بررسی تطبیقی گارودای هندی و سیمرغِ مینیاتورهای ایرانی (عهد صفوی)

الموضوعات :

زهرا محسنی ¹ , ابوالقاسم دادور ² , سید علی اصغر میر فتاح ³

1 - کارشناس ارشد پژوهش هنر دانشگاه علم و هنر یزد
2 - دانشیار گروه پژوهش هنر دانشگاه الزهرا
3 - استادیار گروه باستان شناسی واحد ابهر

تاريخ الإرسال : 22 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1435 تاريخ التأكيد : 10 الأحد , شعبان, 1435 تاريخ الإصدار : 27 السبت , شوال, 1435

الکلمات المفتاحية: اسطوره, دورة صفویه, گارودا, سیمرغ, نگارگری, مینیاتورهای ایرانی,

ملخص المقالة :

چکیده ایران و هند، از دیرباز دو تمدن کهن و غنی محسوب می‌شود که خاست‌گاه‌های مشترک فرهنگی‌شان باعث شده تا نمادها، نشانه‌ها و رمز‌هایی هم‌سان برای نسل‌ها و عصرهای پس از خویش، بجای گذارد. بررسی این اشتراکات فرهنگی و تمدّنی به مدد جستار در نمادهای بجا مانده از آن اعصار طلایی، هر جوینده‌ای را به رازهایی نهفته در بطن تاریخ هدایت می‌کند. در نقاشی‌‌های ایران پس از اسلام، تصویر پرنده‌ای دیده می‌شود که از چشم‌انداز زیبایی‌‌شناختی، پرنده‌ای عظیم با بال‌های فراخ و رنگ‌های نیکو در میان عناصر طبیعت است. این پرنده که سیمرغ نامیده می‌شود، بی‌شک از مهم‌ترین بن‌مایه‌های اسطوره‌هاست که در شعر و ادب و فرهنگ گذشتۀ ما تجلّی بارز یافته است. گارودا در سنت ادبی - اساطیری هند همانند سیمرغ در فرهنگ ایران به شهریارپرندگان مشهور است؛ پرنده‌ایست از خدایان حیوانی، تند پروازتر از باد و مرکوب ویشنو که از احترامی بسیار نزد هندوان برخوردار است. نقش سیمرغ و گارودا از جمله زیباترین نقوشی است که به طرزی بسیار استادانه در تزیین بسیاری از آثار هنر اسلامی دوره صفوی، بویژه نگارگری کار شده‌ است. این مقاله سعی دارد به بیان نمادین نقش سیمرغ و گارودا که در آثار نگارگری دوره صفوی تجسم یافته، بپردازد. بدین منظور در ابتدا گارودای هندی به همراه مشخصات آن و پس از آن، سیمرغِ مینیاتورهای ایرانی(عهد صفوی) به روش توصیفی مورد مطالعه قرار گرفته و در نهایت، برای تطبیق با یک‌دیگر سنجیده شده‌اند.

المصادر:

فهرست منابع

- آیدنلو، سجاد. (1388). متون منظوم پهلوانی، نشر سمت.

- اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1386). دانشنامه اساطیر جهان، زیر نظر رکس وارنر، نشر پژوهشگاه میراث فرهنگی.

- ایونس، ورونیکا. (1373). شناخت اساطیر هند، ترجمه باجلان فرخی، نشر گلشن، تهران، چاپ اول.

- بهار، مهرداد. (1387). از اسطوره تا تاریخ، تهران، چاپ ششم.

- بهزادی، رقیه. (1390). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، نشر فرهنگ معاصر.

- پاکباز، رویین. (1390). دایرة المعارف هنر، نشر معاصر.

- پورداود، ابراهیم. (1373). یشت‌ها (دو جلد)، انتشارات اساطیر، چاپ اول.

- پور نامداریان، تقی. (1369). سیمرغ و جبرییل، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد.

- تاجبخش، احمد. (1355). تاریخ مختصر تمدن و فرهنگ ایران قبل از اسلام، نشر دانشگاه ملی ایران.

- تاجدینی، اسماعیل. (1367). تفسیر طبری، جلد 36، انتشارات توس.

- خواجوی کرمانی، کمال الدین ابو العطا. (1386). سام نامه، تصحیح میترا مهر آبادی، تهران، نشر دنیای کتاب.

- خیام، عمر بن ابراهیم. (1357). نوروزنامه، تهران، کتابخانه طهوری.

- دادور، ابوالقاسم، الهام منصوری. ( 1385). در آمدی بر اسطوره‌های ایران و هند در عهد باستان، نشر دانشگاه الزهرا.

 

- دوبوکور، مونیک. (1373). رمز‌های زنده جان، ترجمه جلال ستاری، تهران، نشر مرکز، چاپ اول.

- دورانت، ویل. (1365). تاریخ تمدن مشرق زمین گاه واره تمدن، مترجم، احمد آرام شهریور چاپ اول، سازمان انتشارات و آموزش انقلابی.

- سلطانی گرد فرامرزی، (1383) علی، سیمرغ در قلمرو فرهنگ ایران، هنر و مردم، شماره343، شماره صفحه 25-26.

- سهروردی، شهاب الدین. (1376). عقل سرخ، ترجمه مهران سلکی، نشر مهران‌سلگی.

- شایگان، داریوش. (1362). ادیان و مکاتب فلسفی هند، نشر امیر کبیر.

- عطار، فریدالدین محمد. (1388). منطق‌الطیر تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، نشر سخن.

- فرنبغ دادگی. (1369). بندهش، گزارش مهرداد بهار، انتشارات توس.

- کارنوی، آلبرت.جی. ( 1341). اساطیر ایرانی، ترجمه احمد طباطبایی، تبریز، نشر اپیکور.

- کربن، هانری. (1365). مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، جلال ستاری.

- کویاجی، جهانگیر کورجی. (1366). آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان.

- محمد خزایی، محمد، تاویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای عصر صفوی، دانشکده هنر، مجله هنر‌های تجسمی، شماره26، شماره صفحه 13.

- محمدی بدر، نرگس و همکاران. (تابستان 91). اسطوره سیمرغ عطار در آینه مرغ بزرگ باخ، فصلنامه ادبیات عرفانی واسطوره شناختی، ش27. ص8.

- مشکور، محمد جواد، سیمرغ و نقش آن در عرفان ایران، هنر و مردم، شماره 178. صص86 تا 90.

- مقدم اشرفی. (1367). همگامی نقاشی با ادبیات در ایران، ترجمه رویین پاکباز، چاپ اول، نشر نگاه.

- مهر جویی، داوود. (1376). شرح مثنوی، تهران، نشر قم.

- میبدی، ابوالفضل رشید الدین، کشف الاسرار وعدة الابرار، (ده جلد) به اهتمام شادروان علی اصغر حکمت – چاپ دانشگاه تهران.

- واحد دوست، مهوش. (1379). نهادینه‌های اساطیری در شاه‌نامه فردوسی، تهران، انتشارات سروش، چاپ اول.

- ویاس، وداس. (1358). مهابهارات، ترجمه میر غیاث الدین علی قزوینی، تصحیح سید محمد رضا جلالی نائینی، جلد اول، نشر طهوری.

- هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها و نشانه‌ها در شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران، نشر معاصر.

- یا حقی، محمد جعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، نشر سروش.

- یونگ، کارل گوستاو. (1356). انسان و سمبل‌هایش، ترجمه ابوطالب صارمی، انتشارات پایا.