نوع ادبی و ماهیّت هنری در نمایشنامه و فیلمنامه
الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
الکلمات المفتاحية: زبان, هنر, نمایشنامه, فیلمنامه, کلید واژه‌ها: انواع ادبی,
ملخص المقالة :
چکیده نمایشنامه و فیلمنامه را هم به عنوان دو گونۀ ادبی و هم به صورتِ دو نوع هنر، می شود تعریف و ارزیابی نمود. هرکدام از این انواع، به جهتِ ساختار زبانیِ ویژه ای که دارند و نیز به واسطۀ استفادۀ نویسندگانِ آن ها، از ظرفیّت های زبان و شگردهای مختلف بیانی، در ردیف آثار ادبی قرار می گیرند و می توان آن ها را گونه ای نثر یا یک نوع ادبی تلقّی کرد. توجّه به ظرفیّت نمایشیِ متن و واژگان و تبدیلِ کلام به نمادهای عینی و نشانه های قابل رؤیت، از مهمّ ترین مشخّصه هایی است که تفاوتِ کارِ نویسندۀ نمایشنامه و فیلمنامه را با خالقانِ دیگر آثارِ ادبی رقم می زند. سابقۀ نمایشنامه و فیلمنامه در کشور ما چندان نیست، امّا امروزه از اهمّیّت زیادی برخوردار است و بخشی از استعداد و خلاقیّت ادبی جامعۀ ما مصروفِ نوشتنِ نمایشنامه و فیلمنامه می شود. بنابراین، صرف نظر از وجه فنی و هنریِ آن که به حوزۀ تئاتر و سینما مربوط می شود، به صورت شیوه ای از نویسندگی، همچنین به عنوانِ جنبه یا بخشی از ادبیّات معاصر، حایز اهمّیّت تواند بود. دراین پژوهش، ضمن اشاره به پیشینۀ فیلمنامه نویسی و نمایشنامه نویسی در ایران، تلاش شده ماهیّت ادبی و هنری این دو نوع، تشریح گردد. در این راستا بر پیوند، شباهت و تفاوت های این دو، باهم و با دیگر گونه های هنر و ادبیّات، تأمل شده است.
فهرست منابع و ماخذ
1- آرنهایم، رودولف، (1355)، فیلم به عنوان هنر، ترجمه فریدون معزّی مقدّم، تهران، امیرکبیر، چاپ اوّل.
2- آرینپور، یحیی، (1382)، از صبا تا نیما، جلد اوّل و دوم، تهران، زوّار، چاپ هشتم.
3- آتشی، منوچهر، (1379)، «جستجوگر اساطیر»، ماهنامۀ کارنامه، شماره 14، مهرماه. صص14-15.
4- اسلین، مارتین، (1370)، نمایش چیست، ترجمه شیرین تعاونی(خالقی)، تهران، نمایش، چاپ دوم.
5- اسماعیلی، امیر، (1380)، تاریخ سینمای ایران از تولّد تا بلوغ، دفتر اوّل و دوم، تهران، گستره، چاپ اوّل.
6- امید، جمال، (1377)، فرهنگ سینمای ایران، تهران، نگاه، چاپ دوم.
7- بهارلو، عبّاس (غلام حیدری)، (1379)، تاریخ تحلیلی صدسال سینمای ایران، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ اوّل.
8- بهرنگی، صمد، (1357)، نخستین تروپهای تئاتری در آذربایجان، مجموعة مقالهها، تهران، دنیا/ روزبهان، چاپ اوّل، صص193- 196.
9- بیضایی، بهرام، (1385)، نمایش در ایران، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، چاپ پنجم.
10- پرین، لارنس، (1368)، رئالیسم و غیر رئالیسم در نمایش، ترجمة اسدالله امرایی، کیهان فرهنگی، شماره 3، سال ششم، خرداد. ص43.
11- تقیان، لاله، (1370)، «تعزیۀ ایرانی نمایش یا آیین»، فصلنامة تئاتر، ویژه فستیوال آوینیون 1991، شماره14، تابستان. صص33-57.
12- جعفری، حسین، (1371)، گفتاری چند دربارۀ نمایشنامهنویسی، یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر، چاپ اوّل.
13- جکینکز، ویلیام، (1364)، ادبیّات فیلم: جایگاه سینما در علوم انسانی، ترجمۀ محمّدتقی احمدیان و شهلا حکیمیان، تهران، سروش، چاپ اوّل.
14- چیپک، یرژی، (1380)، مقالۀ «ادبیّات عامیانۀ ایران، ادبیات ایران از روزگار جامی تا به امروز»، تاریخ ادبیّات ایران، از آغاز تا امروز، نویسندگان: جورج موریسن، جولیان بالدیک، محمّدرضا شفیعیکدکنی، یرژی چیپک، یان ماریک، فلیکس تاور، ترجمۀ دکتر یعقوب آژند، تهران، گستره، چاپ اوّل. صص331- 354.
15- حقوقی، محمّد، (1377)، مروری بر تاریخ ادب و ادبیّات امروز ایران 2، نثر- داستان، تهران، قطره، چاپ اوّل.
16- حیدری، غلام، (1376)، خاطرات و خطرات فیلمبرداران سینمای ایران، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ اوّل.
17- داوسون، اس دبلیو، (1370)، نمایشنامه و ویژگیهای نمایش، ترجمة داود دانشور، محمود هندیانی، ولیاله دهقانی، منصور ابراهیمی، تهران، نمایش، چاپ اوّل.
18- دیچز، دیوید، (1370)، شیوههای نقد ادبی، ترجمه محمّدتقی صدقیانی و دکتر غلامحسین یوسفی، تهران، علمی، چاپ سوم.
19- ذوقی، حسین، (1383)، بررسی ساختاری نمایشنامههای بهرام بیضایی، ماهنامه کارنامه، شماره42، اردیبهشت. صص80-82.
20- رستگارفسایی، منصور، (1389)، انواع نثر فارسی، تهران، سمت، چاپ اوّل.
21- زرینکوب، عبدالحسین، (1384)، روزگاران، تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی، تهران، سخن، چاپ هفتم.
22- سپانلو، محمّدعلی، (1366)، نویسندگان پیشرو ایران، تهران، نگاه، چاپ دوم.
23- سعدوندیان، سیروس، (1365)، «بقّالبازی، دوشابالملک، تیاتر کریم شیرهای(نوگستریِ بحثی چندساله)»، فصلنامه تئاتر، ویژۀ پژوهشهای تئاتری، نمایش، شماره11و12. صص13- 103.
24- شفیعی، کمالالدّین، (1380)، «مقدّمهای بر شناخت پیشزمینههای تاریخی تئاتر مردمی در جهان»، ماهنامه کلک، شماره5، دوره جدید. صص24-27.
25- شمّاسی، عبدالحی، (1367)، نمایشنامهنویسی به زبان ساده، تهران، سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، چاپ اوّل.
26- ضابطی جهرمی، بینا، (1378)، مقالۀ «مقدّمهای بر شناخت ویژگیهای فیلمنامه»، فصلنامۀ رادیو تلویزیون، سال اوّل، پیششماره پاییز. صص49-56.
27- عشقی، بهزاد، (1383)، «چهل نوروز با سینمای ایران»، ماهنامۀ سینمایی فیلم، شماره314. صص182-189.
28- علیزادگان، امیر، (1365)، مقالۀ «تاریخچۀ تئاتر تبریز»، فصلنامۀ تئاتر، ویژۀ پژوهشهای تئاتری، شمارههای11و12. صص247-287.
29- فیلد، سید، (1378)، چگونه فیلمنامه بنویسیم، ترجمة عبّاس اکبری و مسعود مدنی، تهران، ساقی، چاپ اوّل.
30- کسدی، مارش، (1374)، نمایشنامهنویسی قدمبهقدم، از پیدایش فکر اوّلیه تا نوشتن نمایشنامۀ کامل، ترجمۀ ناصر آقائی، تهران، تربیت، چاپ دوم.
31- کونر، دیوید، (1383)، «فیلمنامه از زبان دیگران، در باره داستانسرایی»، ترجمه ونداد الوندیپور، ماهنامة فیلمنامه نویسی فیلم نگار، سال سوم، شماره21. صص54-55.
32- کیسبییر، الن، (1386)، درک فیلم، ترجمه بهمن طاهری، تهران، چشمه، چاپ پنجم.
33- گرمسیری، علیاصغر، (1368)، «تاریخچۀ تئاتر معاصر»، کیهان فرهنگی، شماره5، سال ششم، شهریور. صص1- 5.
34- گوران، هیوا، (1360)، کوششهای نافرجام (سیری در صد سال تئاتر ایران)، تهران، آگاه، چاپ اوّل.
35- محرابی، رحمتا...، (1372)، آموزش تئاتر، تهران، تربیت، چاپ اوّل.
36- محمّدکاشی، صابره، (1378)، خاکستر و الماس، فیلمفارسی چیست؟، حسین معزّزینیا، تهران، ساقی، چاپ اوّل.
37- مکّی، ابراهیم، (1370)، مقدّمهای بر فیلمنامهنویسی و کالبدشکافی یکفیلمنامه، ویرایش دوم، تهران، سروش، چاپ دوم.
38- مومنی، م.ب، (1355)، چهار تیاتر میرزا آقا تبریزی، تهران، نیل، چاپ اوّل.
39- مهرابی، مسعود، (1368)، تاریخ سینمای ایران، از آغاز تا سال 1357، تهران، فیلم، چاپ پنجم.
40- میراحسان، میراحمد، (1383)، پدیدار و معنا در سینمای ایران، تهران، بنیاد سینمایی فارابی، چاپ اول.
41- میلرسون، جرالد، (1367)، فنّ برنامه سازی تلویزیون، ترجمه و تدوین مهدی رحیمیان، تهران، سروش، چاپ اوّل.
42- نوشین، عبدالحسین، (1375)، هنر تئاتر، تهران، امیرکبیر، چاپ اوّل.
43- هاگ، مایکل، (1383)، «نشانهای برای مهارت در نگارش»، ترجمۀ افسانه منادی، ماهنامۀ فیلمنامهنویسی فیلمنگار، سال سوم، شماره21. صص56-59.
44- همایونی، صادق، (1365)، «چرا تعزیهخوانی ممنوع شد؟»، فصلنامۀ تئاتر، ویژۀ پژوهشهای تئاتری، نمایش، شمارههای11و12. صص205-220.
45- یاری، منوچهر، (1371)، «سنّتهای نمایشی ملّی در تئاتر امروز ایران»، مجموعة مقالات تئاتر، بمناسبت یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر، به کوشش لاله تقیان، تهران، انتشارات یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر، چاپ اوّل. صص45- 58.
_||_