نظام مالیاتی و سیاست‌های وام‌دهی در شاهنامه فردوسی

الموضوعات :

سمیه ارشادی ¹ (دکتری زبان و ادبیات فارسی، پژوهش‌گر شاهنامه)

تاريخ الإرسال : 16 الأحد , ربيع الثاني, 1443 تاريخ التأكيد : 16 الأحد , رمضان, 1443 تاريخ الإصدار : 24 السبت , ذو الحجة, 1443

الکلمات المفتاحية: شاهنامۀ فردوسی, مالیات, اصلاحات مالیاتی, تخلفات مالیاتی, بخشودگی مالیاتی, وام‌دهی,

ملخص المقالة :

مالیات ها در شاهنامه به عنوان مهم ترین منابع درآمدی از شاخصه های اساسی در تأمین بودجه های نظامی، مخارج سپاهیان و سایر هزینه های دولت به شمار می آیند و ضامن حفظ و بقای ساختار امنیتی، سیاسی و اقتصادی کشورند. بهترین مشوق های مالیاتی در شاهنامه، تمرکز بر دریافت های اصولی و عادلانه مالیات ها از مردم است؛ از این روی، بخش مهمی از قوانین و سیاست های پیش گیرانه شاهان به ساختارهای مالیاتی و هم‌چنین تلاش آنان در جهت حذف یا کاهش موانع و چالش های فراروی اخذ مالیات (به ویژه بی عدالتی در دریافت‌های مالیاتی) مربوط می شود؛ با این وصف، چارچوب های نظام مالیاتی شاهنامه، در کنار سیاست های وام دهی که موجب ثبات اقتصادی، گردش مالی و پولی و توزیع عادلانه درآمدها می گردند اهمیتی دوچندان می یابند.در پژوهش حاضر، افزون بر نگاهی به سیاست گذاری های مالیاتی و نمودهای وام دهی در شاهنامه به بررسی جنبه های حقوقی، قانونی و جزایی ناشی از رسم دریافت مالیات پرداخته شده تا اهمیت هرچه بیش تر گزارش شاهنامه در زمینه اقتصاد و قوانین مالیاتی در دورۀ ساسانی و پیش از آن به اثبات رسد. نتایج پژوهش بیان‌گر آن است که جدای از معافیت ها و بخشودگی های مالیاتی (اسکندر، اردشیر، بهرام گور و پیروز یزدگرد)، گماردن بازرسان قضایی برای آگاهی از شرایط مناطق گرفتار فقر و بخشودگی خراج ایشان (اردشیر)، و اعطای وام (بهرام گور) که همگی پیش از قباد انجام می شوند، اصلاحات بنیادین مالیاتی و اقتصادی انوشیروان، پیرو اندیشه های پدر، افزون بر تلاش در جهت سازمان دهی مالیاتی از طریق مساحت کردن زمین ها، تعیین ترتیب زمانی معین در پرداخت ها، شاخص گذاری دقیق نرخ‌های مالیاتی، معافیت های مالیاتی، قسط بندی، فرصت دهی برای وصول مالیات های عقب‌افتاده، گماردن مأموران مخفی و اطلاعاتی، نظارت شخصی، ایجاد دفاتر دولتی و تدوین نسخه های دقیق و قانونی و نیز تعیین مجازات های بسیار شدید، گامی در جهت تحقق عدالت مالیاتی و شفافیت دقیق آن برای دولت محسوب می گردد که در نهایت، هم به سود مردم و هم شاه و کشور تمام می شود.

المصادر:

• ابن بلخی. (1385). فارس‌نامه، تصحیح و تحشیه: گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: انتشارات اساطیر.
  
• ابن­­حوقل، أبی­القاسم. (۱۹۳۹). صورة ­الارض، القسم الثانی، لیدن: بریل.
  
• ابن­­حوقل، أبی­القاسم. (1366). سفرنامه ابن حوقل؛ ایران در صورة الارض، ترجمه جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
  
• ابن­قتیبه دینوری، عبدالله­بن­مسلم. (1406هجری). عیون­الاخبار، جلد اول، قاهره: دارالکتب المصریه.
  
• ابن­اثیر، عزالدین. (1383). تاریخ کامل، ترجمه سیدمحمدحسن روحانی، جلد اول و دوم، تهران: انتشارات اساطیر.
  
• اصفهانی، حمزه­بن­حسن. (1346). تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک الأرض و الأنبیاء)، ترجمه جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  
• آلتهایم، فرانتس_- استیل، روت. (۱۳۸۲). تاریخ اقتصاد دولت ساسانی، ترجمه هوشنگ صادقی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
  
• امیری کله­ جویی. هاجر. (۱۳۹۲).‌ بررسی مسائل اقتصادی در شاهنامه فردوسی، استاد راه‌نما: عیسی نجفی، دانش‌کده ادبیات و علوم انسانی دانش‌گاه رازی.
  
• بادامچی، حسین، غلامی، مریم. (۱۳۹۲). «نگاهی دیگر به اصلاحات مالیاتی ساسانیان در دوره خسرو انوشیروان»، فصل‌نامه مسکویه، سال هشتم، شماره ۲۶، صص ۷۲_- ۴۹.
  
• بلعمی، ابوعلی محمد. (1353). تاریخ بلعمی، به تصحیح ملک الشهرای بهار، جلد دوم، تهران: نشر زوار.
  
• بیرونی، ابوریحان. (1386). آثار الباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، تهران: انتشارات ابن­ سینا.
  
• پیگولوسکایا، نینا. (1372). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه عنایت ­الله رضا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  
• پیگولوسکایا، نینا. (۱۳۹۴). ایران و بیزانس در سده­ های ششم و هفتم میلادی، ترجمه کامبیز میربها، تهران: انتشارات ققنوس.
  
• توقیعات کسری انوشیروان. (1387). محمدجلال­الدین طباطبایی زواری، ترجمه حاج­حسین نخجوانی، تهران: نشر شفیعی.
  
• ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن­ محمدبن ­اسماعیل. (1368). تاریخ ثعالبی، با دیباچه مجتبی مینوی و مقدمه و ترجمه محمد فضائلی، تهران: نشر نقره.
  
• الجاحظ، ابوعثمان عمربن بحر. (1343). تاج، ترجمه محمدعلی خلیلی، تهران: کتابخانه ابن­ سینا.
  
• جهشیاری، ابوعبدالله محمدبن عبدوس. (1343). الوزراء و الکُتّاب، تصحیح مصطفی السّقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، ترجمه ابوالفضل طباطبائی، تهران: چاپ تابان.
  
• جهشیاری، ابوعبدالله محمدبن عبدوس. (1430ه.ق). الوزراء و الکُتّاب، بیروت: دارالفکر الحدیث.
  
• خالقی مطلق. جلال، (1391). یادداشت­های شاهنامه، جلد 10، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  
• خواجه نظام­الملک طوسی، حسن­بن­علی. (1398). سیرالملوک (سیاست­نامه)، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی با هم‌کاری انتشارات سخن.
  
• خوارزمی، ابوعبدالله محمدبن احمدبن یوسف. (1362). ترجمه مفاتیح العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  
• داراب هرمزدیار. (1922). روایات داراب هرمزدیار، جلد اول و دوم، بمبئی.
  
• دیاکونوف، م.م. (1346). تاریخ ایران باستان، ترجمه روحی ارباب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  
• دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود. (۱۳۶۴). اخبارالطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
  
• روایت آذرفرنبغ فرخزادان. (1384). مصحح و مترجم: حسن رضائی باغ­بیدی، تهران: مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی.
  
• طبری، محمدبن جریر. (13۶۲). تاریخ طبری، جلد دوم، تهران: انتشارات اساطیر.
  
• عامری نیشابوری، محمدبن یوسف. (1336). السعاده و الإسعاد فی سیره الإنسانیه، به کتابت و مباشرت مجتبی مینوی، آلمان: ویسبادن.
  
• عرب، حسنعلی_- صادقی، حسین. (۱۳۹۲). «برآورد درآمدهای مالیاتی دولت ساسانی»، پژوهش‌نامه تاریخ، سال هشتم، شماره سی و دوم، صص ۱۱۰_- ۸۹.
  
• عهد اردشیر. (1348). استاد احسان عباس، محمدعلی امام شوشتری، تهران، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
  
• غفوری، فرزین. (۱۳۹۷). سنجش منابع تاریخی شاهنامه در پادشاهی خسروانوشیروان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  
• فرای، ریچارد نلسون. (1377). میراث باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب­نیا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  
• فردوسی، حکیم ابوالقاسم. (۱۳۸۷). شاهنامه فردوسی، ویرایش: فریدون جنیدی، جلد اول، تهران: نشر بلخ.
  
• فردوسی، حکیم ابوالقاسم. (1394). شاهنامه فردوسی؛ تصحیح انتقادی و شرح یکایک ابیات، مهری بهفر، دفتر یکم، تهران: نشر نو.
  
• فردوسی، حکیم ابوالقاسم. (1394). شاهنامه، به قلم عزیزالله جوینی، جلد اول، تهران: نشر دانش‌گاه تهران.
  
• فردوسی، حکیم ابوالقاسم. (۱۳۹۸). شاهنامه، پیرایش: جلال خالقی مطلق، بخش یکم تا دوم (چهارجلدی)، تهران: نشر سخن.
  
• قمی، حسن­ بن­ محمد­بن­ حسن. (1361). تاریخ قم، ترجمه حسن­بن علی­ بن­ حسن­ بن عبدالملک قمی، تصحیح و تحشیه: سیدجلال­ الدین تهرانی، تهران: انتشارات توس.
  
• کتاب سوم دین‌کرد. (1384). دفتر دوم، آوانویسی، یادداشت­ها و ترجمه: فریدون فضیلت، تهران: انتشارات مهرآیین.
  
• کتاب هشتم دین‌کرد. (1397). آوانویسی، ترجمه و یادداشت از محسن نظری فارسانی، تهران: انتشارات فروهر.
  
• کریستین سن، آرتور. (1385). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: نشر صدای معاصر.
  
• کولسنیکف، آ. ای. (1357). ایران در آستانه یورش تازیان، پیراستار: ن. و پیگولفسکایا، ترجمه م.ر. یحیایی، تهران: انتشارات آگاه.
  
• گردیزی، ابوسعید عبدالحی­ بن­ ضحاک ­ابن­ محمود. (1363). زین ­الأخبار، به­ تصحیح و تحشیه و تعلیق: عبدالحی حبیبی، تهران: چاپخانه ارمغان.
  
• لوکونین، و.گ. (1350). تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت­الله رضا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  
• مادیان هزاردادستان (هزار رأی حقوقی). (1391). فرخ مرد بهرامان، پژوهش سعید عریان، تهران: نشر علمی.
  
• مبارکشاه، محمدبن­ منصور (معروف به فخر مدبر). (۱۳۴۶). آداب الحرب و الشجاعة، به تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: انتشارات اقبال.
  
• مجمل ­التواریخ و القصص. (1318). به تصحیح ملک­ الشعرای بهار، تهران: نشر خاور.
  
• مسعودی، علی­بن الحسین. (1382). مروج­الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج اول، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
  
• مسعودی، علی­بن الحسین. (1389). التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
  
• مسکویه رازی، ابوعلی. (1389). تجارب­ الأمم، ترجمه و تحشیه: ابوالقاسم امامی، ج اول، تهران: انتشارات سروش.
  
• منصوری، یدالله. (1395). فرهنگ حقوقی زبان پهلوی؛ (فارسی میانه) بر پایه متن پهلوی مادیان هزار دادستان و دیگر متون پهلوی، تهران: نشر آوای خاور.
  
• میرزایی، علی­اصغر. (۱۳۹۴). «بررسی نظام مالیاتی ساسانی و اصلاحات مالی خسروانوشیروان»، فصل­نامه پژوهش­های تاریخی، سال پنجاه و یکم، دوره جدید، سال هفتم، شماره دوم، صص ۱۲۴_- ۱۰۹.
  
• نویری، شهاب­الدین­احمد. (1367). نهایه الارب فی فنون الأدب، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، جلد دهم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  
• یارشاطر، احسان و دیگران. (1377). تاریخ ایران؛ از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، جلد سوم، قسمت دوم، ترجمه حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  
• یعقوبی، احمدبن­اسحاق. (1382). تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد آیتی، جلد اول، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
  
• Perikhanian, Anahit, 1980, the Book of Thousand Judgements :A sasanain Law_- Book, TransLated from Russian by Nina Garsoïan , Costa Mesa, Mazda publishers.
  
• Rubin, Zeev, (1995) The Reform of Khusro Anushirwan, in The Byzantine and Early Islamic Near East. III: States, Resources and Armies, Ed by A. Cameron, Princeton.
  

• Ibn Balkhi. (2007). Ed. Guy Listrange and Reynold Alan Nicholson, Tehran:  Asatir. [In Persian]
• Ibn Hawqal, Abi Al-Qasim. (1939). Sourat alarz. 2^nd   Leiden: Braille. [In Persian]
• Ibn Hawqal, Abi Al-Qasim. (1988). Travelogue of Ibn Hawql; Iran in the sourat alarz.    Jafar Shaar.  2nd ed.  Tehran:  Amirkabir. [In Persian]
• Ibn Qutaybah Dinuri, Abdullah Ibn Muslim. (1406 AH). Ayoun al-Akhbar. Vol.1. Cairo: Egypt Library. [In Persian]
• Ibn Atheer, Ezzeddin .(2005). Complete History. trans. Seyed Mohammad Hassan Rouhani.Vol.1-2. 3^rdTehran: Asatir.[In Persian]
• Isfahani, Hamza Ibn Hassan. (1968). History of Prophets and Kings. Trans. Jafar Shaar.   Tehran: Bonyade Farhang Iran. [In Persian]
• Altheim, Franz-Steele, Ruth. (2004). History of the Sassanid government. trans. Houshang Sadeghi. Tehran:  Elmi Farhangi. [In Persian]
• Amiri Kale juii. Hajar. (2013). Investigation of the Economic Issues in Ferdowsi’s Shahnameh, (Master Thesis), Supervisor: Issa Najafi, Consultant: Elias Nouraei, Faculty of Literature and Humanities, Razi University. [In Persian]
• Badamchi, Hossein, Gholami, Maryam. (2013). "Another look at the tax reforms of the Sassanids in the period of Khosrow Anoshirvan". Quarterly Journal of Moscow, Year 8^th.    26. 72-49. [In Persian]
• Balami, Abu Ali Muhammad.  (1975).  Tarikh Balami.  Malek al-Sho'arai Bahar, Vol. 2   Tehran:  Zavar. [In Persian]
• Biruni, Abu Rihan (2008). Athar Al- Bagye.      Akbar Dana Seresht. Tehran: Ibn Sina . [In Persian]
• Pygoluskaya, Nina. (1994). Cities of Iran during the Parthian and Sassanid eras, trans. Enayatullah Reza. 2nd ed.   Tehran:  .Elmi Farhangi. [In Persian]
• Pyguluskaya .Nina. (2016). Iran and Byzantium in the 6th and 7th centuries AD, trans. Kambiz Mirbaha. 2nd ed. Tehran: Ghoghnoos. [In Persian]
• Kasra Anushirvan's signatures. (2009). by Mohammad Jalaluddin Tabatabai Zavari. trans. Haj Hossein Nakhjavani. Tehran: Shafiee. [In Persian]
• Tha'alabi Nishapuri. Abd al-Malik bin Muhammad bin Ismail. (1990). History of Tha'alabi. Preface by Mojtaba Minavi.     Mohammad Fazaeli, Tehran:  Noghreh. [In Persian]
• Al-Jahez, Abu Othman Omar bin Bahr. (1965). trans.  Mohammad Ali Khalili. Tehran: Ibn Sina Library. [In Persian]
• Jahshiari, Abu Abdullah Muhammad Ibn Abdus. (1965). Alvozara and koottab.    Mustafa Al-Saqqa, Ibrahim Al-Abyari and Abdul Hafiz Shalabi.   Trans. Abolfazl Tabatabai. Tehran:  Taban. [In Persian]
• Abu Abdullah Muhammad Ibn Abdus. (1430 AH). Ministers and Books. Beirut:  Dar al-Fikr al-Hadith. [In Persian]
• khaleghi Motlagh, Jalal. (2013). Shahnameh Notes. Vol. 10. 2^nd Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center. [In Persian]
• Khwaja Nizam al-Mulk Tusi, Hassan Ibn Ali. (2020). Sir al-Muluk (Siyasatnameh), Ed. Mahmoud Abedi. Tehran: Academy of Persian Language and Literature in collaboration with Sokhan. [In Persian]
• Kharazmi, Abu Abdullah Muhammad ibn Ahmad ibn Yusuf. (1984). Translation of Mafatih al Ulum.   Hossein Khadivjam.  2nd ed. Tehran:  Elmi Farhangi. [In Persian]
• Darab Hormozdiar. (1922). Narrations of Darab Hormozdiar. Vols. I and II, Bombai. [In Persian]
• Diakonov, M.M. (1968). History of Ancient Iran.   Rouhi Arbab.  Tehran: Bongahe Tarjomeh va Nashre Ketab. [In Persian]
• Abu Hanifa AhmadI bn Davud. (1986). Akhbar al-Tawwal.  trans. Mahmoud Mahdavi Damghani. Tehran:  Ney. [In Persian]
• Narrative of Azarfarnbagh Farrokhzadan. (2006). Ed. and trans. Hassan Rezaei Baghbidi, Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center. [In Persian]
• Muhammad Ibn Jarir. (1984). Tarikh Tabari. Vol. 2.  2^nd ed.   Tehran:  Asatir. [In Persian]
• Ameri Neyshabouri, Mohammad Ibn Yusuf. (1958). Happiness and Happiness in Human Life. by Mujtaba Minovi. Germany: Wiesbaden. [In Persian]
• Arab, Hassan Ali-Sadeghi, Hussein. (2013). "Estimation of tax revenues in the Sassanid government". Journal of History.Year 8. No.32. 110-89. [In Persian]
• The Time of Ardeshir. (1970). Ehsan Abbas, Mohammad Ali Imam Shoushtari, Tehran: Anjoman Aasare Melli. [In Persian]
• Ghafouri, Farzin (1907). Assessing the historical sources of Shahnameh in the reign of Khosrovanoshirvan. Tehran: Markaz Pajouheshi Mirase Maktoub. [In Persian]
• Fry, Richard Nelson. (1377). The Heritage of Persia.   Massoud Rajabunia, 5th ed. Tehran:  Elmi Farhangi. [In Persian]
• Ferdowsi, Hakim Abolghasem. (2008). Shahnameh of Ferdowsi.  Fereydoun Junidi.  Vol. 1.   Tehran: Balkh. [In Persian]
• Ferdowsi, Hakim Abolghasem. (2016). Shahnameh of Ferdowsi. Annotated Ed.  Mehri Behfar. First book. 2nd ed. Tehran Nashr-e No. [In Persian]
• Ferdowsi, Hakim Abolghasem. (2016). Shahnameh. by Azizullah Jovini. Vol. 1. 5^th Tehran: University of Tehran. [In Persian]
• Ferdowsi, Hakim Abolghasem. (2020). Shahnameh. Ed. Jalal Khaleghi Motlagh, 4 Vols.  Tehran: Sokhan. [In Persian]
• Qomi, Hassan Ibn Muhammad Ibn Hassan. (1361). History of Qom.    Hassan Ibn Ali Ibn Hassan Ibn Abdul Malik Qomi.  Ed.  Seyed Jalaluddin Tehrani. Tehran: Toos. [In Persian]
• The Third Book of Dinkard. (2006). Second book, transliteration, notes and trans. Fereydoun Fazilat. Tehran: Mehraein. [In Persian]
• The Eighth Book of Dinkard. (2019). Transliteration, trans. and notes by Mohsen Nazari Farsan. Tehran: [In Persian]
• Arthur. (2007). Iran during the Sassanids.  trans. Rashid Yasemi.  5th ed.   Tehran:  Sedaye Moaser. [In Persian]
• Kulsnikov, A. E. (1979). Iran on the verge of the Arab Invasion.   N. Pigolfskaya. Trans.  M.R. Yahyaei Tehran: Agah. [In Persian]
• Gardizi, Abu Saeed Abdul Hai Ibn Zahak Ibn Mahmoud. (1985). Zayn al-Akhbar. and Ed.  Abdul Hai Habibi. Tehran:  Armaghan
• Lukonin, W.G. (1972). Sassanid Persian Civilization. Trans. Enayatullah Reza. Tehran:  Bongahe Tarjomeh and Nashre Ketab. [In Persian]
• Madian Hezar Dadsetan (a thousand legal votes). (2013). by Farrokh Mard Bahraman. Saeed Eryan. Tehran:  Elmi. [In Persian]
• Mohammad Ibn Mansour (known as Fakhr Modbar). (1968). Etiquettes of War and Courage.  Ed.  Ahmad Soheili Khansari.. Tehran:  Iqbal. [In Persian]
• Mojmal Al-Tavarikh V al- Qesas. (1940). Ed. Malek al Shoaraye Bahar. Tehran: Khavar. [In Persian]
• Masoudi, Ali Ibn Al-Hussein (2004). (1389). Al-Tanbih wal-Ashraf. trans. Abolghasem Payende. 4^th Tehran: Elmi Farhangi. [In Persian]
• Masoudi, Ali Ibn Al-Hussein (2004). Moravej Al-zahab. Trans. Abolghasem Vol.1. Ch. 7. Tehran: Elmi Farhangi.[In Persian]
• Muskouyeh Razi, Abu Ali. (2011). Tajareb Al- Omam. Trans and annotated Ed. Abolghasem Emami. Vol. I. Tehran: Soroush. [In Persian]
• Mansoori, Yadollah. (2017). Legal Dictionary of the Pahlavi Language (Middle Persian) based on the Pahlavi text of Madian Hezar Dadsetan and other Pahlavi texts. Tehran: Avaye [In Persian]
• Mirzaei, Ali Asghar. (2016). The Study of the Sassanid tax system and Financial Reforms Devised by Khosrovanoshirvan. Quarterly Journal of Historical Research.   51.   New Series.  Year. 7.    No.  2.  124-109. [In Persian]
• Noiri, Shahabuddin Ahmad (1989). Nahayat Al- arb fi fonun al Adab trans. Mahmoud Mahdavi Damghani, Vol. 10. Tehran:  Amirkabir[In Persian].
• Yarshater, Ehsan et al. (1999). History of Iran; From the Seleucids to the collapse of the Sassanids. Vol. 3.  Part 2.      Hassan Anousheh. Tehran: Amirkabir. [In Persian]
• Yaqubi, Ahmad Ibn Ishaq (2004). History of Yaghoubi.      Mohammad Ayati, Vol. 1. 10^th  ed. Tehran:  Elmi Farhangi. [In Persian]
• Perikhanian, Anahit, 1980, the Book of Thousand Judgements :A sasanain Law_- Book, TransLated from Russian by Nina Garsoïan , Costa Mesa, Mazda
• Rubin, Zeev, (1995) The Reform of Khusro Anushirwan, in The Byzantine and Early Islamic Near East. III: States, Resources and Armies, Ed by A. Cameron, Princeton.