نقش بدن در پیدایش علم حسی از نظر ابنسینا و ملاصدرا
الموضوعات : پژوهشهای معرفت شناختی
جواد پارسایی
1
(دانشجوی دکتری دانشگاه باقرالعلوم)
حسین غفاری
2
(دانشیار دانشگاه تهران)
الکلمات المفتاحية: مجرد, ملاصدرا, ابنسینا, علم حسی, نقش بدن, ادراکات حسی, مادی,
ملخص المقالة :
اولین مرتبة علم حصولی که برای انسان حاصل می‌شود، علم حسی است. علم حسی زمینة پیدایش علم خیالی، وهمی و عقلی است؛ ازاین رو بحث از کیفیت پیدایش علم حسی دارای اهمیت است. از آنجا که علم حسی از طریق حواس ظاهری برای انسان حاصل می‌شود، این سؤال مطرح می‌شود که در فرآیند پیدایش ادراکات حسی، بدن و ابزار و آلات بدنی چه نقشی را ایفا می‌کند؟ آیا بدن دارای نقش اصیل و بالذات است یا اینکه نقش بدن و امور بدنی ابزاری و بالعرض است؟ ابنسینا و ملاصدرا در مباحث علم النفس و علم و ادراک دارای مبانی خاصی هستند که سبب تفاوت دیدگاه آنها در این مسئله شده است. در این نوشتار ابتدا به برخی از مبانی ابنسینا و ملاصدرا در این مسئله پرداخته شده است و در ادامه دیدگاه این دو فیلسوف در مورد نقش بدن در پیدایش علم حسی مورد تبیین و بررسی قرار گرفته است و این نتیجه به دست آمده که از نظر ابنسینا ادراکات حسی، مادی و منطبع در مغز است؛ ازاین رو بدن و امور بدنی نقش اساسی و اصیلی در پیدایش ادراکات حسی دارد، اما از نظر ملاصدرا علم و ادراک حسی مجرد از ماده است و بدن و امور بدنی نقش ابزار و علت معده را ایفا می‌کند.
ابنسینا؛ (2007). أحوال النفس رسالة فی النفس و بقائها و معادها. پاریس: دار بیبلیون.
همو؛ (1363). المبدأ و المعاد. چاپ اول، تهران: موسسه مطالعات اسلامی.
همو؛ (1371). المباحثات. چاپ اول، قم: بیدار.
همو؛ (1375). الإشارات و التنبیهات. چاپ اول، قم: نشر البلاغه.
همو؛ (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
همو؛ (1404). التعلیقات. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
همو؛ (1405). الشفاء – المنطق. قم: مرعشی نجفی.
همو؛ (1417). النفس من کتاب الشفاء. تحقیق حسن حسنزاده آملی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
همو؛ (1418). الإلهیات من کتاب الشفاء. تحقیق حسن حسنزاده آملی، چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
همو؛ (1953). رسائل ابنسینا. استانبول: دانشکده ادبیات استانبول.
همو؛ (1980). عیون الحکمة. چاپ دوم، بیروت: دارالقلم.
همو؛ (2005). القانون فی الطب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بهمنیار؛ (1375). التحصیل. چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
حسنزاده آملی، حسن؛ (1366). اتحاد عاقل به معقول. چاپ دوم، تهران: حکمت.
همو؛ (1385). عیون مسائل النفس و سرح العیون فی شرح العیون. چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
خسروپناه، عبدالحسین و دیگران؛ (1389). هستیشناسی معرفت. چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
رازی، قطبالدین؛ (1375). المحاکمات. چاپ اول، قم: نشر البلاغه.
السبزواری، ملاهادی؛ (1379). شرح المنظومه. تهران: نشر ناب.
سهروردی، شهابالدین؛ (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شهرزوری، شمسالدین؛ (1372). شرح حکمة الاشراق. چاپ اول، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، قطبالدین؛ (1388). شرح حکمه الاشراق (به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین). تحقیق محمد موسوی، چاپ اول، تهران: حکمت.
الطباطبایی، محمد حسین؛ (بیتا). نهایة الحکمة (مع تعلیقیة الفیاضی). چاپ چهارم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
طوسی، خواجه نصیرالدین؛ (1375). شرح الإشارات و التنبیهات (مع المحاکمات). چاپ اول، قم: نشر البلاغه.
عبودیت، عبدالرسول؛ (1392). نظام حکمت صدرائی. ج3، چاپ دوم، تهران: سمت.
فارابی؛ (1405). الجمع بین رأی الحکیمین. چاپ دوم، تهران: انتشارات الزهراء.
فعالی، محمدتقی؛ (1376). ادراک حسی از دیدگاه ابنسینا. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ملاصدرا؛ (1360). اسرار الآیات، تحقیق خواجوی. چاپ اول، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
همو؛ (1302). مجموعه الرسائل التسعه. چاپ اول، قم: مکتبه المصطفوی.
همو؛ (1354). المبدا و المعاد. چاپ اول، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
همو؛ (1363). مفاتیح الغیب. چاپ اول، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
همو؛ (1387). رساله فی اتحاد العاقل و المعقول. مصحح بیوک علیزاده، چاپ اول، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
همو؛ (1417). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. چاپ اول، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
همو؛ (1420). مجموعه رسائل فلسفی صدر المتألهین. چاپ دوم، تهران: حکمت.
همو؛ (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (معروف به اسفار). چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
همو؛ (بیتا). الحاشیة علی إلهیات الشفاء. قم: بیدار.
همو؛ (1422). شرح الهدایة الاثیریه. چاپ اول، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
_||_