بررسی فقهی و حقوقی حد محاربه و افساد فیالارض باتکیه‌بر دیدگاه علامه حلی و امام خمینی

الموضوعات : فقه و مبانی حقوق اسلامی

سیدهادی درج ور ¹ (حوزه علمیه خراسان)
محسن جهانگیری کلوخی ² (عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی)

تاريخ الإرسال : 12 السبت , ذو القعدة, 1443 تاريخ التأكيد : 06 السبت , رجب, 1444 تاريخ الإصدار : 08 الخميس , جمادى الثانية, 1445

الکلمات المفتاحية: محاربه , افساد , مجازات , تخییر , ترتیب,

ملخص المقالة :

جرم محاربه و افساد فیالارض از بزرگ‌ترین جرائم است که آیه «إِنَّما جَزاءُ الَّذينَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْديهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ…» (مائده،33) آن را معرفی و شدیدترین مجازات‌ها را برای آن تعیین کرده است. اما پیرامون تحدید موضوع محاربه و افساد فیالارض که آیا وحدت موضوع و مصداق یا تفکیک و استقلال موضوع است؟ و شیوه اجرای مجازات توسط قاضی آیا به‌صورت تخییر است یا ترتیب و رعایت تناسب بین جرم و مجازات، میان فقها اختلاف‌نظر وجود دارد و در نتیجه سبب آرای حقوقی متفاوت بین حقوق‌دانان شده است. منشأ این اختلافات، برداشتهای متفاوت از آیه مذکور و روایات و قواعد ادبیات عرب است. ثمره این پژوهش عبارت است از: ۱) تعیین تکلیف قاضی در اجرای مجازات فرد محارب و مفسد فیالارض، به‌صورت تخییر یا رعایت تناسب بین جرم و مجازات (ترتیب). نویسنده پس از بررسی‌های اختلاف نظرات فقها و همچنین حقوق‌دانان و سنجش ادله طرفین، ترتیب مجازات فرد محارب با ملاحظه جرم و رعایت تناسب را برگزیده است. ۲) فرضیه تفکیک موضوع و استقلال جرم از دیدگاه حقوق به‌خاطر فقدان پشتوانه شرعی، عقلی و عدم وجاهت قانونی پذیرفته نشد. اطلاعات اسنادی و کتابخانهای با استفاده از نرمافزارهای علوم اسلامی در مبحث محاربه جمعآوری شده است.

المصادر:

منابع
قران کریم
ابن منظور، ابوالفضل، جمال‌الدین، محمد بن مکرم.( 1414). لسان العرب. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع . دار صادر.
ابن هشام، عبدالله بن یوسف.( 1388). مغنی الادیب. قم: ادباء.
اردبیلی، احمد بن محمد.( 1403). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اردبیلی، احمد بن محمد. بی¬تا. زبدة البیان فی أحکام القرآن. تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
اصفهانی، حسین بن محمد راغب.( 1412). مفردات ألفاظ القرآن. سوریه: دار العلم. الدار الشامیة‌.
اصفهانی، فاضل هندی، محمد بن حسن.(1416) کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم : دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
الهوردی، فرهاد.(1416). تحولات مفهومی و حقوقی محاربه افساد فیالارض و بغی قانون مجازات اسلامی. تهران: داد و دانش.
جزائری، عبدالله بن نورالدین. بی¬تا. التحفة السنیة فی شرح النخبة المحسنیة‌. تهران : محقق کتاب.
جزیری، عبد الرحمن.( 1419). الفقه علی المذاهب الاربعه و مذهب اهل البیت وفقا لمذهب اهل البیت. ، بیروت: دارالثقلین.
جوهری، اسماعیل بن حماد.(1410). الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة‌. بیروت: دار العلم للملایین.
حبیب زاده، محمد جعفر.(1370). محاربه و افساد فیالارض در حقوق جزای اسلام. تهران: انتشارات کیهان.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی.(1410). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان. قم : دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی.(1411). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین. تهران : مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی.(1413) قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی.(1412) تلخیص المرام فی معرفة الأحکام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1420) تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة ( ط- الحدیثة). قم : مؤسسه امام صادق علیه‌السلام.
حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی.( 1413). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّی، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف.(1387). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم : مؤسسه اسماعیلیان.
خمینی، سید روح‌الله موسوی.(1425). ترجمه تحریر الوسیلة. قم : دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
خوانساری، سید احمد بن یوسف.(1405). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم : مؤسسه اسماعیلیان.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377) لغت‌نامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شامبیاتی، هوشنگ. (1393). قانون مجازات اسلامی. تهران: مجد.
شاهرودی، سید محمود هاشمی. (1417). مقالات فقهیة‌. بیروت : مرکز الغدیرللدراسات الإسلامیة.
شاهرودی، سید محمود هاشمی. (1378) بایسته‌های فقه جزا. تهران: نشر میزان.
شیرازی، ناصر مکارم. (1427). استفتائات جدید. ، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب (ع).
شیرازی، ناصر مکارم. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طباطبایی، محمد حسین.(1417). المیزان فی تفسیر القران. قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن الحسن. (1407). تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان). تهران: دارالکتب الإسلامیه.
طوسی، محمد بن الحسن.(1407). الخلاف. قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملی، حرّ، محمد بن حسن. (1409). تفصیل وسائل‌الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام. عاملی، شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1416). تمهید القواعد الأصولیة و العربیة لتفریع قواعد الأحکام الشرعیة. قم : انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
عاملی، شهید اول، محمد بن مکی. (1414). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
عمیدی، سید عمیدالدین بن محمد اعرج حسینی. (1416). کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410). العین. قم.
فولادوند، محمدمهدی. (1415). ترجمه قرآن فولادوند. تهران: دارالقرآن الکریم دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
فیومی، احمد بن محمد مقری. بی تا. المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دار الرضی.
قاسمی، محمدحسن. (1397). الکافی فی المفردات. مشهد: مؤسسة الطباعة و النشر التابعة للآستانة الرضویة المقدسة،.
قرشی، سید علی‌اکبر.( 1412). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الإسلامیة‌.
قمّی، صدوق، محمّد بن علی بن بابویه.(1415). المقنع. قم : مؤسسه امام هادی علیه‌السلام.
کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1429). الکافی ( ط- دارالحدیث). قم: دارالحدیث.
گلپایگانی، سید محمدرضا موسوی.( 1412). الدر المنضود فی أحکام الحدود. قم: دارالقرآن الکریم.
لنکرانی، محمد فاضل موحدی. (1423). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة- الحدود. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم‌السلام.
لنکرانی، محمد فاضل موحدی.(1390). آیین کیفری اسلام (حدود). قم: مرکز فقه الائمه الاطهار (ع).
مطهری، احمد. (1408). مستند تحریرالوسیله. تهران: الانتشارات للاستاذ المطهری، السلمان الفارسی.
نعنا کار، مهدی. (1377). افساد فیالارض در فقه و حقوق موضوعه. مرسل.
جمعی از پژوهشگران. (1426). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
برهانی، محسن.(1394). تحلیل حقوقی ماده ۲۸۶ قانون مجازات. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فرهود، نغمه. وطنی، امیر. (1397). ضرورت بازنگری در ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی، پژوهش‌نامه متین. تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
سایت‌های اینترنتی:
https://vokalapress.ir/ شکوری راد، سجاد،1401، محارب کیست؟ محاربه چیست؟
https://iranvekalat.ir ایران وکالت،1401، مفسد فی الارض کیست؟
https://www.heyvalaw.com مرکز مشاوره حقوقی دینا، جرم افساد فی الارض و مجازات آن