ناپایداری زیست محیطی در خاورمیانه و چالش‌های سیاستگذاری مدیریتی و فرهنگی: مطالعه مقایسه‌ای ایران، ترکیه و عربستان

الموضوعات :

ایران غازی ¹ (هیات علمی دانشگاه اصفهان)
اعظم ملایی ² (دانشگاه آزاد شهرضا)

تاريخ الإرسال : 04 الأربعاء , محرم, 1438 تاريخ التأكيد : 18 السبت , ربيع الأول, 1438 تاريخ الإصدار : 22 الجمعة , ربيع الثاني, 1438

الکلمات المفتاحية: خاورمیانه, ناپایداری محیط زیست, نهادهای مدنی سبز, شخصیت‌گرایی, شاخص عملکرد محیط زیست,

ملخص المقالة :

چکیده بررسی دو گزارش اخیر شاخص عملکرد محیط زیست دانشگاه ییل که در سال‌های 2014 و 2016 منتشر شده‌اند نشان از آن دارد که رتبه کشورهای خاورمیانه در این دو دوره با روند نزولی مواجه بوده است. هدف پژوهش حاضر بررسی دلایل عقبگرد و ناپایداری سیاست‌های زیست محیطی سه کشور مهم خاورمیانه یعنی ایران، ترکیه و عربستان، در این گزارش ها بوده است. بررسی برنامه های توسعه، سیستم مدیریتی و نظامهای فرهنگی و سیاسی حاکم بر این سه کشور نشان می‌دهد که عوامل متعددی سبب ناپایداری وضعیت محیط زیست در آنها گردیده است. در برنامه پنجم توسعه ایران و برنامه نهم جمهوری ترکیه، محیط زیست از موقعیت کاملا حاشیه ای برخوردار بوده و جایگاه بسیار مختصری را به خود اختصاص داده است. البته این امر در مورد عربستان سعودی چندان صدق نمی‌کند. نقش برجسته شخصیتها و نه ساختارها و قوانین در مدیریت محیط زیست و نیز قدرت گسترده دولت در این کشورها و در مقابل ضعف و ناکارمدی نهادهای مدنی زیست محیطی از دیگر مسائلی است که در هر سه کشور سبب عدم بهبود و پایداری وضعیت محیط زیست گردیده است، هر چند وضعیت عربستان در این دو حوزه از دو کشور دیگر وخیم تر است. نفت خیز بودن کشورهای خاورمیانه و یارانه های بالای انرژی نیز منجر به تولید گازهای سمی و آلودگی هوا گردیده است. ایران و عربستان در این زمینه عملکرد ضعیف‌تری نسبت به ترکیه داشته‌اند و با ادامه پرداخت یارانه های انرژی، نقش بیشتری در آلودگی محیط زیست دارند.

المصادر:

منابع فارسی

- ادهمی، عبدالرضا و الهام اکبرزاده (1387)، بررسی عوامل فرهنگی موثر بر حفظ محیط زیست شهر تهران: مطالعه موردی مناطق 5 و 18 تهران، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.

- اعتضادالسلطنه، نوژن (1394)، «اردوغان و دیگری؛ ضدیت رئیس ‌جمهوری ترکیه با جامعه مدنی از منظر رهیافت تحلیل گفتمان»، روزنامه شرق، 28 بهمن، شماره 2523.

- انتصار، نادر (1392)، «بررسی پیامدهای داخلی و خارجی اعتراضات ترکیه»،مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، مرداد.

- ایازی، سیدمحمدهادی (1394)، «سمن‌ها: پل ارتباطی حفاظت از محیط زیست و ارتقای سلامت جامعه»، سایت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 5 خرداد، در:http://ejtemaee.behdasht.gov.ir

- «تفاوت‌های برنامه چهارم و پنجم توسعه»، (1389)، خبرگزاری تحلیلی خبر آنلاین، 12 تیر، در: http://www.khabaronline.ir/detail/72621/Economy/political-economy

- جمشیدی، مژگان (1394)، «نیمی از جهان، هوای آلوده تنفس می‌کنند»، سایت ایران انلاین، 9 بهمن، در: http://www.ion.ir/News/58798.html

- دبیری، فرهاد (1393)، «بحران هویت و چالش‌های کلاسیک »، ماهنامه تازه‌های انرژی، سال هشتم، شماره 57، شهریور.

- درویش، محمد (1394)، «افزایش نهادهای مدنی زیست محیطی»، 17 اردیبهشت، در: http://tnews.ir/news/C87141133452.html

- دلاور، علی (1380)، مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، تهران: رشد.

- ستوده، احد، فرزام  پوراصغر و سنگا چین (1389)، «بررسی گزارش‌های شاخص‌های پایداری و عملکرد محیط زیست در سال‌های 2005، 2006 و 2008 و جایگاه ایران»،محیط زیست و توسعه، سال 1، شماره ،1 بهار و تابستان.

- سرمد، زهره، عباس بازرگان و الهه حجازی (1380)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.

- «سرنوشت یارانه‌های انرژی از لهستان تا ترکیه» (1387)، دنیای اقتصاد، 4 دی، در: http://www.donya-e-eqtesad.com/news/487789

- صفری، حمید (1394)، «ساختار حکومت ترکیه و نقش احزاب در آن»، 23 بهمن، در: http://www.eslahe.com/11040/

- عبدالرضایی،مجید (1394)، «نگاهی اجمالی به شاخص های توسعه پایدار محیط زیست شهری»، سایت جامع ساخت و ساز، 14 تیر، در: http://www.ccop.ir/ViewText/13351

- عسکری، سهراب، فرزانه صاقی و زهرا خان‌محمدی (1393). «ویژگی‌های زیست محیطی خلیج فارس و جایگاه آن در کنوانسیون های کویت و حقوق بین الملل دریاها»، سپهر، شماره هشتاد و نهم، دوره 23، بهار.

- ﻏﻼﻣﭙﻮر، ﻋﻠﻲ (1386)، «ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮ ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در ﻛﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ: ﻣﻮرد اﻳﺮان»، فصلنامه سیاست، دوره 37، شماره 4، زمستان.

- فلاح، رحمت‌الله، (1394)، «ماهیت‌شناسی جنبش ضد اردوغان در ترکیه»، بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، 14 اردیبهشت، در: http://www.iranemoaser.com/content/476

-قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394-1390)، تهران:سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.

-قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور(1388-1384)، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.

- کاتوزیان، محمدعلی (1377)، نه مقاله در جامعه شناسی تاریخی ایران، نفت و توسعه اقتصادی، ترجمه علیرضا طیب. تهران: مرکز.

- کردونی، روزبه (1392)، «تبعات میزان بالای یارانه انرژی در خاورمیانه»، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، خرداد.

- کرمی، کامران (1394). «ساختار سیاسی قدرت در عربستان سعودی»، 28 بهمن، در: http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=sitemap

- گل‌محمدی، ساره و آرش یوسفی (1394)، «نقش و مشارکت سازمان های مردم نهاد در توسعه حقوق محیط زیست»، در: http://www.doe.ir/Portal/File/ShowFile.aspx?ID

- ﻣﺮادﺣﺎﺻﻞ، ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ و اﻣﯿﺮﺣﺴﯿﻦ   ﻣﺰﯾﻨﯽ (1387)، «ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ در ﭼﺎﻟﺶ‌های زﯾﺴﺖ اﯾﺮان ﻣﺤﯿﻄﯽ: روﯾﮑﺮد اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ»، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره دهم، زمستان.

- میمی، زیاد و نصال کتیبه (2013)، «تغییر آب وهوا و محیط زیست و جهان عربیک نظر اجمالی»،ترجمه منوچهر امیرپور، تهران: انستیتو گوته اندیشه و هنر.

- نادری، عباس (1388)، «بررسی جامعه شناختی نظام سیاسی عربستان سعودی»، فصلنامه سیاست خارجی، شماره 90.

English Source

- Andrusevych, A., T. Alge and C. Konrad (2004-2011), “Case Law of the Aarhus Convention Compliance Committee”, RACSE, Lviv 2008, Second Edition.

 -“Brief Report on the Ninth Development Plan”, (2010-2014), at: http://www/climateobserver.org/.../Saudi-Arabia_Ninth-Development-Plan-2 010-20

- http://www.epi.yale.edu/country/turkey

- http://www.epi.yale.edu/epi/country-profile/iran

- http://www.epi.yale.edu/epi/country-profile/saudi-arabia

-“Ninth Development Plan (2007-2013)”, (2006),at:

 http://www.s2.picofile.com/d/643290db-924c-47bc-b010-69df2c907530/Ninth_Development_Plan.pdf

- Pallemaerts, Marc (2004), “Procedural zing environmental rights: the Aarhus Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-Making and Access to Justice in Environmental Matters in a Human Rights Context”. Proceedings of a Geneva Environmental Network Roundtable, United Nations Environment, Programmed, pp. 14-24

- “2016 Environmental Performance Index Rates World's top and Worst Performers”, (2016), 25 January, at: http://www.epi.yale.edu/country-rankings

- “2014 Environmental Performance Index Rates World's Top and Worst Performers” (2014), at: http://www.epi.yale.edu/epi/country-rankings