تاثیرجهانی شدن نئولیبرال بر دولت تحصیلدار(رانتیر)جمهوری اسلامی ایران
الموضوعات :
حمید رضا شیرزاد
1
(دانش آموخته دکتری روابط بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران)
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
دولت های صادر کننده نفت از دهه 1340 با افزایش ناگهانی و تصاعدی درآمدهای نفتی، وپیشی گرفتن آن نسبت به درآمدهای سایر بخشهای اقتصاد رسما به دولتهای رانتیر (متکی به درآمدهای نفتی) تبدیل شدند. این وضعیت تا امروز وآینده قابل پیش بینی نیز همچنان ادامه دارد.پدیده فوق باعث تحول ساختارها ،تورم و گستردگی کارکردی دولت و در عین حال شگل گیری نوع منحصر به فرد رابطه حکومت با جامعه مدنی و جهان خارج شده است.بر این همه باید تجدید ساختار اقتصاد سیاسی داخلی ،تنظیم مجدد چیدمان بلوکهای قدرت داخلی ، استقلال نسبی سیاست خارجی کشور و نهایتا تغییر الگوی روابط داخل با خارج را نیز افزود.گرامشی هژمونی را نتیجه تفوق یک گفتمان بر سایر گفتمانهای رقیب می انگارد.درآمدهای رانتی نفتی با پیشی گرفتن بر سایر درآمدها قدرت ایجاد بلوکهای قدرت گفتمانی نوین نفتی که قادر به تفوق بر سایر گفتمانها باشد را به دولتهای مسلط نفتی، به صورت نابرابر داده است. وقوع پدیده های مختلف همچون انقلاب ,کودتا و روی کار آمدن مسلح حکومتهای رادیکال در این قالب تنها راه جابه جایی تصاحب درآمدهای رانتی نفت جهت تفوق بر گفتمانی بوده که تغییر دموکراتیک آن به سادگی میسر نبوده است. با این تغییرات در اولویتهای ارتباط داخل با خارج بر مبنای ارزشهای ایدئولوژیک تغییر انقلابی حاصل گردیده اما در رانتیر بودن دولت و نقش آن در اقتصاد در عرصه داخلی و نوع پیوستگی با خارج تغییر چندانی حاصل نگشته است. وقوع و تعمیق پدیده جهانی شدن و خصوصا پروژه نئولیبرالی آن اساسی ترین بنیادهای این نوع حکومتها را در دو سطح کارآمدی و حاکمیتی به چالش کشیده یعنی باعث تحول ناگزیر دولت رانتیر ، تغییرمشی سیاسی داخلی حاکمان و نوع ارتباط و پیوستگی آنان با نظام بین الملل گردیده است. در این مقاله سعی بر آن است تا بدون ادعا در خصوص ارایه نظریه ای نوین تنها به سمت رهیافتی میان رشته ای با یاری گرفتن از دیدگاه های نئو گرامشیانی و همچنین مفاهیم کنترل و تنظیم اقتصاد جهانی (مکتب اقتصاد سیاسی آمستردام) برای مدل سازی و درک چگونگی تاثیر جهانی شدن( پروژه ای شده) بر دولتی رانتیر خارج از نظم یا مخالف نظم موجود (دیالکتیک داخل – خارج) ، پرداخته شود .مسئله ای که نظریات مسلط رشته اقتصاد سیاسی بین الملل از قدرت چندانی برای تبیین آن برخودار نیستند.
منابع
- اسدی، جمشید(بهمن 1380)، "کار آفرینی اصل اقتصادی فراموش شده در جنبش اصلاحات"، ماهنامه آفتاب، شماره دوازدهم.
- حاجی یوسفی، امیرمحمد(زمستان1377)، «استقلال نسبی دولت یا جامعه مدنی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 2.
- رنانی، محسن(1376)، بازار یا نابازار؟ بررسی موانع نهادی کارایی نظام اقتصادی بازار در اقتصاد ایران، تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی - اجتماعی.
- فاخری، مهدی(تابستان 1379)، "جهانی شدن وسیاست خارجی، با تاکید بر جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه سیاست خارجی، سال. چهاردهم، شماره 2.
- شامبیاتی، ه(زمستان1376)، «مخالفت با دولت تحصیلدار، مقایسه جنبش‌های اسلامی در ایران و الجزایر»، ترجمه عبدالقیوم شکاری، فصلنامه 15خرداد، سال ششم، شماره28.
- طبیبیان، محمد و غنی‌نژاد، موسی - عباس‌علی حکم، حسین(1380)، آزادی‌خواهی، نافرجام: نگاهی از منظر اقتصاد سیاسی به تجربة ایران معاصر، تهران: گام نو.
- طیب، علیرضا(1388)، ارزیابی‌های انتقادی در زمینه امنیت بین‌الملل، تهران: نشر نی.
- نجم آبادی,افسانه، "بازگشت به اسلام از مدرنیسم به نظم اخلاقی" ترجمه عباس کشاورز شکری، فصل نامه متین، شماره .1
- نیلی، مسعود، روزنامه همشهری، یکشنبه 5 مرداد 1382
- نیلی، مسعود(آبان1380)، گفتگو با دکتر مسعود نیلی، مجله بررسیهای بازرگانی، شماره 170.
- نیلی، مسعود(تیر 1382)، "توسعه پایدار ملی با رویکرد جهانی، مقدماتی- پیشنهادی"، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، شماره 17.
- Baylis, John, and steves smith (1998), The Globalization of World Politics, Oxford: Oxford University Press.
- Brener, Robert (1998), The Economics of Global Turbulence, London: New Left Review.
- Bromley, Simon (1994), Rethinking Middle East politics, Cambridge: Polity press.
- Cox R.W (1987), Production, Power and World Order Social Forces in the Making of History, New York: Columbia University Press.
- Gilpin, Robert (1987), Political Economy on International Relations, Princeton, NJ: Princeton University Press.
- Halliday, Fred, (2002)," Culture of Exclusion" in Kamran Dadkhah, Globalization and Iran, Routledge, London.
- Hakimian Hassan and Moshaver Ziba (2001),The state and Global change, Richmond: Curzon press .
- Najmabadi, A(1987),"De politicization of a rentire state; The Case of Pahlavi Iran in Beblawi and Luciani, “the rentire state”, London, Croom Helm.
- Owen, R. (1992), State, Power and Politics in the Making of the Modern Middle East, London: Routledge.
- Putnam, Robert D. (1993), Democracy at Work, Princeton, NJ: Princeton University Press.
- Ross, Michael L. (2001), “Does Oil Hinder Democracy?”, World Politics.
- Theda Skacpol (1990),"Rentier State and Shia Islam in the Iranian Revolution” in Theda Skacpol, Social revolutions in the modern world, Cambridge: Cambridge university press.
- Wood, A. (2001), "Value Chains: An Economist's Perspective", in G. Gereffi and R.Kaplinsky (eds.), IDS Bulletin Special Issue on the Value of Value Chains, Vol. 32, No. 3.
