1375. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آمورزگار و احمد تفضلی. چ چهارم. تهران: آویشن و چشمه.

یسنا.1340.گزارش و ترجمة ابراهیم پورداوود. ج1. بی‌جا.

ـــ. 1337. گزارش و ترجمة ابراهیم پوداوود.ج2. بی‌جا.

یشت‌ها.1347. گزارش و ترجمة ابراهیم پوداوود. ج1و2. چ دوم. تهران: طهوری.

 

English Sources

Campbell, Joseph. 1974. Mask of God, Occidental mythology. Souvenir Press.

Louis, Herbert Gary.1964 .Mythology Of All Races. Vol.6. New York. Cooper Square.

Müller,Max & Oldenberg. 2001. Vedic Hymns, (S.B.E).P.1&2. Richmond. Curzon.

Pahlavi Texts. 2001. West.E.W(ed).vol 47. Curzon. Richmond.

Pahlavi Texts. 2009.West. E.W (ed).vol 37. Curzon. Richmond.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Avestā. (2007/1386SH). Reported by Jalil-e Doustkhāh. Vols. 1 & 2. 11^th ed. Tehrān: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (1997/1376SH). Jostāri chand dar farhang-e Iran. 3^rd ed. Tehran: Fekr-e Rouz.

Boyce, Merry. (1995/1374SH). Tārikh-e Kish-e Zartosht (Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices). Tr. by Homāyoun San'ati-zādeh. Vol. 1. 1^st ed. Tehran: Tous.

Carnoy, Albert Joseph. (1965/1344SH). Asātir-e Irani (Iranian Mythology). Tr. by Ahmad Tabātabāei. Tabriz: Epikour.

Christensen, Arthur. (1957/1336SH). Kiyāniyān (les Kayanides). Tr. by Zabihollāh Safā. Tehran: Bongāh-e Tarjomeh o Nashr-e Ketāb.

Christensen, Arthur. (2004/1383SH). Nemouneh nakhostin ensān va nakhostin shahriyār dar tā rich-e afsāne-hā-ye Irāniyān (Les types du premier home et du premier roi dans l'histoire légendaire des Iraniens). Tr. by Ahmad Tafazzoli and Zhāleh Āmouzegār. 2^nd ed. Tehran: Cheshmeh.

Dādagi, Faranbagh. (2006/1385SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. 3^rd ed. Tehran: Tous.

Diakonov, Mikhail Mikhailovich. (2005/1384SH). Tārikh-e Irān-e bāstān (History of ancient Persia). Rouhi Arbāb. 5^th ed. Tehrān: ’Elmi o Farhangi.

Eliade, Mircea. (2005/1384SH). Ostoureh, ro’yā, rāz (myths, dreams mysteries). Tr. by Ro’ya Monajjem. 1^st ed. Tehran: Fekr-e Rouz.

Eliade, Mircea. (2005/1384SH). Ostoureh-ye bāzgasht-e jāvedāneh (The myth of the eternal return, or, cosmos and history). Tr. by Bahman Sarkārāti. 2^nd ed. Tehrān: Tahouri.

Eliade, Mircea. (2007/1386SH). Chešmandāz-hā-ye ostoureh (Aspects du mythe). Tr. by Jalāl Sattāri. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Esmā’eil-pour, Abolghāsem. (2003/1382SH). Gostareh-ye ostoureh. Collected by Mohammad Rezā Ershād. 2^nd ed. Tehrān: Hermes.

Ferdowsi Tousi, Abolghāsem Mansour Ibn-e Hasan. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. Sa’eid Hamidiyān. 11^th ed. Tehrān: Ghatreh.

Hinnells, John Russell. (1996/1375SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Zhāleh Āmouzegār va Ahmad Tafazzoli. 4^th ed. Tehran: Āvishan o Cheshmeh.

Hooke, Samuel Henry. (2002/1381SH). Asātir-e khāvarmiāneh (Middle Eastern mythology). Tr. by ’Ali Asghar Bahrāmi & Farangis Mazdāpour. 3^rd ed. Tehran: Rowshangarān va Motāle’āt-e Zanān.

Jalāli Nā’ini, Mohammad Reza. (1993/1372SH). Gozideh-hā-ye Rigvedā. 3^rd ed. Tehran: Noghreh.

Joneydi, Fereydoun. (1995/1374SH). Zendegi va mohajerat-e Ariyā'iyān bar pāyeh-ye goftār-hā-ye Irāni. 2^nd ed. Tehran: Bonyād-e Neishābour.

Kazzāzi, Mir Jalāl-oddin. (2008/1387SH). Ro’yā, Hamāseh va Ostoureh. 4^th ed. Tehran: Markaz.

Kellens, Jean. (2007/1386SH). Maghālāti darbāreh-ye Zardosht va din-e Zardoshti (Essays on zarathustra and Zoroastrianism). Tr. by Ahmad Rezā Gha’em Maghāmi. 1^st ed. Tehran: Foruzān-e Rouz.

Khordeh Avestā. (n.d.). Ebrāhim Pour-dāvoud (reporter). Bombay. Anjoman Zardoshtiyān Irān.

Minou-ye Kherad. (2006/1385SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli. 4^th ed. Tehran: Tous.

Mojtabāei, Fathollāh. (1973/1352SH). Shahr-e zibā-ye Aflātoun o Shāhi-ye armāni dar Iran-e bāsān (The Plato’s utopia & Ideal Kingdom in ancient Persia). Tehran: Anjoman-e Farhang-e Iran-e Bāstān.

Mole, Marijan. (2007/1386SH). Iran-e bāstān (L'Iran ancient). Zhāleh āmouzegār. 6^th ed. Tehrān: Tous.

Nafisi, Sa’eid. (1963/1342SH). Tārikh-e Ejtemā’i-ye Irān. 1^st ed. Tehrān: Tehrān University.

Rajāei, Farhang. (1996/1375SH). Tahavvol-e andisheh-ye siyāsi dar shargh-e bāstān. 2^nd ed. Tehrān: Ghoms.

Rezāei-rād, Mohammad. (1999/1378SH). Mabāni andisheh siyāsi dar kherad-e Mazdāei. 1^st ed. Tehrān: Tarh-e Now.

Safā, Zabihollāh. (2000/1379SH). Hamāseh-sarāei dar Irān. 6^th ed. Tehrān: Amirkabir.

Visparad. (1954/1353SH). Ed. by Ebrāhim Pourdāvoud.With the efforts of Bahrām Frahvashi. Tehran: Tehran University.

Yasht- hā. (1968/1347SH). Explained by Ebrāhim Pourdāvoud. 2^nd ed. vols. 1 & 2. Tehran: Tahouri.

Yasnā. (1961/1340SH). Tr. by Ebrāhim Pourdavood. Vol. 1. n.p.

Yasnā. (1961/1340SH). Tr. by Ebrāhim Pourdavood. Vol. 2. n.p.

Zādesparam. (2006/1385SH). Gozide-hā-ye Zādesparam. Tr. by Mohammad. Taghi Rāshed Mohassel. Tehran: Pazhouheshgāh-e ’Oloum-e Ensāni o Motāle’āt-e Farhangi.

Zahner, R. C. (2005/1384SH). Tolou’ o ghoroub-e zardoshtigari. Tr. by Teimour Ghāderi. 1^st ed. Tehrān: Amirkabir.

 

References

Avestā. (2007/1386SH). Reported by Jalil-e Doustkhāh. Vols. 1 & 2. 11^th ed. Tehrān: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (1997/1376SH). Jostāri chand dar farhang-e Iran. 3^rd ed. Tehran: Fekr-e Rouz.

Boyce, Merry. (1995/1374SH). Tārikh-e Kish-e Zartosht (Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices). Tr. by Homāyoun San'ati-zādeh. Vol. 1. 1^st ed. Tehran: Tous.

Carnoy, Albert Joseph. (1965/1344SH). Asātir-e Irani (Iranian Mythology). Tr. by Ahmad Tabātabāei. Tabriz: Epikour.

Christensen, Arthur. (1957/1336SH). Kiyāniyān (les Kayanides). Tr. by Zabihollāh Safā. Tehran: Bongāh-e Tarjomeh o Nashr-e Ketāb.

Christensen, Arthur. (2004/1383SH). Nemouneh nakhostin ensān va nakhostin shahriyār dar tā rich-e afsāne-hā-ye Irāniyān (Les types du premier home et du premier roi dans l'histoire légendaire des Iraniens). Tr. by Ahmad Tafazzoli and Zhāleh Āmouzegār. 2^nd ed. Tehran: Cheshmeh.

Dādagi, Faranbagh. (2006/1385SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. 3^rd ed. Tehran: Tous.

Diakonov, Mikhail Mikhailovich. (2005/1384SH). Tārikh-e Irān-e bāstān (History of ancient Persia). Rouhi Arbāb. 5^th ed. Tehrān: ’Elmi o Farhangi.

Eliade, Mircea. (2005/1384SH). Ostoureh, ro’yā, rāz (myths, dreams mysteries). Tr. by Ro’ya Monajjem. 1^st ed. Tehran: Fekr-e Rouz.

Eliade, Mircea. (2005/1384SH). Ostoureh-ye bāzgasht-e jāvedāneh (The myth of the eternal return, or, cosmos and history). Tr. by Bahman Sarkārāti. 2^nd ed. Tehrān: Tahouri.

Eliade, Mircea. (2007/1386SH). Chešmandāz-hā-ye ostoureh (Aspects du mythe). Tr. by Jalāl Sattāri. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Esmā’eil-pour, Abolghāsem. (2003/1382SH). Gostareh-ye ostoureh. Collected by Mohammad Rezā Ershād. 2^nd ed. Tehrān: Hermes.

Ferdowsi Tousi, Abolghāsem Mansour Ibn-e Hasan. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. Sa’eid Hamidiyān. 11^th ed. Tehrān: Ghatreh.

Hinnells, John Russell. (1996/1375SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Zhāleh Āmouzegār va Ahmad Tafazzoli. 4^th ed. Tehran: Āvishan o Cheshmeh.

Hooke, Samuel Henry. (2002/1381SH). Asātir-e khāvarmiāneh (Middle Eastern mythology). Tr. by ’Ali Asghar Bahrāmi & Farangis Mazdāpour. 3^rd ed. Tehran: Rowshangarān va Motāle’āt-e Zanān.

Jalāli Nā’ini, Mohammad Reza. (1993/1372SH). Gozideh-hā-ye Rigvedā. 3^rd ed. Tehran: Noghreh.

Joneydi, Fereydoun. (1995/1374SH). Zendegi va mohajerat-e Ariyā'iyān bar pāyeh-ye goftār-hā-ye Irāni. 2^nd ed. Tehran: Bonyād-e Neishābour.

Kazzāzi, Mir Jalāl-oddin. (2008/1387SH). Ro’yā, Hamāseh va Ostoureh. 4^th ed. Tehran: Markaz.

Kellens, Jean. (2007/1386SH). Maghālāti darbāreh-ye Zardosht va din-e Zardoshti (Essays on zarathustra and Zoroastrianism). Tr. by Ahmad Rezā Gha’em Maghāmi. 1^st ed. Tehran: Foruzān-e Rouz.

Khordeh Avestā. (n.d.). Ebrāhim Pour-dāvoud (reporter). Bombay. Anjoman Zardoshtiyān Irān.

Minou-ye Kherad. (2006/1385SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli. 4^th ed. Tehran: Tous.

Mojtabāei, Fathollāh. (1973/1352SH). Shahr-e zibā-ye Aflātoun o Shāhi-ye armāni dar Iran-e bāsān (The Plato’s utopia & Ideal Kingdom in ancient Persia). Tehran: Anjoman-e Farhang-e Iran-e Bāstān.

Mole, Marijan. (2007/1386SH). Iran-e bāstān (L'Iran ancient). Zhāleh āmouzegār. 6^th ed. Tehrān: Tous.

Nafisi, Sa’eid. (1963/1342SH). Tārikh-e Ejtemā’i-ye Irān. 1^st ed. Tehrān: Tehrān University.

Rajāei, Farhang. (1996/1375SH). Tahavvol-e andisheh-ye siyāsi dar shargh-e bāstān. 2^nd ed. Tehrān: Ghoms.

Rezāei-rād, Mohammad. (1999/1378SH). Mabāni andisheh siyāsi dar kherad-e Mazdāei. 1^st ed. Tehrān: Tarh-e Now.

Safā, Zabihollāh. (2000/1379SH). Hamāseh-sarāei dar Irān. 6^th ed. Tehrān: Amirkabir.

Visparad. (1954/1353SH). Ed. by Ebrāhim Pourdāvoud.With the efforts of Bahrām Frahvashi. Tehran: Tehran University.

Yasht- hā. (1968/1347SH). Explained by Ebrāhim Pourdāvoud. 2^nd ed. vols. 1 & 2. Tehran: Tahouri.

Yasnā. (1961/1340SH). Tr. by Ebrāhim Pourdavood. Vol. 1. n.p.

Yasnā. (1961/1340SH). Tr. by Ebrāhim Pourdavood. Vol. 2. n.p.

Zādesparam. (2006/1385SH). Gozide-hā-ye Zādesparam. Tr. by Mohammad. Taghi Rāshed Mohassel. Tehran: Pazhouheshgāh-e ’Oloum-e Ensāni o Motāle’āt-e Farhangi.

Zahner, R. C. (2005/1384SH). Tolou’ o ghoroub-e zardoshtigari. Tr. by Teimour Ghāderi. 1^st ed. Tehrān: Amirkabir.