بررسی ارزش معرفت‌شناختی خداشناسی فطری

الموضوعات :  پژوهشهای معرفت شناختی

سید جابر موسوی راد ¹ (استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 24 السبت , شوال, 1442 تاريخ التأكيد : 09 الجمعة , ربيع الأول, 1443 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , رجب, 1443

الکلمات المفتاحية: خدا, علم حضوری, فطرت, خداشناسی فطری, تضایف,

ملخص المقالة :

یافتن بنیانی معرفت‌شناسانه برای خداشناسی فطری، مسئله‌ای مهم است که نظریات مختلفی پیرامون آن مطرح شده است. مهم‌ترین نظریات مطرح شده در رابطه با ماهیت و مبنای معرفت‌شناسانه‌ی این خداشناسی فطری عبارتند از: الف: معرفت فطری به معنای وضوح استدلال نظری بر وجود خدا است. ب: رابطه‌ی تضایف بین میل به خدا و وجود عینی خداوند برقرار است. ج: مفهوم خدا از جمله‌ی تصورات فطری است. د: خداشناسی فطری از سنخ اولیات منطقی است. ه: خداشناسی فطری تصدیقی بدیهی است که ناشی از کیفیت خلقت انسان است؛ و: خداشناسی فطری به معنای علم حضوری به وجود خداوند است. در این مقاله، این نظریات بررسی شده و نهایتا اثبات می‌شود که تنها بر مبنای علم حضوری می‌توان مبنایی معرفت شناسانه برای خداشناسی فطری یافت و بقیه‌ی نظریات و مبانی، دارای اشکالات مخصوص به خود می‌باشد. مبنای حضوری دانستن خداشناسی فطری این است همان طور که انسان، وجود خود، صفات و حالات نفسانی‌اش را می‌یابد، به همان نحو وجود خداوند را هم به نحو شهودی درک می‌کند. البته این مبنای معرفت‌شناختی را نیز تنها در صورتی می‌توان پذیرفت که بگوییم علم حضوری انسان به خداوند، مستلزم اتحاد بین عالم (انسان) و معلوم (خداوند) نیست.

المصادر:

ابن سینا (۱۴۰۴)، الشفاء (المنطق)، مکتبه آیه الله مرعشی، قم.

ابوترابی، احمد (۱۳۹۶)، علم حضوری فطری به خدا از منظر عقل و نقل، فصلنامه حکمت اسلامی، سال ۴ شماره ۲، ص ۹-۳۷. 

جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۰)، تبیین براهین اثبات خدا، مرکز نشر اسراء، قم.

سبحانی، جعفر (۱۳۸۶)، مدخل مسائل جدید در علم کلام، موسسه امام صادق، قم.

شاه آبادی، محمد علی (۱۳۶۰)، رشحات البحار، نهضت زنان مسلمان،‌ تهران.

شیخ اشراق (۱۳۷۵)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.

صدوق (۱۴۱۴ ه.ق.)، الاعتقادات، الموتمر العالمی للشیخ المفید، قم.

طباطبائی، سید محمد حسین (۱۳۷۱)، المیزان، اسماعیلیان، قم.

--- (۱۳۶۳)، دومین یادنامه علامه طباطبایی، انجمن حکمت و فلسفه، تهران.

عمر بن سهلاوان ساوی (۱۳۸۳)، البصائر النصیریه، شمس تبریزی، تهران.

فخررازی (۱۴۱۱ه.ق)، المباحث المشرقیه، بیدار، قم.

فیاضی، غلامرضا (۱۳۸۶)، تعلیقه بر نهایه الحکمه، موسسه امام خمینی، قم.

قاضی سعید قمی (۱۴۱۵ ه.ق.)، شرح توحید الصدوق، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.

محمد رضایی، محمد (۱۳۸۸)، پژوهشی در باب برهان اجماع عام و مقایسه آن با برهان فطرت، فصلنامه پژوهش های فلسفی و کلامی، شماره ۴۰، ص ۱۰۹-۱۲۵. 

مصباح یزدی، محمد تقی (۱۳۸۶)، آموزش فلسفه، سازمان تبلیغات اسلامی،‌ تهران.

مطهری، مرتضی (1383) ، مجموعه آثار ،تهران، انتشارات صدرا.

ملاصدرا (۱۳۵۴)، المبدا و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.

--- (۱۹۸۱)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث.

موسوی خمینی، سید روح الله (۱۳۹۱)، شرح حدیث جنود عقل و جهل، موسسه امام خمینی، تهران.

Edwards, Paul (1976), Encylopedia of Philosophy, ed., By Donald M, Borchert, Thomson Gale, USA.

Rene Descartes (2006), Meditations, Objections, and Replies, Hackett Publishing Company.