نقش فطرت در معرفت بخشی از دیدگاه دکارت و ایت الله جوادی املی
الموضوعات : پژوهشهای معرفت شناختی
ابراهیم ابرسجی
1
(گروه معارف اسلامی،دانشگاه آزاداسلامی واحدتهران مرکز،تهران،ایران)
الکلمات المفتاحية: مفهوم, عقل, فطرت, قوه, مفاهیم فطری,
ملخص المقالة :
وجود فطرت در انسان و نقش آن در معرفت بخشی و رفتاری مورد گفتگو قرار گرفته است. برخی دانشمندان وجود آن را مسلم گرفته و درباره گستره و چگونگی آن سخن گفته‌اند در برابر برخی به انکار آن پرداخته اند. در میان دانشمندان اسلامی وجود فطرت تقریباً قطعی تلقی شده است و سخن به سوی حوزه نفوذ و چگونگی تاثیرگذاری آن نشانه رفته است. در میان دانشمندان غربی دکارت بر جایگاه و نقش مفاهیم فطری در معرفت بخشی و گستره آن تاکید تام دارد. در یک مقایسه اجمالی میان آنچه این دو فیلسوف گفته اند به تفاوت ها و احیاناً اشتراکات آنها پی می بریم. از نگاه دکارت انسان وجود خداوند و انسان و طبیعت را به گونه ای روشن و متمایز که ویژگی مفاهیم فطری است درک می‌کند. از نظر آیت الله جوادی نیزفطرت انسان وجود خداوند و صفاتش همچون توحید و نبوت و معاد و به طور کلی اصول اعتقادی و اخلاقی و حتی رفتاری را می شناسد. به هر دو فیلسوف اعتراض شده که ما این مفاهیم فطری را در آغاز حیات خویش نمی‌یابیم. جوادی با پذیرش فقدان مفاهیم فطری در آغاز آفرینش انسان این نوع معرفت را بر اساس وجود فطرت و نفس مجرد انسان به گونه شهودی می‌دانند اما دکارت بدون تاکید بر معرفت شهودی و صرفا یاد کردن از شهود عقلی این مفاهیم فطری را در آغاز آفرینش انسان موجود می دانند ولی به صورت نهفته که با پیدایش زمینه ظهور آشکار شده و عقل آنها را کشف می‌کند.
قران مجید
نهج البلاغه
ابن اثیر جزری. (1422ق). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، المکتبة العلمیه، بیروت.
ابن‌سینا، حسین. (1405). الشفا، جلد ۱، ناشر مکتبة آیة الله مرعشی، قم.
همو. (1383). المنطق، چاپ ابراهیم مدکور و سعید زاید، قاهره ۱۹۶۴/ ۱۳۸۳، چاپ افست قم 1404.
آمدی، عبدالواحد. (1383). غررالحکم و دررالکلم ، ج ۱، نشر دارالحدیث، قم.
بخاری، محمدبن اسماعیل. (0). صحیح.
بروجردی، سیدحسین. (1373). جامع احادیث شیعه، ج13، ناشر المولف التائب صحف قم.
جوادی آملی، عبدالله. (1312). ولایت در قرآن، نشر فرهنگی رجا.
همو. (1374). تفسیر تسنیم، ج 13، نشر اسرا، قم.
همو. (1397). توحید در قرآن، نشر اسرا، قم.
همو. (1395). قرآن در قرآن، نشر اسرا، قم.
همو. (1392). وحی و نبوت، انتشارات اسرا، قم.
همو. (1388). مبادی اخلاق در قرآن، نشر اسرا، قم.
همو. (1398). فطرت در قرآن، نشر اسرا، قم.
دکارت، رنه، (1369). تاملات در فلسفه اولی، انتشارات سمت، تهران.
همو. (1390). فلسفه دکارت، ترجمه صانعی دره بیدی، منوچهر، انتشارات بین‌المللی هدی، تهران.
همو. (1399). اعتراضات و پاسخ‌ها، ترجمه افضلی، علی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
راغب اصفهانی. (1412). المفردات، بیتا، دارالقلم، بیروت.
شریف‌زاده، بهمن. (1384). مجله قبسات، دوره 10، شماره 36، دی ماه، صص23-38. انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شیرازی، صدرالدین محمد. (1378). الحکمة المتعالیه فی الاسفار الاربعة العقلیه، منشورات مصطفوی، قم.
صدوق، محمدبن علی.(0). التوحید، ناشر جامعه مدرسین، قم.
طباطبائی، محمدحسین. (1387). اصول فلسفه و روش رئالیسم، انتشارات بوستان کتاب، قم.
همو. (1370). نهایة الحکمة، موسسة النشر الاسلامی، قم.
طریحی، فخرالدین. (1408ق). مجمع البحرین، مرتضوی، تهران.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۱۰ق). کتاب العین، موسسة الاعلمی للمطبوعات، قم.
فروغی، محمدعلی. (1369). سیر حکمت در اروپا، انتشارات زوار، تهران.
فولکیه، پل. (1370). فلسفه عمومی یا مابعدالطبیعه، انتشارات دانشگاه تهران.
کاپلستون، فردریک. (1385). تاریخ فلسفه، انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
کاتینگم، جان. (1390). فرهنگ فلسفه دکارت، ترجمه علی افضلی، انتشارات موسسه حکمت و فلسفه.
کلینی، محمد. (۱۳۶۵). الکافی، جلد 1 و 2، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
مجموعة من المولفین. (بیتا). المعجم الوسیط، قاهره، مصر. سایت کتابخانه مدرسه فقاهت.
مجلسی، محمدباقر. (1368). بحارالانوار، ج ۵، ناشرداراحیاءالتراث العربی، بیروت لبنان.
مطهری، مرتضی. (1383). مجموعه آثار، انتشارات صدرا، تهران.
میرباقری، سیدمحسن. (1380). دانشنامه امام علی، ج ۱، ناشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
Edvards, paui (1976), Encylopedia, ed, By Donald M, Borchert, Thomson Gale, USA.
Gracia, 2004, 18
Rene Descarts (2006), Meditations, Objections, and Replies, Hackett publishing Company.
