نقدی بر آثار داستانی علی دشتی و محمّد حجازی

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

محمد عیسی زاده حاجی آقا ¹ (گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بستان آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، بستان‌آباد، ایران.)

تاريخ الإرسال : 24 السبت , جمادى الأولى, 1439 تاريخ التأكيد : 10 السبت , ذو القعدة, 1440 تاريخ الإصدار : 25 الجمعة , ربيع الأول, 1441

الکلمات المفتاحية: داستان, کلید واژه‏ها: ادبیّات درباری, علی دشتی, محمّد حجازی,

ملخص المقالة :

چکیده از دیدگاه رواج و یا محدودیت‌های ادب فارسی و بخصوص در زمینۀ داستان‌نویسی، سال‌های 1300 تا 1320 دورۀ کاملاً متمایزی است. نیروهای آزادی خواه که خود را پیروز انقلاب مشروطه می دانستند، آرزو داشتند که روند پیروزی و تغییر ساختار اجتماعی همچنان ادامه یابد؛ امّا در برابرآن‌ها قدرت نوخاسته‌ای هم وجود داشت که خواهان تحکیم پایه های قدرتش بود. مبارزه برای کسب قدرت که در تمامی زمینه های اجتماعی وجود داشت، ادبیّات را نیز تحت تأثیر قرار داد. آزادی خواهان در پی افشاگری و آگاهی بخشیدن به مردم بودند و قدرت نوپای پهلوی می‌خواست با از بین بردن موانع و سرکوب مخالفان، در نظر مردم ایران، به سلطنت خود مشروعیّت بخشد. هر دو طرف به اهمیّت ادبیّات و بخصوص داستان‌نویسی پی برده بودند و آرزو داشتند که از نیروی تأثیربخش داستان، اسلحه‌ای برای پیشبرد خواسته‌های خویش بسازند. در نتیجه، دو گونه ادبیّات و داستان نویسی با اهداف متفاوت، در جامعۀ ایرانی رواج یافت که می توان آن‌ها را ادبیّات درباری و ادبیّات مردمی نامید. سناتور علی دشتی و سناتور مطیع الدّوله محمّدحجازی پیشوایان ادبیّات درباری بودند و تنها هدفشان سرگرم کردن مردم و سوق دادن افکار عمومی به مسائل دیگری بود که در رأس آن‌ها مهرورزی های افراطی و لذّت طلبی های بی بند و بار وجود داشت تا افکار عمومی به رویدادها و مشکلات اجتماعی توجّه چندانی نداشته باشد. در این مقاله داستان های این دو نویسنده درباری از نظر محتوا مورد بررسی قرارگرفته است تا مشخّص شود این دو نویسندة سیاستمدار و مورد اعتماد دربار، کدام مسائل را در رأس نوشته های خود قرار می‌دادند و از میان انبوه مشکلات اجتماعی کدام یک برای ایشان اهمّیّت داشته است.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

1- آرین‏پور، یحیی، (1374)، از نیما تا روزگار ما، تهران: زوّار، چاپ اوّل.

2- استعلامی، محمّد، (2535)، ادبیّات دوره بیداری و معاصر، تهران: دانشگاه، چاپ اوّل.

3- حجازی، محمّد، (1341)، ساغر، تهران: نیلوفر، چاپ یازدهم.

4- _________ ، (1345)، زیبا،  تهران: ابن‌سینا، چاپ نهم.

5- _________ ، (1352)، مجموعه آثار محمّد حجازی، تهران: امین، چاپ دوّم.

6- خشکباری، حسین، (1381)، داستان کوتاه در ایران، تهران: ثریّا، چاپ اوّل.

7- دشتی، علی، (بی‏تا)، جادو، (الف)، بی‏جا.

8- ______ ، (بی‏تا)، فتنه، (ب)، بی‏جا.

9- ______ ، (بی‏تا)، هندو، (ج)، بی‏جا.

10- ذوالفقاری، حسن، (1386)، سر دلبران، تهران: مازیار، چاپ اوّل.

11- رائین، اسماعیل، (1357)، فراموش خانه و فراماسونری در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.

12- ریپکا، یان، (1351)، تاریخ ادبیّات ایران. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 

13- صبور، داریوش، (1384)، از کاروان حلّه، تهران: سخن، چاپ اوّل.

14- قاسم‌زاده، محمّد، (1383)، داستان‌نویسان معاصر ایران، تهران: هیرمند. چاپ اول.

15- میرعابدینی، حسن، (1369)، صد سال داستان‌نویسیِ ایران، تهران: چشمه، چاپ دوّم.