خویش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری و ناخویش‌‌‌کاریِ شاهانِ شاهنامه
الموضوعات :فاطمه قایینی کریم آبادی 1 , حسن بساک 2
1 - گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی- دانشگاه آزاد اسلامی - واحد مشهد
2 - دانش‌یارِ گروهِ آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران (نویسندۀ مسؤول)
الکلمات المفتاحية: فردوسی, جمشید, کلید واژه ها: شاهنامه, اندیشۀ سیاسی, آسیب‌شناسی قدرت, خویش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری,
ملخص المقالة :
چکیده شاهنامۀ فردوسی، یکی از آثار بزرگ ادب پارسی است که با اجتماع، حکومت و سیاست زمان خود ارتباطی تنگاتنگ دارد. نوع حکومت در شاهنامه پادشاهی و بنیاد و اصول آن بر گرفته از اندیشۀ ایران شهری است. پایه و اساس حاکمیّت درشاهنامه، پادشاه است و تزلزل او، ویرانی کل حکومت و قلمرو آن محسوب می شود. ایران شهر آرمانی فردوسی نیز نمود حکومتی با پادشاهی دادگر، خردمند و فره مند است. فردوسی در شاهنامه علاوه بر داشتن نگاه جهانی و آرمانی، با نگاهی آسیب شناسانه، آفت های قدرت و ناخویش کاری شاهان را همانند فروگذاشتن خردورزی، دادگـری و شکیبایی که در نهایت بـه خروج از قانون اشه می انجامد، تبیین کرده است. نویسندگان در این مقاله که به شیوۀتوصیفی و تحلیل محتوا و با بهره گیری ازمتن شاهنامۀ فردوسی به انجام رسیده است، علاوه بر خویش کاری شاهان و حکومت در شاهنامه، با نگاه آسیب شناسی قدرت، به نقد و تحلیل داستان جمشید- به عنوان نخستین الگوی یک پادشاه خویش‌کار و ناخویش کار- پرداخته اند و به نتایجی چند دست یافته اند، از جمله این که هستۀ اصلی خویش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری را فره مندی تشکیل می دهد و شاه فره مند شاهی خردمند و دادگراست. خویش کاری شاهان باید برگرفته از پادشاه و نظام آفرینش باشد و نـاخویش کـاری شاه نـه تـنها موجب آسیب رساندن به اساس شاهی و حاکمیت و ملت؛ بل که نوعی بی احترامی به آفرینش و در نهایت موجب آشفتگی و ویرانی کشور می گردد.
فهرست منابع
- قرآن کریم
- ابنبلخی. (1313). فارسنامه، تصحیح جلالالدین طهرانی، تهران.
- بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگاه.
- بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد. (1386). آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
- پرهام، باقر. (1373). با نگاه فردوسی: مبانی تقد خرد سیاسی در ایران، تهران: نشر مرکز.
- جوانشیر، ف.م. (1360). حماسۀ داد (بحثی در محتوای سیاسی شاهنامه فردوسی)، تهران: انتشارات حزب توده.
- حمیدیان، سعید. (1372). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.
- دوستخواه، جلیل. (1384). ترجمۀ اوستا، تهران: مروارید.
- رجایی، فرهنگ. (1376). تحول اندیشۀ سیاسی در شرق ایران باستان، تهران: نشر قومس.
- رحیمی، مصطفی. (1369). تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: نیلوفر.
- رستگار فسایی، منصور. (1381). فردوسی و هویتشناسی ایرانی، تهران: طرح نو.
- رستم وندی، تقی. الف: (1388). اندیشۀ ایرانشهری درعصر اسلامی، تهران: امیرکبیر.
- رستم وندی، تقی . ب: (1388). «آز و داد: آسیب شناسی سیاسی شهریاری در شاهنامۀ فردوسی»، دوفصلنامۀتخصصی پژوهش سیاست نظری، دورۀ جدید، شمارۀ 5.
- رضاییراد، محمد. (1379). مبانی اندیشهی سیاسی در خرد مزدایی، تهران: طرحنو.
- روایت پهلوی. (1367). ترجمۀمهشید میرفخرایی، تهران: موسسۀمطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ریاحی، محمدامین. (1375). فردوسی، تهران: طرح نو.
- زادسپرم. (1366). گزیدههای زادسپرم، ترجمۀمحمدتقی راشد محصل، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- زنر، آر. سی. (1375). طلوع و غروب زرتشتیگری، ترجمۀتیمور قادری، تهران: فکر روز.
- سینایی، وحید و محمد خطیبی قوژدی. (1393). «مفاهیم، کارگزاران و سامان سیاسی در شاهنامۀ فردوسی»، پژوهشنامۀ علومسیاسی، سال نهم، شمارۀدوم.
- طالع، هوشنگ. (1379). «اسطورۀ جمشید، ضحاک و کاوه نمادی از مردم سالاری و استبداد»، گزارش، شمارۀ 113.
- طباطبایی، سیدجواد. (1368). درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- طبری، محمد بن جریر. (1325). تاریخ طبری یا تاریخ الرّسل والملوک، جلد اول، ترجمۀابوالقاسم پاینده، تهران، بنیاد فرهنگ.
- غزالی، امام ابوحامد محمد. (1367). نصیحه الملوک، به تصحیح جلالالدین همایی، تهران: هما.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1386)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- قائمی، فرزاد. (1388). «شاهان خیرهسرِ شاهنامه نموداری از مشروط بودن نیروی فرّه در فرهنگ اساطیری ایران باستان»، پاژ، شمارۀ 7.
- کریستنسن، آرتور. (1385). نخستین انسان و نخستین شهریار، ترجمۀاحمد تفضلی و ژاله آموزگار، تهران: چشمه.
- کریستنسن، آرتور. (2535). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمۀ احمد طباطبایی، تبریز: موسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
- ماتیکان یوشت فریان. (1365). ترجمۀ محمود جعفری، تهران: فروهر.
- مجتبایی، فتحالله. (1353). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.
- مجمل التواریخ. (1318). تصحیح ملکالشعرا بهار، تهران: کلاله خاور.
- مدرسی، فاطمه. (1382). «کیخسرو فرّهمند به روایت فردوسی و سهروردی»، فلسفه و کلام (شناخت)، شمارۀ 37.
- مسکوب، شاهرخ. (1350)، سوگ سیاوش (در مرگ و رستاخیز)، تهران: خوارزمی.
- مسکوب، شاهرخ. (1382). «جهانداری و پادشاهی در شاهنامه»، ایراننامه، شمارۀ 83 .
- معین، محمد. (1363). مزدیسنا و ادب فارسی، تهران: دانشگاه تهران.
- مونتسکیو. (بی تا). روح القوانین، ترجمۀ علی اکبر مهتدی.
- مینوی خرد. (1364). ترجمۀ احمد تفضلی، تهران: توس.
- وکیلی، سیامک. (1384). معمای شاهنامه، تهران: مرکز بینالمللی گفتوگوی تمدنها.
- یاحقی، محمدجعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات صدا و سیما (سروش).
