میزان زایایی ضمایر زبان فارسی در ساخت واژگان مشتق مرکب

الموضوعات :

معصومه پزشکیان نژاد ¹ , عباسعلی وفایی ² , محمدعلی گذشتی ³ , ملک محمد فرخزاد ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
4 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه ، ایران.

تاريخ الإرسال : 14 الثلاثاء , شوال, 1445 تاريخ التأكيد : 22 الخميس , ذو القعدة, 1445 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: ضمیر, ترکیب, زایایی, ساخت واژگان, مشتق مرکب, زبان فارسی,

ملخص المقالة :

هر کدام از مقوله های هفتگانه زبان فارسی، این ظرفیّت و توانایی را دارند که در ترکیب با اجزای دیگر، واژگان ترکیبی جدیدی بسازند. در این رهگذر،‌ ضمیر،‌ جزو مقوله¬هایی از زبان فارسی است که سهم چندانی در مطالعات زبانشناسی و دستوری نداشته است. به خصوص بررسی ساختمان ضمایر زبان فارسی و میزان زایایی و گسترش آنها در زبان فارسی، تاکنون مورد پژوهش و مطالعات تحقیقاتی قرار نگرفته است. واژه-سازی از راه ترکیب معمول¬ترین و اصلی¬ترین راه در زایایی و گسترش واژگان در زبان فارسی است. تمام مقوله¬های هفت¬گانه¬ی زبان فارسی، ظرفیت¬ ترکیب¬سازی را دارند. درباره¬ی ساختمان واژگان ترکیبی مقوله-های فعل، اسم، صفت، قید، حرف و شبه جمله پژوهش¬های فراوانی صورت گرفته است اما ضمیر تنها مقوله¬ای است که به آن هیچ اشاره¬ای نشده است. در این مقاله سعی برآن است که ظرفیت ترکیب¬¬پذیری همه¬ی ضمایر زبان فارسی و میزان زایایی آنها از دیرباز تاکنون، در حیطه¬ی اسم مشتق مرکب، صفت مشتق مرکب، قید مشتق مرکب و حرف مشتق مرکب مورد بررسی قرار بگیرد. با ذکر شاهد مثال¬هایی از نظم و نثر فارسی.

المصادر:

1- احمدی گیوی، حسن و انوری، حسن ( 1380 )، دستور زبان فارسی 1، تهران، موسسه¬ی فرهنگی فاطمی، چاپ بیست و چهارم.
2- احمدی گیوی، حسن و انوری، حسن ( 1375 )، دستور زبان فارسی 2، تهران، موسسه¬ی فرهنگی فاطمی، چاپ سیزدهم.
3- افراشی، آزیتا ( 1392 )، ساخت زبان فارسی، تهران، سمت، چاپ هفتم.
4- انوری، حسن ( 1382 )، فرهنگ فشرده¬ی سخن، تهران، سخن، چاپ اول.
5- دهخدا، علی¬اکبر ( 1377 )، لغت نامه¬ی دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره¬ی جدید.
6- فرشیدورد، خسرو ( 1386 )، فرهنگ پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی، تهران، زوار، چاپ اول.
7- کلباسی، ایران ( 1380 )، ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز، تهران، سمت، چاپ دوم.
8- مشکوه¬الدینی، مهدی ( 1391 )، دستور زبان فارسی واژگان و پیوندهای ساختی، تهران، سمت، چاپ ششم.
9- وفایی، عباسعلی ( 1390 )، دستور کاربردی متن ادبی، تهران، سخن، چاپ اول.
10- وفایی، عباسعلی ( 1388 )، ظرفیت ترکیبی ضمایر اشاره و نقش آنها در زبان فارسی، فصلنامه¬ی پژوهش¬های ادبی، سال ششم، شماره¬ی بیست و پنجم، پاییز.