بررسی تحلیلی مسئله «فترت وحی» در ارتباط با نزول آیات قرآن کریم
الموضوعات :
مجتبی محمدی انویق
1
(استادیار دانشگاه ایلام)
مرتضی قاسمی
2
(هیات علمی)
الکلمات المفتاحية: فترت وحی, انقطاع وحی, نزول قرآن, سوره ضحی, سوره مدثر.,
ملخص المقالة :
برخی از روایات، گویای آنند که در دوره¬ای از تاریخ نزول قرآن کریم در صدر اسلام، ارتباط پیامبر اکرم (ص) با فرشته وحی قطع شده و آیات قرآن بر آن حضرت نازل نشده است. روایات مختلف در این باره، طول این دوره را از سه روز تا سه سال بیان کرده¬اند. در این باره باید گفت که نزول آیات قرآن کریم، به صورت تدریجی اتفاق می¬افتاد و طبیعتاً بعد از نزول هر بخش از آیات تا زمان فرا رسیدن بخش بعدی، فترتی روی می‌داد؛ اما چیزی که غیر قابل پذیرش است اینکه نمی¬توان فترت وحی را به معنای خاص و به مدت طولانی در صدر اسلام پذیرفت. برخی از ادله نفی این دیدگاه عبارتند از: نیاز به نزول قرآن به عنوان معجزه در ابتدای بعثت، نشئت گرفتن انگاره فترت وحی از دیدگاه دعوت مخفی، نبود تناسب تاریخی و محتوایی میان آیات قرآن کریم و دیدگاه فترت وحی و بی¬اعتبار بودن روایات فترت وحی. پژوهش حاضر سعی کرده است تا با توجه ویژه به تاریخ نزول قرآن و نیز با بررسی محتوایی آیات، تحلیلی انتقادی از روایات فترت وحی داشته باشد.
1- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
2- ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق). تفسير القرآن العظيم. عربستان: مكتبة نزار مصطفى الباز.
3- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (1422ق). زاد المسير فى علم التفسير. بیروت: دارالکتاب العربی.
4- ابن حنبل، احمد بن محمد (بی‌تا). مسند احمد. بیروت: دارصادر.
5- ابن ضریس بجلی، محمد بن ايوب (1408ق). فضائل القرآن و ما أنزل من القرآن بمكة و ما أنزل بالمدينة. دمشق: دارالفکر.
6- ابن هشام، عبدالملک بن هشام (بی‌تا). السیرة النبویة، بیروت: دارالمعرفة.
7- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان (1416ق). البرهان فى تفسير القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
8- بخاری، محمد بن اسماعیل (1401ق). صحیح البخاری. بیروت: دارالفكر.
9- ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد (1418ق). جواهر الحسان فى تفسير القرآن. بیروت: دارإحياء التراث العربی.
10- ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم (1422ق). الكشف و البيان عن تفسير القرآن. بیروت: دارإحياء التراث العربی.
11- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (بی‌تا). المستدرک علی الصحیحین. بیروت: دارالمعرفة.
12- حلی، حسن بن یوسف (1417ق). كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، قم: دفتر انتشارات اسلامي.
13- خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). البیان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه احياء آثار امام خویى.
14- سبحانی، جعفر (1387ش). فروغ ابدیت. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
15- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1421ق). التحبیر فی علم التفسیر. بیروت: دارالفکر.
16- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1404ق). الدر المنثور فى التفسير بالمأثور. قم: كتابخانه آية‌الله مرعشى نجفی.
17- شريف رضى، محمد بن حسين (1414ق). نهج البلاغة، تحقیق: صبحی صالح. قم: دارالهجرة.
18- شوکانی، محمد بن علی (1414ق). فتح القدیر. دمشق ـ بيروت: دار ابن‌كثير؛ دارالكلم الطيب.
19- صالح، صبحی (1372ش). مباحث فی علوم القرآن. قم: الشریف الرضى.
20- صنعانی، عبدالرزاق بن همام (بی‌تا). المصنف. بیروت: المجلس العلمي.
21- طبرسی، فضل بن حسن (1377ش). جوامع الجامع. تهران: دانشگاه تهران؛ قم: مديریت حوزه علميه قم.
22- طبرسی، فضل بن حسن (1372ش). مجمع البيان فى تفسير القرآن. تهران: ناصرخسرو.
23- طبری، محمد بن جریر (1387ق). تاریخ الأمم و الملوک. بیروت: دارالتراث.
24- طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البيان فى تفسير القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
25- فقهی زاده، عبدالهادی (1378ش). «نگاهی دیگر به واقعه انقطاع وحی». مجله مقالات و بررسیها، شماره 65، صص21-38.
26- معرفت، محمدهادی (1388ش). تاریخ قرآن. تهران: سمت.
27- نکونام، جعفر (1381ش). «پژوهشی درباره فترت وحی». مجله صحیفه مبین، شماره 27و28، صص90-102.
28- واحدی نیشابوری، علی بن احمد (1388ق). اسباب النزول. قاهره: مؤسسة الحلبي و شركاه.
