جامی و موسیقی

الموضوعات : مطالعات نقد ادبی

یدالله بهمنی مطلق ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی)
محمد رضا سام خانیانی ² (دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی)

تاريخ الإرسال : 15 الأربعاء , رجب, 1435 تاريخ التأكيد : 19 السبت , ربيع الأول, 1436 تاريخ الإصدار : 01 الجمعة , جمادى الأولى, 1436

الکلمات المفتاحية: جامی, ردیف, موسیقی, لحن, مقام, اشعار, ساز, گوشه, آواز, پرده, عشاق,

ملخص المقالة :

جامی شاعریست موسیقی دان که اشعارش با بسیاری از اصطلاحات و راز و رمزهای موسیقی در آمیخته است. این امر باعث شده بسیاری از اشعارش بدون توجه به معانی موسیقایی واژگان و اصطلاحات آن، غامض به نظر برسد، خصوصاً زمانی که از تغییر مقام ها که امروزه به آن مرکب خوانی یا مدولاسیون می گویند یا زمانی که از آواز و چگونه تحریر زدن سخن می گوید، حتماً باید با آواز و مسائل مربوط به آن از جمله مناسب خوانی، مرصع خوانی، زیر و بم خواندن، فراز و فرود، برداشت و برگشت یا رجعت و... آشنا باشیم. در غیر این صورت نه از هنر و زیبا آفرینی جامی لذت خواهیم برد نه از مفاهیم و معانی نهفته در آنها بهره مند خواهیم شد. بنابراین در این مقاله برای نیل به این مقصود با استفاده از منابع مخصوص موسیقی گذشته از جمله، شرح ادوار عبدالقادر مراغی، بحور الالحانِ فرصت الدوله شیرازی و رساله ی جامی در خصوص موسیقی و منابع حال حاضر از جمله نظری به موسیقی ایرانی تألیف روح الله خالقی و غیره، به توضیح اصطلاحات موسیقی استفاده شده در اشعار جامی برای درک بهتر مفهوم ابیات پرداخته شده است. مطالعه ی اشعار جامی و بررسی موسیقایی آن ها و همچنین نگاهی به رساله ی موسیقی وی نشان می دهد، جامی علاوه بر آشنایی علمی و عملی با سازها و اجزا و چگونگی ساخت آنها، از راز و رمزهای آواز آگاه بوده و مقام های آوازی را می شناخته است و در مواردی مخصوصاً زمانی که از آوازخواندن و تحریر زدن سخن می گوید، دیدگاهش با نظریات استادان آواز کنونی قرابت دارد. در دیوان جامی همیشه اصطلاحات موسیقی در معنی تخصصی خود به کار نرفته بلکه گاه در خدمت آفرینش زیبایی ادبی قرار گرفته اند.

المصادر:

آثاری، مهدی. (1381). هویت موسیقی ملی ایران و سازها، تهران: انتشارات دهخدا، چاپ اول.

اعظمی­کیا، منصور. (1382). راه و رسم منزل ها، تهران: سوره مهر، چاپ دوم.

جامی، نورالدین عبدالرحمان. (1379). بهارستان و رسائل جامی، به تصحیح بابا اعلاخان افصح زاده، تهران: میراث مکتوب، چاپ اول.

جامی، نورالدین عبدالرحمان. (1388). کلیات دیوان جامی، به تصحیح فرشید اقبال، تهران: چاپ اقبال، چاپ سوم.

جامی، نورالدین عبدالرحمان. (1389). مثنوی هفت اورنگ، به تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: انتشارات مهتاب، چاپ نهم.

حنانه ، مرتضی. (1388).  گامهای گمشده، تهران: انتشارات سروش، چاپ سوم.

خالقی، روح الله. (1377). نظری به موسیقی، تهران: انتشارات محور، چاپ چهارم.

دهلوی، حسین. (1379). پیوند شعر و موسیقی آوازی، تهران: انتشارات ماهور، چاپ سوم.

سپنتا، ساسان. (1382). چشم انداز موسیقی ایران ، تهران: انتشارات ماهور، چاپ اول.

ستایشگر، مهدی. (1390). رباب رومی، تهران:  هنر موسیقی، چاپ دوم.

 شیرازی،  فرصت الدوله. (1375). بحورالالحان، تهران: انتشارات فروغی، چاپ دوم.

عبدالقادر بن غیبی حافظ مراغی. (1370). شرح ادوار، به تصحیح تقی بینش، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی تهران، چاپ اول.

کمان پورتراب، مصطفی. (1376). تئوری موسیقی،  تهران: انتشارات نشر چشمه چاپ چهارم.

گلپایگانی، حسن. (1390). ردیف آوازی، فراز و فرود، تهران: انتشارات سروش چاپ اول.

ملاح، حسینعلی. (1363). حافظ وموسیقی، تهران،انتشارات فرهنگ وهنر، چاپ دوم.

منصوری، پرویز. (1355). ساز شناسی، تهران: انتشارات هنر، چاپ چهارم.

نفری، بهرام. (1380).  اطلاعاتجامع موسیقی، تهران: چاپ مارلیک، چاپ پنجم.

وجدانی، بهروز.(1376). فرهنگ موسیقی ایرانی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور، چاپ اول.