دلایل ساده شدن نثر فارسی در عصر ناصری و مشروطه

الموضوعات : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

قهرمان شیری ¹

1 - عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا

تاريخ الإرسال : 15 الإثنين , ذو الحجة, 1444 تاريخ التأكيد : 04 الأربعاء , شعبان, 1445 تاريخ الإصدار : 24 الثلاثاء , شعبان, 1445

الکلمات المفتاحية: نثر فارسی, نثر ساده, سبک قاجار, حکومت قاجاریه,

ملخص المقالة :

توصیه حکومتی‌ها در همه دوره‌ها معمولاً به ساده‌نویسی است؛ اما در نیمه دوم از دوره قاجاریه از آن‌جایی که هم خود شاهان نویسنده بودند و هم دخالت مستقیم در مکاتبات داشتند، در عمل به الگوی ساده‌نویسی تبدیل شدند. رواج فنّ روزنامه‌نگاری و تلگراف و خاطره و خطابه و سفرنامه و رسالات انتقادی و گسترش ترجمه و داستان‌نویسی، از پدیده‌های مهمی بودند که ساده‌نویسی را در نیمه دوم قاجاریه به یک الگوی همگانی تبدیل کردند. هم‌مشربی و همراهی شمار زیادی از روشنفکران و تحصیل‌کردگان و عالمان دینی و گروه‌هایی از بازاریان و توده‌های شهری در میدان مبارزه سیاسی و فرهنگی و قلمی، موجب نزدیک شدن افکار و زبان و بیان این گروه‌ها به یکدیگر و شکل‌گیری زبان و بیانی ساده و شفاف و تحلیلی و مستدل و عاری از جنبه‌های ادبی و پیچیده نثر گذشته گردید. بی‌گمان ارتباط با اروپا و گسترش جهان‌نگری و دگرگون شدن حساسیت‌های فکری و تأثیرپذیری از کتاب‌ها و روزنامه‌های آن‌ها و تن دادن به ایجاد تغییر در همه پدیده‌ها و سرایت آن تغییر در ادبیات و نگارش از عامل‌های تأثیرگذار بر سادگی نثر و شعر در این دوره می‌تواند باشد. در سویه دیگر نیز مجموعه‌ای از عوامل داخلی در این سادگی دخالت داشت که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: مواجه بودن با مخاطبان بی‌سواد و کم‌سواد و توسعه علوم مختلف و شتاب‌گیری تحولات سیاسی.

المصادر:

• آجودانی، ماشاء الله، یا مرگ یا تجدّد، دفتری در شعر و ادب مشروطه، لندن، انتشارات فصل کتاب، 1381.
• آدمیت، فریدون، اندیشه ترقّی و حکومت قانون؛ عصر سپهسالار، چاپ چهارم، تهران، انتشارات خوارزمی، 1392.
• ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، امیرکبیر و ایران، چاپ هفتم، تهران، انتشارات خوارزمی، 1362.
• اعتماد السّلطنه، محمّد حسن صنیع الدّوله، تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح محمّد اسماعیل رضوانی، 3 جلد، تهران، دنیای کتاب، 1363 ـ 1367.
• ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، چهل سال تاریخ ایران، دوره پادشاه ناصرالدّین شاه، المآثر و الآثار، ج1، به کوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات اساطیر، 1362 ـ 1363.
• بهار، محمّدتقی (ملك الشّعرا)، سبک شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی، 3 جلد، چاپ چهارم، تهران، انتشارات امیرکبیر، کتاب¬های پرستو، 2535/ 1355.
• ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، بهار و ادب فارسی مجموعه یک¬صد مقاله از ملک الشّعرای بهار، به کوشش محمّد گلبن، با مقدّمه غلام¬حسین یوسفی، 2 جلد، چاپ دوم، تهران، شرکت سهامی کتاب¬های جیبی، با همکاری مؤسّسه انتشارات فرانکلین، 2535.
• جلالی پندری، یدالله، «ادبیات فارسی از آغاز قاجاریه تا اوایل مشروطه»، تاریخ جامع ایران، جلد 16، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، 1393.
• خانلری، پرویز ناتل، تاریخ زبان فارسی، 3 جلد، تهران، نشر نو، 1365.
• ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، «نثر فارسی در دوره اخیر»، نخستین کنگره نویسندگان ایران تیر ماه 1325، تهران، بی¬نا، 1326: 128 ـ 175.
• خاوری شیرازی، فضل الله حسینی شیرازی، تذکره خاوری یا روزنامچه همایون، به تصحیح میر هاشم مُحدّث، زنجان، انتشارات زنگان، 1378.
• خاوری، میرزا فضل الله شیرازی متخلّص به خاوری، تاریخ ذوالقرنین، تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر، 2جلد، تهران، کتاب¬خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1380.
• خورموجی، محمّدجعفر، تاریخ قاجار، حقایق الاخبار ناصری، به کوشش خدیو جم، تهران، بی¬نا، 1345.
• زرگری¬نژاد، غلام¬حسین، رسائل مشروطیت، 2 جلد، تهران، مؤسّسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، 1387.
• زرّین¬کوب، عبدالحسین، نقد ادبی، 2جلد، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1361.
• ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، نقش بر آب، تهران، انتشارات معین، 1368.
• صفائی، ابراهیم، اسناد سیاسی دوران قاجاریه، تهران، انتشارات بابک، 2535.
• طباطبایی، سیّد جواد، نظریه حکومت قانون در ایران، تبریز، انتشارات ستوده، 1386.
• قدیمی قیداری، عباس، تداوم و تحول تاریخ نویسی در ایران عصر قاجار، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام، 1393.
• کرزن، جورج. ن، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، 2 ج، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1373.
• گروسی، حسن¬علی خان امیرنظام، منشآت امیر نظام گروسی، به کوشش علی محمّدی رنجه، تهران، انتشارات سیب سبز، 1385.
• ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، منشآت حسن¬علی¬خان امیر نظام، چاپ سنگی، 1334 هـ . ق.
• محمود محمود، تاریخ روابط سیاسی ایران انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، 8 جلد، چاپ چهارم، تهران، انتشارات اقبال، 1353.
• معتمد دزفولی، فرامرز، تاریخ اندیشه جدید ایرانی، دفتر اوّل: آینه¬آوران و عصر رویارویی با غرب (سفرنامه¬های ایرانیان به فرنگ)، تهران، انتشارات شیرازه، 1391.
• ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، تاریخ اندیشه جدید ایرانی (دفتر دوم: منوّر الفکران و عصر روشنگری)، تهران، انتشارات شیرازه، 1394.
• میرزا صالح، غلام¬حسین (به کوشش)، اسناد رسمی در روابط سیاسی ایران با انگلیس و روس و عثمانی، ج نخست، تهران، نشر تاریخ ایران، 1365.
• نفیسی، سعید، شاهکارهای نثر فارسی معاصر، جلد 1، تهران، انتشارات معرفت، 1330.