تغییرات مکانی شاخصه های حاصلخیزی خاک در بوته‌زارهای خالص فلات مرکزی ایران
نفیسه روح الهی 1 , سید اکبر جوادی 2 , محمد جعفری 3 , محمدعلی زارع چاهوکی 4
1 - دانشجوی دکتری تخصصی رشته علوم و مهندسی مرتع، گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - ستاد گروه احیای مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.
4 - )استاد گروه احیای مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.
الکلمات المفتاحية: گرادیان محیطی, مدیریت سرزمین, تاج پوشش, عناصر غذایی, عوامل محیطی,
ملخص المقالة :
بوته‌زارها با کارکردهای اکولوژیکی متنوع، سطح وسیعی از زمین‌های خشک و نیمه‌خشک را پوشانده‌اند. ارزیابی تغییرات خصوصیات خاک در بوته‌زارها می‌تواند در شناخت وضعیت تغذیه‌ای و روابط اکولوژیکی این بیوم¬ها به منظور اهداف مدیریتی سرزمین مؤثر واقع گردد. در این تحقیق تغییرات مکانی خصوصیات حاصلخیزی خاک بر اساس ساختار لکه و فضاهای باز بین لکه‌ای در بوته‌زارهای خالص شامل تیپ Artemisia sieberi، Scariola orientalis و Astragalus myriacanthus واقع در اراضی خشک فلات مرکزی ایران موردمطالعه قرار گرفت. ارزیابی خصوصیات حاصلخیزی خاک و کیفیت خاک با انتخاب فضای باز مرجع بین لکه¬ها و ثبت خصوصیات مورفولوژیکی لکه برای مطالعه ارتباطات اکولوژیکی آنها موردبررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج خصوصیات ماده الی، ازت، فسفر و شاخص کیفیت خاک (SQI)، در بین تیپ بوته‌زارها، و هم در فضای بین لکه¬ای در هر تیپ تغییرات معنی‌دار را نشان داد (P<0.01). بالاترین مقدار شاخص کیفیت خاک مربوط به زیر تاج پوشش در تیپ A. myriacanthus و برابر با 87/0 بود و کمترین مقدار نیز مربوط به نقطه مرکزی فضای خالی در تیپ A. sieberi و معادل 22/0 بود. خصوصیات عملکردی بوته‌ها مانند زیست‌توده، ارتفاع و تاج پوشش با توزیع فضایی عناصر و فاکتورهای حاصلخیزی خاک در فضای بدون پوشش بیشترین ارتباط را نشان داد (P<0.05).
ادنانی، س.م.، افتخاری، ع.ر.، غلامی، پ.، توکلی نکو، ح.، پورمیدانی، ع. (1401). بررسی تاثیر قرق بر ویژگی های پوشش گیاهی مراتع رزبند استان قم. تحقیقات منابع طبیعی تجدید شونده, 13(1): 39-50.
کرمی، ف.، کرمشاهی, ع.ع.، مدبری، ا.، مهدوی، ع.،هناره خلیانی، ج. (1402). برآورد ارزش اقتصادی کارکرد حفظ و نگهداری عناصر غذایی خاک در بوم‌سازگان جنگلی زاگرس (مطالعه موردی: منطقه دالاب ایلام). تحقیقات منابع طبیعی تجدید شونده, 14(1): 141-150.
Amir, M.M., Ilan, S., Shlomo, S., Hiam, A.G., Shimshon, S. and Eli, Z. (2022) The dynamic of the eco-hydrological interrelations between shrubs and biocrusts in the Negev shrub-lands: Empiric assessments and perspectives for shrubland rehabilitation. Catena 214:106296.
Bajracharya, R.M., Sharma, S., Dahal, B. M., Sitaula, B. K., Rokaya, K. and Jeng, A. (2006) Assessment of soil quality using physiochemical and biological indicators in a mid-hill watershed of Nepal. In Proceedings of Int’l. Seminar on Environmental and Social Impacts of Agricultural Intensification in Himalayan Watersheds (pp. 105-114).
Barbosa-Briones, E., Cardona-Benavides, A., Reyes-Hernández, H., Muñoz-Robles, C. (2019) Ecohydrological function of vegetation patches in semi-arid shrub-lands of central Mexico. J Arid Environ 168:36–45.
Bienes, R., Marques, M. J., Sastre, B., García-Díaz, A. and Ruiz-Colmenero, M. (2016) Eleven years after shrub revegetation in semiarid eroded soils. Influence in soil properties. Geoderma, 273: 106-114.
Deng, L., Shangguan, Z.P., Wu, G.L. and Chang, X.F. (2017) Effects of grazing exclusion on carbon sequestration in China’s grassland. Earth Sci Rev, 173: 84–95.
Deng, J., Zhou, W., Dai, L., Yuan, Q., Zhou, L., Qi, L. and Yu, D. (2023) The effects of shrub removal on soil microbial communities in primary forest, secondary forest and plantation forest on Changbai Mountain. Microbial ecology, 85(2): 642-658.
Garibotti, I.A., Gonzalez, Polo, M. and Tabeni, S. (2018) Linking biological soil crust attributes to the multifunctionality of vegetated patches and interspaces in a semiarid shrubland. Funct Ecol 32: 1065–1078.
Gebremeskel, D., Birhane, E., Rannestad, M.M., Gebre, S. and Tesfay, G. (2021) Biomass and soil carbon stocks of Rhamnus prinoides based agroforestry practice with varied density in the drylands of Northern Ethiopia. Agrofor Syst 95(7):1275-93.
Gu, X., Fang, X., Xiang, W., Zeng, Y., Zhang, S., Lei, P., Peng, C. and Kuzyakov, Y. (2019) Vegetation restoration stimulates soil carbon sequestration and stabilization in a subtropical area of southern China.Catena 181:104098.
in ‘t Zandt, D., Hoekstra, N.J., de Caluwe, H., Cruijsen, P.M., Visser, E.J. and de Kroon, H. (2022) Plant life-history traits rather than soil legacies determine colonisation of soil patches in a multi-species grassland. J Ecol 110(4): 889-901.
Jensen, J.L., Schjønning, P., Watts, C.W., Christensen, B.T., Peltre, C. and Munkholm, L.J. (2019) Relating soil C and organic matter fractions to soil structural stability. Geoderma 337: 834–843.
Kemppinen, J., Niittynen, P., Virkkala, A. M., Happonen, K., Riihimäki, H., Aalto, J. and Luoto, M. (2021) Dwarf shrubs impact tundra soils: Drier, colder, and less organic carbon. Ecosystems, 24(6):1378-1392.
Khosravi Mashizi, A. and Sharafatmandrad, M. (2020) Assessing the effects of shrubs on ecosystem functions in arid sand dune ecosystems. Arid Land Res Manag 34(2):171-87.
Li, J., Chen, H., Guo, K., Li, W., Feng, X. and Liu, X. (2021) Changes in soil properties induced by pioneer vegetation patches in coastal ecosystem. Catena 204: 105393.
Lin, L., Cao, G., Guo, X., Li, Q., Qian, D., Du, Y., Huang, J., Fan, B., Li, B. and Lan, Y. (2022) The Process of Soil Nutrient Stabilization in Micro-Patches in Alpine Kobresia Meadows. Diversity 14: 656.
Liu, Q., Huang, C. and Li, H. (2021) Mapping plant communities within quasi-circular vegetation patches using tasseled cap brightness, greenness, and topsoil grain size index derived from GF-1 imagery. Earth Sci Inform 14: 975–984.
Liu, Y., Dang, Z.Q., Tian, F.P., Wang, D., Wu, G.L. (2017) Soil Organic Carbon and Inorganic Carbon Accumulation Along a 30-year Grassland Restoration Chronosequence in Semi-arid Regions (China). Land Degrad Dev 28: 189–198.
Mirghaed, F.A. and Souri, B. (2022) Spatial analysis of soil quality through landscape patterns in the Shoor River Basin, Southwestern Iran. Catena, 211:106028.
Molaeinasab, A., Bashari, H., Mosaddeghi, M.R. and Tarkesh Esfahani, M. (2021) Effects of different vegetation patches on soil functionality in the central Iranian Arid Zone. J Soil Sci Plant Nutr 21: 1112–1124.
Motamedi, J., Bahraminia, D., Mofidi, C.M. and Sheidai, K.E. (2020) Estimation of annual carbon storage of Astragalus microcephalus species in ecological sites of Nazlochai mountain rangelands, West Azerbaijan. J Range Watershed Manag 73(3): 613-631.
Qi, J.Y., Wang, X., Zhao, X., Pu, C., Kan, Z.R., Li, C., Liu, P., Xiao, X.P., Lal, R. and Zhang, H.L. (2019) Temporal variability of soil organic carbon in paddies during 13-year conservation tillage. Land Degrad Dev 30: 1840–1850.
Shen, C., Ma, L., Hu, J., Huang, L., Chen, Y. and Guan, D. (2019) Soil carbon storage and its determinants in forest fragments of differentiated patch size. Forests 10:1044.
Tashi, S., Singh, B., Keitel, C. and Adams, M. (2016) Soil carbon and nitrogen stocks in forests along an altitudinal gradient in the eastern Himalayas and a meta-analysis of global data. Glob Chang Biol 22:2255–2268.
Urgeghe, A.M., Mayor, Á.G., Turrión, D., Rodr\’\iguez, F. and Bautista, S (2021) Disentangling the independent effects of vegetation cover and pattern on runoff and sediment yield in aridland systems-Uncovering processes through mimicked plant patches. J Arid Environ 193:104585.
Vaieretti, M.V., Conti, G., Poca, M., Kowaljow, E., Gorné, L., Bertone, G., Cingolani, A.M. and Pérez-Harguindeguy, N (2021) Plant and soil carbon stocks in grassland patches maintained by extensive grazing in the highlands of central Argentina. Austral Eco 46:374–386.
Wang, G., Li, J., Ravi, S., Dukes, D., Gonzales, H.B., Sankey, J.B. (2019) Post-fire redistribution of soil carbon and nitrogen at a grassland--shrubland ecotone. Ecosystems 22:174–188.
Wang, L.X., Gao, J.X., Shen, W.M., Shi, Y.L. and Zhang, H.W. (2021) Carbon storage in vegetation and soil in Chinese ecosystems estimated by carbon transfer rate method. Ecosphere12(1):e03341.
Xian, G., Homer, C., Rigge, M., Shi, H. and Meyer, D. (2015) Characterization of shrubland ecosystem components as continuous fields in the northwest United States. Remote Sens Environ 168:286–300.
Xie, L., Li, W., Pang, X., Liu, Q. and Yin, C. (2023) Soil properties and root traits are important factors driving rhizosphere soil bacterial and fungal community variations in alpine Rhododendron nitidulum shrub ecosystems along an altitudinal gradient. Science of The Total Environment, 864; 161048.
Yajuan, W., Meiying, L, Ji, W., Xiaohong, D. and Yanlong, H. (2022) The effects of vegetation communities on soil organic carbon stock in an enclosed desert-steppe region of northern China. Soil Sci Plant Nutr 68(2):284-94.
Yang, Y., Tilman, D., Furey, G. and Lehman, C. (2019) Soil carbon sequestration accelerated by restoration of grassland biodiversity. Nat Commun 10:1–7.
Yao, Y., Shao, M., Fu, X., Wang, X. and Wei, X. (2019) Effects of shrubs on soil nutrients and enzymatic activities over a 0–100 cm soil profile in the desert-loess transition zone. Catena, 174:362-370.
Yazdanshenas, H., Tavili, A., Jafari, M. and Shafeian, E. (2018) Evidence for relationship between carbon storage and surface cover characteristics of soil in rangelands. Catena 167:139-146.
Yazdanshenas, H., Tehrani, M.S.G., Ajirloo, M.K. and Tarnian, F. (2021) Changes in soil organic carbon across an atmospheric CO2 gradient under natural and artificial vegetation of semi-arid lands. Environ Earth Sci 80:1–10.
Yazdanshenas, H., Jafari, M., Azarnivand, H. and Arzani, H. (2015) Evaluation of Soil Quality Based on Minimum Data Set in Karvan Rangeland, Isfahan, Iran. Journal of rangeland science, 5(4): 251-259.
Zeraatpisheh, M., Bottega, E.L., Bakhshandeh, E., Owliaie, H.R., Taghizadeh-Mehrjardi, R., Kerry, R. and Xu, M. (2022) Spatial variability of soil quality within management zones: Homogeneity and purity of delineated zones. Catena, 209;105835.
Zhang, G. and Hu, J. (2019) Effects of patchy distributed Artemisia capillaris on overland flow hydrodynamic characteristics. Int Soil Water Conserv Res 7:81–88.
Zhou, L., Shen, H., Xu, Y., Li, H., Chen, L., Wang, Y., Zhang, P., Zhao, X., Liu, T., Hu, H. and Fang, J. (2019) Soil organic carbon components in inner Mongolian shrub-encroached grasslands. Plant Soi, 442:199-213.
