بررسی نگاره‌های گذر سیاوش از آتش بر اساس نظریۀ بیش‌متنی ژرار ژنت

الموضوعات :

فاطمه ماه وان ¹ (دانشگاه فردوسی مشهد)

تاريخ الإرسال : 04 الإثنين , شوال, 1439 تاريخ التأكيد : 07 الإثنين , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 22 السبت , محرم, 1441

الکلمات المفتاحية: شاهنامه, نگارگری, سیاوش, بیش‌متنیّت, ژنت,

ملخص المقالة :

طبق نظریۀ بیش متنیّت ژنت، شاهنامه یک پیش متن است و نگاره های شاهنامه که بر مبنای آن تولید شده و برای روایت متنیِ شاهنامه یک روایت تصویری خلق کرده است، بیش متن به شمار می آید. حال پرسش این است که بیش متن نگاره ها در چه مواردی مطابق با پیش متن شاهنامه بوده و در چه مواردی دچار تراگونی و تغییر شده است؟ برای پاسخ به این پرسش به خوانش تطبیقی و بینانشانه ای متن و تصویر می پردازیم. به این منظور روایت گذر سیاوش از آتش را که یکی از پربسامدترین مجالس در سنّت نگارگری ایرانی است، انتخاب می کنیم. به این ترتیب، پژوهش پیشِ رو به نقش روابط بینامتنی در تولید اثر توجه دارد و بر آن است تا با روی کرد بینامتنی چگونگی گشتار (انتقال) روایت متنی به روایت تصویری را بررسی و تبیین کند. پرسش های تحقیق به این شرح است: از نظرگاه روابط بینامتنی، نگارۀ گذر سیاوش از آتش چه میزان ارجاع های صریح به متن دارد؟ با توجّه به روابط بینامتنی، روایت تصویری تا چه حد دچار تغییر شده و تا چه حد یک سان و بدون تغییر باقی مانده است؟ روش پژوهش به این شرح است که نخست با بیان روایت متنی به تأویل و نمادشناسی عناصر اصلی می پردازیم و سپس با روی کرد تطبیقی روایت تصویری نگارگران را بررسی می کنیم. پس از آن نگاره ها را با روی کرد بیش متنیّت ژنت از دو منظر گشتار همان گونی و تراگونی تحلیل می کنیم. هدف تحقیق ارائۀ نمونه ای عملی برای تبیین کارکرد نظریۀ بیش متنیّت در پیکرۀ مطالعاتی هنر ایرانی است.

المصادر:

- آبادانی، فرهاد. (بی­تا). چهارشنبه­سوری و جشن نزول فروهرها، شیراز: دانش­گاه پهلوی شیراز.

- انجوی شیرازی، ابوالقاسم. (۱۳۵۴). مردم و شاهنامه، تهران: سازمان رادیو تلویزیون ملّی ایران.

- آدامووا، ادل و گیوزالیان، لئون. (۱۳۸۶). نگاره‌های شاهنامه، ترجمۀ زهره فیضی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و فرهنگستان هنر.

- آیت‌اللّهی، حبیب­الله. (۱۳۷۷). «رنگ در قرآن»، فصل­نامه دانشور، سال ششم، شمارۀ ۲۱، صص ۱- ۲۴.

- آیت اللّهی، حبیب‌اللّه، (1377)، «رنگ در قرآن مجید»، فصل‌نامه‌ دانشور، سال ششم، شمارۀ 21، صص 1-24.

- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (۱۳۷۷). اسطوره، بیان نمادین، تهران: سروش.

- امیه، پیر. (۱۳۴۹). تاریخ عیلام، ترجمۀ شیرین بیانی، تهران: دانش­گاه تهران.

- بهار، مهرداد. (۱۳۷۵). پژوهشی در اساطیر ایران، پارۀ نخست و دوم، تهران: آگه.

- حسن‌لی، کاووس و احمدیان، لیلا. (۱۳۸۶). «کارکرد رنگ سیاه و سپید در شاهنامه»، ادب‌پژوهی، سال اوّل، شماره‌ۀ دوم، تابستان، صص ۱۴۳- ۱۶۵.

- حصوری، علی. (۱۳۸۷). سیاوشان، تهران: چشمه.

- دورکیم، امیل. (۱۳۸۳). صور بنیانی حیات دینی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران، مرکز.

- شریفی، لیلا و ادهم ضرغام. (۱۳۹۰). «سیر تحوّل تصویر اسب از دورۀ ماد تا دورۀ هخامنشی»، نگره، دورۀ ۸، شمارۀ ۲۸، صص ۴۱- ۵۷.

- فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۸۹). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق و هم­کاران، ‌تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.

- کوپر، جی، سی. (۱۳۷۹). فرهنگ نمادهای سنّتی، ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.

- گری، بازل. (۱۳۶۹). نقّاشی ایران، ترجمۀ عرب­علی شروه، تهران: عصر جدید.

- ماحوزی، مهدی. (۱۳۷۷): «اسب در ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۴۶ - شمارۀ پیاپی ۹۹۶، صص ۲۰۹- ۲۳۵.

- ماه­وان، فاطمه. (۱۳۹۵). متن­پژوهی شاهنامه با استفاده از نگاره­ها، رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، استاد راه­نما دکتر محمّدجعفر یاحقی، استادان مشاور: پرفسور چارلز ملویل و دکتر گابریل وندنبرگ، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، دانش­کـدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانش­گاه فردوسی مشهد.

- ماه­وان، فاطمه. (۱۳۹۵). شاهنامه­نگاری؛ گذر از متن به تصویر، تهران: ­معین.

- مشکور، محمّدجواد. (۱۳۵۷). فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‌های سامی و ایرانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

- موحّد، صمد. (۱۳۶۷). «آتش»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج1، مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی، تهران، صص ۹۱- ۹۳.

- نامورمطلق، بهمن. (۱۳۸۶). «ترامتنیّت، مطالعۀ روابط یک متن بـا دیـگر متن­ها» پژوهش­نامه علوم انسانی، شمارۀ ۵۶، صص ۸۳- ۹۸.

- نامورمطلق، بهمن. (۱۳۸۷). «درآمدی بر گسترش بیش­متنی شاهنامه»، اسطوره­متن هویّت ساز، به کوشش بهمن نامورمطلق، تهران: علمی و فرهنگی، صص ۵۳- ۷۸.

- نامورمطلق، بهمن. (۱۳۹۰). درآمدی بر بینامتیّت، تهران: سخن.

- واعظ کاشفی. (۱۳۵۰). فتوت­نامۀ سلطانی، به اهتمام محمّدجعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

- هال، جیمز (۱۳۸۰). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در شرق و غرب، ترجمۀ‌ رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.

- هینلز، جان راسل. (۱۳۷۹). شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: آویشن و چشمه.

- یاحقی، محمّدجعفر. (۱۳۸۶). فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها، تهران: فرهنگ معاصر.

- Genette, Garard (1997): Palimpsests: Literature in the Second degree, Channa Newman and Claude Doubinsky (Trans), University of Nebraska Press, Lincoln NE and London. 

منبع تصویری:

http://shahnama.caret.cam.ac.uk