بررسی و تحلیل «بافت زبانی» و «ساخت جمله» در غزلیات مولوی با رویکرد به آراء پالمر

الموضوعات : جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

زهرا ضیافتی باقرزاده ¹ , حمیدرضا سلیمانیان ² , رضا اشرف زاده ³ , محمد فقیری ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فردوس، دانشگاه آزاد اسلامی، فردوس، ایران.
2 - گروه آموزشی زبان وادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فردوس، فردوس، ایران
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
4 - گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، پردیس شهید مفتح شهر ری، دانشگاه فرهنگیان

تاريخ الإرسال : 02 الخميس , شوال, 1445 تاريخ التأكيد : 20 الجمعة , محرم, 1446 تاريخ الإصدار : 21 الثلاثاء , رجب, 1446

الکلمات المفتاحية: غزلیات مولوی, معناشناسی, جمله, واژه, بافت زبانی,

ملخص المقالة :

معناشناسی در جستجوی کشف و پیدایی معناهایی است که در سخن گوینده وجود دارد. برای رسیدن به این معنا و مفهوم، لایه¬های گوناگونی مورد نظر قرار می¬گیرد که در این بین، واژه، جمله و بافت زبانی از اهمیت بالایی برخوردار است. مولوی در غزلیات شمس، معانی بسیاری را در سروده¬های خود انعکاس داده است. با بهره¬گیری از ظرفیت¬های معناشناسی می¬توان این معناها را استخراج کرد و اصلی¬ترین شگردهای مولوی در تشریح معنا را مورد بررسی قرار داد. این پژوهش با استناد به منابع کنابخانه¬ای و روش توصیفی- تحلیلی نوشته شده است. برای ارائۀ تحلیل¬های دقیق¬تر از غزلیات مولوی، از نظریۀ معناشناسی با تأکید بر آراء پالمر استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می¬دهد که معنا در غزلیات شمس در حوزۀ جمله، مؤلفه¬های «قواعد ترکیب¬پذیری معنایی؛ منطق گزاره¬ای؛ واقعیت تحلیلی و ترکیبی» در غزلیات شاعر برجسته بوده است. همچنین مشخص شد که واقعیت از نگاه مولوی، از نوع ترکیبی بوده و این امر با توجه به رویکردهای او در غزلیات مبنی بر ستایش افراطی معشوق، بدیهی به نظر می¬رسد. از دید بافت زبانی، مقولۀ همنشینی و باهم¬آیی واژه¬ها در غزلیات بررسی از مؤلفه¬های دیگر برجسته¬تر بوده است.

المصادر:

1. احمدی، بابک، (1388)، از نشانه¬های تصویری تا متن (به سوی نشانه¬شناسی ارتباط دیداری)، چاپ دهم، تهران: مرکز.
2. اختیار، منصور، (1348)، معنی¬شناسی: گنجینۀ زبان¬آموزی و زبان¬شناسی، تهران: دانشگاه تهران.
3. باطنی، محمدرضا، (1371)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران: امیرکبیر.
4. پالمر، فرانک، (1385)، نگاهی تازه به معنی¬شناسی، ترجمۀ کوروش صفوی، چاپ چهارم، تهران: مرکز.
5. دیرک، گیررتس، (1393)، نظریه¬های معنی¬شناسی واژگانی، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: مهارت (دانشگاه علامه طباطبایی).
6. رحیمی، سیما، (1399)، معنای تمثیلی در مثنوی مولوی: معناشناسی شناختی تمثیل¬های مثنوی بر اساس نظریۀ ذهن، تهران: بید.
7. صفوی، کوروش، (1379)، درآمدی بر معناشناسی، تهران: سورۀ مهر.
8. فتوحی، محمود، (1391)، سبک¬شناسی نظریه¬ها، رویکردها؛ روش¬ها، تهران: سخن.
9. فضیلت، محمود، (1385)، معناشناسی و معنا در زبان و ادبیات، کرمانشاه: انتشارات طاق بستان.
10. مولوی، جلال¬الدین محمد، (1363)، کلیات شمس (دیوان کبیر)، با تصحیحات و حواشی بدیع الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
ب) مقالات
11. آل¬بویه لنگرودی، عبدالعلی و نظری، علیرضا، (1391)، «هم¬آیی واژگان و نقش آن در انسجام خطبه¬های نهج-البلاغه»، مجلۀ ادبیات دینی، سال 1، شمارۀ 3، صص 46-25.
12. رسولی، پگاه و اوجاق علیزاده، شهین و امامی، فاطمه، (1401)، «تحلیل نشانه- معناشناختی حکایت طوطی و بازرگان از مثنوی معنوی مولانا»، فصل¬نامۀ تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، دورۀ 14، شمارۀ 53، صص 313-294.
13. روانبخش، مهناز و اوجاق علیزاده، شهین و امامی، فاطمه، (1402)، «واکاوی نشانه معناشناسی مثنوی معنوی در حکایت مرد بغدادی»، ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی، سال 19، شمارۀ 73، صص 131-109.
14. محمدی، یدالله و گرجی، مصطفی و پارسا، احمد، (1394)، «نشانه¬شناسی غزلی از مولانا»، مجلۀ مطالعات عرفانی، شمارۀ 21، صص 180-147.