بافتارِ زمان درگفتمان¬های حکمی-فلسفی معماری و شهرسازی دوران معاصر مبتنی بر نظریۀ تولید فضا
الموضوعات :
1 - استادیار گروه شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران مرکز تحقیقات گردشگری، معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
الکلمات المفتاحية: ایران معاصر , بافتار زمان, تولید فضا , گفتمان حکمی-فلسفی, معماری و شهرسازی ,
ملخص المقالة :
زمان و فضا در هر گفتمان حکمی-فلسفی به عنوان موضوع محوری، همواره مورد چالش بوده است. هر نظام فلسفی در هر دوره، مبتنی بر نیروهای مسلط گفتمانی، دیدگاه های متفاوتی را برای زمان و فضا ارائه داده اند. خوانش مولفه های اندیشه ای پیرامون این دو، چشم انداز روشن تری را از آیندۀ زیستگاه های انسان، نشان می دهد. خوانش مولفه های فضا و زمان در گفتمان-های معماری و شهرسازی در هر دورۀ تاریخی؛ در عینی ترین سطح در انواع عناصر عینی، شامل نشانه ها، نمادها، عناصر کالبدی-غیرکالبدی، ملموس-غیرملموس و در سطوح پنهان در اشکال الگوها و طرح واره های ذهنی موثر در تجلی مکان؛ نقش مهمی در تجسد، تجسم و معناداری محیط زیست انسان دارد. این پژوهش، در راستای شناسایی بافتار زمانی در تولید فضا، با تأکید بر مولفه های شکل دهندۀ ساختار تفکر در گفتمان های فلسفی-حکمی و عقلانیت حاکم بر دوران معاصر معماری و شهرسازی ایران می باشد؛ که به واسطۀ جریانات اجتماعی-سیاسی-اقتصادی در زندگی روزمرۀ مردم ایران تجلی یافته است. در این راستا با محدودکردن عوامل دخیل؛ به دو عامل متفکران و جریانات برنامه ریزی در سطح جهانی؛ به شناسایی نشانه های بافتار زمان در ساخت فضا پرداخته می شود. روش این پژوهش کیفی و از نوع پژوهش های تفسیرگرایی است و با تاکید بر تحلیل های استقرایی با محوریت اندیشه ها و آثار متفکران معاصر از یکسو و تحلیل جریانات و جنبش های اجتماعی از سویی دیگر می باشد. نتایج، حاکی از آن است که بنیان های زمان در تولید فضا در ایران معاصر، ناشی از دو حوزۀ روان شناسی و جامعه شناسی و هنوز در آغاز اندیشه ورزی برای تبدیل به یک عنصر و متغییر کلیدی در شکل دهی به نظریات مسلط بر تولید فضا می باشد.
اردلان ، نادر.، و بختیار، ژاله. (1391). حس وحدت: نقش سنت در معماری ایرانی. (ترجمه: جلیلی). تهران: موسسه علم معمار رویال.
اصیل، حجت الله. (1393 ). آرمانشهر در اندیشه ایرانی. تهران : نشر نی .
اعنمادی¬نیا، مجتبی. (2014). نگاهش به مفهوم زمان از منظر سنت آگوستین. انتشار یافته در سایت فلسفه نو. http://new-philosophy.ir/?p=601دسترسی درتاریخ 56.1.2024
آکوچکیان ، احمد. (1388). از آرمانشهر تا شهر توسعه(جزوه) . اصفهان : دانشگاه هنر اصفهان، معاونت پژوهشی.
اهری، زهرا. (1385). مکتب اصفهان در شهرسازی: دستور زبان طراحی شالودۀ شهری . تهران : فرهنگستان هنر .
اولئاریوس، آدام. (1385). سفرنامه آدام الئاریوس: ایران عصر صفوی از نگاه یک آلمانی. (ترجمه: بهپور). تهران: انتشارات ابتکار نو.
برن، لوسیلا.( 1375). اسطورههاى یونانى، ترجمه عباس مخبر، نشر مرکز، ص15 و 16.
بلخاری قهی، حسن. (1388). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی . تهران : سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری سوره مهر
بنانی، امین.، دران، دارلی.، دوبروین، و سيوري. (1390). صفویان. (ترجمه: آژند). تهران: مولی.
بورکهارت، تیتوس. (1388). هنر مقدس: اصول و روش ها.(ترجمه: ستاری). تهران: سروش.
پایکین، ریچارد و استرول، آوروم.(1389). کلیات فلسفه. (ترجمه: کریم مجتبوى). تهران: حکمت، ص 335ـ336
تاجبخش ، کیان. (1386). آرمان شهر: فضا، هویت و قدرت در اندیشۀ اجتماعی معاصر. (.(ترجمه: خاکباز). تهران: نشر نی.
تاورنیه ، ژان باتیست. (1363). سفرنامه تاورنیه.(ترجمه:ارباب شیرانی). تهران: نیلوفر.
جهانبگلو، رامین و نصر، سید حسین . (1385). در جست و جوی امر قدسی: گفت و گوی رامین جهانبگلو با سید حسین نصر.(ترجمع: شهرآیینی). تهران: نشر نی.
حبیبی، محسن. (1386). از شار تا شهر : تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن نفکر و تاثر . تهران : انتشارات دانشگاه تهران .
داماد، میرمحمدباقر. (1367). القبسات.(ترجمه: محقق و دیگران). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
روویون، فردریک. (1385). آرمانشهر در تاریخ اندیشۀ غرب.(ترجمه: باقری). تهران: نشر نی.
ژوناس، اولیویه. (1394). رویای شهر: سفر به دنیای شهرهای رویایی: شهر اوهام و...). (ترجمه: قلعه نویی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سلطان زاده، حسین. (1400). معماري ايران در دوره اسلامي. رشت: انتشارات طاعتی.
سیوری، راجر. (1372). ایران عصر صفوی. (ترجمه: عزیزی). تهران: نشر مرکز.
شایگان ، داریوش. (1380). افسون زدگی جدید : هویت چهل تیکه و تفکر سیار. (ترجمه: ولیانی). تهران: فرزان روز.
شیخ الاسلامی، علی. (1383). خیال و مثال و جمال در عرفان اسلامی . تهران : فرهنگستان هنر .
طاهریان، مهدی. (1389). کانت، آغازگر مابعدالطبیعه زمان. حکمت و فلسفه، 6(1 (پیاپی 21))، 71-80. SID. https://sid.ir/paper/123536/fa
غفاری، ابوالحسن.(1381). زمان و مکان در آرای کانت و هگل. معرفت، شماره 61.
فکوهی ، ناصر. (1383). انسان شناسی شهری. تهران: نشر نی.
فلامکی ، محمدمنصور. (1393). ریشه ها و گرایش های نظری در معماری. تهران : فضا (وابسته به موسسه علمی و فرهنگی فضا).
کاپلستون، فردریک.(1368). تاریخ فلسفه یونان و روم. (ترجمه: سید جلال الدین مجتبوى). انتشارات علمى و فرهنگى و انتشارات سروش، ص 61 تا 65
گیدیون، یگفروید. (1395). فضا زمان معماری (چاپ 15). (ترجمه : منوچهر مزینی). تهران: انتشارات: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
مپرتس، تئودور.(1375). متفکران یونانى. (ترجمه: محمد حسن لطفى).تهران:، انتشارات خوارزمى، ج1، ص105 و 106.
محمدی، حمید. (1397). اندیشه های شهرسازی در آثار متفکران ایرانی و مسلمانان (از آرمان تا واقعیت) . یزد : انتشارات یزد.
معماریان، غلامحسین. (1384). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: نشر سروش دانش با همکاری نشر معمار .
معین ، محمد. (1363). فرهنگ معین . تهران: زرین .
نجفی افرا، مهدی. (1394). زمان در پدیدارشناسی وجودی هایدگر و آنتولوژی صدرائی. پژوهش های هستی شناختی، 4(7)، 41-57. SID. https://sid.ir/paper/499754/fa
نصر ، سیدحسین. و لیمن، الیور. (1393). تاریخ فلسفه اسلامی. (ترجمه: جمعی از مترجمان). تهران: نشر کیمیای حضور.
نقره کار، عبدالحمید. (1400). حکمت اسلامی درخلق آثار هنری معماری وشهر سازی(چاپ دوم). تهران : سروش.
نقی زاده، محمد. (1385). معماری و شهرسازی اسلامی. تهران : انتشارات راهیان.
هانری،کربن. (1388). تاریخ فلسفه اسلامی. (ترجمه: طباطبایی). تهران: کویر.
هایدگر، مارتین.(1389). هستی و زمان، (ترجمه: عبدالکریم رشیدیان)، تهران: نشر نی.
وحید دستجردی،امیرحسین، بینای مطلق ، سعید، و شاقول ، یوسف. (1398). سمبولیسم از منظر سنت گرایی. جاویدان خرد بهار و تابستان. 35. 207-232
Barbara Piozzini. "The Space and the Time as a Nosological Query." PhilosophyInternational Journal 4.1 (2021)
Birgan، Gokmenoglu. (2022). Temporality in the social sciences: New directions for a political sociology of time. British Journal of Sociology, 73(3):643-653. doi: 10.1111/1468-4446.12938
Carneiro, M., Nascimento, S., Rocha, T. C., & Cunha, J. (2021). Temporality, lived time and psychopathology of everyday life. European Psychiatry, 64(S1), S769–S769. https://doi.org/10.1192/j.eurpsy.2021.2035
Conitzer ,Vincent. (2020). The Personalized A-Theory of Time and Perspective. arXiv: History and Philosophy of Physics,
Deng, N.(2018). Time, metaphysics of. In The Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. Retrieved 1 Jan. 2024, from https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/time-metaphysics-of/v-3. doi:10.4324/9780415249126-N123-3
Dyke, H.(1998). The A-theory and the B-theory. In Time, metaphysics of. In The Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. Retrieved 1 Jan. 2024, from https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/time-metaphysics-of/v-1/sections/the-a-theory-and-the-b-theory. doi:10.4324/9780415249126-N123-1
Dyke, H.(2011). Time, metaphysics of. In The Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. Retrieved 1 Jan. 2024, from https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/time-metaphysics-of/v-2. doi:10.4324/9780415249126-N123-2
Emery, Nina, Ned Markosian, and Meghan Sullivan, "Time", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL =
Gazizov, Rail Robertovich (2021). Information space and time and its social dominants. Kant 38 (1):94-98.
Grandjean , Vincent. (2021). Symmetric and asymmetric theories of time. Synthese, doi: 10.1007/S11229-021-03427-7
Hawking, S., Penrose, R. (1996). The nature of space and time. United Kingdom: Princeton University Press.
Henry, William, Pollock. (2020). Subjects, Experiences, and the Passage of Time: A neo-Parfittian account.
Jack, Shardlow., Ruth, Lee., Ruth, Lee., Christoph, Hoerl., Teresa, McCormack., Patrick, Burns., Alison, Fernandes. (2021). Exploring people’s beliefs about the experience of time. Synthese, doi: 10.1007/S11229-020-02749-2
Janiak, Andrew, "Kant’s Views on Space and Time", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL =
Le Poidevin, Robin (2008). The experience and perception of time. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
Malpas, J. (2015). Timing Space-Spacing Time. In: Grant, S., McNeilly, J., Veerapen, M. (eds) Performance and Temporalisation. Performance Philosophy. Palgrave Macmillan, London. https://doi.org/10.1057/9781137410276_2
Mellor, D. H. (1981). Real time. United Kingdom: Cambridge University Press.
Parkes, D. N., & Thrift, N. (1975). Timing Space and Spacing Time. Environment and Planning A: Economy and Space, 7(6), 651-670. https://doi.org/10.1068/a070651Simchi, Hamidreza. (2019). The Concept of Time: A Grand Unified Reaction Platform. arXiv: General Physics,
Sullivan, D., Stewart, S. A., & Diefendorf, J. (2015). Simmel's time-space theory: Implications for experience of modernization and place. Journal of Environmental Psychology, 41, 45-57.
Tallant , Jonathan. (2015). The New A-theory of Time. Inquiry: Critical Thinking Across the Disciplines, doi: 10.1080/0020174X.2015.1069067
W., Zimmerman ,Dean,. (2005). The A‐Theory of Time, The B‐Theory of Time, and ‘Taking Tense Seriously’. Dialectica, doi: 10.1111/J.1746-8361.2005.01041.X
W., Zimmerman ,Dean,. (2007). The Privileged Present: Defending an 'A-Theory' of Time
