شناسایی و رتبه‌بندی کژرفتاریهای تهدیدکننده سلامت اداری در سازمان‌های دولتی ایران
الموضوعات :صغری محمدی 1 , حامد رحمانی 2 , غلامرضا معمارزاده طهران 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت دولتی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 - استادیار ،گروه مدیریت، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
3 - دانشیار، گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: کژ رفتاری, ناکارآمدی, سلامت اداری, فساد اداری, نظام آموزشی.,
ملخص المقالة :
امروزه سلامت نظام اداری یکی از عوامل تحقق اهداف و برنامه‌های توسعه سازمانی است. سلامت اداري، شرایطی است که همه عوامل سازمانی توانایی تأمین اهداف را دارند و قادرند انحراف از هنجارهاي اداري، قانونی و موانع تحقق اهداف را شناسایی کرده و تدابیر به هنگام اتخاذ کنند. پژوهش حاضر به شناسایی و رتبه‌بندی کژرفتاریهای تهدیدکننده سلامت اداری در سازمان‌های دولتی می‌پردازد که از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش، آمیخته اکتشافی متوالی است. جامعه موردمطالعه، سازمان آموزش‌وپرورش استان قزوین است و داده‌های بخش کیفی با استفاده از مستندات هیئت رسیدگی به تخلفات اداری و مصاحبه نیمه ساختار با 12 نفر از خبرگان گرداوری شده و با روش تحلیل محتوا و نرم¬افزار MAXQDA2020 کدگذاری گردید که در مجموع 54 مفهوم اولیه، 16 مقوله فرعی و 4 ابعاد مقوله اصلی شناسایی شدند. داده‌های بخش کمی با توزیع پرسشنامه ساختاریافته بین 70 نفر از کارشناسان امور اداری و هیئت رسیدگی به تخلفات مناطق 14 گانه آموزش‌وپرورش استان قزوین گردآوری و توسط نرمافزار SPSS26 به‌منظور آزمون رتبه‌بندی فریدمن تحلیل شد. یافته‌های بخش کیفی نشان می‌دهد که کژرفتاریهای تهدیدکننده سلامت اداری شامل چهار مقوله اصلی¬ کژرفتاریهای تنظیم‌کننده خدمت، کژرفتاریهای ارائه‌دهنده خدمات، کژرفتاریهای پرداخت‌کننده خدمت و کژرفتاریهای تأمین‌کننده‌های خدمت است. نتیجه آزمون فریدمن نشان می‌دهد که نقص در قوانین و مقررات مهم‌ترین تهدید برای سلامت اداری تنظیم‌کننده، سوءاستفاده و دست‌کاری در اسناد مالی مهم‌ترین تهدید برای سلامت اداری پرداخت‌کننده و تخلفات در مزایده و مناقصه‌ها مهم‌ترین تهدید برای سلامت اداری تأمین‌کننده خدمت است.
[1] احمدی، منظر. متقی، ابراهیم. محسنی تبریزی، علیرضا. (1402). بررسی عوامل مؤثر بر فساد اداری با نگرش به سلامت بوروکراتیک در سازمان‌های دولتی (مورد مطالعه: بخش معدن وزارت صنعت، معدن و تجارت). امنیت ملی، 13(48)، 113-136.
[2] الفتی، امیر. (1400). تأثیر حکمرانی خوب بر سلامت سازمانی با نقش میانجی پاسخگویی در وزارت ورزش و جوانان ایران. فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش¬های کاربردی در مدیریت ورزشی، 10(3)، 77-88.
[3] ایمانی، حسین. قلی پور، آرین. آذر، عادل. پورعزت، علی اصغر. (1398). شناسایی مؤلفه‌های سیستم تأمین منابع انسانی در راستای ارتقای سلامت نظام اداری. مدیریت دولتی، 11(2)، 251-284.
[4] ایمانی، حسین. قلی پور، آرین. آذر، عادل. پورعزت، علی اصغر. (1399). تبیین شاخص‌های نظام آموزش منابع انسانی در راستای ارتقاء سلامت نظام اداری، آموزش و توسعه منابع انسانی 27(1)، 1-19.
[5] جمشیدیان، محمد امین. میرسپاسی، ناصر. دانش فرد، کرم اله. (1399). طراحی الگوی شفافیت سازمانی در جهت سلامت نظام اداری. مدیریت استاندارد و کیفیت، 10(3)، 1-41.
[6] خزائی، مژگان. تقوایی، رضا. (1402). رابطه بین پاسخگویی با شفافیت‌سازی و سلامت اداری در ادارات دولتی. نشریه علمی رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری، 7(25)، 259-278.
[7] خوبیاری، محمد. مداحیان، صالح. سلطانی نژاد، نیما. (1400). بررسی تأثیر سلامت اداری بر رضایت شغلی کارکنان سازمان تأمین اجتماعی استان کرمان؛ نقش میانجی رفتار شهروندی سازمانی. مطالعات و پژوهشهای اداری، ۳ (۱۲)، ۸۸-۸۰.
[8] دانایی فرد، حسن. ابدالی، رقیه. محمودی کوچکسرایی، علی اصغر. (1399). پژوهشهای فساد و سلامت اداری در ایران: مرور دامنه‌ای (حیطه‌ای)، دانش حسابرسی، ۲۰ (۷۹): ۲۱۸-۲۰۱.
[9] دلپسند، کوروش. قنبری، افسانه. فدایی لاسکی، سهیل. (1399). پیشگیری از فساد اداری در نظام سلامت. فصلنامه پژوهشهای حقوقی میان‌رشته‌ای، ۱ (۲): ۳۴-۲۳.
[10] رخ فروز، فاطمه. رخ فروز، زهرا. هاشمیان، مریم. نصیرزاده، مصطفی. (1400). بررسی رابطه سلامت سازمانی با مسئولیت‌پذیری اجتماعی کارکنان بخش اداری دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. بهداشت کار و ارتقاء سلامت، ۵ (۲): ۱۵۴-۱۴۳.
[11] سلطان سولقانی، حسن. مجیدی، مریم. امینی سابق، زین‌العابدین. ساده، احسان. (1401). ارائه مدل کیفی خطمشیگذاری مبارزه با فساد اداری در سازمان‌های دولتی ایران (مطالعه موردی: وزارت صنعت، معدن و تجارت). ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران،5(10)، 2145-2159.
[12] شکیبا، آتنا. مهربان قهفرخی، نگین. معدنی، جواد. (1399). نقش شبکه‌های خط‌مشی در ارتقای سلامت اداری سازمان‌های دولتی. مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 10(36)، 70-95.
[13] شیریان، هوشنگ. شاه طالبی، بدری. سعیدیان، نرگس. (1400). شناسایی مؤلفه‌های سلامت اداری به‌منظور ارائه الگوی ارتقاء سلامت اداری در نظام آموزشی دولتی ایران. نوآوری های مدیریت آموزشی، 16(4)، 108-120.
[14] عطائی، محمد. علی‌نژاد، علیرضا. فتح‌آبادی، محمدرضا. (1401). طراحی الگوی سنجش ابعاد راهبردی میزان سلامت اداری در سازمان‌های دولتی ایران. نشریه نظارت و بازرسی، 16(59).
[15] کارگر شورکی، هدایت. رضایی صدرآبادی، عباسعلی. رحمانی شمسی، جعفر. (1400). سیاست‌های اجرایی برای تحقق سیاست‌های کلی نظام اداری در حوزۀ سلامت اداری. سیاست‌های راهبردی و کلان، 9(35)، 586-608.
[16] مصطفی پور، محمدعلی. سمیعی، روح اله. مستقیمی، محمود رضا. (1400). شناسایی و رتبه‌بندی شاخص‌های موثربر سلامت نظام اداری با رویکرد دلفی فازی (مطالعه موردی: دادگستری های استآن‌های شمالی). فصلنامه علمی پژوهشهای نوین حقوق اداری، 3(8)، 217-243.
[17] یدالهی، ماریه. غریبی، سجاد. (1400). دسته‌بندی عوامل مؤثر بر ارتقاء سلامت نظام اداری در سازمان‌ها. مطالعات و پژوهشهای اداری، ۳ (۱۲): ۱۰۵-۹۰.
[18] Aljazi, J. D., Alzubidi, K. L., & Al-Shibli, F. S. (2024). The role of the anti-corruption commissions in controlling the administrative decisions. journal of governance and regulation/volume, 13(1), 405-415.
[19] Androniceanu, A., Georgescu, I., & Kinnunen, J. (2022). Public administration digitalization and corruption in the EU member states. A comparative and correlative research analysis. Transylvanian Review of Administrative Sciences, 18(65), 5-22.
[20] Atakpa, O. E., & Akpan, C. S. (2023). Corruption in public administration and national development in Nigeria. Open Journal of Social Sciences, 11(6), 120-134.
[21] Ben, J. H., Li, X., Duncan, K., & Xu, J. (2020). Corporate relationship spending and stock price crash risk: Evidence from China's anti-corruption campaign. Journal of Banking & Finance, 113, 105758.
[22] Boma-Siaminabo, H. (2022). Corporate social responsibility and administrative integrity. BW Academic Journal, 9(3), 126-137.
[23] Choi, H., Hong, S., & Lee, J. W. (2018). Does increasing gender representativeness and diversity improve organizational integrity? Public Personnel Management, 47(1), 73-92.
[24] Elnawawy M, S., Okasha, A. E., & Hosny, H. A. (2022). Agent-based models of administrative corruption: an overview. International Journal of Modelling and Simulation, 42(2), 350-358.
[25] Hidayah, Z., Ayuni, D., Minrohayati, A., & Wibowo, M. (2023). Antecedents of Deviant Behaviour in Higher Education Institutions and Its Effects on Lecturers’ Performance. Nigerian Journal of Economic and Social Studies, 65(1), 1-17.
[26] Hosseinnejad Moziraji, Z. A. A., Salajeghe, S., Mehdizadeh, S., Kamali, M. J., & Fatehi Rad, N. (2024). Monitoring and measuring the health of the administrative system and fighting corruption in the headquarters of the ministry of economic affairs and finance. International Journal of Nonlinear Analysis and Applications, 15(3), 299-303.
[27] Karim, S., Zoker, E. M., Tullah, O., & Yambasu, A. R. (2023). Prevalence, causes, and effects of corruption in school administration in Sierra Leone. AMCA Journal of Community Development, 3(2), 81-87.
[28] Linhartová, V., & Halásková, M. (2022). Determinants of corruption: a panel data analysis of Visegrad countries. Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 17(1), 51-79.
[29] Ma, J., Guo, B., & Yu, Y. (2022). Perception of Official Corruption, Satisfaction with Government Performance, and Subjective Wellbeing—an Empirical Study from China. Frontiers in Psychology, 13.
[30] Mahdy, F. M. (2022). The Influence of Organizational Health on Reducing the Job Burnout during the COVID-19 Pandemic-An Applied Study on the medical section. Journal of Economics and Business, 30(3), 101-121.
[31] Özer, Ö. Uğurluoğlu, Ö. Saygılı, M., & Sonğur, C. (2019). The impact of work alienation on organizational health: A field study in health sector. International Journal of Healthcare Management, 12(1), 18-24.
[32] Picón, C., & Boehm, F. (2019). Do the determinants of corruption differ between countries with different levels of corruption? A cross-country quantile regression analysis. Revista de Economía Del Caribe, (23), 71-83.
[33] Rasooly Kalamaki F, Mahmoudi G, Yazdani Charati J. Relationship between Organizational Culture and Organizational Health in Employees of District 1 Iran Teaching Hospitals. Arch Hyg Sci 2020; 9 (4):256-264.
[34] Rodriguez, C. A. (2016). Challenges to effectiveness in public health organizations: the case of the Costa Rican health ministry. Journal of Business Research, 69(9), 3859-3868.
[35] Shahabi, S., Skempes, D., Shabaninejad, H., Ahmadi Teymourlouy, A., Behzadifar, M., & Bagheri Lankarani, K. (2022). Corruption in the physiotherapy sector in Iran: common drivers and potential combating strategies. European Journal of Physiotherapy, 24(4), 243-252.
[36] Shamsipour, J., Faghihi, A., Najaf Beigi, R., & Kameli, M. J. (2023). Pathology And Providing a Model Of The Development Of Administrative Ethics In Governmental Organizations (Case Study: Iranian Governmental Bank). International Journal of Finance, Accounting and Economics Studies, 4(3), 71-90.
[37] Singh, A., & Jha, S. (2018). Scale development of organizational health construct. Global Business Review, 19(2), 357-375.
[38] Stoesz, B. M., & Eaton, S. E. (2022). Academic integrity policies of publicly funded universities in western Canada. Educational Policy, 36(6), 1529-1548.
مجله مدیریت توسعه و تحول 59 (1403) 86-73
شناسایی و رتبه‌بندی کژرفتاریهای تهدیدکننده سلامت اداری در سازمان‌های دولتی ایران
صغری محمدی 1، حامد رحمانی2،*، غلامرضا معمارزاده طهران 3
1 دانشجوی دکتری، گروه مدیریت دولتی، واحد قزوين، دانشگاه آزاد اسلامي، قزوين، ايران.
2 استادیار، گروه مدیریت دولتی، واحد قزوين، دانشگاه آزاد اسلامي، قزوين، ايران. (عهدهدار مکاتبات)
3 دانشیار، گروه مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران
تاریخ دریافت: 23/02/1403 تاریخ پذیرش نهایی: 04/11/1403
چكيده
امروزه سلامت نظام اداری یکی از عوامل تحقق اهداف و برنامه‌های توسعه سازمانی است. سلامت اداري، شرایطی است که همه عوامل سازمانی توانایی تأمین اهداف را دارند و قادرند انحراف از هنجارهاي اداري، قانونی و موانع تحقق اهداف را شناسایی کرده و تدابیر به هنگام اتخاذ کنند. پژوهش حاضر به شناسایی و رتبه‌بندی کژرفتاریهای تهدیدکننده سلامت اداری در سازمان‌های دولتی می‌پردازد که از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش، آمیخته اکتشافی متوالی است. جامعه موردمطالعه، سازمان آموزش‌وپرورش استان قزوین است و داده‌های بخش کیفی با استفاده از مستندات هیئت رسیدگی به تخلفات اداری و مصاحبه نیمه ساختار با 12 نفر از خبرگان گرداوری شده و با روش تحلیل محتوا و نرمافزار MAXQDA2020 کدگذاری گردید که درمجموع 54 مفهوم اولیه، 16 مقوله فرعی و 4 ابعاد مقوله اصلی شناسایی شدند. داده‌های بخش کمی با توزیع پرسشنامه ساختاریافته بین 70 نفر از کارشناسان امور اداری و هیئت رسیدگی به تخلفات مناطق 14 گانه آموزش‌وپرورش استان قزوین گردآوری و توسط نرمافزار SPSS26 به‌منظور آزمون رتبه‌بندی فریدمن تحلیل شد. یافته‌های بخش کیفی نشان می‌دهد که کژرفتاریهای تهدیدکننده سلامت اداری شامل چهار مقوله اصلی کژرفتاریهای تنظیم‌کننده خدمت، کژرفتاریهای ارائه‌دهنده خدمات، کژرفتاریهای پرداخت‌کننده خدمت و کژرفتاریهای تأمین‌کننده‌های خدمت است. نتیجه آزمون فریدمن نشان می‌دهد که نقص در قوانین و مقررات مهم‌ترین تهدید برای سلامت اداری تنظیم‌کننده، سوءاستفاده و دست‌کاری در اسناد مالی مهم‌ترین تهدید برای سلامت اداری پرداخت‌کننده و تخلفات در مزایده و مناقصه‌ها مهم‌ترین تهدید برای سلامت اداری تأمین‌کننده خدمت است.
واژه‌های اصلی: کژ رفتاری، ناکارآمدی، سلامت اداری، فساد اداری، نظام آموزشی.
1- مقدمه
سازمان‌های دولتی به خاطر در اختیار داشتن منابع ملی، نقش مهمی در رفاه جوامع ایفا می‌کنند ]29[. یکی از عوامل تهدیدکننده سازمان‌ها برای دستیابی به کارایی بالاتر، فساد اداری است ]18[ که اثر سوء بر حکمرانی خوب دارد و هزینههای عمومی را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد ]26[. ازاین‌رو، دولت‌ها به دنبال شفافیت و ارتقای سلامت نظام اداری خود هستند ]28[ و اهمیت آن در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه ازجمله ایران دوچندان است ]1[. نظام اداری کارآمد می‌تواند بسترساز تحقق اهداف و برنامه‌های توسعه پایدار باشد ]11و26[. سلامت یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت بلندمدت هر سازمانی است و سازمان‌هایی با سلامت پایین از شهرت ضعیفی رنج می‌برند ]22[ و هر سازمانی برای بقا و رشد بلندمدت در محیط‌های با عدم قطعیت و پیچیدگی بالا، نیازمند توجه به سلامت اداری است ]37[. سلامت اداري، بیانگر وضعیتی است که همه عوامل سازمانی توانایی تأمین اهداف را به‌صورت مطلوب دارند و قادر هستند انحراف از هنجارهاي اداري و قانونی و موانع تحقق اهداف سازمانی را سریعاً شناسایی و تدابیر به داشته باشند ]20[.
محققان آثار و پیامدهای متعددی برای سلامت اداری مطرح کرده‌اند؛ سلامت اداری عامل اصلی تعیین‌کننده مسئولیت‌پذیری اجتماعی ]10[، بهبود کیفیت محصولات و خدمات ]33[، توسعه‌دهنده‌ی بهبود قابلیت‌های بقاي بلندمدت ]31و34و37[، بهزیستی، انعطاف‌پذیری و شایسته محوری ]12[، حفظ نشاط، ارتقای بهره‌وری و رقابت‌پذیری ]30[، رشد بلندمدت اقتصادی و ارزش‌آفرینی سازمان میشود ]21و36[ است. علاوه بر این، در چند دهه اخیر مطالعات زیادی روی عوامل اثرگذار بر سلامت اداری انجام شده است. وجود مدیران متعهد، ساختار چابک، سیستم نظارت و کنترل کارآمد و مؤثر و تبعیت از قوانین و
rahmani.hd@gmail.com*
مقررات ]17[، سیستم‌های مدیریت کیفیت ]22[، آموزش و بهسازی منابع انسانی ]4[، عدالت سازمانی و جو اخلاقی ]23و37[؛ شفافیت و
پاسخگویی نهادهای عمومی ]6و19[، حکمرانی خوب ]2[، فرهنگ سازمانی ]26و33[، سبک رهبری و مسئولیت‌پذیری اخلاقی و قانونی ]22[ بر ارتقای سلامت اداری مؤثر هستند.
با تأکید بر اینکه در عصر حاضر، رشد و توسعه جوامع مستلزم وجود سازمان‌هایی سالم، پویا و خلاق است ]17[ و فعالیت‌های اداری سالم تأثیر مستقیمی بر بازده و نتایج سازمان‌های دولتی دارد ]29[، اما همچنان پدیده فساد در سازمان‌های دولتی در همه جوامع دیده میشود ]11[ که عواقب منفی مانند نابرابری درآمد، فقر جامعه و هدر رفتن منابع عمومی را در پی دارد ]18[. در کشور ایران نیز تبیین جامعه عاری از فساد در سالهای اخیر مورد تأكید عالیترين مقامات دولتی، سند چشم‌انداز و برخی از قوانین و مصوبات كشوری بوده است ]5[ و در طول چهار دهه اخیر، قوانين متعددي (مانند قانون رسيدگي به تخلفات اداري مصوب سال 1372، آیین‌نامه مبارزه با رشوه در دستگاه‌های اجرايي مصوب 1385، تدوین سیاست‌های كلي نظام اداري در سال 1389، قانون ارتقاي سلامت اداري و مقابله با فساد مصوب سال 1390) برای ارتقاي سلامت اداري تدوين شده است. در بند 39 از سیاست‌های كلي برنامه ششم توسعه نیز بر ارتقاي سلامت اداري و مبارزه با فساد تأكيد شده است و نشان از اهمیت پدیده سلامت اداری کارآمد است. بااین‌حال قوانين مصوب، سیاست‌های مدون و اقدامات صورت گرفته نتوانسته نتایج ملموسی در ارتقای رتبه مبارزه با فساد اداري ایران ایجاد کند ]3[. در آخرین رتبه‌بندی شاخص فساد ادراک‌شده1 کشورها که توسط «سازمان بین‌المللی شفافیت2» در سال 2023 و با همکاری دانشگاه پاساو آلمان3 گزارش شده است؛ رتبه 149 از میان 180 کشور برای ایران، نشانگر عمق ناکارآمدی نظام سلامت اداری است. سیر تغییرات این شاخص برای ایران در دو دهه اخیر و مشخصاً از سال 2015 تا 2023 مؤید این واقعیت است که تلاش چشمگیری برای برون‌رفت از وضع موجود و ناکارآمدی سلامت اداری انجام نشده ]12[ و قوانین مصوب و اقدامات انجام شده در زمینه ارتقاي سلامت اداری و مبارزه با فساد اداري نیز نتیجه‌بخش نبوده است ]17[. ازاین‌رو، بررسی علل ناکارآمدی و تبیین کژرفتاریهای مؤثر بر سلامت اداری همچنان به‌عنوان یک مسئله مهم باید موردتوجه و مطالعه علمی قرار گیرد ]1[.
شکل (1) فساد ادراک‌شده در ایران (گزارش سازمان بین‌المللی شفافیت)
ساختار اداری سالم بسترساز توسعه فراگیر است و در جبهه مقابل، فساد اداری موجب تحمیل هزینههای اضافی بر جامعه و دولت میشود ]7[. آمار و گزارش‌های بین‌المللی ازجمله گزارش سالانه سازمان شفافیت بین‌الملل و بانک جهانی حاكی از آن است كه كشور ايران مانند بسیاری از كشورهای اسلامی به‌رغم داشتن آموزه‌ها و تعالیم اسلامی، ارزشی و اخلاقی در زمینه سلامت اداری از رتبه و جايگاه مناسبی برخوردار نیست ]5[. کارآمدی سلامت اداری معلول عوامل متعددی است ]4[ و چنانچه به‌درستی موردتوجه قرار نگیرند، نظام اداری اثربخش نخواهد بود ]17[.
هر سازمانی، برآورده‌کننده اهداف عام یا خاصی براي جامعه است ]2[. یکی از سازمان‌های دولتی که اهمیت فراوانی برای جامعه فعلی و آینده دارد و سیاست‌گذاران دولتی و عموم جامعه نسبت به نتایج عملکردی آن بسیار حساس هستند ]13[، نظام آموزش‌وپرورش است که باید در تمام سطوح فرهنگ سلامت را تقویت کند و ارزش‌های بنیادین یعنی صداقت، اعتماد، مسئولیت، انصاف و احترام را در بین کارکنان خود نهادینه سازد ]38[. امروزه فساد اداری به یکی از چالش‌های اصلی در نظام آموزش‌وپرورش تبدیل شده و گزارش‌های مکرر رسانه‌ها در مورد فساد در اداره مدارس، گواه این ادعاست ]27[.
اگرچه مطالعات در زمینه عوامل مؤثر بر ارتقاء سلامت نظام اداری و سلامت سازمانی انجام شده است و قوانین و دستورالعملهای بسیاری پیرامون سلامت اداری، تخلفات اداری، مبارزه با فساد به تصویب رسیده است؛ اما واضح است که اجرای قوانین از تدوین آن به‌مراتب مشکل‌تر است؛ چه‌بسا قوانین بسیار کارآمد و مثبت در بستر اجرا دچار چالش، آسیب، حاکمیت سلیقه‌ای، فراموشی، بی‌توجهی، تخطی و عواقبی نظیر آن شوند. تاکنون مطالعه مدونی در ارتباط با کژرفتاریهای سلامت اداری در ادارات آموزش‌وپرورش ايران و مشخصاً استان قزوين (به‌عنوان موردمطالعه تحقیق حاضر) وجود ندارد و مطالعات محدود انجام شده بيشتر بر فساد مالی تأکید داشته‌اند؛ درحالی‌که ناکارآمدی و ناسلامتی اداري در آموزش‌وپرورش یک مشکل چندوجهی است. ازاین‌رو، در این تحقیق به این سؤالات اساسی پاسخ داده شد که کژرفتاریهای مؤثر بر ناکارآمدی سلامت اداری در نظام آموزش‌وپرورش به‌عنوان یک سازمان دولتی کدام اند؟ و رتبه‌بندی آن‌ها چگونه است؟
2- مبانی نظری و توسعه فرضیه‌ها
2-1 فساد اداری:
امروز، فساد یکی از جدی‌ترین معضلات جوامع است که در همه کشورهای جهان صرف‌نظر از بلوغ اقتصادی و اجتماعی اتفاق می‌افتد ]28[. وجود فساد اداری را در هیچ کشوری نمی‌توان کتمان کرد، درنتیجه، کشور ایران هم از این قاعده مستثنی نیست ]11[. اگر سلامت به‌مثابه نور و روشنایی تصور شود، فساد در نقطه مقابل آن بیانگر تاریکی است ]7[. واژه «فساد» ریشه در فعل لاتین «رامپره4» به معنای «شکستن» دارد. بر این اساس، فساد به معنای شکستن کد رفتاری و اخلاقی برای نفع شخصی است ]20[. طبق گفته پیکون و بوهم5 (2019) فساد را می‌توان به‌عنوان عدم رعایت قوانین و اصول تعیین شده توصیف کرد، جایی که جلوه‌هایی مستمر از رشوه، اختلاس، دست‌کاری اطلاعات و رفتارهای منفعت طلبانه دیده میشود ]32[. اگرچه هیچ تعریف منحصربه‌فردی برای فساد وجود ندارد ]28[؛ اما یک تعریف عمومی پذیرفته شده از فساد که توسط بانک جهانی6 و سازمان بین‌المللی شفافیت مطرح شده است، سوءاستفاده از قدرت عام برای سود و منفعت شخصی است ]19و24و29[. اصطلاح «منفعت شخصی» نه‌تنها به دریافت پول یا دارایی‌های با ارزش اشاره دارد، بلکه شامل افزایش قدرت یا موقعیت نیز میشود. دریافت وعده‌های آینده یا منافع برای اقوام و دوستان نیز منفعت شخصی تلقی میشود ]20[.
فساد یک پدیده پیچیده و چندوجهی ]9[. با ابعاد متعدد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است که مرز مشخصی ندارد و مانع از عملکرد مناسب سیستم‌های اجتماعی، اقتصادی و حقوقی یک کشور میشود ]28[. فساد اداری، ناشی از عوامل زیادی مانند مدیریت نامناسب منابع انسانی، ضعف در مهارت‌های مدیریتی، نگرش‌های ضعیف و تشریفات وسیع اداری، آموزش نظارتي ناكافي، سوءاستفاده از اختيارات، اختلاس، پول‌شویی، برخورداری از سیستم پرداخت و پاداش نامناسب، فقدان پاسخگويي، فرهنگ هزينه نامناسب، مختل بودن فعالیت‌های سازماني و فقدان حاکمیت اخلاق محور در سازمان است ]21[. در سازمان‌هایی که اصل پنهان‌کاری و محرمانگی حکم‌فرما باشد، پیامدهایی مانند فساد رخنه می‌کند ]9[. فساد می‌تواند منجر به عدم مشروعیت دولت و باعث بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی شود ]24[. اگرچه در تعاریف مختلف، جنبه‌های مختلفی از فساد علمی در نظام آموزش‌وپرورش قابل‌مشاهده است، اما این تعاریف تنها شامل جنبه‌هایی از خدمات اداری مانند ارائه خدمات آموزشی است و جنبه‌های دیگر فساد را در نظر نمی‌گیرد ]27[.
2-2 سلامت اداری:
سلامت7، در مقابل فساد قابل‌تعریف است ]12[. بااین‌حال ارائه یک تعریف واحد از سلامت به علت وجود پیچیدگی ساختاری قدری سخت است ]8[. مفهوم سلامت اداری نخستین بار در دهه 1950 توسط آرجیریس8 مورد استفاده قرار گرفت که بنیان انسان گرایانه دارد ]2[. بااین‌حال، بنیس9 (1962)، یکی از اولین کسانی بود که در مورد اصطلاح سلامت در سازمان صحبت کرد، جایی که او توضیح داد سازمان‌هایی با عملکرد مالی بالا، سالم‌تر هستند ]37[. سلامت سازمانی تعامل پویا از عوامل فردی و سازمانی است و تأثیر این تعامل بر استفاده بهینه از منابع شخصی و سازمانی تمرکز دارد]30[.
محققان سلامت اداری را معادل رعایت اخلاق و عدالت در رفتارهای اداری تلقی کرده‌اند ]23[. در تعریف سلامت اداری، گاهی از اصطلاح کارآمدی (در مقابل ناکارآمدی) اداری به‌عنوان جایگزین واژۀ سلامت (در مقابل فساد) اداری استفاده میشود ]15[؛ چراکه در حوزه سازمان و مدیریت، مفاهیم فساد و سلامت نقطه مقابل یکدیگر هستند ]8و21[. دپارتمان مسائل اقتصادي و اجتماعي سازمان ملل، سلامت اداري را مؤلفه‌ای اساسي و مكمل پاسخگویی و شفافيت می‌داند که مترادف با مفاهیم پاكي، صداقت و درستي است ]3[. سلامت اداری به معنای رعایت قوانین و موازین اخلاقی در سازمان است ]12[. سلامت اداری به‌عنوان میزانی که محتوای اطلاعات به اشتراک گذاشته شده در سازمان واقعی و بدون دست‌کاری است، تعریف میشود و راهکار بهبود سلامت اداری، اتخاذ یک رویکرد جامع‌نگر در سازمان است ]22[. سلامت اداری بیانگر قابلیت‌های یک سازمان برای اجرای موفقیت‌آمیز مأموریت‌ها در زمان حال و آینده است ]10و13و33[.
مفهوم سلامت اداری به‌عنوان یکی از مفاهیم اداری مدرن ظهور یافته که اثربخشی سازمان‌ها را در انطباق‌پذیری با تغییرات و تحولات موجود در محیط بیان می‌کند ]30[. سلامت اداری یک ویژگی کیفی است و تبیین‌کننده میزان هم‌ترازی اهداف و تحقق منافع فردی، سازمانی و ملی است ]3و13[. واضح است که «میزان» داراي یک آستانه است که کمتر از آن، مراتب فساد و بیشتر از آن، مراتب سلامت را نشان می‌دهد؛ بنابراین، سلامت اداري مفهومی «شاخصگونه» و «پیوستاری» قلمداد میشود ]16[. سلامت اداری یکی از موضوعاتی است که با رشد جوامع و گسترش نظام‌های اداری و ارائه‌دهندگان خدمات، بارها مطرح شده است و شفافیت اطلاعات، احترام به حقوق ارباب‌رجوع و تقویت ارزش‌ها و اعتقادات کارکنان و فرهنگ‌سازمانی ازجمله مواردی است که همواره در نقطه مقابل فساد اداری ذکر می‌شوند ]26[.
تجلی فرهنگ شفافیت و تغییر نگرش نسبت به پاسخگویی می‌تواند راهکار مناسبی برای سلامت اداری باشد ]9[. یک سازمان سالم، ضمن حفظ حیات خود؛ توسعه‌دهنده‌ی بهبود قابلیت‌های بقاي بلندمدت است ]31و37[. یک سازمان و نظام اداری سالم، گواه وجود مدیرانی متعهد، ساختاری چابک، سیستم نظارت و کنترل کارآمد و مؤثر و نیز تبعیت از قوانین و مقررات است ]17[. در سازمان سالم، کارکنان با روحیه و عملکرد بالا، متعهد به اهداف هستند و تلاش مضاعفی برای توسعه بلندمدت سازمان دارند ]34[. سازمان سالم علاوه بر مؤلفه‌های سودآوری اقتصادی بلندمدت، روی بهزیستی کارکنان، شکوفایی، استحکام، پیشرفت، انعطاف‌پذیری و شایسته محوری نیز متمرکز است ]12[. یک سازمان سالم، متشکل از کارکنان خلاق، مشتاق و متعهد است که روحیه تعالی دارند و سازمان را قادر می‌سازد تا به اهداف و برنامه‌های خود برسد و زمینه‌ساز رشد و شکوفایی جامعه گردد ]4[. سلامت اداری برای حفظ نشاط، پتانسیل، بهره‌وری و رقابت بسیار مهم است ]30[ و اعتقاد بر این است که سیستم‌های مدیریت کیفیت سازمان می‌تواند چارچوب لازم برای اطمینان از سلامت اداری را فراهم کند ]22[. نتایج پژوهشهای انجام شده نشانگر آن است که سلامت اداری ناکارآمد مانع از رشد بلندمدت اقتصادی و ارزش‌آفرینی سازمان میشود ]21[.
2-3 ابعاد و مؤلفه‌های سلامت اداری:
از گذشته، مفهوم سلامت اداری به طرز چشمگیری با مطالعات بنیس (1962)، تاکنون توسعه یافته است. مفهوم سلامت اداری چندین مرحله را پشت سر گذاشته است؛ از توجه به جنبه‌های مالی گرفته تا نگرانی‌های کارمند، سلامت و عملکرد کاری آن‌ها و تمام راه‌ها برای سازگاری با محیط اطراف و تغییرات برای پیوند سلامت سازمانی با کلیه فرآیندهای مالی، ساختاری، استراتژیک و انسانی در سازمان و دستیابی به مزیت رقابتی را شامل میشود ]30[. بسیاری از محققان و توسعه‌دهندگان مفهوم سلامت اداری سعی کرده‌اند مجموعه‌ای از معیارها را برای قضاوت در مورد اثربخشی آن استفاده کنند. هوی و فورسی10 (1986) سلامت اداری را به هفت مؤلفه سلامت نهادی، انگیزش، رهبری تحول‌گرا، نفوذ، شفافیت، تفاوت‌های فردی و ویژگی‌های عملکردی دسته‌بندی کرده است. طبق نظر آدونا، سلامت اداری شامل پنج عامل استفاده از منابع، نوآوری، اخلاق، حل مسئله و جهت‌گیری تیمی است ]37[. براون (2002) سلامت اداری را با سه بعد فرهنگ‌سازمانی، جو و ارزش‌ها پیوند می‌دهد. سینگه و جها (2018) از این نظریه حمایت کرده و بعد توانمندسازی کارمندان را اضافه کرده است. کوپر و مکیکفری (2007)، استدلال می‌کنند که سلامت اداری با سه بعد شجاعت، صداقت و نفوذ مرتبط است ]30[. شهابی و همکاران (2022) در مطالعات خود عملکرد مطلوب تنظیم‌کننده خدمت (دولت)، پرداخت‌کننده خدمت، ارائه‌دهنده خدمت و تأمین‌کننده خدمت را محرک‌های مبارزه با فساد در بخش نظام سلامت می‌دانند ]35[ که مبنای مدل‌سازی و چارچوب شناسایی و رتبه‌بندی کژرفتاریهای سلامت اداری در این تحقیق قرار گرفته است.
2-4 پیشینه پژوهشهای داخلی و خارجی
جدول (1) پیشینه مطالعات پژوهشی داخلی مرتبط با موضوع (منبع: بررسی و یافته‌های محقق)
سال | عنوان/ هدف پژوهش | روش/ رویکرد پژوهش | یافته‌های پژوهش | |
|---|---|---|---|---|
خزائی و تقوایی | 1402 | رابطه بین پاسخگویی با شفافیت سازی و سلامت اداری در ادارات دولتی | کیفی: مرور سیستماتیک50 مقاله | پاسخگویی اجتماعی و شفاف‌سازی در ارتقاء سلامت اداری در ادارات دولتی تأثیر مثبت دارد. زمانی که سازمان در قبال تبعات فعالیت‌های اقتصادی شفاف عمل کرده و پاسخگویی مناسبی داشته باشد؛ این امر باعث میشود که در جهت ارتقای سلامت مسیر درستی را طی کرده و باعث ارتقای سلامت اداری شود. |
احمدی و همکاران | 1402 | عوامل مؤثر بر فساد اداری با نگرش به سلامت بورکراتیک در سازمان‌های دولتی | کمی: پیمایشی/موردمطالعه: معدن وزارت صمت | مهم‌ترین عوامل مؤثر بر سلامت اداری که منجر به کاهش فساد اداری می‌گردند عبارت‌اند از نظارت کارآمد، شایسته‌سالاری در انتصابات، مسئولیت‌پذیری کارکنان، عدالت سازمانی، اعتماد سازمانی، رضایت شغلی، تعهد سازمانی کارکنان، وجود سیستم پاداش و مجازات عادلانه، تأمین معیشتی کارکنان. |
سلطان سولقانی و همکاران | 1401 | ارائه مدل کیفی خطمشیگذاری مبارزه با فساد اداری در سازمان‌های دولتی ایران | رویکرد کیفی: مطالعه موردی در وزارت صمت/دلفی | 9 بعد (اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، قضایی، نظارتی، فردی، سازمانی، قانونی) در قالب 27 شاخص تأثیرگذار بر مبارزه با فساد اداری شناسایی شدند. مبتنی بر سطح میانگین، اهمیت عوامل شناسایی شده به ترتیب فردی (42/6)، اجتماعی (17/6)، قانونی (95/5)، فرهنگی (47/5)، سازمانی (34/5)، سیاسی (32/5)، نظارتی (47/4)، قضایی (03/3)، اقتصادی (84/2) است. |
عطائی و همکاران | 1401 | طراحی الگوی سنجش ابعاد راهبردی میزان سلامت اداری در سازمان‌های دولتی ایران | رویکرد آمیخته: مطالعات کتابخانه‌ای، پانل خبرگان، تحلیل عاملی. | ابعاد راهبردی درون‌سازمانی (ایجاد فرصت‌های برابر در به‌کارگیری و ارتقا، حفظ کرامت و حقوق انسان‌ها، رفتارهای منصفانه و عادلانه در تعامل، توزیع و رویه‌ها، شفافیت، مشارکت در تصمیم‌گیری) و برون‌سازمانی (نظارت عمومی، یکپارچگی کار و زندگی، تناسب بین نرخ رشد و نرخ حقوق، نگرش مثبت کاری، رسانه و اعتماد و اطمینان) در ارتقای سلامت اداری تأثیرگذار می‌باشد. |
شیریان، بدری و سعیدیان | 1400 | شناسایی مؤلفه‌های سلامت اداری در نظام آموزشی دولتی به‌منظور ارائه الگوی ارتقاء سلامت اداری | آمیخته اکتشافی (کیفی مبتنی بر تحلیل مضمون مقالات- کمی مبتنی بر مدل‌سازی معادله ساختاری) | هفت مضمون فراگیر سلامت فناروانه- الکترونیکی، سلامت منابع انسانی، سلامت ساختاری، سلامت سیاسی، سلامت کالبدی، سلامت مالی و سلامت فرهنگی مؤلفه‌های مؤثر برای ارتقاء سلامت اداری در نظام آموزشی هستند. |
کارگر شورکی و همکاران | 1400 | سیاست‌های اجرایی برای تحقق سیاست‌های کلی نظام اداری در حوزۀ سلامت اداری | آمیخته متوالی (کیفی مبتنی بر مطالعه اسناد و مدارک- کمی مبتنی پیمایش) | مجموعۀ 23 سیاست اجرایی شناسایی‌شده، در 4 خوشه سطح‌بندی شد که انتصاب مدیران حرفهای شایسته و به‌کارگیری نیروی انسانی کافی و کارآمد مؤثرترین سیاست‌ها است. ارتقاي سلامت اداري و رشد ارزش‌های اخلاقي از طريق اصلاح فرايندهاي قانوني و اداري، بهره‌گیری از امكانات فرهنگي و نظام مؤثر پيشگيري و برخورد با تخلفات امکان‌پذیر میشود. |
یدالهی و غریبی | 1400 | عوامل مؤثر بر ارتقاء سلامت اداری و دسته‌بندی آن‌ها در سازمان | رویکرد کیفی و به روش مرور نظام‌مند ادبیات | مدل شامل 6 بعد، عوامل نرم مدیریتی، عوامل سخت مدیریتی، عوامل فردی، عوامل رفتاری، عوامل نظارتی و عوامل محیطی است. ﺑﺮای آنکه ﻧﻈﺎم اداری از ﺳﻼﻣﺖ ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار باشد، باید اقدامات ساختاری- مدیریتی، تقنینی- نظارتی و ارزشی- فرهنگی مؤثری اجرا شود |
مصطفی پور و همکاران | 1400 | شناسایی و رتبه‌بندی شاخص‌های مؤثر بر سلامت نظام اداری | رویکرد کمی پیمایش (دلفی فازی) | شاخص‌های مؤثر بر سلامت نظام اداری در چهار گروه کلی درون‌سازمانی، رفتاری، برون‌سازمانی و محیطی دسته‌بندی می‌شوند |
شکیبا، مهربان و معدنی | 1399 | نقش شبکه‌های خط‌مشی گذاری برای ارتقای سلامت اداری سازمان‌های دولتی | آمیخته اکتشافی (کیفی مبتنی بر تحلیل مضمون مصاحبه- کمی مبتنی پیمایش) | شبکه‌های خط‌مشی قادر هستند از طریق گسترش مشارکت و همکاری، برقراری هماهنگی و ارتباط میان افراد، واحدها، بهبود نظارت و کنترل، تأکید بر ابعاد ساختاری و عوامل اجتماعی و فرهنگی سلامت را محقق نمایند. |
جمشیدیان و همکاران | 1399 | الگوی شفافیت سازمانی در جهت سلامت نظام اداری در سازمان‌های دولتی | رویکرد کیفی مبتنی بر تحلیل مضمون | مضامین سازمان‌دهنده ساختاری، فرهنگی، رفتاری، اهداف و راهبردها در قالب بعد سازمانی و مضامین سازمان‌دهنده حقوقی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و فنّاورانه مربوط به بعد محیطی برای سلامت اداری نقش دارند. |
بر اساس پیشینه مطالعات داخلی، مشاهده میشود که تحقیقات انجام شده در زمینه سلامت اداری بیشتر بر روی دستگاه‌های اجرایی کشور مانند وزارتخانه‌ها، شهرداری‌ها و ... متمرکز بوده است و تحقیقی مستقیماً به بررسی شناسایی کژرفتاریهای سلامت اداری در حوزه آموزش‌وپرورش نپرداخته‌اند. مطالعه شیریان و همکاران (1400) تنها تحقیقی است که به‌صورت مستقیم به بررسی مؤلفه‌های سلامت اداری در نظام آموزشی پرداخته است. با این وصف در زمینه شناخت مصادیق و رتبه‌بندی کژرفتاریهای سلامت اداری در آموزش‌وپرورش، هنوز شکاف پژوهشی وجود دارد و نیاز به انجام تحقیقات بیشتر دیده میشود. جدول (2) نیز خلاصه‌ای از پیشینه مطالعات پژوهشی خارجی مرتبط با موضوع تحقیق است.
جدول (2) پیشینه مطالعات پژوهشی خارجی مرتبط با موضوع (منبع: بررسی و یافته‌های محقق)
سال | عنوان/ هدف پژوهش | روش/ رویکرد پژوهش | یافته‌های پژوهش | |
|---|---|---|---|---|
2024 | نقش کمیسیون‌های ضد فساد در کنترل تصمیمات اداری اردن | کیفی: روش توصیفی-تحلیلی | فقدان چارچوب قانونی، رویههای ناکارآمد و فقدان شفافیت و فرآیندهای دست و پا گیر عواملی هستند که به سلامت نظام اداری آسیب می‌رساند. | |
2024 | پایش و سنجش سلامت نظام اداری و مبارزه با فساد در ستاد وزارت امور اقتصادی و دارایی | روش ترکیبی (آمیخته): تحلیل محتوا و توصیفی- پیمایشی | بین سلامت نظام اداری، عوامل داخلی، عوامل خارجی، عوامل مدیریتی، عوامل رفتاری، عوامل فردی و مبارزه با فساد رابطه معناداری وجود دارد. برای مبارزه با فساد اداری، برقراری عدالت رویه‌ای و رابطه‌ای در سازمان و همچنین بهبود شاخص‌های حکمرانی خوب ضروری است. | |
شمسی‌پور و همکاران | 2023 | آسیب‌شناسی و ارائه الگویی برای توسعه اخلاق اداری در بانک‌های دولتی ایران | روش ترکیبی (آمیخته): نظریه تماتیک و معادلات ساختاری | الگوی توسعه اخلاق اداری در بانک‌های دولتی ایران از ۴۳۷ تم، ۳۲۲ مفهوم اولیه، ۱۷ مقوله و ۳ مؤلفه اصلی است که عبارت‌اند از «بعد فردی»، «بعد سازمانی» و «بعد محیطی». |
آتاکپا و اکپان | 2023 | فساد در اداره امور عمومی و توسعه ملی نیجریه | رویکرد کیفی: توصیفی- تحلیلی | رشوه و سوءاستفاده از موقعیت شغلی، حقوق و مزایای ناکافی کارمندان، نبود اراده سیاسی قوی و اقدامات قاطع برای مبارزه با فساد اداری ازجمله عواملی هستند که فساد در اداره امور عمومی نیجریه را تشدید کرده است. |
کریم و همکاران | 2023 | شیوع، علل و تأثیرات فساد در اداره مدارس سیرالئون | رویکرد کیفی: تحلیل مضمون مصاحبه از خبرگان | در این مطالعه، فساد اداری شامل تمام اعمال فاسدی است که تأثیر منفی بر کیفیت و استانداردهای آموزشی (تقلب در امتحانات، رشوه، اخاذی و فامیل‌گرایی) دارد. |
هیدایا و همکاران | 2023 | پیشایندهای کژرفتاریهای سلامت اداری مؤسسات آموزش عالی و تأثیر آن بر عملکرد اعضای هیئت‌علمی | کمی: روش پیمایشی با استفاده از مدل معادلات ساختاری | زمانی که ارتباط خوبی بین مافوق و زیردست وجود داشته باشد و یک نظام اداری شفاف نهادینه داشته باشد، رفتارهای فساد انگیز کاهش می‌یابد. سرقت علمی، فقدان صداقت، آزار و اذیت، نمره در قبال رشوه و استراحت پزشکی بی‌اساس برخی از کژ رفتاری‌هایی است که بر عملکرد اعضای هیئت‌علمی اثر منفی می‌گذارد. |
شهابی و همکاران | 2022 | محرک‌ها و توانایی‌های بالقوه در استراتژیهای مبارزه با فساد اداری | رویکرد کیفی مبتنی بر تحلیل مضمون | عملکرد تنظیم‌کننده دولت، پرداخت‌کننده، ارائه‌دهندگان، تأمین‌کنندگان و عملکرد بیماران برای مبارزه و کاهش فساد در نظام سلامت تعیین‌کننده هستند |
استوز و ایتون | 2022 | بررسی سیاست‌های سلامت اداری در دانشگاه‌های دولتی غرب کانادا | مطالعه کیفی مبتنی بر تحلیل اسنادی | پنج مقوله اصلی خط‌مشی سلامت اداری در نظام آموزشی (دسترسی، جزئیات، مسئولیت، رویکرد، پشتیبانی) استخراج شد که اکثر اسناد به رویکردهای تنبیهی برای تخلفات آموزشی اشاره دارند و بر این قاعده استوار هستند که سوء رفتارهای آموزشی ناشی از فقدان اخلاق است |
هاناپیا و همکاران | 2021 | تأثیر سلامت اداری بر فساد سازمان‌های عمومی با میانجی نقش جبران خدمات | مطالعه با رویکرد کمی مبتنی بر تحلیل آماری | رهبری، جبران خدمات و سن کارمندان از نظر آماری بر فساد تأثیر دارد. تأثیر منفی سلامت اداری بر فساد معنادار است. تأثیر میانجی جبران خدمات در رابطه بین رهبری و فساد نیز از نظر آماری معنی‌دار است |
سینگه و جها | 2018 | درک مفهوم سلامت و توسعه شاخص‌های اندازه‌گیری آن | مطالعه کمی و مبتنی بر نظرسنجی پرسشنامه | سلامت سازمانی متشکل از هفت عامل اثربخشی مدیریتی، روابط قوی دوستانه، جهت‌گیری و شیوه‌های توسعه منابع انسانی (HRD)، جهت‌گیری تیمی، ارزش‌های سازمانی، نوآوری و اخلاق است |
بر اساس مطالعات خارجی ارائه شده، اگرچه برخی محققان به بررسی عوامل مؤثر بر سلامت اداری در سازمان‌های دولتی و آموزشی پرداخته‌اند، اما تعداد محدودی مطالعه به‌صورت تخصصی و مستقیم به بررسی کژرفتاریهای سلامت اداری در حوزه آموزش‌وپرورش یا مؤسسات آموزش عالی پرداخته‌اند. دراین‌بین کریم و همکاران (2023) به بررسی شیوع، علل و تأثیرات فساد در اداره مدارس سیرالئون پرداختند ]27[؛ هیدایا و همکاران (2023) پیشایندهای کژرفتاریهای سلامت اداری در مؤسسات آموزش عالی را بررسی کردند ]25[. استوز و ایتون (2022) نیز سیاست‌های سلامت اداری در دانشگاه‌های دولتی غرب کانادا را مورد مطالعه قرار دادند ]38[. بااین‌حال، بیشتر مطالعات به‌طور عام به بررسی عوامل مؤثر بر سلامت اداری در سازمان‌ها یا شرکت‌های خصوصی پرداخته‌اند و کمتر به حوزه آموزش‌وپرورش توجه شده است؛ بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که در زمینه کژرفتاریها و چالش‌های سلامت اداری در نظام آموزشی، شکاف پژوهشی وجود دارد و نیاز به انجام مطالعات بیشتر در این حوزه احساس میشود.
3- روش‌شناسی تحقیق
جدول (3) جامعه و نمونه آماری پژوهش (منبع: یافته‌های محقق)
رویکرد تحقیق | جامعه آماری | ویژگی‌های افراد | حجم نمونه | روش نمونه‌گیری | ابزار گردآوری داده‌ها |
|---|---|---|---|---|---|
بخش کیفی | خبرگان و صاحب‌نظران امور اداری در آموزش‌وپرورش استان قزوین | داشتن مدرک دانشگاهی کارشناسی ارشد یا دکتری در زمینه مدیریت دولتی و سابقه اجرایی بالای 15 سال. | 12 نفر | نمونه‌گیری هدفمند با شرط رسیدن به اشباع نظری | اسناد هیئت رسیدگی به تخلفات و مصاحبه نیمه ساختاریافته |
بخش کمی | کارشناسان امور اداری و هیئت رسیدگی به تخلفات | شاغل در امور اداری مناطق 14 گانه؛ تحصیلات کارشناسی به بالا؛ سابقه کار بالای 5 سال | 70 | تصادفی خوشه‌ای (هر منطقه یک خوشه) | پرسشنامه ساختاریافته با طیف 5 گزینه‌ای |
برای تجزیه‌وتحلیل مستندات آرشیو شده هیئت رسیدگی به تخلفات اداری آموزش‌وپرورش و همچنین مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته از نرمافزار Maxqda-2020 استفاده شد و نحوه کدگذاری باز اسناد و مصاحبه‌ها به‌صورت اسم مصدر و توصیف‌کننده یک جمله یا واژگان بکار رفته بود. محقق با مرور چندگانه هر مصاحبه و اخذ بازخورد نسبت به مصاحبه‌های پیشین، مسیر اصلاح روند مصاحبه‌ها را تا رسیدن به اشباع نظری طی کرد. در بخش کمی، برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و انجام آزمون فریدمن، از نرمافزار SPSS26 استفاده شد تا رتبه‌بندی دقیقی بر مبنای سطوح میانگین کسب شده برای هر متغیر به دست
آید. در بخش کیفی، به‌منظور برآورد میزان کیفیت نحوه کدگذاری‌ها از معیارهای اعتمادپذیری (هدایت مصاحبه‌شوندگان به سمت موضوع تحقیق و مرور چندبارۀ مصاحبه‌ها)؛ انتقال‌پذیری (در نظر گرفتن پیشینه نظری برای چارچوب و ابعاد مدل)؛ اتکاپذیری (لحاظ کردن دانش، تجربه و تخصص خبرگان) و تصدیق پذیری (پیشگیری از سوگیری محقق) استفاده شده است. ضمن آنکه برای پایایی مصاحبه‌های بخش کیفی، از روش توافق درون موضوعی بین دو ارزیاب (اساتید با تجربه دانشگاهی در حوزه مدیریت دولتی) نیز استفاده شد که نتایج در جدول (4) گزارش شده است.
جدول (4) سنجش پایایی روند کدگذاری مصاحبه‌ها و مستندات آرشیوی (منبع: یافته‌های محقق)
شماره مصاحبه/ سند | تعداد کدها | تعداد توافق‌ها | تعداد عدم توافق‌ها | پایایی بازآزمون | فرمول محاسبه پایایی بازآزمون |
|---|---|---|---|---|---|
مصاحبه اول | 58 | 23 | 7 | 79% |
|
مصاحبه پنجم | 47 | 19 | 6 | 81% | |
مصاحبه نهم | 39 | 16 | 4 | 82% | |
مستندات هیئت رسیدگی | 55 | 21 | 5 | 76% | |
مجموع | 199 | 79 | 22 | 79% |
با توجه به جدول 2، پایایی بین دو کدگذار برای مستندات هیئت رسیدگی و 3 مورد از مصاحبه‌ها بیشتر از 60 درصد به‌دست‌آمده و ضریب کل پایایی بازآزمون نیز بالغ‌بر 79 درصد است، بنابراین پایایی بخش کیفی مطلوب است. پایایی پرسشنامه بخش کمی نیز توسط ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد که برای همه ابعاد موردبررسی بیشتر از 0.7 به دست آمد و در بخش یافته‌های پژوهش در قالب جداول مربوط به آزمون فریدمن گزارش شده است.
4- تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
4-1 تحلیل بخش کیفی
به‌منظور پاسخ دادن به سؤال اول پژوهش (شناسایی کژرفتاریهای تهدیدکننده سلامت اداری در آموزش‌وپرورش) با روش تحلیل محتوای پنهان مستندات و مصاحبه‌ها، تعداد 72 گزاره اولیه با فراوانی 152 استخراج و احصاء شدند؛ سپس با بررسی‌های مستمر متون و فایل‌های صوتی و اخذ نظرات اساتید محترم راهنما و مشاور، کدها با مفاهیم تکراري و مبهم حذف گردیدند. البته در تحلیل محتواي کیفی تعداد فراوانی کدها نقش مهمی برای اهمیت دادن به مفاهیم استخراج شده دارد. این فراوانی‌ها در قالب ماتریس‌های تعاملی شنون11 در این تحقیق گزارش شده است. با تجمیع آن دسته از کدهای اولیه که قرابت مفهومی و معنایی بیشتری با هم داشتند، مقوله‌های فرعی تشکیل شدند. در نهایت با بازبینی چندگانه، مقوله‌های فرعی در چهار دسته کژرفتاریهای مربوط به تنظیم‌کننده، پرداخت‌کننده، ارائه‌دهنده و تأمین‌کننده خدمت طبقه‌بندی شدند؛ که درواقع همان پاسخ به سؤال اصلی پژوهش حاضر است. شکل (2) نمایانگر درصد کدهای تخصیص یافته به هرکدام از مقوله‌های اصلی تهدیدکننده سلامت اداری است
شکل (2) درصد فراوانی کدهای استخراج شده برای هرکدام از مقوله‌های اصلی (منبع: یافته‌های محقق)
نتایج نشان می‌دهد که 50 درصد کدها (با فراوانی 76) به کژرفتاریهای تنظیم‌کننده خدمت؛ بالغ‌بر 6/29 درصد کدها (با فراوانی 45) به کژرفتاریهای ارائه‌دهنده خدمت؛ بالغ‌بر 5/12 درصد کدها (با فراوانی 19) به کژرفتاریهای پرداخت‌کننده خدمت و حدود 9/7 درصد کدها (با فراوانی 12) به کژرفتاریهای تأمین‌کننده خدمت اختصاص داده شده است. شکل (3) ماتریس تعاملی بین مقوله‌های فرعی مبتنی بر مستندات و مصاحبه‌های انجام شده را نشان می‌دهد.
شکل (3) فراوانی کدهای فرعی و اصلی نسبت به مستندات و مصاحبه‌ها (منبع: یافته‌های محقق مبتنی بر خروجی نرمافزار)
مطابق تصویر ارائه شده در شکل (3) که مقوله‌های فرعی و ابعاد کلی کژرفتاریهای سلامت اداری را نشان می‌دهد؛ در بعد کژرفتاری تنظیم‌کننده خدمت، ضعف نظارتی و پیشگیری با فراوانی 17 و نقص مدیریتی و حکمرانی با فراوانی 15 بیشترین نقش را دارند؛ از سویی دیگر در بعد کژرفتاری پرداخت‌کننده خدمت، ضعف در نظام پرداخت با فراوانی 10 و سوءاستفاده و دست‌کاری مالی با فراوانی 9 بیشترین اهمیت را دارند. در بعد کژرفتاری ارائه‌دهنده خدمت، مؤلفه تخلفات در ثبت‌نام و شهریه با فراوانی 14 بیشترین فراوانی را دارد؛ در بعد کژرفتاری تأمین‌کننده خدمت نیز بیشترین فراوانی مربوط به ضعف در حفظ اموال دولتی به میزان 5 است. شکل (4) مدل شاخه گونه حاصل از تحلیل مستندات و مصاحبه‌ها و تبیین‌کننده کژرفتاریهای تهدیدکننده سلامت اداری در آموزش‌وپرورش است و جزئیات آن در جدول (5) به‌عنوان ابعاد و مؤلفه‌های مدل خلاصه گردیده است.
شکل (4) مدل شاخه گونه حاصل از تحلیل مستندات و مصاحبه‌ها (منبع: یافته‌های محقق مبتنی بر خروجی نرمافزار)
جدول (5) کدهاي اولیه، مقوله‌های فرعی و اصلی سازه کژرفتاری سلامت اداری در آموزش‌وپرورش (منبع: یافته‌های محقق)
مقوله‌های فرعی | مفاهیم (مصادیق) اولیه | |
|---|---|---|
کژرفتاری تنظیم‌کننده خدمت | نقص زیرساخت‌های اداری | فقدان بانک اطلاعاتی جامع و کارآمد؛ فرایندهای اداری سنتی. |
ضعف نظارتی و پیشگیری | غرض‌ورزی در امور اداری؛ ضعف نظارتی و برخورد قاطع با متخلفان اداری؛ سهل‌انگاری در اجرای دستورات قانونی؛ گزارش نکردن تخلف کارمندان. | |
نقص مدیریتی و حکمرانی | پاسخگو نبودن نسبت به ناکارآمدی تصمیم؛ استفاده از مشاوران اداری نالایق؛ فقدان نظام پاداش کارآمد؛ فقدان شفافیت در تصمیمات. | |
نقص در انتصابات اداری | قومیت‌گرایی در انتصابات؛ انتصاب افراد نالایق در پست‌های کلیدی؛ باندبازی در انتصابات؛ فقدان سازوکار منطقی برای عزل و نصب‌ها. | |
نقص قوانین و مقررات | تبعیض در اجرای مقررات اداری؛ بازنگری نکردن قوانین و مقررات ناکارآمد؛ ناهماهنگی و تضاد برخی از قوانین اداری؛ غیر اثربخش بودن برخی قوانین و مقررات؛ پیچیدگی قوانین و مقررات. | |
نقض شایسته‌سالاری | انتصابات ناشایسته؛ سلیقه‌ای شدن گزینش‌ها؛ خویشاوند سالاری. | |
ضعف در نظام پرداخت | کم‌کاری و اجبار برای کلاس‌های خصوصی؛ توزیع ناعادلانه اضافه‌کار یا حق‌التدریس؛ ضعف سیستم پرداخت مبتنی بر عملکرد. | |
سوءاستفاده و دست‌کاری مالی | سرقت دارایی و اموال مالی؛ سوءاستفاده نابجا از بیمه؛ سندسازی مالی؛ دست‌کاری يا تحريف اطلاعات مالی. | |
کژرفتاری ارائه‌دهنده خدمت | رفتارهای انحرافی کاری | تهییج و تحریک به کارشکنی یا کم‌کاری؛ گزارش اداری خلاف واقع؛ تحصن و اعتصابات غیرقانونی؛ اتهام، افترا و کذب گفتار. |
سوءاستفاده از عناوین و مدارک | جعل اسناد و مدارك آموزشي؛ صدور گواهی خلاف واقع؛ جعل و سوءاستفاده از عناوین رسمی؛ استفاده از مأموریت اداری برای امور شخصی. | |
تخلفات در ثبت‌نام و شهریه | اخذ شهریه نامتعارف؛ ثبت‌نام غیر سهمیه دانش‌آموز؛ درخواست نابجای پول برای ثبت‌نام. | |
رشوه و پارتی‌بازی | درخواست رشوه برای نمره قبولی؛ فروش سؤالات امتحانی؛ پارتی‌بازی برای تغییر مقاطع معلم | |
فقدان شفافیت و آگاهی بخشی | فقدان آگاهی بخشی به ارباب‌رجوع؛ خودداری از تسلیم مدارک به اشخاص؛ فقدان شفافیت دستورالعمل جذب سرباز معلم. | |
کژرفتاری تأمین‌کننده خدمت | کج‌روی‌های عاملین خرید و قرارداد | عقد قرارداد کار معین خارج از ضوابط؛ فاکتور سازی و تقلب در سند مالی؛ خریدهای بدون توجیه و نیاز سازمان. |
ضعف در حفظ اموال دولتی | حیف‌ومیل اموال عمومی؛ غفلت در نگهداری اموال؛ استفاده خارج از ضوابط امکانات و اموال. | |
تخلفات مزایده و مناقصه | باز کردن پاکت‌ها و سوءاستفاده از اطلاعات؛ دست بردن در مزایده و مناقصه. |
به‌منظور پاسخ دادن به سؤال دوم پژوهش (رتبه‌بندی کژرفتاریهای تهدیدکننده سلامت اداری در آموزش‌وپرورش)، پس از تکمیل بخش کیفی و اعتبارسنجی یافته‌ها پرسشنامه ساختاریافته در قالب هرکدام از چهار عامل شناسایی شده طراحی و در بین کارشناسان قرار گرفت تا در مورد میزان اهمیت هرکدام از مفاهیم و مقوله‌های استخراج شده نظر دهند. آن‌ها بر اساس طیف پنج گزینه‌ای لیکرت (خیلی کم تا خیلی زیاد) ایده‌های خود را ابراز کردند و پس از تجمیع داده‌ها در نرمافزار SPSS و استانداردسازی داده‌ها و تائید پایایی آلفای کرونباخ، آزمون فریدمن برای هرکدام از چهار عامل اصلی تهدیدکننده سلامت اداری در آموزش‌وپرورش انجام شد. جدول (6) نتایج پایایی، آزمون فریدمن، تفاوت میانگین‌های بین مقوله اصلی کژرفتاریهای سلامت اداری است.
جدول (6): آزمون فریدمن، تفاوت میانگین‌های بین مقوله اصلی کژرفتاریهای سلامت اداری (منبع: یافته‌های محقق)
مقوله‌های اصلی | مقوله‌های فرعی | آلفای کرونباخ | تعداد نمونه | میانگین متغیر | انحراف معیار | رتبه میانگین | مجذور کای دو | سطح معناداری |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
کژرفتاری تنظیم‌کننده خدمت | نقص قوانین و مقررات | 869/0 | 70 | 83/3 | 992/0 | 24/4 | 587/44 | 0004/0 |
نقض شایسته‌سالاری | 824/0 | 70 | 63/3 | 871/0 | 82/3 | |||
ضعف نظارتی و پیشگیری | 879/0 | 70 | 50/3 | 897/0 | 39/3 | |||
نقص در انتصابات اداری | 876/0 | 70 | 44/3 | 715/0 | 45/3 | |||
نقص مدیریتی و حکمرانی | 866/0 | 70 | 43/3 | 809/0 | 35/3 | |||
نقص زیرساخت‌های اداری | 880/0 | 70 | 19/3 | 748/0 | 75/2 | |||
کژرفتاری پرداخت‌کننده خدمت | سوءاستفاده و دست‌کاری مالی | 887/0 | 70 | 43/4 | 498/0 | 75/1 | 222/27 | 0001/0 |
ضعف در نظام پرداخت | 874/0 | 70 | 79/3 | 778 | 25/1 | |||
کژرفتاری ارائه‌دهنده خدمت | رشوه و پارتی‌بازی | 884/0 | 70 | 56/4 | 500/0 | 04/4 | 158/108 | 0007/0 |
تخلفات در ثبت‌نام و شهریه | 889/0 | 70 | 41/4 | 496/0 | 72/3 | |||
فقدان شفافیت و آگاهی بخشی | 882/0 | 70 | 90/3 | 617/0 | 57/2 | |||
رفتارهای انحرافی کاری | 877/0 | 70 | 67/3 | 793/0 | 35/2 | |||
سوءاستفاده از عناوین و مدارک | 880/0 | 70 | 83/3 | 659/0 | 32/2 | |||
کژرفتاری تأمین‌کننده خدمت | تخلفات مزایده و مناقصه | 888/0 | 70 | 37/4 | 487/0 | 24/2 | 359/20 | 0000/0 |
کج‌روی عاملین خرید و قرارداد | 894/0 | 70 | 26/4 | 440/0 | 01/2 | |||
ضعف در حفظ اموال دولتی | 902/0 | 70 | 00/4 | 511/0 | 75/1 |
اطلاعات جدول (6) ضمن تبیین رتبه‌بندی عوامل تهدیدکننده سلامت اداری، وضعیت پایایی عوامل شناسایی شده را نیز نشان می‌دهد که همه ابعاد دارای ضریب آلفای کرونباخ بیشتر از 7/0 هستند؛ بنابراین پایایی پرسش‌های نظرسنجی قابل‌پذیرش است. نتایج آزمون فریدمن نیز بیانگر آن است که نقص در قوانین و مقررات با داشتن میانگین (83/3) و رتبه (24/4) مهم‌ترین تهدیدکننده سلامت اداری تنظیم‌کننده خدمت محسوب میشود و نقص زیرساخت‌های اداری با میانگین (19/3) و رتبه (75/2) کمترین تهدید را دارد. با توجه به اینکه سطح معناداری آزمون برای رتبه‌بندی ابعاد کژرفتاریهای تنظیم‌کننده کمتر از 05/0 است؛ بنابراین فرض صفر مبتنی بر یکسان بودن میانگین رتبه‌ای ابعاد رد میشود؛ و این نتیجه بیانگر آن است که بین میانگین کسب شده و رتبه ابعاد با یکدیگر تفاوت معناداری وجود دارد. در بین ابعاد کژرفتاری پرداخت‌کننده از دیدگاه پاسخ‌دهندگان، مهم‌ترین تهدید سلامت اداری، سوءاستفاده و دست‌کاری در اسناد مالی با داشتن میانگین (43/4) و رتبه (75/1) است و سطح معناداری کمتر از 0.05 نشانگر پذیرفتن این نتیجه می‌باشد. در بین کژرفتاری ارائه‌دهنده خدمت، بااهمیت‌ترین عامل رشوه و پارتی‌بازی با داشتن میانگین (56/4) و رتبه (04/4) و کمترین اهمیت مربوط به عامل سوءاستفاده از عناوین و مدارک با میانگین (83/3) و رتبه (32/2) است. برای کژرفتاریهای ارائه‌دهنده خدمت نیز سطح معناداری کمتر از 05/0 به‌دست‌آمده و نشانگر رد شدن فرض صفر مبنی بر یکسان بودن میانگین رتبه‌ای ابعاد است. نهایتاً آنکه در بین ابعاد کژرفتاری تأمین‌کننده، عامل تخلفات در مزایده و مناقصه‌ها با میانگین (37/4) و رتبه (24/2) بیشترین تهدید را برای سلامت اداری در آموزش‌وپرورش دارد و کمترین رتبه مربوط به ضعف در حفظ اموال دولتی با میانگین (00/4) است.
5- نتيجهگیری
یکی از عوامل مهم و بسترساز تحقق اهداف و برنامه‌های توسعه و موفقیت بلندمدت هر سازمان، کارآمدی نظام اداری است و برای بقا و رشد بلندمدت در محیط‌های با عدم قطعیت و پیچیدگی بالا، توجه به مؤلفه‌های سلامت اداری بااهمیت هستند. سازمان‌های با سلامت اداری مطلوب از همه منابع و عوامل سازمانی برای تأمین اهداف بهره می‌برند و قادر هستند انحرافات و هنجارهاي اداري، قانونی و موانع تحقق اهداف و عوامل تهدیدکننده سلامت اداری را سریعاً شناسایی کرده و تدابیر به هنگام براي رفع آن‌ها اتخاذ کنند. امروزه سیاست‌گذاران و مدیران نظام آموزشی در سراسر جهان نسبت به پدیده ناسلامتی اداری و فساد نظام‌یافته ابراز نگرانی دارند و تحقیقات پیشین نشان‌دهنده فراگیر بودن پدیده فساد بخش آموزشی در سراسر جهان است و نظام آموزشی کشور ایران نیز با توجه به رتبه بالای فساد درک شده در سال 2021، از این قاعده مستثنا نیست. اگرچه تحقیقات گذشته عوامل مؤثر بر فساد و یا مؤلفه‌های سلامت اداری را در سازمان‌های مختلف بررسی کرده‌اند؛ با این وصف کژرفتاریهای فردی و سازمانی که منتج به ایجاد فساد در آموزش‌وپرورش میشود، از چشم محققان مغفول مانده است؛ درحالی‌که این نوع کژرفتاریها در محیط آموزشی بسیار شیوع دارد و با توجه به بازیگران مختلف درگیر در فعالیت‌های آموزشی، اعم از مدیران ارشد، کادر اداری و ستادی، کارکنان بخش پشتیبانی، تأمین‌کننده و تجهیز مدارس، مدیران و معلمان مقاطع مختلف و غیره، جنبه‌های کژرفتاریها می‌تواند گوناگون باشد؛ بنابراین، تحقیق حاضر با هدف شناسایی و رتبه‌بندی کژرفتاریهای تهدیدکننده سلامت اداری در آموزش‌وپرورش انجام شده و به‌طور خاص، یک مدل نظری برای چهار جنبه مختلف از کژرفتاریهای سلامت اداری تبیین گردیده است.
یافته‌های بخش کمی و نتیجه آزمون رتبه‌بندی فریدمن نشان می‌دهد که نقصان قوانین و مقررات کارآمد مهم‌ترین تهدیدکننده سلامت اداری تنظیم‌کننده خدمت است. به عبارتی ناهماهنگی و تضاد بین برخی از قوانین اداری و غیر اثربخش بودن برخی از آن‌ها و بازنگری نشدن در مواقع لزوم موجب ناکارآمدی قوانین و مقررات فعلی شده و این ناکارآمدی قوانین گاهی زمینه‌ساز تبعیض در اجرای عادلانه بین کارکنان می‌گردد. مهم‌ترین تهدید سلامت اداری پرداخت‌کننده خدمت سوءاستفاده و دست‌کاری در اسناد مالی است که ناشی از سندسازی‌های مالی دست‌کاری يا تحريف اطلاعات و اسناد به‌قصد سوءاستفاده یا انتفاع نابجا میشود. آزمون فریدمن همچنین نشان می‌دهد که رشوه و پارتی‌بازی که نشأت‌گرفته از درخواست وجه نقدی و غیرنقدی برای نمره قبولی، فروش برخی از سؤالات امتحانی و گاهی تغییر مقاطع معلمان بدون ضوابط و مقررات و صرفاً در ازای دریافت رشوه صورت می‌گیرند؛ مهم‌ترین کژرفتاری ارائه‌دهنده خدمت محسوب میشود. در بین کژرفتاری تأمین‌کننده خدمت نیز تخلفات ثبت شده در مزایده و مناقصه‌ها بیشترین تهدید را برای سلامت اداری آموزش‌وپرورش دارد.
با توجه به نتایج و یافته‌های این تحقیق، استراتژیهای مختلفی برای مقابله با مفاسد اداری و به‌منظور سالم‌سازی محیط اداری باید در نظر گرفته شوند. برای پیشگیری از دخل و تصرف نامناسب و تغییرات مقاطع معلمان و سازمان‌دهی مطلوب آن‌ها، باید مکانیزم های نظارتی دقیق‌تری به کار برد؛ در این زمینه می‌توان یک گروه متخصص و متعهد را با اختیارات محدود برای سازمان‌دهی کارکنان تشکیل داد تا ضمن بهره گرفتن از تجارب وزین و اشرافیت بر قوانین و مقررات از تصمیم‌گیری‌های یک‌جانبه و سلیقه‌ای اجتناب کرد. علاوه بر این اهمیت دادن به کانون ارزیابی و توسعه مورد تائید وزارت آموزش‌وپرورش به‌منظور شیوه‌های مطلوب ارتقاء و آموزش کارکنان می‌تواند برخی از کاستی‌های ناسلامتی فعلی را بکاهد؛ در این زمینه یکی از معضلات و چالش‌های فعلی فقدان دستورالعمل شفاف برای جذب و به‌کارگیری سرباز معلم است که برای هرکدام از رشته‌های مورد نیاز آموزش‌وپرورش ضمن وحدت رویه، کارآمدی لازم برای حوزه‌های مختلف را داشته باشد و شفافیت در محتوای آن بتواند از اعمال نظر شخصی بکاهد. برای این منظور استفاده بهینه از تجربه‌های ارزنده بنیاد ملی نخبگان کشور و ایجاد تعامل سازنده می‌تواند یک راهکار عملیاتی مناسب تلقی شود. آگاهی بخشی ارباب‌رجوع از حقوق خود و رعایت قوانین و مقررات ثبت‌نام دانش‌آموزان درصورتی‌که با اطلاع‌رسانی شفاف و استفاده از مکانیزم های برخط و سایت‌های آموزش‌وپرورش صورت پذیرد؛ میزان ادراک افراد نسبت به تبعیض در اجرای قوانین را کاهش می‌دهد. علاوه بر موارد اشاره شده، تقویت معیارهای ارزشی-اخلاقی برای مبارزه با کژرفتاریها می‌تواند در قالب یک بسته فرهنگی مؤثر باشد. ضمن آنکه ترویج روش‌های شفاف و واضح‌تر مدیریت و حکمرانی در نظام آموزشی تقویت‌کننده درک سلامت اداری است و برای ترویج سیاست شفاف‌سازی، باید مکانیزم های اطلاع‌رسانی دقیق برای پاسخگویی بیشتر وجود داشته باشند.
در یک نتیجه‌گیری کلی می‌توان گفت بخش آموزش‌وپرورش کشور عاری از کژرفتاریهای اداری نیست و این کژرفتاریها در صورت نادیده گرفته شدن، منجر به فساد اداری نظام‌مند میشود و به‌عنوان یک رفتار فراگیر باعث تضعیف اعتماد عمومی شده و رفتارهای آسیب‌زننده آن پیکره آموزش و تعالی فعلی و آینده جامعه را مخدوش می‌سازد. اگرچه تحقیق حاضر توانست برخی از مصادیق عینی تهدیدکننده سلامت اداری در آموزش‌وپرورش را نمایان سازد؛ بااین‌حال، مانند همه مطالعات علمی، این تحقیق نیز محدودیت‌هایی داشته است. اول آنکه، محقق در بررسی‌های برخی موارد از مستندات هیئت رسیدگی تخلفات اداری با اطلاعات محرمانه اداری مواجه شده و دسترسی کامل به مستندات میسر نشده است؛ درحالی‌که برای بررسی عمیق‌تر موضوع باید مطالعاتی با غنای بیشتر مستندات موردبررسی و کنکاش قرار گیرد. از سویی دیگر، بخش کمی تحقیق که صرفاً برای رتبه‌بندی کژرفتاریهای سلامت اداری انجام شده، متکی بر نمونه آماری کوچکی است و تعمیم‌پذیری برای جوامع بزرگ‌تر را محدود می‌سازد. ضمن آنکه سؤالات پرسشنامه ساختاریافته که به‌صورت نظرسنجی برای درک اهمیت هرکدام از مقوله‌های کژرفتاری سلامت اداری از کارشناسان آموزش‌وپرورش پرسیده شد، بر اساس ماهیت موضوع، جنبه‌های منفی رفتاری کارکنان را پوشش می‌دهد و افراد پاسخ‌دهنده نسبت به اظهار نظرات دقیق‌تر با تردید مواجه می‌شوند. علاوه بر این، تکیه بر یک مطالعه تک موردی از یک سازمان دولتی ممکن است برای نتیجه‌گیری کلی در مورد ناسلامتی اداری کافی نباشد. بااین‌حال، نتایج تحقیق حاضر می‌تواند برای درک پویایی کژرفتاریهای موجود در یک نظام آموزشی مفید باشد. در این راستا، انجام تحقیقات تجربی بیشتر برای نشان دادن روابط احتمالی بین هرکدام از متغیرهای کلیدی و کژرفتاریها با عملکرد فردی و سازمانی می‌تواند به‌عنوان یک تحقیق جدید برای آینده مفید باشد. همچنین می‌توان موضوع تحقیق را به‌صورت مقایسه‌ای بین سازمان‌های دولتی و خصوصی مورد بررسی قرار داد و تمایزات و تشابهات کژرفتاریهای اداری بیشتر آشکار ساخت.
[2] الفتی، امیر. (1400). تأثیر حکمرانی خوب بر سلامت سازمانی با نقش میانجی پاسخگویی در وزارت ورزش و جوانان ایران. فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهشهای کاربردی در مدیریت ورزشی، 10(3)، 77-88.
[3] ایمانی، حسین. قلی پور، آرین. آذر، عادل. پورعزت، علی اصغر. (1398). شناسایی مؤلفه‌های سیستم تأمین منابع انسانی در راستای ارتقای سلامت نظام اداری. مدیریت دولتی، 11(2)، 251-284.
[4] ایمانی، حسین. قلی پور، آرین. آذر، عادل. پورعزت، علی اصغر. (1399). تبیین شاخص‌های نظام آموزش منابع انسانی در راستای ارتقاء سلامت نظام اداری، آموزش و توسعه منابع انسانی 27(1)، 1-19.
[5] جمشیدیان، محمد امین. میرسپاسی، ناصر. دانش فرد، کرم اله. (1399). طراحی الگوی شفافیت سازمانی در جهت سلامت نظام اداری. مدیریت استاندارد و کیفیت، 10(3)، 1-41.
[6] خزائی، مژگان. تقوایی، رضا. (1402). رابطه بین پاسخگویی با شفافیت‌سازی و سلامت اداری در ادارات دولتی. نشریه علمی رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری، 7(25)، 259-278.
[7] خوبیاری، محمد. مداحیان، صالح. سلطانی نژاد، نیما. (1400). بررسی تأثیر سلامت اداری بر رضایت شغلی کارکنان سازمان تأمین اجتماعی استان کرمان؛ نقش میانجی رفتار شهروندی سازمانی. مطالعات و پژوهشهای اداری، ۳ (۱۲)، ۸۸-۸۰
[8] دانایی فرد، حسن. ابدالی، رقیه. محمودی کوچکسرایی، علی اصغر. (1399). پژوهشهای فساد و سلامت اداری در ایران: مرور دامنه‌ای (حیطه‌ای)، دانش حسابرسی، ۲۰ (۷۹): ۲۱۸-۲۰۱
[9] دلپسند، کوروش. قنبری، افسانه. فدایی لاسکی، سهیل. (1399). پیشگیری از فساد اداری در نظام سلامت. فصلنامه پژوهشهای حقوقی میان‌رشته‌ای، ۱ (۲): ۳۴-۲۳.
[10] رخ فروز، فاطمه. رخ فروز، زهرا. هاشمیان، مریم. نصیرزاده، مصطفی. (1400). بررسی رابطه سلامت سازمانی با مسئولیت‌پذیری اجتماعی کارکنان بخش اداری دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. بهداشت کار و ارتقاء سلامت، ۵ (۲): ۱۵۴-۱۴۳
[11] سلطان سولقانی، حسن. مجیدی، مریم. امینی سابق، زین‌العابدین. ساده، احسان. (1401). ارائه مدل کیفی خطمشیگذاری مبارزه با فساد اداری در سازمان‌های دولتی ایران (مطالعه موردی: وزارت صنعت، معدن و تجارت). ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران،5(10)، 2145-2159.
[12] شکیبا، آتنا. مهربان قهفرخی، نگین. معدنی، جواد. (1399). نقش شبکه‌های خط‌مشی در ارتقای سلامت اداری سازمان‌های دولتی. مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 10(36)، 70-95.
[13] شیریان، هوشنگ. شاه طالبی، بدری. سعیدیان، نرگس. (1400). شناسایی مؤلفه‌های سلامت اداری به‌منظور ارائه الگوی ارتقاء سلامت اداری در نظام آموزشی دولتی ایران. نوآوری های مدیریت آموزشی، 16(4)، 108-120.
[14] عطائی، محمد. علی‌نژاد، علیرضا. فتح‌آبادی، محمدرضا. (1401). طراحی الگوی سنجش ابعاد راهبردی میزان سلامت اداری در سازمان‌های دولتی ایران. نشریه نظارت و بازرسی، 16(59).
[15] کارگر شورکی، هدایت. رضایی صدرآبادی، عباسعلی. رحمانی شمسی، جعفر. (1400). سیاست‌های اجرایی برای تحقق سیاست‌های کلی نظام اداری در حوزۀ سلامت اداری. سیاست‌های راهبردی و کلان، 9(35)، 586-608.
[17] یدالهی، ماریه. غریبی، سجاد. (1400). دسته‌بندی عوامل مؤثر بر ارتقاء سلامت نظام اداری در سازمان‌ها. مطالعات و پژوهشهای اداری، ۳ (۱۲): ۱۰۵-۹۰
[18] Aljazi, J. D., Alzubidi, K. L., & Al-Shibli, F. S. (2024). The role of the anti-corruption commissions in controlling the administrative decisions. journal of governance and regulation/volume, 13(1), 405-415.
[19] Androniceanu, A., Georgescu, I., & Kinnunen, J. (2022). Public administration digitalization and corruption in the EU member states. A comparative and correlative research analysis. Transylvanian Review of Administrative Sciences, 18(65), 5-22.
[20] Atakpa, O. E., & Akpan, C. S. (2023). Corruption in public administration and national development in Nigeria. Open Journal of Social Sciences, 11(6), 120-134.
[21] Ben, J. H., Li, X., Duncan, K., & Xu, J. (2020). Corporate relationship spending and stock price crash risk: Evidence from China's anti-corruption campaign. Journal of Banking & Finance, 113, 105758.
[22] Boma-Siaminabo, H. (2022). Corporate social responsibility and administrative integrity. BW Academic Journal, 9(3), 126-137.
[23] Choi, H., Hong, S., & Lee, J. W. (2018). Does increasing gender representativeness and diversity improve organizational integrity? Public Personnel Management, 47(1), 73-92.
[24] Elnawawy M, S., Okasha, A. E., & Hosny, H. A. (2022). Agent-based models of administrative corruption: an overview. International Journal of Modelling and Simulation, 42(2), 350-358.
[25] Hidayah, Z., Ayuni, D., Minrohayati, A., & Wibowo, M. (2023). Antecedents of Deviant Behaviour in Higher Education Institutions and Its Effects on Lecturers’ Performance. Nigerian Journal of Economic and Social Studies, 65(1), 1-17.
[26] Hosseinnejad Moziraji, Z. A. A., Salajeghe, S., Mehdizadeh, S., Kamali, M. J., & Fatehi Rad, N. (2024). Monitoring and measuring the health of the administrative system and fighting corruption in the headquarters of the ministry of economic affairs and finance. International Journal of Nonlinear Analysis and Applications, 15(3), 299-303.
[27] Karim, S., Zoker, E. M., Tullah, O., & Yambasu, A. R. (2023). Prevalence, causes, and effects of corruption in school administration in Sierra Leone. AMCA Journal of Community Development, 3(2), 81-87.
[28] Linhartová, V., & Halásková, M. (2022). Determinants of corruption: a panel data analysis of Visegrad countries. Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 17(1), 51-79.
[29] Ma, J., Guo, B., & Yu, Y. (2022). Perception of Official Corruption, Satisfaction with Government Performance, and Subjective Wellbeing—an Empirical Study from China. Frontiers in Psychology, 13.
[30] Mahdy, F. M. (2022). The Influence of Organizational Health on Reducing the Job Burnout during the COVID-19 Pandemic-An Applied Study on the medical section. Journal of Economics and Business, 30(3), 101-121.
[31] Özer, Ö. Uğurluoğlu, Ö. Saygılı, M., & Sonğur, C. (2019). The impact of work alienation on organizational health: A field study in health sector. International Journal of Healthcare Management, 12(1), 18-24.
[32] Picón, C., & Boehm, F. (2019). Do the determinants of corruption differ between countries with different levels of corruption? A cross-country quantile regression analysis. Revista de Economía Del Caribe, (23), 71-83.
[33] Rasooly Kalamaki F, Mahmoudi G, Yazdani Charati J. Relationship between Organizational Culture and Organizational Health in Employees of District 1 Iran Teaching Hospitals. Arch Hyg Sci 2020; 9 (4):256-264
[34] Rodriguez, C. A. (2016). Challenges to effectiveness in public health organizations: the case of the Costa Rican health ministry. Journal of Business Research, 69(9), 3859-3868.
[35] Shahabi, S., Skempes, D., Shabaninejad, H., Ahmadi Teymourlouy, A., Behzadifar, M., & Bagheri Lankarani, K. (2022). Corruption in the physiotherapy sector in Iran: common drivers and potential combating strategies. European Journal of Physiotherapy, 24(4), 243-252.
[36] Shamsipour, J., Faghihi, A., Najaf Beigi, R., & Kameli, M. J. (2023). Pathology And Providing a Model Of The Development Of Administrative Ethics In Governmental Organizations (Case Study: Iranian Governmental Bank). International Journal of Finance, Accounting and Economics Studies, 4(3), 71-90.
[37] Singh, A., & Jha, S. (2018). Scale development of organizational health construct. Global Business Review, 19(2), 357-375.
[38] Stoesz, B. M., & Eaton, S. E. (2022). Academic integrity policies of publicly funded universities in western Canada. Educational Policy, 36(6), 1529-1548.
[1] Corruption Perceptions Index
[2] Transparency International
[3] Universität Passau
[4] rumpere
[5] Picón and Boehm
[6] World Bank
[7] Integrity
[8] Argyris
[9] Bennis
[10] Hoy & Forsy
[11] CHANON
