نقد و بررسی داستان گشتاسب بر اساس نظریّة توهّم توطئه
الموضوعات :محمود رضایی دشت ارژنه 1 , فاطمه مصطفایی کرملکی 2
1 - دانش‌یار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه شیراز. شیراز. ایران.
2 - دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه شهید چمران. اهواز. ایران.
الکلمات المفتاحية: رستم, توهّم توطئه, گشتاسپ, لهراسپ, اسفندیار,
ملخص المقالة :
چکیده نظریّة توهّم توطئه یا پارانویا، یک نظریّة مدرن سیاسیست که بر اساس آن، حاکم پارانوییک چنین می اندیشد که تمام کاینات در حال توطئه چینی علیه اوست و کشور را پیوسته دستخوش توطئه و براندازی از سوی دیگران می داند. او گاه بعمد می کوشد با توسّل به توهّم توطئه، نامشروع‌بودنِ حکومت خود و مشکلات داخلی را از کانون توجّه واقع شدن دور کند و توجّه مردم را به توطئه ها و کانون های بحران بیگانگان معطوف دارد. در این جستار با تحلیل داستان گشتاسپ بر مبنای نظریّة توهّم توطئه ، چنین استنباط می شود که گویا گشتاسپ نیز به دلیل چنین توهّمی، از یک هرم قدرت (لهراسپ، اسفندیار، رستم) سخت می هراسیده و از این رو در پی توطئه پردازی برای در دست‌داشتن یا از میان بُردنِ هر سه رقیب برآمده است. بنابراین شاید سخن چینی های گرزم و در بندشدنِ اسفندیار، اقامت دوسالة گشتاسپ در زابلستان و فرستادن اسفندیار به جنگ با رستم، همه ، نقشه هایی از پیش طرّاحی شده و درهم تنیده به وسیلة خود گشتاسپ بوده است تا با بحران سازی، هم بر نامشروع‌بودنِ حکومت و تصاحب تاج و تخت از پدرش سرپوش گذارد و هم رقیبان تاج و تخت خود را از میان بردارد. در فرجام گشتاسپ موفّق می شود با توسّل به توهّم توطئه، هم دو رقیب سرسخت خود، یعنی لهراسب و اسفندیار را از میان بردارد و هم با مخدوش کردنِ چهرة زابلیان به واسطة کشتن شاه زاده ای ایرانی، سال های سال بی منازع بر مسند قدرت نشیند.
-آبراهامیان، یرواند. (1391). «پارانوید در سیاست ایران»، در جستارهایی دربارۀ تؤری توطئه در ایران، گردآوری و ترجمۀ محمّدابراهیم فتّاحی، تهران: نی، صص 37-67.
- آبراهامیان، یرواند. (1363)، «فکر توطئهچینی در فرهنگ سیاسی ایران»، کنکاش، دفتر هفتم، صص 95-104.
- آزاد، حسین. (1389). آسیب شناسی روانی 1. تهران: بعثت.
- آسانا، جاماسپ. (1371). متون پهلوی، گزارش سعید عریان، تهران: کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.
- اردستانی‌رستمی، حمیدرضا. (1390). «در این کهنه محراب (فردوسی و نقد سیاستهای ساسانی و غزنوی در سایة چرخش شخصیّت گشتاسپ در شاهنامه)»، پژوهشنامة ادب حماسی (فرهنگ و ادب)، دورة 7، شمارۀ 11، صص 179-214.
- اشرف، احمد. (1391). جستارهایی دربارۀ تؤری توطئه در ایران، ترجمۀ محمّدابراهیم فتّاحی، تهران: نی، صص69-119.
-پوپر، کارل رایموند. (1363). حدسها و ابطالها، ترجمۀ احمد آرام، تهران: انتشار.
- حمیدیان، سعید. (1387). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.
- دوانلو، فرانک. (1388). راه‌نمای نمودار شاهنامة فردوسی دورة پیشدادیان و کیانیان، تهران: آرتامیس.
- دهقانیان، جواد. (1390). «کارکرد قدرت و فرهنگ سیاسی در کلیله و دمنه»، پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، دورۀ جدید، سال سوم، شمارة1، پیاپی9،
صص91-104.
- راشدمحصّل، محمّدرضا. (1385). داستان گشتاسپ در دو نگاه، مشهد: بهنشر
- روایت پهلوی. (1367) ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران: مؤسّسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- رهبری، مهدی. (1388). معرفت و قدرت معمّای هویّت، تهران: کویر.
- زیباکلام، صادق. (1378). توهّم توطئه، گردآوری اردلان عطارپور، تهران: جستوجو.
- عدنانی، سیّد مسعود. (1388). «دورة گشتاسپی در حماسه، گذار خودکامگی از اسطوره به تاریخ»، جستارهای ادبی، شمارۀ 167، صص177-190.
- فتّاحی، محمّدابراهیم. (1391). جستارهایی دربارۀ تؤری توطئه در ایران (گردآور و مترجم)،تهران: نی، صص9-35.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. به کوشش جلال‌خالقی مطلق، تهران: سخن.
-فرنبغ‌دادگی. (1369). بندهش، گزارشِ مهرداد بهار، تهران: توس.
- فولر، گراهام. (1378). قبلۀ عالم ژؤپلتیک ایران، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران: مرکز.
- قاضی مرادی، حسن. (1387). استبداد در ایران، تهران: اختران.
- کریمی، یوسف. (1375). روان‌شناسی شخصیّت، تهران: ویرایش.
- کزّازی، میرجلالالدّین. (1370). مازهای راز، تهران: مرکز.
- کیانی، رسول. (1385). «شایعه و امنیّت ملّی». فصلنامۀ دانش انتظامی، شمارۀ 8، صص 131-157.
-گات‌ها. (1378). دو گزارش از ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
- گنجی، مهدی. (1392). آسیبشناسی روانی، تهران: ساوالان.
- محمّدی، مجید. (1370). نظریّۀ توطئه، تهران: نگاه نو.
- مسرّت، مهین. (1384). «سیمای گشتاسپ در روایات دینی و ملّی ایران»، نشریّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ 48، صص 153-181.
- منشی، ابوالمعالی نصرالله. (1373). کلیله و دمنه، به تصحیح و توضیح مجتبا مینوی، تهران: امیرکبیر.
- میلانی، عبّاس. (1380). معمّای هویدا، تهران: آتیه.
- نصراصفهانی، علی. (1381). رویکردهای نوین در رفتار سازمانی، اصفهان: جهاد دانش‌گاهی.
- همایونکاتوزیان، محمّدعلی. (1391). «خلیل ملکی، ردِّ تؤری توطئه و پیشبرد جامعۀ مدنی»، در جستارهایی دربارۀ تؤری توطئه در ایران، گردآوری وترجمۀ محمّدابراهیم فتّاحی، تهران: نی، صص121-162.
-یشت‌ها. (1377). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
- Cruzon,G,. (1892). Persia and the Persian Question, London: Longman.
- Hofstadter, Richard. (1996). The Paranoid Style in American Politics and Other Essays, Harvard University.
- Vreeland, H,. (1957). Iran (New Haven:Human Relations Area File), Princeton:Princeton University.
- Webster Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary.
- Zonis, M. (1971),.The Political Elite of Iran, Princeton: Princeton University.
