خاقانی و ساخت «ترکیبات خاص» در سبک هندی

الموضوعات :

ولی علی منش ¹ (عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد گرمی، ایران)

تاريخ الإرسال : 03 الأحد , ذو الحجة, 1432 تاريخ التأكيد : 05 الإثنين , شعبان, 1433 تاريخ الإصدار : 04 الأربعاء , شوال, 1433

الکلمات المفتاحية: ترکیب, خاقانی, بیدل دهلوی, سبک هندی,

ملخص المقالة :

سبک هندی چه در فرم و چه در محتوا مختصاتی چشم‌گیرتر نسبت به دیگر سبک‌های شعر فارسی دارد. در سطح فرم چندین عناصر زبانی وجود دارد که باعث غموض و پیچیدگی زبان شده است. از جمله عوامل ابهام زبان شعر سبک هندی، وجود ترکیبات خاص است. این نوع ترکیبات، کلماتی است که در محور هم‌نشینی زبان در کنار یک‌دیگر قرار گرفته، باعث تعقید زبان و آشنایی‌زدایی می‌شود. محققان و پژوهش‌گران، وجود ترکیبات خاص را به صورت انحصاری متعلق به سبک هندی دانسته و ساخت این نوع ترکیبات را نتیجة ابتکار و پویایی ذهن و تخیل شاعران سبک هندی می‌دانند. در این مقاله ترکیبات خاقانی و ترکیبات (ترکیبات خاص) بیدل دهلوی شاعر بزرگ سبک هندی در سطح زبان بررسی شده و زیرساخت این نوع ترکیبات با ابعاد گستردة ساختاری آن‌ها مورد تحلیل قرار گرفته است.

المصادر:

1. افراشی، آزیتا (1388) ، ساخت زبان فارسی، تهران، سمت.


2. احمدی، بابک (1380) ، ساختار و تأویل متن، تهران، مرکز.


3. بیدل دهلوی، عبدالقادر (1366) ، کلیات دیوان بیدل دهلوی، مصحح: خال محمد خسته، استاد خلیلی، با مقدمة حسین آهی، تهران، کتاب‌فروشی فروغی.


4. حبیب، اسدالله (1374) ، «واژه‌سازی و عادت‌ستیزی نحوی و صرفی در سروده‌های بیدل»، برگردان شمس‌الحق رهنما، نشریة آشنا، شمارة 27، اسفند 1374.


5. خاقانی شروانی (1388) ، دیوان خاقانی شروانی، به کوشش: دکتر ضیاءالدین سجادی، تهران، زوار.


6. دهخدا، علی‌اکبر (1345) ، لغت‌نامه، تهران، دانش‌گاه تهران.


7. شفایی، احمد (1363) ، مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران، نوین.


8. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366) ، شاعر آینه‌ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل) ، تهران، آگاه.


9. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1379) ، موسیقی شعر، تهران، آگاه.


10. طباطبایی، علاءالدین (1382) ، اسم و صفت مرکب در زبان فارسی، تهران، مرکز نشر دانش‌گاهی.


11. صفا، ذبیح‌الله (1364) ، تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم، بخش دوم، تهران، فردوس.


12. کاظمی، محمدکاظم (1387) ، کلیدِ درِ باز (ره‌یافت‌هایی در شعر بیدل) ، تهران، سورة مهر (وابسته به حوزة  هنری) .


13. کزازی، میرجلال‌الدین، (1380) ، گزارش دشواریهای خاقانی، تهران، نشر مرکز.


14. لازار، ژیبلر (1384) ، دستور زبان فارسی معاصر، تهران، پژوهش‌گاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.


15. مستأجر، حقیقی (1369) ، نگاهی به واژه‌های مرکب فارسی بر پایة نظریة زایا گشتاری، مجلة دانش‌کدة ادبیات و علوم انسانی دانش‌گاه فردوسی مشهد. سال 23، شمارة 1و2، بهار و تابستان 1369.


16. معدن‌کن، معصومه (1382) ، بزم دیرینة عروس (شرح پانزده قصیده از دیوان خاقانی)، تهران، مرکز نشر دانش‌گاهی.


17. مقرّبی، مصطفی (1372) ، ترکیب در زبان فارسی، تهران، توس.


18. وفایی، عباسعلی، کوثررهبان، سیده (1389) ، بررسی چند شگرد صرفی ادبی‌ساز زبان در سروده‌های بیدل دهلوی، فصل‌نامه زبان و ادب پارسی، شماره 43، بهار.