فرافکنی درون‌مایه‌های عرفانی در تذکرةالاولیا عطار نیشابوری

الموضوعات : مطالعات نقد ادبی

فرشته ربیع ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران. )
عالیه یوسف فام ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران. (نویسنده مسئول))
افشین طیبی ³ (استادیار و مدرس گروه روانشناسی ، دانشگاه ایرانیان،تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 16 الخميس , جمادى الأولى, 1445 تاريخ التأكيد : 27 الخميس , رجب, 1445 تاريخ الإصدار : 10 السبت , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: روانشناسی, فرافکنی, عطار نیشابوری, تذکرة‌الاولیا,

ملخص المقالة :

کشف گنجینه درونی هر فرد مستلزم توجه به اعماق درون اوست. آنچه زندگی، انسان را به سمت آن سوق می‌دهد در راستای شناخت درون است که بزرگان دین هم بدان اشاره داشتند و به آن اهتمام ورزیدند. در عین حال آنچه عرفا و علما و اندیشمندان و حکما قرن‌ها به اثبات آن پرداختند اینک در علم روانشناسی تحت عنوان فرافکنی به عنوان یکی از مکانیسم‌های دفاعی روان مطرح ‌است. خویشتن‌شناسی و به نوعی خودشناسی که لازمۀ آن نگاه تحلیل‌گرانه به احوالات درونی است حکیمان و بزرگانی چون عطار قرن‌ها قبل از این، متوجه اهمیّت این مسئله و شاخص بودن آن در امر زندگی شدند. تحلیل‌های ژرف‌نگرانه عطار و توجه او به جنبه‌های مختلف رفتار و شخصیت انسان در تذکرة‌الاولیاء مشهود است. در این راستا پژوهش حاضر یک تحقیق میان‌رشته‌ای است که هدف آن ردیابی انعکاس مفهوم فرافکنی به عنوان یکی از مفاهیم علم روانشناسی با استناد به شواهد متعدد در تذکرة‌الاولیاء است. نتایج بررسی‌ها نشان‌می‌دهد که در تذکرة‌الاولیاء تنوع موضوع باعث تنوع فرافکنی شده‌است که با صراحت و یا به صورت تلویح، مصادیق و شواهدی از مفهوم فرافکنی مشاهده می‌شود و تلقی عطار نیز از این مفهوم با نظر روانشناسان تفاوت بارزی نداشته است.

المصادر:

آریان‌پور، امیرحسین، (1357). فرویدیسم. با اشاراتی به ادبیات و عرفان،چ2، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
احمدوند، محمدعلی، (1368)، مکانیسم‌های دفاعی روان، تهران: بامداد.
آموزگار، شهلا، (1389)، «فرافکنی در داستان شیر و نخچیران مثنوی مولوی»، فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه شهرکرد، س5، ش 18 و 19، صص34-11.
افضلی، سید عبدالرئوف، (1399) ، «شبهه خدا به مثابه فرافکنی»، فصلنامه پژوهشی فلسفه دین. دورۀ ،ش4، صص541-566.
باخزری، یحیی بن احمد، (1383) ، اوراد الاحباب و فصوص الآداب، به کوشش ایرج افشار، چ2، تهران: دانشگاه تهران.
برونو، فرانک، (1370) ، فرهنگ توصیفی روانشناسی، ترجمه مهشید یاسایی و فرزانه طاهری، تهران: طرح نو.
بلک‌من، جی اس، (1396)، 101 مکانیسم دفاعی، ترجمه سیده زینب فرزاد فرد، دکتر محمود دژکام، تهران: رشد.
بهرامی، غلامرضا و معنوي، عزالدین، (1370)، فرهنگ لغات و اصطلاحات چهار زبانه روان‌پزشکی آنسیکلوپدي روانپزشکی، تهران: دانشگاه تهران.
رحیمی، یدالله و همکاران، (1390)، «فرافکنی در مثنوی معنوی»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه گیلان: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
کاظم‌خانلو، ناصر و بیرانوند، نسرین، (1393)، «نگرشی عرفانی‌ـ روانشناسی بر مفهوم فرافکنی در غزلیات شمس»، فصلنامه عرفان اسلامی، س12، ش47، صص 99-77.
کتابی، احمد، (1400)، فرافکنی در فرهنگ و ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
همو، (1391)، «فرافکنی و توجیه در فرهنگ عامه ایرانی». فصلنامه علمی پژوهشی جامعه پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س3، ش، صص121-97.
همو، (1386)، «چند مفهوم روانشناسی در اندیشه‌های مولوی»، فصلنامه علمی پژوهشی فرهنگ، ش64 و 63، صص603-553.
گنجی، حمزه، (1386) ، روانشناسی عمومی، چ5، تهران: نشر ساوالان.
عباسی شکرباغانی، سپیده، (1395) ، «فرافکنی در غزلیات سنایی»، یازدهمین گردهمایی بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی دانشگاه گیلان، صص 2346-2366.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم، (1391)، تذکرة‌الاولیاء، تصحیح متن، توضیحات و فهارس دکتر محمد استعلامی، تهران: زوّار.
مای لی، ریچارد، (1380) ، ساخت پدیدآیی و تحول شخصیت، ترجمه محمود منصور، تهران: سمت.
محمدی‌آسیابادی، علی، (1385)، «فرافکنی و شخصیت بخشی در شعر حافظ»، فصلنامه علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تربیت معلم)، س14. ش 52 و 53، صص 134-111.
یعقوب‌نیا وشمه‌سرایی، فریده و همکاران، (1399)، «بررسی تطبیقی فرافکنی در مثنوی معنوی مولانا و دیوان حافظ»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه پیام‌نور مرکز رشت: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.