مبانی نظری احسان به حیوانات با تأکید بر آیات قرآن کریم
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنیعلی اکبر همتایی 1 , طیبه اکبری راد 2 , محمد قاسمی 3 , مریم حاجی عبدالباقی 4
1 - دانشجوی دکتری قرآن و حدیث ،واحد تهران شمال ،دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران ،ایران
2 - استادیار و عضو هیأت علمی، گروه الهیات (قرآن و حدیث) واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران ،ایران.
3 - استادیار و عضو هیأت علمی، گروه الهیات (قرآن و حدیث)، دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد تهران شمال،تهران،ایران.
4 - استادیار و عضو هیأت علمی، گروه الهیات (قرآن و حدیث)، دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد تهران شمال،تهران،ایران.
الکلمات المفتاحية: قرآن, اخلاق, احسان به حیوان, انسان متعالی, برابری آفریدگان, حشر حیوانات, تشابه انسان و حیوان,
ملخص المقالة :
احسان انسان به حیوان همواره با چالش¬های نظری و عملی در گستره اخلاق و دین روبه¬رو بوده است. ایده منفعت¬گرایانه «انسان، آفریده برتر» که با نام «انسان متعالی» یا «اشرف مخلوقات» نیز شناخته شده است، همه کائنات را در راستای منافع انسان دانسته و بدین منظور تلاش نموده است تا مبانی اخلاقی و دینی به دست دهد. همین امر، انسان باورمند به اخلاق و دین را در فرایند تعامل با حیوانات در تنگنا قرار می¬دهد. نوشتار فرارو، با هدف برون رفت از چنین وضعیتی و غلبه بر چالش¬های نظری احسان به حیوانات و با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، ضمن اذعان به ایده برابری آفریدگان، به این نتیجه رسیده است که احسان به حیوانات را می¬توان بر مبانی اخلاقی- فلسفی و مبانی دینی استوار نمود. حق حیات، اصل بی¬آزاری و عدالت سه مبنای مهم اخلاقی-فلسفی احسان به حیوانات است. ادراک و احساس حیوانات عنصری است که در هر سه مورد مزبور وجود داشته و می¬تواند مهم¬ترین مبنای اخلاقی- فلسفی احسان به حیوانات باشد. همچنین در تحلیل مبانی دینی به این نتیجه رسیده است که گو اینکه برای ایده انسان متعالی مستنداتی از قرآن آورده شده ولی استنادات مزبور قابل نقد بوده و آیات فراوانی وجود دارد که می¬تواند نظریه برابری تکوینی آفریدگان را در جایگاهی برتر بنشاند. در پایان به آیاتی از قرآن اشاره شده که به لزوم احسان به طور مطلق، حشر حیوانات، تأکید بر تدبر در آفرینش برخی حیوانات، سوگند به برخی حیوانات، وحی و الهام بر برخی حیوانات و مانند آن تأکید و تصریح نموده است.
منابع فارسی
1- بنسن، جان؛ (1382)، «اخلاق زیست محیطی»، جلد2، ترجمه: محمدمهدی رستمی شاهروی، تهران: سازمان حمایت از محیط زیست.
2- پالمر، فرانک؛ (1381). «نگاهی تازه به معناشناسی»، ترجمه کوروش صفوی، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
3- جوادی آملی، عبدالله؛ (1387)، «تفسیر انسان به انسان»، چاپ چهارم، قم: اسراء.
4- راسخ، محمد و خداپرست، امیر حسین؛ (1389). «قلمرو اخلاق زیستی»، نشریه علمی پژوهشی باروری و ناباروری، دوره یازدهم، شماره 4.
5- زمانی، سید مسعود؛ (1399)، «مابعدالطبیعه و تعریف ارسطویی "انسان حیوان ناطق است" در اندیشه هایدگر، نشریه متافیزیک، سال دوازهم شماره 29.
6- سعدی شیرازی، مصلح بن عبدالله؛ (1400)، «گلستان سعدی»، چاپ 31، تصحیح: محمدعلی فروغی، تهران: ققنوس.
7- عمر، احمدمختار؛ (1375). «معناشناسی»، ترجمه حسین سیدی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
8- قابل، احمد، (1391). «مبانی شریعت، تساوی ذاتی مخلوقات الهی»، برگرفته از تارنمای شخصی احمد قابل: http://www.ghabel.net/shariat/1391/03/1167, retrieved on: 10/02/2022.
9- قرشی، علی¬اکبر؛ (1391). «تفسیر احسن الحدیث»، چاپ اول، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
10- کریمیان، علی؛ (1394)، «بررسي وجوه اضلال انسان از حيوان در ديدگاه تفسيري علامه طباطبايي با تاکيد بر آيات 179 اعراف و 44 فرقان»، نشریه مطالعات تفسیری، دوره 6، شماره 23.
11- مطهری، مرتضی؛ (1373)، «مقدمه¬ای بر جهان¬بینی اسلامی- انسان در قرآن»، جلد چهارم، چاپ هشتم، تهران: صدرا.
12- مکارم شیرازی، ناصر؛ (1374). «تفسیر نمونه»، چاپ سی و دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
13- نوروزی، رضاعلی و کوهی اصفهانی، هاجر؛ (1392). «بررسی و تبیین مفهوم انسان متعالی از منظر قرآن کریم»، پژوهش¬نامه معارف قرآنی، دوره چهارم، شماره 14، (102-129)،
منابع عربی
14- التجکانی، محمدالحبیب؛ (1410ق). «الاحسان الالزامی فی الاسلام و تطبیقاته فی المغرب»، مغرب: وزاره الاوقاف و الشؤون الاسلامیه.
15- خازن، علی بن محمد؛ (1415ق)، «لباب التأویل فی معانی التنزیل»، بیروت: دارالکتب العلمیه.
16- رازی، محمد فخرالدین؛ (1420ق). «مفاتیح الغیب – التفسیر الکبیر»، الطبعه الثانیه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
17- سمرقندی، نصر بن محمد ابواللیث؛ (1416ق). «تفسیر سمرقندی المسمی بحرالعلوم»، بیروت: دارالفکر.
18- سیدقطب، ابراهیم؛ (1412ق)، «فی ظلال القرآن»، الطبعه السابعه عشر، بیروت- قاهره: دارالشروق.
19- سیوطی، جلال¬الدین؛ (بیتا)، «الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور»، بیروت: دارالفکر.
20- طباطبایی، محمدحسین (1417ق). «المیزان فی تفسیر¬القرآن»، قم: اسماعیلیان.
21- طبرسی، فضل بن الحسن؛ (1415ق)، «مجمع البیان فی تفسیر القرآن»، البطعه الاولی، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
22- القاسمی، محمدجمال الدین؛ (1418ق)، «محاسن التأویل»، الطبعه الاولی، محقق: محمد باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
23- المراغی، احمدمصطفی؛ (بیتا)، «تفسیر المراغی»، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
24- مصطفوی، حسن؛ (1368)، «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم»، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
25- مظفر، محمدرضا؛ (1410ق)، «المنطق»، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
26- مکارم شیرازی، ناصر؛ (1421ق)، «الامثل فی تفسیر کتاب¬الله المنزل»، قم: مدرسه الامام علی بن ابی¬طالب علیه-السلام.
منابع انگلیسی
27- Carnap, Rodolf, (1942). “Introduction to Semantics”, Cambridge, MA: Harvard University Press.
28- Holmes R. (2005). “Does nature have intrinsic value?” In: Pojman P, editor. Environmental ethics. Solasi M, translator. Tehran: Tose`eh; 2005; p. 191-239.
29- Hopster, Jeroen; (2019), “The Speciesism Debate: Intuition, Method, and Empirical Advances”, Animals (Basel), v.9(12); 2019 Dec, PMC6940905, available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6940905/, retrieved on: 20/05/2022.
30- Nash, Roderick Frazier; (1989), “The rights of nature: A history of environmental ethics”, Washington: University of Washington Press.
31- Rollin B. (2005). “Sentience as The criteria for moral worth”, In: Pojman P, editor. Environmental ethics. Solasi M, translator. Tehran: Tose`eh; 2005; p.143-159.
