مبانی فقهی و حقوقی تأثیرگذار بر قرارداد جوینت ونچر در انتقال فناوری
الموضوعات :
فرهاد شادمان
1
(دانش آموخته دوره دکتری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.)
حمید ابهری
2
(استاد، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.)
الکلمات المفتاحية: انتقال فناوری, جوینت ونچر, دانش فنی, فناوری,
ملخص المقالة :
جوینت ونچر به مثابه یک قرارداد کلیدی در مشارکت‌های بین‌المللی، عناصر حقوقی متعددی دارد که چگونگی تنظیم این ارکان بر گستره انتقال فناوری تأثیر متفاوتی می‌گذارد. با وجود آشنایی نظام حقوقی ما با جوینت‌ونچر، هنوز مبنای فقهی انتقال فناوری روشن نشده است و همین مسئله سبب گردیده است که بر خلاف کشورهایی نظیر مصر، تدوین یک قانون جامع و خاص برای انتقال فناوری تاکنون با مشکل مواجه شود و یا دست‌کم به تأخیر بیافتد. موفقیت فرآیند انتقال فناوری در جوینت‌ونچر بسته به‌اندازه و کیفیت حمایتی است که از سوی قانون‌گذار به عمل می‌آید. دولت‌ها در این راستا راهبردهای حمایتی را همراه با سیاست تحدیدی، مورد عمل قرار می‌دهند و حمایت‌های حقوقی متعددی نظیر تضمین فناوری، عدم تبعیض، انتقال اصل و سود فناوری، اجتناب از مالیات مضاعف، آزادی در شکل انتقال سرمایه متضمن دانش، پذیرش حل و فصل اختلافات برون دادگاهی به عمل‌آورده و حتی گاهی تعرفه واردات و تجهیزات را کاهش می‌دهند؛ امری که در قوانین مرتبط با سرمایه‌گذاری مورد توجه جدی قرار نگرفته است. نظام حقوقی ما غیر از قانون تشویق سرمایه‌گذاری و ماده 107 قانون برنامه پنجم توسعه، مقرره مدونی برای ساماندهی انتقال فناوری چه از مجرای سرمایه‌گذاری مشترک و چه انتقال در قالب قرارداد خاصی ندارد. در مورد اثر تسهیلی و تشویقی ماده 107 نیز باید گفت اجمال و ابهامات تفسیري آن، ماده را از ایفاي چنین نقشی نیز بازداشته است. از حیث مبانی فقهی، قاعده نفی سبیل، اصل عزت اسلامی، ضرورت کسب استقلال اقتصادی و عمومات جواز معامله با بیگانه و قاعده نفی حرج و قاعده التزام بهعنوان مبانی عام در توجیه انتقال فناوری قابل طرح است و از حیث مبانی خاص، مالیت داشتن دانش فنی، حق سبق، وحدت ملاک مستنبط از جواز مضاربه و مزارعه با بیگانه، عدم انحصار قرارداد به عقود معین، اصل صحت و ظرفیت عقد مشارکت در فقه، عقد استصناع در این راستا قابل استناد است که جز در موارد استثنائی مذاق شریعت و قواعد فقهی بر جواز حتی لزوم انتقال فناوری دلالت دارد. از سوی دیگر حدود و ثغور انتقال فناوری تابع اراده طرفین است لکن قانون‌گذار می‌تواند بر مبنای مصلحت محدودیت‌هایی بر نقل فناوری در جوینت‌ونچر بگذارد. جونت ونچر مشتمل بر تعهداتی است که از میان آنها شرط انتقال فناوری، تعهد صاحب فناوری به آموزش، تسلیم اسناد و افشای اسرار فنی به شریک، شروط اختصاصی جوینت‌ونچر است که قلمرو و کیفیت آنها در انتقال دانش تأثیر بسزایی دارند. لذا با توجه به اهمیت موضوع، در مقاله حاضر تلاش گردید به تفصیل، به تحلیل و ارزیابی مبانی فقهی و شروط قراردادی تاثیرگذار جوینت ونچر در انتقال فنّاوری پرداخته شود.
1. ابن ادريس (1391). السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي، جلد 2، مؤسسة النشر الإسلامي، قم.
2. ابن حمزه طوسى، محمد بن على (1408ه.ق)، الوسیلة إلى نیل الفضیلة، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى ره، قم.
3. ابن قیم الجوزی (1405). احکام اهل الذمه، جلد 1، دارالتراث العربی، بیروت.
4. احمد بن حمین الفهد (1433). عقد نقل التکنولوجیا دراسه الفقهی، رسالة درجة الدكتوراه، جامعه محمد بن سعود، عربستان.
5. احمد داود احمد (2021). نظام القانونی لنقل المعرفه الفنیه، دراسه المقارنه، رساله دکتری، جامعه النیلین. مصر.
6. اخلاقی، بهروز (1379). سخنی درباره آینده سرمایه گذاری در ایران، علل و موانع پیشرفت، فصلنامه حقوقی، شماره ۴۷، ص35-۲۷.
7. انصاری، مرتضى (1415). کتاب المکاسب، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، چاپ اول، قم.
8. بیرانوند، امیر بارانی، و خواجه‌زاده، امیر و احمدزاده، عفت (1402). بررسی فقهی و حقوقی شرط الحاقی بهعنوان بازنگري به معنی أخص در قراردادها. فصلنامه پژوهش‌هاي فقه و حقوق اسلامی، شماره 73، ص 58-83.
9. بیهقی، احمد بن حسین (۱۴۱۹). السنن الکبری. جلد 17، دار الفکر، بی تا، بیروت.
10. پاکدامن، رضا (1384). راهنمای تنظیم قراردادهای بین‌المللی سرمایه‌گذاری مشترک صنعتی، چ. 2، مؤسسه بازرگانی، تهران.
11. حاتمی، اصغر (1393). حقوق سرمايه گذاري خارجي در پرتو قانون و قراردادهاي سرمايه گذاري، نشر تلیسا، تهران.
12. حافظی قهستانی، محمدرضا و مقدری امیری، عباس و مرتضوی، عبدالحمید (1400). تعدیل قرارداد در اثر نوسانات اقتصادی. فصلنامه پژوهش‌هاي فقه و حقوق اسلامی. شماره 65، ص 11-29.
13. حر عاملی، محمد بن حسن (بی تا) وسائل الشیعه، جلد ۱۳، موسسه اهل بیت (ع)، بیروت.
14. حسنی، افروز (1392). حقوق انتقال فناوری، نشر دادگستر، تهران.
15. حکمت نیا، محمود (1381). مبانی نظری مالکیت فکری، رساله دکتری حقوق خصوصی، تربیت مدرس، تهران.
16. حلی حسن، (1414). تذکرة الفقهاء، جلد 9، قم، مؤسسه‌ی آل البیت، قم.
17. حمد بارود، حمدی (2010). محاولة لتقييم التنظيم القانوني لنقل التمكين التكنولوجي في ظل الجهود الدولية و مشروع قانون التجارة، مجلة جامعة الأزهر بغزة، سلسلة العلوم الإنسانية، جلد 12 ، شماره 1، ص880-905
18. خديجة بلهوشات (2016). النظام القانوني لعقد نقل التكنولوجيا، رسالةماجستير، جامعةالعربي مهيديسنة.
19. خمینی، روح الله (1421). کتاب البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، چاپ اول. تهران.
20. خمینی، روح الله (الف 1385). صحیفه امام (دوره 22 جلدی)، مؤسسه تنظیم نشرآثار امام خمینی، چاپ اول، تهران.
21. خمینی، روح الله (ب1385). ترجمه تحریر الوسیله، مؤسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، تهران.
22. خویی، ابوالقاسم (1434). موسوعه الامام الخویی، ج31، موسسه امام خویی، قم.
23. داوری، روح الله و دیاری بیدگلی، محمدتقی (1398). تبیین مبانی قرآنی اصل «عزت» با تأکید بر اندیشة سیاسی آیت الله خامنه ی)، مجله بصیرت و تربیت اسلامی، ش 49، ص 151-180.
24. دوستی، علی و شهرکی، ناصر (1389). قواعد حل و فصل اختلافات سرمایه گذار خارجی، خرسندی، تهران.
25. رهبری، ابراهیم (1392). حقوق انتقال فناوری، سمت. تهران.
26. روحاني، سيد محمد صادق (1414). فقه الصادق، جلد چهاردهم، دارالكتاب، چاپ سوم، قم.
27. زارع، محمد حسن (1385). سرمایه گذار خارجی و سازمان تجارت با نگاهی به وسعت ایران، تهران.
28. سعدی، محمدرضا و توتونچی ملکی، سعید (1387). الزامات مورد نیاز و نظارت بر حسن اجرای سیاست های کلی اصل 44، مطروحه سیاسی مجلس و راهبرد، شماره60، ص246 - 247.
29. سمرقندى، محمد علاءالدین (1414). تحفة الفقهاء، دارالکتب العلمیه، بیروت.
30. سور آبادى، ابوبکر عتیق بن محمد (1380). تفسیر سور آبادى، فرهنگ نشر نو، چاپ اول، تهران.
31. سیفی مازندرانى، علی اکبر (1425 ق). مبانی الفقه الفعال فی القواعدالفقهیة الأساسیة، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، قم.
32. شبیر، محمد عثمان (2007). المعاملات المالية المعاصرة في الفقه الإسلامي، دارالنفاس، مصر.
33. شفیع عثمانی، مفتی محمد (1377). تفسیر معارف القرآن، جلد 3، انتشارات شیخ‌الاسلام احمدجام، قاهره.
34. شفيق، محسن (1984). نقل التكنولوجيا من الناحية القانونية، مطبعة جامعة القاهرة، والكتاب الجامعي.
35. شیروی، عبدالحسین (1390). تجارت بین الملل، سمت، تهران.
36. صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1413). من لایحضره الفقیه، انتشارات جامعه مدرسین، قم.
37. صمدی، سعید (1377). فن بازار و جایگاه و کارکرد آن در نطام صنعتی و فناورانه، فصلنامه رشد فناوری، شماره 17، ص 58-64.
38. طباطبائي يزدي، محمدكاظم (1420). لعروة الوثقى، جلد 5، جماعة المدرسین، قم.
39. طوسي، ابي جعفر محمد بن حسن (1415). الخلاف، جلد چهارم، مؤسسه ي نشر اسلامي، قم.
40. عبدالغني محمود (1991). الإطار القانوني لنقل التكنولوجيا في القانون الدولي العام، ، الطبعة الأولى، دار النهضة، قاهره.
41. عبدالقادر، محمود عید خالد (2019). التحکیم فی عقود نقل التکنولوجیا: دراسة مقارنة بین القانون السعودی والقانون المصری، مجله الدرسات، جلد 14، شماره 95، ص 107-142.
42. علامة حلي (1418). قواعد الأحكام، جلد 2، مؤسسة النشر الإسلامي، قم.
43. علم الهدي، شريف مرتضي (1415). الانتصار، مؤسسه ي نشر اسلامي، قم.
44. غزالي، إمام محمد (1425). إحياء علوم الدين، جلد 1، دارالمعرفة، بیروت.
45. غلامعلی تبار فیروزجایی، امید و قنواتی، جلیل (1398). فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی. شماره 56، ص 131-148.
46. قلی زاده، احد (1383). نقش سرمایه گذاری خارجی در گسترش صادرات غیر نفتی و انتقال فناوری، اطلاعات سیاسی و انحصاری، شماره 145، ص 205- 206.
47. قلیوبی سمیحه (2021). عقد نقل التکنولوجیا.
48. کاسانی، ابی بکر بن مسعود (1411). بدائع الصنائع ،جلد 5، دار إحياء التراث العربي، مؤسسة التاريخ العربي، بیروت.
49. کیلاتی، محمود (1995). عقود التجارة الدولية في مجال نقل التكنولوجيا، دارالفکر، قاهره.
50. ماوردي البصري، الحسن علي بن محمد بن حبيب (1414). الحاوي الكبير في فقه مذهب الشافعي شرح مختصر المزني، دار الكتب العلمية، لبنان، بیروت.
51. مجلسی، محمد باقر (1404). مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، جلد ۱۶، دارالکتب اسلامی، تهران.
52. محبی، محسن (1386). مباحثی از حقوق نفت و گاز در پرتو رویه داوری بین المللی: سلب مالکیت و غرامت در قراردادهای نفتی، چاپ اول، شهر دانش، تهران.
53. محمدیان کبریا، علی و نوذری فردوسیه، محمد و نجم، اکبر (1401). مبانی فقهی معاهده مسلمانان با غیر مسلمانان با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری. فصلنامه پژوهش‌هاي فقه و حقوق اسلامی، شماره 69، ص 181-203.
54. مصطفوى، سید محمدکاظم (1421). القواعد مائة قاعده فقهیه معنی و مدرکا و موردا، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ چهارم، قم.
55. مقدس اردبيلي، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائده و البرهان في شرح ارشاد الاذهان، جلد هشتم، دفتر نشر اسلامي، قم.
56. منتظری، حسینعلی (1429). مجازات‌هاى اسلامى و حقوق بشر، ارغوان دانش، چاپ اول، قم.
57. منصوری، سعید (1390). بررسی ماهیت قرارداد استصناع در حقوق ایران. مطالعات حقوق خصوصی, شماره 41، ص 239-259.
58. مهربانی، علی (1385). انتقال تکنولوژی و مسائل مرتبط با آن در نظام بین‌المللی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی. تهران.
59. موسوی بجنوردى، میرزا حسن (1419). القواعد الفقهیه، نشر الهادی، چاپ اول، قم.
60. موصلي، محمود بن مودود (1915). الاختيار لتعليل المختار، دار المعرفة، بیروت.
61. میران، حسین (1371). معیار غیرمستقیم در حقوق بین الملل و رویه داوری دعاوی ایران و ایالات متحده، مجله حقوقی، شماره 46، ص ۱۸-۱۹.
62. نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بیروت.
63. هاني، صلاح سري الدين (2001). عقد نقل التكنولوجيا في ظل أحكام قانون التجارة الجديد، مع إشارة خاصة لعقود نقل التكنولوجيا غير المشمولة بحماية براءة الاختراع، القاهرة.
64. وفاء، مزيد فلحوط (2008). المشاكل القانونية في عقود نقل التكنولوجيا إلى الدول النامية، منشورات الحلبي الحقوقية، بیروت.
65. یزدانی، غلامرضا؛ محبی، محسن؛ امامی، محمد (1395). معیار محاسبۀ خسارت ناشی از نقض قرارداد سرمایه گذاری در فقه اسلامی و رویۀ داوری بین المللی ، آموزه های فقه مدنی، شماره 13، ص185-200.
66. Agmon, T., & Von Glinow, M. A. Y. (1991). Technology transfer in international business. Oxford University Press, USA, p. 23.
67. Barney, J. (1991). Firm resources and sustained competitive advantage. Journal of Management, 17(1), 99-120.
68. Byrne, N., & McBratney, A. (2005). Licensing technology. Jordans Publishing. 3rd edition, 1-637.
69. Child, J., & Faulkner, D. (1998). Strategies of cooperation: Managing alliances, networks, and joint ventures. Oxford University Press, 1-385.
70. Chow, D. C. (2013). A Comparison of EU and China Competition Laws that Apply to Technology Transfer Agreements. A Journal of Law and Policy, 9(3), 497-530.
71. Chow, D. C., & Lee, E. (2012). International intellectual property: problems, cases, and materials, Thomson West Publisher. p443.
72. Chow, D. C., & Schoenbaum, T. J. (2010), International Business Transactions: Problems. Case and Materials. Aspen Publishing Publisher, 2d ed, pp. 324-25.
73. Dhanaraj, C., Lyles, M. A., Steensma, H. K., & Tihanyi, L. (2004). Managing tacit and explicit knowledge transfer in IJVs: the role of relational embeddedness and the impact on performance. Journal of International Business Studies, 35(1), 428-442.
74. Goldscheider, R., & Gordon, A. H. (Eds.). (2006). Licensing best practices: Strategic, territorial, and technology issues. John Wiley & Sons. pp. 3-43.
75. Habib, M. A., & Mella-Barral, P. (2007). The role of knowhow acquisition in the formation and duration of joint ventures. The Review of Financial Studies, 20(1), 189-233.
76. Harrigan, K. R. (1988). Joint ventures and competitive strategy. Strategic Management Journal, 9(2), 141-158.
77. Inkpen, A. C., & Beamish, P. W. (1997). Knowledge, bargaining power, and the instability of international joint ventures. Academy of Management Review, 22(1), 177-202.
78. Inkpen, A. C., & Dinur, A. (1998). Knowledge management processes and international joint ventures. Organization Science, 9(4), 454-468.
79. Kale, P., Singh, H., & Perlmutter, H. (2000). Learning and protection of proprietary assets in strategic alliances: Building relational capital. Strategic Management Journal, 21(3), 217-237.
80. Kogut, B., & Zander, U. (1993). Knowledge of the firm and the evolutionary theory of the multinational corporation. Journal of International Business Studies, 24(3), 625-645.
81. Lane, P. J., Salk, J. E., & Lyles, M. A. (2001). Absorptive capacity, learning, and performance in international joint ventures. Strategic Management Journal, 22(12), 1139-1161.
82. Lin, X. (2005). Local partner acquisition of managerial knowledge in international joint ventures: Focusing on foreign management control. MIR: Management International Review, 219-237.
83. Lyles, M. A., & Salk, J. E. (1996). Knowledge acquisition from foreign parents in international joint ventures: An empirical examination in the Hungarian context. Journal of International Business Studies, 27(2), 877-903.
84. Marnani, S. M. F. (1997). Law and development of technology: the Iranian case (Doctoral dissertation, Queen Mary University of London). pp. 120-125.
85. Mowery, D. C., Oxley, J. E., & Silverman, B. S. (1996). Strategic alliances and interfirm knowledge transfer. Strategic Management Journal, 17(2), 77-91.
86. Nonaka, I. (1994). A dynamic theory of organizational knowledge creation. Organization Science, 5(1), 14-37.
87. Pak, Y. S., & Park, Y. R. (2004). A framework of knowledge transfer in cross-border joint ventures: An empirical test of the Korean context. MIR: Management International Review, 44(4), 417-434.
88. Polanyi, M. (1967). The tacit dimension. Anchor. Garden City, NY.
89. Reed, R., & DeFillippi, R. J. (1990). Causal ambiguity, barriers to imitation, and sustainable competitive advantage. Academy of Management Review, 15(1), 88-102.
90. Ripinsky, S., & Williams, K. (2008). Damages in international investment law. British Institute of International and Comparative Law, pp. 1-600.
91. Scherer, F. M. (1982). Inter-industry technology flows and productivity growth. The Review of Economics and Statistics, 64(4) 627-634.
92. Simonin, B. L. (1999). Transfer of marketing know-how in international strategic alliances: An empirical investigation of the role and antecedents of knowledge ambiguity. Journal of International Business Studies, 30(3), 463-490.
93. Simonin, B. L. (2004). An empirical investigation of the process of knowledge transfer in international strategic alliances. Journal of International Business Studies, 35(5), 407-427.
94. Sinha, U. B. (2001). Imitative innovation and international joint ventures: a dynamic analysis. International Journal of Industrial Organization, 19(10), 1527-1562.
95. Szulanski, G. (1996). Exploring internal stickiness: Impediments to the transfer of best practice within the firm. Strategic Management Journal, 17(2), 27-43.
96. Van Long, N., Soubeyran, A., & Soubeyran, R. (2009). The pace of technology transfer in anticipation of joint venture breakup. Fondazione Eni Enrico Mattei, 102(2), 1-42.
97. Wahab, S. A., Rose, R. C., & Osman, S. I. W. (2011). Investigating the moderating effects of age of joint venture in the relationship between relationship characteristics and degree of inter-firm technology transfer. International Journal of Business and Management, 6(10), 59-70.
98. Williamson, O. E. (1985). The economic institutions of capitalism: firms, markets, relational contracting. Transaction Cost Economics, pp. 14-38.
99. Wipo, G. (1977). Licensing guide for developing countries. Wipo Publication, pp. 1-242.
100. Yin, E., & Bao, Y. (2006). The acquisition of tacit knowledge in China: An empirical analysis of the ‘supplier-side individual level’ and ‘recipient-side’ factors. Management International Review, 46(3), 327-348.
