مسئولیت مدنی دارنده حیوان متعارف و غیرمتعارف در حقوق ایران و فقه اسلامی

الموضوعات :

محمد صادق حافظی قهستانی ¹ (دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد ورامین –پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین-پیشوا، ایران.)
شکرالله نیکوند ² (استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد ورامین –پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین-پیشوا، ایران. )
عبدالعلی محمدی جوزانی ³ (استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد ورامین –پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین-پیشوا، ایران. )

تاريخ الإرسال : 01 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1443 تاريخ التأكيد : 11 الأحد , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 13 الثلاثاء , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: مسئولیت مدنی, دارنده, نگهدارنده, حیوانات متعارف و غیرمتعارف.,

ملخص المقالة :

حیوانات به تبع غریزه خود دارای اراده نسبی بوده و به همین دلیل ممکن است به اشخاص یا اموال آن‌ها خسارتی وارد نمایند، که مسئولیت جبران آن بر عهده دارنده حیوان می‌باشد. مسئولیت ناشی از حیوانات در حقوق برخی از کشورها، بر عهده دارنده بوده و دارنده شخصی اعم از مالک، متصرف و نگهدارنده می‌باشد، که وظيفه مراقبت و کنترل افعال حیوان را بر عهده دارد. ليكن در متون قانونی ما جز در قانون بیمه اجباری، به واژه دارنده اشاره‌ای نشده و مسئولیت ناشی از حیوانات داراي عنوان مجزا نبوده و به صورت پراکنده در قوانین مختلف قید شده است. مضاف بر این در حقوق ایران هیچ‌گونه تقسیم‌بندی مشخصی دال بر تفاوت بین حیوانات بر حسب متعارف یا غیرمتعارف بودن حیوان با محل نگهداری و به تبع آن میزان مسئولیت مدنی دارنده و مبنای حاکم بر آن وجود ندارد. علی‌ایحال به دلیل افزایش تمایل اشخاص به نگهداری حیوانات، علی‌الخصوص حیوانات غیرمتعارف که بر اساس ویژگی‌هایی از قبیل صدای نامناسب یا احتمال آسیب جدی، با محل نگهداری سازگاری ندارند و در مواردی سبب بروز خسارت می‌شوند؛ بررسی مقررات مختلف کشور با استعانت از آیات قرآن، روایات نقل شده از معصومین(ع) و منابع ارزشمند فقهی لازم به نظر می‌رسد. بنابراین در مقاله حاضر ضمن توجه به تقسیم حیوانات و توجه ویژه به مقرراتی که کمتر بدان توجه شده است، به جوانب حقوقي این مسئوليت از نگاهی نو، ضمن اشاره به مسائل جدید حقوقی از قبیل مسئولیت دارنده در برابر آسیب‌های وارده به حیوان، مسئولیت پانسیون حیوانات یا مسئولیت نگهداری حیوانات در آپارتمان‌ها پرداخته می‌شود، تا زمينه براي اصلاح و تكميل مقررات مربوط به مسئوليت ناشي از دارندگی حیوانات در حقوق ايران فراهم گردد.

المصادر:

الف) کتب
1. باریکلو، علیرضا، (1394)، مسئولیت مدنی، نشر بنیاد حقوقی میزان، تهران، چاپ ششم.
2. برمینگهام، ورا، (1388)، شبه‌جرم و حقوق‌مسئولیت مدنی در انگلستان، ترجمه سید مهدی موسوی، تهران، نشر میزان، چاپ اول.
3. حسینی روحانی، محمد صادق، (1382)، پاسخ‌های آيت الله العظمی‌روحانی به استفتاءات قوه قضائيه و موسسه وکلای بین‌الملل، نشر حديث دل، تهران، چاپ دوم.
4. سبحانی تبریزی، جعفر، (1391). درس خارج فقه کتاب الحدود و التعزیرات، سایت ارتباط شیعی، قم.
5. صفایی، سیدحسین و رحیمی‌، حبیب ا...، (1395)، مسئولیت مدنی، نشر سمت، ویراست سوم، تهران، چاپ نهم.
6. عباسلو، بختیار، (1394)، مسئولیت مدنی با نگرش تطبیقی، نشر بنیاد حقوقی میزان، تهران، چاپ دوم.
7. عباسلو، بختیار، (1394)، مسئولیت مدنی ناشی از سوانح رانندگی، نشر بنیاد حقوقی میزان، تهران، چاپ چهارم.
8. کاتوزیان، ناصر، (1390)، الزام‌های خارج از قرار داد (مسئولیت مدنی)، دانشگاه تهران، تهران، جلد اول و دوم، چاپ دهم.
9. محقق داماد، سید مصطفی، (1391)، قواعد فقه 1، (بخش مدنی)، مرکز نشر علوم انسانی، تهران، چاپ سی و ششم.
10. محقق داماد، سید مصطفی، (1391)، قواعد فقه 4، (بخش جزایی)، مرکز نشر علوم انسانی، تهران، چاپ بیست و چهارم.
11. نظری، ایراندخت، (1389)، مسئولیت مدنی مالک، نشر جنگل جاودانه، تهران، چاپ اول.
12. نیکوند، شکرالله و جوادی، امیر، (1397)، مسئولیت مدنی، نشر حقوق یار، تهران، چاپ اول.
13. یزدانیان، علیرضا، (1399)، حقوق مدنی – حقوق تعهدات (قواعد عمومی مسئولیت مدنی با مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه، بنیاد حقوقی میزان، تهران، جلد دوم، چاپ دوم.
ب) مقالات
1. حافظی قهستانی، محمد صادق؛ نیکوند، شکراله و محمدی، عبدالعلی، مسئولیت مدنی دارنده وسیله‌نقلیه موتوری زمینی در حقوق ایران و آموزه‌های فقه اسلامی با نگرش تطبیقی در حقوق کامن‌لا، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال هجدهم، شماره 70، (1401).
2. زمانی جباری، افسانه؛ اسکندرجوی، مرضیه، بررسی تطبیقی مبانی فقهی و حقوقی قانون بیمه اجباری با رویکرد به دیدگاه امام خمینی (ره)، فصلنامه صنعت بیمه، شماره 70، (1383).
3. کریمی‌، عباس؛ صادقی راد، الهام؛ تقی‌زاده، ابراهیم، تلاشی در راستای تبیین قاعده ملازمه نفع - مخاطره و جایگاه آن در ضمان قهری شرعی، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره 10، شماره 1، (1397).
4. محمدی، مهدی؛ ابدالی، مهرزاد و اکبرینه، پروین، مبانی مبانی مسؤولیت مدنی ناشی از فعل شی (ساختمان و حیوان) در حقوق ایران و فرانسه بر اساس قانون مدنی 2016 فرانسه، پژوهش¬های حقوق تطبیقی، سال بیست و دوم، شماره 1، (1396).
5. یزدانیان، علیرضا و نیازی، عباس، بررسی تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از حیوان در حقوق اسلام و غرب، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق، سال چهارم، شماره چهارم، (1396).
6. وصالی ناصح، مرتضی و پارساپور، محمد باقر، مسئولیت مدنی ناشی از ترس (مطالعه تطبیقی در فقه امامیه، حقوق ایران و نظام حقوق عرفی)، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره بیستم، شماره دوم، (1395).
ج) منابع عربی
1. ابن زهره حلبی، حمزه، (1417 ق)، غنية النزوع إلى علمي الأصول والفروع، مؤسسة الامام الصادق (ع)، قم، جلد اول، چاپ اول.
2. حسینی روحانی، محمد صادق، (1372)، فقه الصادق (عليه السلام)، دار الکتاب، قم، جلد بیست و ششم، چاپ سوم.
3. شهیدثانی، زين¬الدين¬علي،(1381)، مسالك‌الافهام الي تنقيح شرائع‌الاسلام، موسسه‌معارف‌اسلاميه، قم، جلد پنجم، چاپ شانزدهم.
4. طوسی، محمدبن حسن، (1387)، المبسوط، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفريه، تهران، چاپ سوم.
5. علامه مجلسی دوم، محمّد باقر بن محمّد تقي، (1406 ق)، ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار، كتابخانه آيه الله مرعشي نجفي‌، قم، جلد شانزدهم، چاپ اول.
6. علامه مجلسی دوم، محمّد باقر بن‌محمّدتقي، (1404 ق)، مرآة العقول، دارالكتب‌الإسلاميّة، تهران، جلد بیست وچهارم، چاپ دوم.
7. محقق حلی، نجم الدين جعفر بن حسن‌، (1408 ق)، شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام‌، مؤسسه اسماعيليان‌، قم، جلد چهارم، چاپ دوم.
8. موسوی خمینی، سید روح‌الله، (1385 ه.ق.)، الرسائل، نشر مؤسّسۀ اسماعيليان، قم، جلد اول، چاپ اول.
9. موسوي خميني، سيدروح الله، (1385)، تحريرالوسيله، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(س)، تهران، جلد دوم، چاپ اول.
10. موسوی خوئی، سید ابوالقاسم، (1396)، مبانی تکمله المنهاج، جلد دوم، لطفی و دارالهادی، قم، چاپ دوم.
11. نجفی، شیخ محمدحسن، (1367)، جواهر الکلام، دارالکتب‌الاسلامیه، تهران، جلد 27، 37 و 42، چاپ سوم.