بررسی رابطه¬ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانش¬آموزان دوم متوسطه: نقش واسطه¬ای سبک¬های هویت

الموضوعات :

هادی سارانی ¹ , حسنعلی ویسکرمی ² , عزت الله قدم پور ³

1 - دانشگاه لرستان
2 - گروه روانشناسی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه لرستان. خرم آباد . ایران
3 - دانشیار روانشناسی تربیتی

تاريخ الإرسال : 20 الأربعاء , ذو الحجة, 1445 تاريخ التأكيد : 27 الإثنين , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 13 الإثنين , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: خانواده, سبک هویت, عوامل خطرساز و محافظ, نگرش به اعتیاد,

ملخص المقالة :

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رابطه¬ی عوامل خانواده (باورهای دینی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، باورهای فرهنگی و سبک فرزند پروری) با نگرش به مصرف مواد در دانش¬آموزان دوم متوسطه شهرستان خرم¬آباد با نقش واسطه¬ای سبک¬های هویت و سبک¬های دلبستگی انجام گرفت. روش پژوهش همبستگی و از نوع تحلیل مسیر بود. جامعه آماری شامل همه¬ی دانش¬آموزان متوسطه دوم شهرستان خرم¬آباد در سال تحصیلی 1402 – 1401 بود. حجم نمونه 380 دانش¬آموز بود که با روش نمونه¬گیری طبقه¬ای نسبی انتخاب گردید. ابزار اندازه¬گیری شامل پرسشنامه¬های استاندارد باورهای دینی (1389)، پایگاه اجتماعی – اقتصادی قدرت¬نما (1993)، و پرسشنامه محقق ساخته باورهای فرهنگی بومی بود. در پایان نتایج نشان داد که مسیر مسقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 51/0=β)، باورهای دینی (001/0>P، 48/0=β)، باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 65/0=β) و مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به نگرش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 67/0=β) معنادار می¬باشد. همچنین، مسیر مستقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 79/0=β)، مسیر مستقیم باورهای (001/0>P، 63/0=β)، مسیر مستقیم باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 58/0=β)، مسیر مستقیم پایگاه اقتصادی – اجتماعی به سبک¬های هویتی (001/0>P، 48/0=β) و مسیر مستقیم سبک¬های هویتی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 59/0=β)، معنادار می‌باشند (001/0>P). همچنین حد پایین و بالای آزمون بوت استراپ نشان داد که مسیرهای غیرمستقیم عوامل مرتبط با خانواده از طریق سبک¬های هویت رابطه معناداری با نگرش به مصرف مواد در دانش¬آموزان دارد (001/0>P). بنابراین شناسایی عوامل مخاطره آمیز و تقویت عوامل محافظت کننده مرتبط با خانواده می¬تواند، نفش پیشگیری از اعتیاد را میان دانش¬آموزان دوم متوسطه ایفا کند.

المصادر:

ديگري را براي اين كار در پیش می¬گیرند که مهمترین آنها گروه همسالان و خرده فرهنگ¬های انحرافی است که می¬تواند از عوامل اصلي ترغيب فرد به مصرف مواد باشد.

منابع
ابراهیمی، آیسان و زینالی، علی (1397). مدل علي روابط بين شيوه¬هاي فرزندپروري، سبک¬هاي دلبستگي و خودتنظيمي در افراد وابسته به مواد، فصلنامه اعتیاد پژوهی. 12(45)، 112- 91.
احدی، رضا؛ محمدی، شهرام؛ طغر انگار، حسن (1401). عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد مواد مخدر صنعتی (مطالعه موردی: شهر زنجان)، پژوهش¬های حقوقی ، 21 (49)، 343 – 315.
اصغری ، فرهاد؛ مالکی، مریم و سعادت، سجاد (1393). رابطه سبک هاي دلبستگی و پیوندهاي والدینی با آمادگی اعتیاد در دانشجویان، فصلنامه نسیم تندرستی، 3 (2)، 8- 1.
پارسیان، منیژه؛ هاشمیان، کیانوش؛ ابوالمعالی، خدیجه؛ میرهاشمی، مالک (1394). پیش¬بینی نگرش به مواد مخدر در نوجوانان بر اساس عوامل خطرساز تربیتی خانوادگی به منظور سلامت روانی نوجوانان در جامعه: طراحی مدلی برای پیشگیری از اعتیاد. مجله دانشگاه علوم پژشکی اردبیل، 15 (2)، 206- 198.
جهان شاه لو، مرتضی؛ محمدخانی، شهرام؛ امیری، حمید؛ فخاری، آفاق؛ حسینی، سپیده؛ (1395). عوامل خطرساز و محافظت كننده فردي، خانوادگی و اجتماعی گرايش به مصرف مواد در دانشجويان، مجله مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، 3 (2)، 137- 127.
خالقی خواه، علی؛ بابایی منقاری، محمد مهدی (1393). رابطه سبک‌های دلبستگی و هوش معنوی با نگرش دینی دانش‌آموزان متوسطه‌ شهرستان آمل. دین و سلامت، 2 (2)، 9-1.
رضایی، احمد؛ اسلامی، بهروز؛ مهدی پور خراسانی، ملیحه (1393). نقش خانواده در گرایش جوانان به اعتیاد در شهرستان ورامین، نشریه حامعه شناسی مطالعات جوانان، 5 (15)، 50- 27.
رضایئان، نرگس و اسماعیلی شاد، بهرنگ (1397). رابطه بین پایگاه اجتماعی– اقتصادی و سبک هویت با رفتار فرهنگی درکارکنان دانشگاه علوم پزشکی بجنورد. فصلنامه علمی پژوهشی غلوم اجتماعی دانشگاه آزاد شوشتر، 12(41)، 286-271.
زارعی، سلمان و کاظمی¬پور، احمد (1400). نقش تعدیل کننده سالم زیستی مذهبی و خود تمایزیافتگی در رابطه بین ملال روانشناختی با گرایش به اعتیاد در بین دانش¬آموزان پسر شهر نورآباد، دو ماهنامه فیض، 25 (1)، 776- 767.
سندي، فاطمه؛ صالحي، ايرج؛ كافي، موسي؛ رضايي، سجاد (1391). رابطه شيوه¬هاي فرزندپروري ادراك شده و سبكهاي هويت با حرمت خود در دانش¬آموزان دختر دبيرستاني. پژوهش¬های روانشناسی بالینی و مشاوره، 2 (2)، 56-41.
شالچی، بهزاد؛ سهرابی، ظریفه؛ حاتم¬پور، شورش (1397). ارتباط كاركرد خانواده و موقعيت اجتماعي _ اقتصادي با آسيب پذيري نسبت به اعتياد: با نقش ميانجي هوش معنوی"، مجله دانشگاه علوم پزشكي گيلان، 27 (108)، 34- 25.
شالچی، بهزاد؛ دادخواه، مهرناز؛ یاقوتی آذری، شهرام (1394). نقش عملكرد خانواده، شكاف بين نسلي و موقعيت اجتماعي - اقتصادي در تبيين اعتياد پذیری جوانان"، فصلنامه اعتياد پژوهي سوءمصرف مواد، 9 (34)، 52- 37.
شوشتری رضوانی، مهدیه و آقا بابایی، ناصر (1399). رابطه دینداری و بنیانهای اخلاقی با گرایش به اعتیاد در دختران 15 تا 18 ساله شهر تهران، نشریه پژوهشکده علوم بهداشتی و جهاد دانشگاهی، 20 (1)، 125- 119.
صبوری، فهیمه؛ پیشقدم، رضا، حسینی فاطمی، آذر و قنسولی، بهزاد (1394).فرهنگ و هویت: ارتباط دادن اجزای هویت با ابعاد فرهنگی. نشریه مسائل آموزش زبان، 4 (1)، 78-49.
صدری دمیرچی، اسماعیل؛ اسرافیلی تازه کند محمدیه، هاجر و مصباحی، سید فرید (1398). الگوي آمادگي به اعتياد براساع صفات سه گانه تاريک شخصيت و ذهنيت¬هاي طرحواره¬اي، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 13(53)، 138- 119.
صدیق سروستانی، رحمت¬اله؛ قادری، صلاح الدین (1388). هنجارهاي تسهيل كنندة مصرف مواد مخدر (ترياك و نظاير آن) در ميان خرده فرهنگ¬هاي قومي در ايران. فصلنامه دانش انتظامی، 10 (2)، 109- 82.
فرزانه جاجرمی، حسن؛ ستوده اصل، نعمت؛ کسهاری، رضا؛ جهان، فائزه (1400). ارائه¬ی مدل علّی گرايش به رفتارهای پرخطر بر اساس نگرش مذهبی و سبک¬های فرزند پروری والدين با میانجیگری چشم انداز زمان، پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، 42، 52- 32.
قمری، محمد (1390). مقایسه ابعاد عملکرد خانواده و کیفیت زندگی و رابطه این متغیرها در بین افراد معتاد و غیر معتاد. اعتیاد پژوهی، 5(18)، 68- 55.
مغانلو، مهناز؛ آگیلار، مریم، وفایی، مریم، شهرآرای، مهرناز (1388).رابطه سبک¬های هویت و دینداری در دانشجویان. ﻣﺠﻠﻪ روانپزشکی و رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ اﻳﺮان، 15 (4)، 387-377.
مومبینی، محمد علی؛ حسین زاده، علی حسین؛ مومبینی، آزیتا (1398). بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر گرایش به مصرف مواد مخدر بر مبنای رویکرد کج رفتاری (مورد مطالعه: جوانان شهر اهواز)، فصلنامه توسعه اجتماعی، 13 (3)، 197- 228.

Abu Raiya H, Pargament KI, Mahoney A, Stein C. A psychological measure of Islamic religiousness: Development and evidence for reliability and validity. The International Journal for the Psychology of Religion, (2015);18(4):291-315.
Baharudin MN, Mohamad M, Karim F. (2020). Drug-abuse inmates maqasid shariah
quality of lifw: a conceotual paper. Hum soc aci Rev, 8 (3):1285–94.
Beckwith, M., Best, D., Savic, M., Haslam, C., & Bathish, R. (2019). ). Social Identity Mapping in Addiction Recovery (SIM-AR): extension and application of a visual method. Addiction Research & Theory, 27(6), 462- 471.
Buja, Alessandra., Mortali, Claudia., Mastrobattista, Luisa., Minutillo, Adele., Pichini, Simona., Genetti, Bruno., Vian, Paolo & Et al (2019). Pathways connecting socioeconomic variables, substance abuse and gambling behaviour: a cross sectional study on a sample of Italian high- school students BMJ Open, 10.1136/bmjopen-2019-031737.
Chisom, H. Igunma., B, Ohaeri., Iyanuoluwa, & Babarimisa (2022). Risk Factors Associated with Substance Abuse among Adolescents, International Neuropsychiatric Disease Journal, 18 (1), 11-24.
De Moor, E. L., Sijtsema, J. J., Weller, J. A., & Klimstra, T. A. (2020). Longitudinal links between identity and substance use in adolescence. Self and Identity. 21 (1), 113- 136.
Efrati,Y. (2023). Risk and protective factor profiles predict addictive behavior among adolescents, Comprehensive Psychiatry,123, 152387. https://doi.org/10.1016/j.comppsych.2023.15238

Eftekhari, Asie., Bakhtiari, Maryam., Kianimoghadam, Amir Sam (2022). The Relationship between the Attachment Styles of Children, Parenting Styles, and the Socio-Economic Status of parents, journal of community Health Research, 11(4).
Estevez A, Jauregui P, Lopez-Gonzalez H. Attachment and behavioral addictions in adolescents: the mediating and moderating role of coping strategies. Scand J Psychol. 2019;60(4):348–60.
Gardiner, E., Mâsse, L.C., Iarocci, G. (2019). Apsychometric study of the Family Resilience Assessment Scale among families of children with autism spectrum disorder, Health Qual Life Outcomes, 17, 1-10.
Gerra,Gilberto ,Benedetti, Elisa ., Resce, Giuliano ., Potente, Roberta ., Cutilli , Arianna and Molinaro, Sabrina (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among Int. J. Environ. Res. Public Health, 17(4), 1306.
Gilberto Gerra, Elisa Benedetti, Giuliano Resce, Roberta Potente, Arianna Cutilli & Sabrina Molinaro (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among Students. Journal of Environmental Research and Public Health, 17 (4), 1306
Hanson, M., & Chen, E. (2007). Socioeconomic status and health behaviors in adolescence: A review of the literature. Journal of behavioral medicine, 30, 263- 285.
Hawkins, J. D., Catalano, R.F & Miller, J. U. (1992). Risk and protective factor
for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood:
Implications for substance abuse prevention. Psychological Bulletin, 112, 64-
105.
Hock, R. S., Hindin, M. J., Bass, J. K., Surkan, P. J., Bradshaw, C. P., & Mendelson, T (2016). Parenting styles and emerging adult drug use in Cebu, the Philippines, International Journal of Culture and Mental Health, 9(2), 108-119.
Li, Liu., Weijie, Meng & Bingyuan, Liu T (2022). The Mediating Role of Social Support in the Relationship Between Parenting Styles and Adolescent Drug Abuse Identification, Frontiers in Psychology, 12.
Lukavska, K., Vacek, J., and Gabhelik, R. A (2020). The effects of parental control and warmth on problematic internet use in adolescents: a prospective cohort study. J. Behav. Addict, 9, 664–675.
Maina, Geoffrey., Mclean, Maeve., Mcharo, Solomon., Kennedy, Megan., Djiometio, Joseph., King, Alexandra (2020). A scoping review of school-based indigenous substance use prevention in preteens (7-13 years), Subst Abuse Treat Prev Policy, 15:74.
Manaseri, Holly . Roberts, Kelly., , Stofocik, Kathleen., Manuel, Naomi & Uehara, Denise (2014). Culture as a Protective Factor: The Use of Storytelling in a Teen Pregnancy and STI Prevention Curriculum. Health Care: Current Reviews, 2 (3), 1000127.
McCann, M., Perra, O., McLaughlin, A., McCartan, C., & Higgins, K. (2016). Assessing elements of a family approach to reduce adolescent drinking frequency: Parent- adolescent relationship, knowledge management and keeping secrets. Addiction, 111(5), 843–853
McCormick, Rod M (2000). Aboriginal Traditions in theTreatment of Substance Abuse. Canadian Journal of Counselling / Revue canadienne de counselin, 34: 1, 25-32.
Monaco, Grégory Lo., Bonetto, Eric.,Codaccioni, Colomba., Marcos Vinicius Araujo., Anthony Piermattéo (2020).Alcohol ‘use’ and ‘abuse’: when culture, social context and identity matter: Alcohol ‘use’ and ‘abuse, Current Opinion in Food Science, 33, 9- 13.
Navarro-Pérez, J., Tomás, Jose M., Georgieva, S & García- Mollá, A. (2023). Profiles of Protective Factors among Children and Adolescents in the Child Welfare System. J Child Fam Stud. https://doi.org/10.1007/s10826-023-02740-8
Nawi, A. M., Ismail, R., Ibrahim, F., Hassan, M.R., Abdul Manaf, M. R., Amit, N., Ibrahim, N & Shafurdin, N. S (2021). Risk and protective factors of drug abuse among adolescents: a systematic review. BMC public health. 21:2088.
Pahlevan Sharif, S., Amiri M., Allen, K., Sharif Nia, H., Fatemeh Khoshnavay Fomani, F., Hatef Matbue, Yasaman 8 Hossein, A (2021). Attachment: the mediating role of hope, religiosity, and life satisfaction in older adults, Health Qual Life Outcomes, 15;19(1):57
Ocaña-Gordillo,Daniela., Kliewer, Wendy (2023). Risk and protective factors for marijuana use and problems with use in a national sample of female Ecuadorian secondary school students, International Journal of Psychology, 58,1, 85-89.
Sakman, Ezgi ., Solak, Nevin ., Sümer, Nebi (2022). Socioeconomic Disadvantage as a Risk Factor for Attachment Insecurity: The Moderating Role of Gender, Journal of Family Issues, 1-22.
Shakshi, Priya Gir (2020). nfluence of Different Parenting Styles on Adolescents’ Identity Construction, An International Peer-Reviewed Journal on Humanities & Social Sciences, 6 (11), 138- 141
Shell, Duane F., Newman., Ian M., Fang, Xiaoyi (2010). The Influence of Cultural Orientation, Alcohol Expectancies, and Self-efficacy on Adolescent Drinking Behavior in China. Educational Psychology Papers and Publications. 173.
Silberman, I. (2005), "Religion as a Meaning System: Implications for the New Millennium, Journal of Social Issues, 61(4): 641-663.
Sprague-Jones, J., Counts, J., Rousseau, M., & Firman, C. (2019). The development of the protective factors survey: A self-report measure of protective factors against child maltreatment. Child abuse & neglect, 89, 122–134. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2019.01.008.
Redonnet, B., Chollet, A., Forborne, E., Bowes, L., Melchior, M (2012 Tobacco, alcohol, Cannabis and other illegal drug use among young adults: The socioeconomic context,.. Drug and alcohol dependence, 121(3), 231-9.
Thorpe, H. H. A., Hamidullah, S., Jenkins, B. W., and Khokhar, J. Y. (2020). Adolescent neurodevelopment and substance use: receptor expression and behavioral consequences. Pharmacology and Therapeutics, 206,
Tirado, Camila., Moreno, Oswaldo., Fuentes, Lisa., Rodriguez, Isis Garcia., Hernandez, Cindy., Muñoz Geovani (2023). Assets and stressors on adolescent substance use: The role of religiosity. Encyclopedia of child and Adolescent Health, 3, 654- 659.
Wang, Shiyuan (2011). Cultural Orientation and Drinking Behaviors among Chinese University Students. Public Access Theses and Dissertations from the College of Education and Human Sciences, The Graduate College at the University of Nebraska, For the Degree of Master of Arts.
Wang C, Zhou T, Fu L, Xie D, Qi H, Huang Z. (2023). Risk and Protective Factors of Depression in Family and School Domains for Chinese Early Adolescents: An Association Rule Mining Approach. Behav Sci (Basel). 29,13(11):893. doi: 10.3390/bs13110893.
Weinandy, Jennifer T.Grant & Grubbs, Joshua B. (2021). Religious and spiritual beliefs and attitudes towards addiction and addiction treatment: A scoping review. Addictive Behaviors Reports, 14, 100393.
Whyte AJ, Torregrossa MM, Barker JM, Gourley SL (2018). Editorial: long-term consequences of adolescent drug use: evidence from pre-clinical and clinical models. Front Behav Neurosci,12:83.
Woodward, Tara C., Smith, Megan L., Mann, Michael J., Kristjansson, Alfgeir., Morehouse Holly (2023). Risk & protective factors for youth substance use across family, peers, school, & leisure domains, Children and Youth Services Review, 151, 107027,
Xia, Wei.,William li, cheung, Ho., Ling, Tingna., Yuanhui, Tingna., Luo., Laurie long Kwan Ho., Ankie Tan Cheung., Peige song (2022). Structured online training for university students to deliver peer-led addiction counselling for young drug abusers in China: Effect on improving knowledge, attitude, confidence, and skills. Patient Education and Counseling, 105 (4), 1009- 1017.
Zeinali, Ali., Pasha Sharifi, Hassan., Enayati, mirsalahadine., pasha, Gohlamreza (2011). The mediational pathway among parenting styles, attachment styles and self-regulation with addiction susceptibility of adolescents, Res Med Sci, 16 (9), 1105- 21.
Zrour, C., Naja, W., Chahoud, M., Halabi, A., Badaoui, A., and Haddad, R. (2021). Parenting styles and psychiatric profile of parents of adult substance use disorder patients: cross-sectional study. Int. J. Ment. Health Addict, 7, 1–16.

نص كامل:



تاریخ دریافت: 06/04/1402 تاریخ پذیرش: 09/07/1403

 

بررسی رابطه­ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانش­آموزان دوم متوسطه: نقش واسطه­ای سبک­های هویت

هادی سارانی¹*، حسنعلی ویسکرمی²، عزت الله قدم پور³

فصلنامه تعالی تعلیم و تربیت و آموزش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، دوره2، شماره3 تابستان   1403

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رابطه­ی عوامل خانواده (باورهای دینی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، باورهای فرهنگی و سبک فرزند پروری) با نگرش به مصرف مواد در دانش­آموزان دوم متوسطه شهرستان خرم­آباد با نقش واسطه­ای سبک­های هویت انجام گرفت. روش پژوهش براساس هدف از نوع کاربردی بود. جامعه پژوهش شامل همه­ی دانش­آموزان دوم متوسطه شهرستان خرم­آباد در سال تحصیلی 1402 – 1401 بود. حجم نمونه با توجه به متغیرهای پژوهش و خرده مقیاس­های آنها 180 دانش­آموز به عنوان نمونه انتخاب گردید. روش نمونه گیری طبقه­ای نسبی بود. ابزار اندازه­گیری شامل پرسشنامه­های استاندارد باورهای دینی (1389)، پایگاه اجتماعی – اقتصادی قدرت­نما (1993)، سبک­های فرزند پروری بامریند (2004)، سبک­های هویت برزونسکی (1992)، نگرش به اعتیاد نظری (1380) و پرسشنامه محقق ساخته باورهای فرهنگی بومی بود.  روش پژوهش همبستگی از نوع تحلیل مسیر بود که با استفاده از نرم­افزار ایموس 24 اجرا گردید. در پایان نتایج نشان داد که مسیر مسقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 51/0=β)، باورهای دینی (001/0>P، 48/0=β)، باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 65/0=β) و مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به نگرش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 67/0=β) معنادار می­باشد. همچنین، مسیر مستقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 79/0=β)، مسیر مستقیم باورهای (001/0>P، 63/0=β)، مسیر مستقیم باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 58/0=β)، مسیر مستقیم پایگاه اقتصادی – اجتماعی به سبک­های هویتی (001/0>P، 48/0=β) و مسیر مستقیم سبک­های هویتی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 59/0=β)، معنادار می‌باشند (001/0>P).  همچنین حد پایین و بالای آزمون بوت استراپ نشان داد که مسیرهای غیرمستقیم عوامل مرتبط با خانواده از طریق سبک­های هویت رابطه معناداری با نگرش به مصرف مواد در دانش­آموزان دارد (001/0>P). بنابراین شناسایی عوامل مخاطره آمیز و تقویت عوامل محافظت کننده مرتبط با خانواده می­تواند، نفش پیشگیری از اعتیاد را میان دانش­آموزان دوم متوسطه ایفا کند. 

کلمات کلیدی: خانواده، سبک هویت، عوامل خطرساز و محافظ، نگرش به اعتیاد.

 

مقدمه

یکی از جنبه­های رشد فردی و اجتماعی در دوره نوجوانی کسب هویت است. در چند دهه­ی گذشته حجم وسیعی از تحقیقات روانشناسی اجتماعی و روانشناسی شخصیت بر روی هویت متمرکز شده­اند. اریکسون⁴، نخستین فردی است که هویت را به عنوان دستاورد مهم شخصیت نوجوانی معرفی کرد. از نظر اریکسون برای نوجوانان یک احساس یکپارچه و پایدار از هویت اغلب با اعتماد به نفس بالا و اهداف روشن در زندگی همراه است و از سوی دیگر یک احساس ناپایدار از هویت با احساس اضطراب، آشفتگی، سردرگمی و رفتارهای بزهکارانه همراه است (لویکس، شوارتز، گوسنس، بیرز و میسوتن⁵، 2019؛ جلالی، اسکندری، برجعلی، سهرابی، عسگری، 1400). بنابراین، با توجه به نظریه­ی روانی- اجتماعی اریکسون هویت به مثابه­ی یک چارچوب مرجع عمل می­کند که فرد به منظور تفسیر تجارب شخصی و گفتگو درباره معنا، هدف و جهت­گیری زندگی خود از آن استفاده می­کند (برزونسکی⁶، 2003). مارسیا⁷ (1966) مفهوم هویت را با بکارگیری دو مفهوم کاوش و تعهد شرح داد. کاوش مربوط به بحران می­شود و تمایزهای شناختی و رفتاری را نشان می­دهد. مارسیا بحران را به عنوان دوره­ای از آشفتگی می­داند که در طی آن ارزش­ها و انتخاب­های فرد مورد ارزیابی مجدد قرار می­گیرد. تعهد، یک فرایند تصمیم گیری است. تعهد در مورد حل بحران از طریق یافتن پاسخ و تعهد به ارزش­ها و انتخاب است. در این مدل هویت به عنوان یک ساختار درونی به تصویر کشیده می­شود که ایده­ال­ها، انتظارات، قابلیت­ها و تاریخچه­های فرد را در چندین زمینه زندگی مانند شغل، مذهب و نقش جنسی آشکار می­کند (کدورا و شوروم⁸، 2019). وجود یا فقدان هر یک از این دو معیار (کاوش و تعهد)، در دوره­ی شکل­گیری هویت می­تواند، به شناسایی پایگاه­های هویت فرد کمک کند. مارسیا با ترکیب فقدان یا وجود این معیارها، چهار پایگاه هویت موفق، دنباله­رو، بحران زده و سردرگم را مشخص نمود (رومانو⁹، 2004). برزونسکی (1992) نیز از سبک­های پردازش هویت برای توصیف چگونگی پردازش اطلاعات مربوط به هویت استفاده کرده است. او بر این باور است که سبک­های هویت، بازتابی از جهت­گیری­های پردازش اطلاعات هستند و نوجوان هنگام ساختن هویت و متعهد شدن به ارزش­ها و باورها از آنها استفاده می­کند. این الگو در واقع به تفاوت در فرایندهای شناختی- اجتماعی جوانان در ساخت، نگهداری و انطباق هویت خودشان تأکید دارد. هویت نیز از جمله عواملي است که مي­تواند در پيشگيری از گرایش نوجوانان به مصرف مواد مخدر نقش مؤثری داشته باشد. در واقع فرآیندهای شکل‌گیری هویت با مصرف مواد در نوجوانی مرتبط است (دی مور، سیتسما، ولر و کلیمسترا¹⁰، 2022). بطوریکه، بکویت، بست، ساویک، هاسلم و باثیش¹¹ (2019) به نقش هویت اجتماعی موفق در عدم وابستگی نوجوان به مصرف مواد مخدر اشاره کرده­اند. علاوه بر این، پژوهش­ها بر نقش هویت اجتماعی (بازیابی هویت) در حمایت از بهبودی از اعتیاد بخصوص در مراحل اولیه، تأکید دارند (وب، کلیسون، دودا - میکولین و کاکس¹²، 2022). همچنین، تحقیقات نشان داده که سبک هویت اطاعاتی و هنجاری با گرایش به اعتیاد رابطه منفی و با سبک هویت احتنابی/ سردرگم رابطه مثبت دارد (وجودی، عبدل­پور، بخشی­پور رودسری و عطارد، 1393؛ بیگدلی و شریفی­فر، 2016 و جمشیدی­فر، بابایی، پورشریفی، 1392). هویتی که بیشتر منسجم باشد تا سردرگم، یکی از عوامل محافظت کننده نوجوانان در مقابل گرایش به رفتارهای مصرف مواد و رفتارهای مشکل آفرین است. شکل­گیری یک هویت منسجم در سازماندهی فرد به تجربیات خود و همچنین سمت و سو دادن به تصمیمات و رفتارهایش می­شود در حالی که هویت سردرگم، متلاشی و فاقد ساختار مناسب می­تواند زمینه را برای آسیب نوجوان در برابر رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مهیا سازد (شوارتز، کوته وآرنت¹³، 2005). بنابراین سبک هویت می­تواند یک عامل محافظت­کننده و مخاطره­آمیز برای نوجوانان باشد.

    رویکرد عوامل مخاطره­آمیز و محافظت­کننده پیش­بینی­های سودمندی در گرایش افراد به اعتیاد و رفتارهای پرخطر ارائه می­دهد. اعتقاد بر این است که قرار گرفتن در معرض رفتارهای پرخطر به احتمال انجام این رفتارها در آینده کمک می­کند (هاوکینز، کاتالانو و میلر¹⁴، 1992). این نظریه پیشنهاد می­کند که سوء مصرف مواد و سایر رفتارهای مشکل­ساز را می­توان با محدود کردن تعداد عوامل خطر ساز یا جلوگیری از ایجاد آنها و با تقویت عوامل محافظتی در افراد کاهش داد. مطابق تحقیقات عوامل خطرزا و محافظت­کننده در محیط خانواده و مدرسه به طور همزمان بر سلامت روان نوجوانان تأثیر می­گذارد (وانگ، ژو، فو، شی¹⁵ و همکاران، 2023). عوامل محافظتی به‌ عنوان ویژگی‌های فردی، اجتماعی یا مرتبط با خانواده تعریف می‌شوند که احتمال ابتلا به تجربیات نامطلوب مانند بدرفتاری و اعتیاد را کاهش (اسپراگ جونز، کنتس، روسو و فیرمن¹⁶، 2019)  و پاسخ فرد به تجربیات نامطلوب را که معمولا منجر به نتیجه منفی می­شود، بهبود می­بخشد (ناوارو پرز، توماس، جورجیوا و گارسیا مولا¹⁷، 2023). برخلاف عوامل محافظت کننده، عوامل خطرساز نوجوانان را در معرض پیامدهای نامطلوب، سوء مصرف مواد مخدر و سایر رفتارهای پرخطر قرار می­دهد (وودوارد، اسمیت، مان، آلفگیر و مورهاوس¹⁸، 2022؛ چیسوم، بئاتریس، ایانولووا و اولواتویین¹⁹، 2022 و عفراتی²⁰، 2023). خانواده به عنوان یک عامل محافظت­کننده و مخاطره­آمیز بیشترین توجه را به خود جلب کرده است (لوباتو کونچا، ساندرمن، پیزارو و هاگدورن²¹، 2022). تحقیقات مختلف نشان داده­، استحکام رابطه، احساس حمایت والدین، صمیمیت و باز بودن در روابط و زمان صرف شده با والدین می­تواند از فرصت درگیر شدن نوجوان با موقعیت­های مخاطره­آمیز مانند مصرف مواد جلوگیری کند (وودوارد، اسمیت، مان، کریستیانسون، هالی²²، 2023). اما هنگامی که روابط بیش از حد کنترل شده، سهل­گیرانه یا مخفیانه باشد، می­تواند منجر به ناسازگاری و افزایش خطر درگیر شدن با مواد گردد (مک­کان، پرا، مک لافلین، مک کارتن و هیگینز²³، 2016 به نقل از وودوارد و همکاران، 2023). به نظر می‌رسد که متغیرهای حوزه­ی خانواده مهم‌ترین عامل محافظتی بعد از همسالان برای مصرف مواد در نوجوانان باشند (وودوارد و همکاران، 2023). بنابراین خانواده بستر مهمی در گرایش نوجوانان به اعتیاد محسوب می­شود (رضایی، اسلامی و مهدی پور خراسانی ، 1393). پژوهش­ها، خانواده را به عنوان یکی از مهمترین عوامل در پیشگیری و یا ایجاد آمادگی اعتیاد برشمرده­اند (پیک و کوونس²⁴، 2010). در نتیجه، در غلبه بر معضل اعتیاد به مواد مخدر، خانواده به کانون حل مشکلات تبدیل شده است (گاردینر، ماسه، یاروچی²⁵، 2019). نتایج تمامی پژوهش­ها به نحوی بیانگر این است که تأثیر خانواده بر سوء مصرف مواد، امری اجتناب­ناپذیر است، و نوجوانان و جوانان به شدت تحت تأثیر والدین خود قرار دارند. لذا در مجموع خانواده نقش حیاتی در خطر ابتلای نوجوان به مصرف مواد مخدر دارد (بهارالدین، محمد و کریم²⁶، 2020).

در پژوهش حاضر چهار عامل محافظت­کننده و مخاطره­آمیز مرتبط با خانواده (دینداری، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، فرهنگ بومی و سبک فرزند پروری) مورد توجه قرار گرفته است. مطابق پژوهش­های مختلف دینداری (معنویت) یک عامل محافظت­کننده یا مراقبت­کننده محسوب می­شود که سطوح بالا و پایین آن با انواع رفتارهای پرخطر بویژه اعتیاد به مواد مخدر در ارتباط است (شوشتری و آقا بابایی، 1399؛ تیرادو، مورنو، فوئنتس، رودریگز، هرناندز²⁷ و همکاران، 2023). همچنین، بسیاری از مؤلفه­های اجتماعی – اقتصادی خانواده از جمله درآمد، وضعیت اقتصادی اجتماعی، سابقه جرم والدین، تحصیلات والدین، بیکاری، ساختار خانواده، عضویت در خرده فرهنگ­های بزهکاری، فقر، نابرابری اقتصادی، دسترسی به مواد، همسالان، اوقات فراغت، منزلت اجتماعی، محله و بسیاری دیگر از متغیرها با اعتیاد فرزندان و اعضای خانواده در ارتباط است (گرا، بندتی، رسچه، پوتنته، کوتیلی²⁸ و همکاران، 2020؛ احدی و محمدی، 1401). علاوه بر این، یافته­های نشان می­دهد که سبک‌های فرزندپروری ضعیف یک عامل خطر برای سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان است (زرور، ناجا، چاهود، حلبی، بدوی و همکاران²⁹، 2021). در حالی که، گرمی و درک والدین و طرفداری مادر احتمالا عوامل محافظتی برای پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان است (لوکاوسکا، واچک و گابهلیک³⁰، 2020). سرانجام اینکه، خانواده توسط سوء مصرف کنندگان فرهنگ بومی به عنوان دومین عامل مداخله­ای مهم پس از حمایت معنوی توصیف می­شود. از آنجایکه که سوء مصرف مواد با باورهای فرهنگی سنتی بومیان در مورد شجاعت، فروتنی و سخاوت و شرافت خانواده در تضاد است، تمامیت فرهنگی می­تواند به عنوان یک عامل پیشگیری­کننده و هم به عنوان یک عامل درمانی در سو مصرف مواد عمل کند. از طرف دیگر، قطع ارتباط با ارزش­ها و سنت­های فرهنگی سبب شده تا افراد در تلاشی ناموفق برای مقابله با اضطراب وجودی خود به الکل و مواد روی آورند. کشف معنا و شفای حاصل برای مراجعان بومی از طریق اتصال مجدد به ارزش­ها و سنت­های فرهنگی امکان­پذیر است (مک کورمیک³¹، 2000).

       در پژوهش­های متعدد خانواده به عنوان یک عامل محافظت­کننده و مخاطره­آمیز در گرایش نوجوانان به اعتیاد معرفی شده است (ناوی، اسماعیل، ابراهیم، حسن، عبدالمناف³²،  2021؛ اوکانیا گوردیلو و کلیور³³، 2023؛ جهان شاه لو، محمد خانی، امیري، فخاري، حسینی، 1395و پارسیان، هاشمیان، ابوالمعالی و میرهاشمی، 1394). همچنین پژوهش­ها نشان دهنده تأثیر جنبه­های متعدد عوامل خانوادگی با گرایش نوجوانان به اعتیاد است. به گونه­ای که وودوارد³⁴ (2021) در پژوهشی نشان دادند که خانواده، مدرسه، اوقات فراغت و همسالان به طور قابل توجهی با مصرف الکل یا حشیش در ارتباطند.

     در پژوهشي ديگر هاک، هيندين، باس، سركان، برادشاو ³⁵و همکاران (2016) نشان دادند، شیوه تربیتی مقتدر با استفاده از مواد مخدر رابطه منفی و شیوه تربیتی مستبد، سهل­گیر و بی­اعتنا با مصرف مواد رابطه مثبت دارد.

      لی، وایجی و بینگ یوان³⁶ (2022) نیز در بررسی نقش میانجی حمایت اجتماعی در رابطه بین سبک­های فرزندپروری و سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان، بیان کردند که سبک‌های فرزند پروری به طور قابل ‌توجهی شناسایی سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان را پیش‌بینی می‌کنند. همچنین در مطالعه­ای ریدونت، چالت، فوربرن، بوویز و ملچی­یر³⁷ (2012) نشان دادند که میزان استفاده نظامند از مواد مخدر در افراد با موقعیت اجتماعی –  اقتصادی پایین نسبت به افراد دارای موقعیت اجتماعی – اقتصادی متوسط و بالا بیشتر است. از طرفی هانسون و چن³⁸ (2007) در پژوهشی نشان دادند که نوجوانان با سطح اجتماعی- اقتصادی بالا نسبت به نوجوانان با سطح اجتماعی- اقتصادی پایین، مصرف سیگار، الکل و داروی بیشتری را گزارش می­کنند. همچنین، هانسون و چن (2007) با بررسی و تحلیل سیزده مطالعه دریافتند که در نه مورد (69%) آنها بین مصرف مواد و وضعیت اقتصادی – اجتماعی رابطه وجود ندارد. گرا، بندتی، رشه، پوتنته، کوتیلی³⁹ و همکاران (2020) در تحقیق وضعیت اجتماعی- اقتصادی، آموزش والدین، ارتباط با مدرسه و منابع فردی فرهنگی - اجتماعی در آسیب­پذیری دانش­آموزان در برابر مصرف مواد مخدر نشان داد که الگوهای استفاده از مواد در میان دانش­آموزان 28 کشور مورد بررسی به شدت با وضعیت اجتماعی – اقتصادی پایین و تحصیلات پایین والدین در ارتباط است.

     سندی، صالحی، کافی رضایی (1391) در پژوهشی با عنوان رابطه شیوه‌های فرزندپروری ادراک شده و سبک‌های هویت با حرمت خود در دانش‌آموزان دختر دبیرستانی نشان دادند که بین شیوه‌های فرزندپروری و سبک‌های هویت با میزان حرمت خود دانش‌آموزان رابطه معنی‌دار وجود دارد.  ماتریس همبستگی نیز نشانگر رابطه معنی‌دار میان شیوه‌های فرزندپروری و سبک‌های هویت بود. نتایج نشان داد دانش‌آموزانی که تحت شیوه فرزندپروری قاطعانه پرورش یافته‌اند دارای میزان حرمت خود بالاتر و اغلب این دانش‌آموزان دارای سبک‌های هویت اطلاعاتی و یا هنجاری هستند اما دانش‌آموزان تحت شیوه فرزندپروری مستبدانه و سهل‌گیرانه دارای حرمت خود پایین‌تر و سبک هویت سردرگم/ اجتنابی هستند. شاکشی (2020) در پژوهش تأثیر سبک‌های مختلف فرزندپروری بر هویت نوجوانان، نشان داد که سبک­های مختلف فرزندپروری نقش متفاوتی در شکل­گیری هویت یک نوجوان دارد. صدری، ریس قره درویشلو، رحیمی زرج آباد (1397) در بررسی نقش الگوهاي ارتباطي خانواده و سبک­هاي دلبستگي در پيش­بيني آمادگي به اعتياد در جوانان نشان دادند که متغيرهاي الگوهاي ارتباطي خانواده و سبك­هاي دلبستگي با گرايش به سوء مصرف مواد رابطه دارند. زینالی، پاشاسریفی، عنایتی، عسگری و پاشا 2011) در پژوهش مسیر میانجی در بین سبک­های فرزندپروری، سبک­های دلبستگی و خودتنظیمی با استعداد اعتیاد نوجوانان نشان دادند که سبک های فرزندپروری مقتدرانه و سهل گیرانه با دلبستگی ایمن و سبک­های فرزندپروری مستبدانه و سهل انگارانه با دلبستگی ناایمن همراه است. همچنین، دلبستگی ناایمن با سطح پایینی از خود تنظیمی و دلبستگی ایمن با سطح بالایی از خود تنظیمی در ارتباط است. افتخاری، بختیاری و کیانی مقدم (2022) در پژوهش رابطه سبک­های دلبستگی کودکان، سبک­های فرزندپروری و وضعیت اقتصادی-اجتماعی والدین، نشان دادند که بین سبک‌های دلبستگی کودکان و سبک‌های فرزندپروری و وضعیت اقتصادی- اجتماعی همبستگی معنی‌داری وجود دارد.

     فرزانه جاجرمی، ستوده اصل، کسهاری، جهان (1400) در پژوهشی نشان دادند که گرایش به رفتار پرخطر با نگرش مذهبی و سبک­های فرزندپروری رابطه مستقیم دارد. زارعی و کاظمی­پور (1400) نیز در نقش تعدیل کننده سالم زیستی مذهبی و خود تمایزیافتگی در رابطه بین ملال روانشناختی با گرایش به اعتیاد در بین دانش­آموزان نشان دادند که بین ملال روانشناختی، سالم زیستی مذهبی و خود تمایز یافتگی با گرایش به اعتیاد رابطه منفی و معناداری وحود دارد. ویندی و گرابز، (2021) نیز در پژوهشی نشان داد دینداری بالاتر با نگرش منفی نسبت به اعتیاد و حمایت قوی­تر از درمان­های مبتنی بر معنویت مرتبط است.  پهلوان شریف، امیری، آلن و شریفی­نیا (2021) نیز در پژوهشی نشان دادند که دینداری و امید به طور کامل رابطه بین دلبستگی نزدیک و رضایت از زندگی را واسطه می‌کنند. 

   وانگ (2011) در مقایسه چهار جهت گیری فرهنگی (جهت­گیری سنتی، غربی، دو فرهنگی و حاشیه­ای) نشان داد که جهت­گیری سنتی نسبت به سه دسته دیگر مصرف مواد کمتری را گزارش کرده­اند. رضایئان و اسماعیلی شاد (1397) در پژوهش رابطه بین پایگاه اجتماعی– اقتصادی و سبک هویت با رفتار فرهنگی درکارکنان دانشگاه علوم پزشکی بجنورد نشان دادند که بین سبک­های هویت و رفتار فرهنگی، بین پایگاه اجتماعی – اقتصادی و رفتار فرهنگی و بین سبکهای هویت وپایگاه اجتماعی –اقتصادی رابطه معناداری برقرار است. شل، نیومن و فانگ (2010) در تحقیق تأثیر جهت­گیری فرهنگی، انتظارات الکلی، و خودکارآمدی بر رفتار مصرف الکل نوجوانان در چین نشان داد که سطوح بالاتر جهت­گیری فرهنگی غربی (فاصله گرفتن از فرهنگ بومی) باعث افزایش انتظارات مثبت، کاهش انتظارات منفی و کاهش خودکارآمدی و در نتیجه نوشیدن بیشتر الکل در نوجوانان می­گردد. بنابراین، جهت‌گیری فرهنگی بر نوشیدن الکل نوجوانان تأثیر می‌گذارد و این تأثیر تا حدی از طریق تأثیرات جهت‌گیری فرهنگی بر انتظارات نوجوانان به نوشیدن الکل از طریق نقش واسطه­ای خودکارآمدی است. داشتن جهت گیری فرهنگی غربیِ بیشتر و جهت­گیری سنتی کمتر منجر به نوشیدن بیشتر، خودکارآمدی کمتر برای تنظیم نوشیدن و خطر بیشتر افزایش انتظارات الکلی می­شود. همچنین، موناکو، بونتو، کوداچیونی، وینیسیوس آرائوخو و پیرماتئو⁴⁰ (2020) در پژوهشی نشان دادند که که مصرف الکل توسط فرهنگ، زمینه­ها و هویت تنظیم می­شود. صبوری، پیشقدم، فاطمی و قنسولی (1394) در نشان دادند که ارتباط معناداری میان ابعاد فرهنگی و اجزای هویتی وجود دارد که می­تواند برخی از بحران­های هویتی در جامعه ایرانی را توجیه کند. ساکمان، سولاک و سامر ⁴¹(2022) در پژوهش آسیب اجتماعی- اقتصادی به عنوان یک عامل خطر برای ناامنی دلبستگی: نقش تعدیل کننده جنسیت نشان دادند که چندین شاخص آسیب اجتماعی- اقتصادی با هر دو بعد دلبستگی ناایمن مرتبط است. همچنین، نتایج پژوهش­های (باباپورخیرالدین و همکاران، 1391 و عباس­پور، عطایی­فر و مرادیان، 1399؛ الشماری⁴²، 2018؛ حجازی و فارسی­نژاد، 1390؛ نجارپور استادی، 1387 و قربانی، محمدی آریا و کوچکی عاشور، 1385؛ امینی و غفاری، 1397؛ وجودی و همکاران، 1393؛ برزونسکی و کاک⁴³، 2002؛ محبی و همکاران، 2018 و سیژوسکا⁴⁴، 2022) حاکی از رابطه سبک فرزند پروری، فرهنگ بومی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده با سبک هویت و رابطه سبک­های هویت با نگرش به اعتیاد است.

شواهد علمی تأیید شده نشان می­دهد که مصرف مواد در سنین پایین به شدت با خطر ابتلا به اختلال مصرف مواد در مراحل زندگی بزرگسالی مرتبط است (شیا، ویلیام لی، لینگ، یوانهوی، لو ⁴⁵و همکاران، 2022). تأثیر عمیق اعتیاد بر روی رشد شناختی – عصبی فرد نوجوان (تورپ، حمیدالله، جنکینز و خوخار⁴⁶، 2020) و تأثیر سوء مصرف مواد بر استدلال و تصمیمات غیرمنطقی (وایت، تورگروسا، بارکر، گورلی⁴⁷ ، 2018)  اهمیت پیشگیری از اعتیاد را در نوجوانی را آشکار می­سازد. راهبردهای پیشگیری و مداخله زود هنگام می­تواند تأثیر مصرف مواد و اختلالات روانی را در جوامع بخصوص در میان جوانان و نوجوانان کاهش دهد. یکی از مهمترین راهبردهای پیشگیری تغییر نگرش مثبت نسبت به مواد و شناسایی عوامل مخاطره آمیز و محافظت کننده نوجوانان در گرایش یا عدم گرایش به اعتیاد است. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه­ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانش­آموزان دوم متوسطه با نقش واسطه­ای سبک­های هویت است. بر اساس بررسی­های صورت گرفته پژوهشی با نقش واسطه­گری سبک­های دلبستگی و سبک­های هویت در رابطه عوامل خانوادگی با نگرش به اعتیاد یافت نشد. علاوه بر این در پژوهش حاضر متغیر فرهنگ بومی / محلی / قومی به عنوان یک عامل خطرساز و محافظ نوجوانان در گرایش به اعتیاد مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین به منظور دستیابی به هدف فوق ضمن بررسی برارزش کلی مدل ارائه شده سؤالات زیر مورد آزمون قرار گرفت.

1-       آیا اثر مستقیم سبک فرزندپروری به نگرش به مصرف مواد مخدر معنادار است؟

2-       آیا اثر مستقیم باورهای دینی به نگرش به مصرف مواد مخدر معنادار است؟

3-       آیا اثر مستقیم فرهنگ بومی به نگرش به مصرف مواد مخدر معنادار است؟

4-       آیا اثر مستقیم پایگاه اقتصادی–اجتماعی به نگرش به مصرف مواد مخدر معنادار است؟

5-       آیا اثر مستقیم سبک فرزندپروری به سبک­های هویت معنادار است؟

6-       آیا اثر مستقیم باورهای دینی به سبک­های هویت معنادار است؟

7-       آیا اثر مستقیم فرهنگ بومی به سبک­های هویت معنادار است؟

8-        آیا اثر مستقیم پایگاه اقتصادی–اجتماعی به هویت دلبستگی معنادار است؟

9-       آیا اثر مستقیم سبک­های هویت به نگرش به مصرف مواد مخدر معنادار است؟

10-       آیا اثر غیرمستقیم سبک فرزندپروری به نگرش به مصرف مواد مخدر با عنایت به نقش واسطه­ای سبک­های هویت معنادار است؟

11-        آیا اثر غیرمستقیم باورهای دینی به نگرش به مصرف مواد مخدر با عنایت به نقش واسطه­ای سبک­های هویت معنادار است؟

12-        آیا اثر غیرمستقیم فرهنگ بومی به نگرش به مصرف مواد مخدر با توجه به نقش واسطه­ای سبک­های هویت معنادار است؟

13-        آیا اثر غیرمستقیم پایگاه اقتصادی-اجتماعی به نگرش به مصرف مواد مخدر با عنایت به نقش واسطه­ای سبک­های هویت معنادار است؟

 

روش تحقیق

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رابطه­ی باورهای دینی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، باورهای فرهنگی و سبک فرزند پروری با نگرش به مصرف مواد در دانش­آموزان دوم متوسطه شهرستان خرم­آباد با نقش واسطه­ای سبک­های هویت انجام گرفت. روش پژوهش براساس هدف از نوع کاربردی بود. جامعه پژوهش شامل همه­ی دانش­آموزان دوم متوسطه شهرستان خرم­آباد (8442) در سال تحصیلی 1402 – 1401 بود. از این تعداد براساس گزارش سازمان آموزش و پرورش استان لرستان 4431 دانش­آموز پسر (در 191 کلاس درس) و بقیه دختر بودند که در 184 کلاس درس مشغول به تحصیل بودند. حجم نمونه مورد مطالعه با توجه به متغیرها و زیر مجموعه­های آنها (به ازای هر متغیر 10 مورد) 180 نفر در نظر گرفته شد. در این پژوهش از روش نمونه­گیری طبقه­ای نسبی استفاده شد. با توجه به نسبت دانش­آموزان دختر و پسر در جامعه حجم نمونه برای هریک از گروه دختران و پسران به ترتیب 99 و 81 انتخاب گردید و به پرسشنامه­های پژوهش پاسخ دادند، سپس برازش مدل مذکور از طریق معادلات ساختاری و با نرم­افزار ایموس بررسی گردید. ابزار مورد استفاده در این پژوهش عبارت است از:

روش پژوهش حاضر از نوع همبستگی بود جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دانش­آموزان متوسطه دوم شهرستان خرم­آباد در سال 1401-1402  به تعداد 8442 دانش­آموز تشکیل می­دادند.

    پرسشنامه نگرش به اعتیاد: این پرسشنامه توسط نظری (1380) ساخته شده و دارای دو فرم الف و ب است. وی برای تعیین اعتبار صوری از نظر اساتید روانشناسی استفاده کرده است.. نتایج بدست آمده نشان می­دهد که مواد مقیاس از همسانی خوبی برخوردارند. ضریب آلفای کرونباخ در فرم الف برابر 81/0 و در فرم ب برابر با 86/0 است (پورچناری و گلزاری، 1387). در پژوهش حاضر پایایی پرسشنامه مذکور با استفاده از آلفای کرونباخ 91% محاسبه گردید.

      پرسشنامه جهت­گیری مذهبی : این پرسشنامه توسط بهرامی احسان (1381) معرفی شده است. به منظور بررسی ساختار هماهنگی درونی پرسش­ها روش اسپیرمن براون 91% تخمین زده شد (بهرامی احسان، 1380). همچنین پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ معادل 85/0 و ضریب پایایی با استفاده از آلفای کرونباخ برای زیر مقیاس­ها بین 85/0 و 91/0 (بهرامی، 1380) است. همچنین، در پژوهش حاضر ضریب  پایایی خرده مقیاس اقتدارگرایی 71%، مذهبی گرایی 87%، سازمان نایافتگی 90%،، ارزنده­سازی مذهبی 63% و کام­جویی 81%  محاسبه گردید.

      پرسشنامه باورهای فرهنگی بومی: پرسشنامه باورهای فرهنگی بومی، یک پرسشنامه ترکیبی است که بر اساس گویه­های محقق ساخته و گویه­های اعتبار یابی شده از مطالعات پیشین (مومبینی و همکاران، 1398؛ سروستانی و قادری، 1388؛ حسینی، 1396؛ میرفردی و شهریاری، 1396) ساخته شده و شامل دو بخش تسهیل کنندگی و شفابخشی (پیشگیری) فرهنگ بومی در اعتیاد است. همچنین برای تعین اعتبار پرسشنامه فوق از نظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اساتید روانشناسی استفاده شده است. در پژوهش حاضر ضریب پایایی خرده مقیاس تسهیل­گری 73% و شفابخشی 79%  محاسبه گردید.

     پرسشنامه سبک هویت:  این پرسشنامه توسط برزونسکی⁴⁸ (1992) ساخته شده است. غضنفری (۱۳۸۳) ضریب پایایی پرسشنامه فوق را از طریق آلفای کرانباخ برای هر یک از زیر مقیاس­های تعهد، جهت­گیری هنجاری، جهت­گیری سردرگم/ اجتنابی، جهت­گیری اطلاعاتی، بالای 70% و آلفایی کرونباخ مقیاس کل را %83 گزارش نموده است. فولاد چنگ و همکاران (1389) روایی مطلوبی برای پرسشنامه سبک هویت گزارش نمودند. همچنین، در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ کل پرسشنامه مذکور 91% محاسبه گردید.

پرسشنامه سبک فرزندپروری: این پرسشنامه توسط بامریند (1991) ساخته و شامل سه شیوه­ی سهل­گیرانه، شیوه­های استبدادی و شیوه­های اقتدارگرا است. مهر افروز (1378) ثبات درونی را با استفاده از آلفای کرونباخ را برای سه سبک ذکره شده بالای 75% گزارش نمود. هچنین اسفندیاری (۱۳۷۴) برای روایی پرسشنامه از صاحب نظران در زمینه روانشناسی استفاده کرد که نتایج بدست آمده نشان داد که پرسشنامه شیوه­های فرزندپروری بامریند دارای روایی (اعتبار) صوری است. در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ هر یک از خرده مقیاس­های سهل­گیر 88%، استبدادی 79% و اقتدارگرا 71 محاسبه گردید.

       پرسشنامه وضعيت اجتماعي- اقتصادی:  این پرسشنامه که توسط قدرت نما (1392) طراحی و تنظیم گردید، شامل 4 مؤلفه میزان درآمد، طبقه اقتصادی، تحصیلات و وضعیت مسکن می­باشد. اسلامي و همکاران (1392) روايي صوري و محتوايي پرسشنامه مذکور را توسط 12 تن از متخصصين ورزشي مورد تأييد قرار دادند. همچنین پایاییپرسشنامه با استفاده از آزمون آلفاي كرونباخ %.83 به دست آمد. همچنین، با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ پایایی هر یک از خرده مقیاس­های طبقه اقتصادی 80%، میزان درآمد 83%، تحصیلات 89% و وضعیت مسکن 92% برآورد گردید.

     به منظور اجرای پژوهش، پرسشنامه­های ذکر شده میان دانش­آموزان دوم متوسطه شهرستان خرم­آباد توزیع گردید و توضیحات لازم ارائه گردید. بعد از یک هفته پرسشنامه­ها جمع­آوری گردید. ضمنا یادآوری می­شود کمیته­ی اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی لرستان در تاریخ 17/2/ 1402پژوهش حاضر را با کد اخلاق IR.LUMS.REC.1402.046 مورد تصویب قرار داده است. برای تجزیه و تحلیل داده­های پژوهش، بعد از محاسبه پیش­فرض­ها از تحلیل مسیر استفاده گردید.

 

یافته­های تحقیق

  از مجموع 180 دانش­آموز انتخاب شده 99 نفر پسر و 81 نفر دختر بودند که به پرسشنامه پاسخ دادند. به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها بعد از بررسی پیش فرض­ها اقدام به برآورد مدل پیشنهادی گردید که نتایج در جدول شماره 1 نشان داده شده است.

 

جدول شماره 1- ­های برازش مدل پیشنهادی

شاخص‌ها	مقادیر	دامنه‌ی مورد قبول	نتیجه
مجذور خي (X2)	09/389	05/0<
سطح معناداری (P .value)	001/0		نامطلوب
مجذور خی بر درجه آزادی (X2/DF)	90/2	5>	مطلوب
شاخص نيكويي برازش (GFI)	73/0	90/0<	مطلوب
ريشه ميانگين مجذورات خطاي تقریب (RMSEA)	052/0	1/0>	مطلوب
شاخص برازش مقايسه‌‌اي ((CFI	88/0	90/0<	مطلوب
شاخص توکر-لویس (TLI)	89/0	90/0<	مطلوب
برازندگی هنجار شده بنتلر-بانت (NFI)	90/0	90/0<	مطلوب
شاخص برازش هنجاری شده ایجاز (PNFI)	77/0	50/0<	مطلوب

همانطوری که جدول شماره (1) نشان می‌دهد مدل از برازش مطلوبی برخوردار بوده با داده‌ها برازش دارد.

 

 

 

 

 

 

شکل شماره 1- مدل گرایش به مصرف مواد بر اساس عوامل خانوادگی با میانجی‌گری سبک‌های هویت

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول شماره 2- پارامترهای اندازه‌گيري روابط مستقيم متغيرها در مدل پيشنهادي

مسیرها	خطای استاندارد	بتای غیراستاندارد (B)	بتای استاندارد (β)	نسبت بحرانی (CR)	سطح معنی‌داری
سبک فرزندپروری به گرایش به مصرف مواد مخدر	61/0	55/0	51/0	58/2	001/0
باورهای دینی به گرایش به مصرف مواد مخدر	57/0	51/0	48/0-	36/2	001/0
فرهنگ بومی به گرایش به مصرف مواد مخدر	60/0	69/0	65/0	42/4	001/0
پایگاه اقتصادی – اجتماعی به گرایش به مصرف مواد مخدر	70/0	70/0	67/0	43/2	001/0
سبک فرزندپروری به سبک­های هویتی	69/0	83/0	79/0	02/2	001/0
باورهای دینی به سبک­های هویتی	60/0	47/0	63/0	47/3	001/0
فرهنگ بومی به سبک­های هویتی	67/0	62/0	58/0	75/1	001/0
پایگاه اقتصادی – اجتماعی به سبک­های هویتی	68/0	54/0	48/0	57/2	001/0
سبک­های هویتی به گرایش به مصرف مواد مخدر	73/0	55/0	59/0	63/1	001/0

 

همان­طور که جدول 4-18 نشان می‌دهد ضرایب استاندارد مسیر سبک فرزندپروری به گرایش به مصرف مواد مخدر(001/0>P، 51/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر باورهای دینی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 48/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر فرهنگ بومی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 65/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 67/0=β) و ضرایب استاندارد مسیر ویژگی­های شخصیتی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 73/0=β)، معنادار می‌باشند. همچنین، ضرایب استاندارد مسیر سبک فرزندپروری به سبک­های هویتی (001/0>P، 79/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر باورهای دینی به سبک­های هویتی (001/0>P، 63/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر فرهنگ بومی به سبک­های هویتی (001/0>P، 58/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به سبک­های هویتی (001/0>P، 48/0=β) و ضرایب استاندارد مسیر سبک­های هویتی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 59/0=β)، معنادار می‌باشند. برای بررسی معناداری فرضیه­های غیرمستقیم از روش بوت استراپ AMOS استفاده گردید. این نتایج در چدول شماره 3 امده است.

 

 

 

 

جدول شماره 3- رابطه غیرمستقیم متغیرها در مدل ساختاری برازش شده

حد بالا	حد پایین	مسیرهای غیر مستقیم متغیرهای پژوهش
25/2 14/2 22/2 17/2	53/1 44/1 39/1 40/1	1-       سبک فرزندپروری نگرش به مواد و سبک هویت 2-       باورهای دینی، نگرش به مواد و سبک هویت 3-       باورهای فرهنگی بومی، نگرش به مواد و سبک هویت 4-       پایگاه اجتماعی - اقتصادی، نگرش به مواد و سبک هویت

بنابراین با توجه به معنی­دار شدن مسیرهای مستقیم عوامل مرتبط با خانواده (سبک فرزندپروری، باورهای دینی، باورهای فرهنگی بومی و پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده به نگرش به مصرف مواد مخدر) و همچنین، معنی­داری عوامل مرتبط با خانواده به سبک­های هویت و حد پایین و بالای گزارش شده و عدم قرار گرفتن صفر در حد فاصل این دو، میانجی‌گری سبک­های دلبستگی در ارتباط بین عوامل مدرسه­ای و نگرش به مصرف مواد مخدر معنی‌دار می­باشد.

 

بحث و نتیجه گیری

عامل محافظت­کننده و مخاطره­آمیز سبک فرزندپروری در گرایش نوجوانان به اعتیاد در پژوهش­های متعدد از جمله (کهنسال و همکاران، 1400؛ زرور و همکاران، 2012؛ لی و همکاران، 2022) مورد توجه قرار گرفته که می­توان نتایج پژوهش حاضر را را آنها همسو دانست. بطور کلی در تبیین یافته­های بدست آمده می­توان گفت که شیوه‌های تربیتی ناهماهنگ والدین می‌تواند باعث تنش در روابط والدین و فرزند، اختلال در عملکرد خانواده و ناهماهنگی محیط خانواده شود. وقوع این پدیده­ها ممکن است وابستگی نوجوانان را به خانواده­هایشان کاهش دهد و حتی روابط خانوادگی را تضعیف یا قطع کند و باعث ایجاد عدم تعادل در اکوسیستم خانواده و مهار رشد سالم نوجوانان شود (لیو و ویشر، 2021). در نتیجه سبک­های ناسالم فرزندپروری خودتنظیمی فرزندان را کاهش داده و سبب تحریک­پذیری و خودکنترلی ضعیف، عزت­نفس پایین و در نهایت گرایش به رفتارهای پرخطر و لذت­های آنی در نوجوانان می­گردد.

       همچنین، یافته­های پژوهش نشان داد که پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده بر نگرش دانش­آموزان نسبت به مواد تأثیر دارد. این نتایج با تحقیقات (شالچی، صالحی، کافی و رضایی، 1397؛ گرا و همکاران، 2020) همسو است. در تبیین این نتایج می­توان گفت که موقعيت اجتماعي – اقتصادي خانواده، تحول بهنجار كودكان و بهزيستي خانواده را تحت تأثير قرار مي­دهد. بنابراین، افرادي كه متعلق به سطح اجتماعي – اقتصادي پايين هستند، از نظر شکل­دهي مکانيزم­هاي مقابله­اي غيرانطباقي، مانند استفاده از مواد مخدر بسيار آسيب­پذير مي­باشند (جونز و همکاران، 2011 به نقل از شالچی و همکاران، 1394). از طرف دیگر، سطح پایین اقتصادی و تحصیلات والدین بخصوص پدر سبب گرایش نوجوانان به دوستان و همسالان ناسالم می­گردد، که این موارد زمینه را برای نگرش نوجوانان به اعتیاد و سایر رفتارهای بزهکارانه آماده می­کند.

       دیگر یافته­های پژوهش نشان داد که باورهای مذهبی بر نگرش دانش­آموزان نسبت به مواد تأثیر دارد. نتایج این بخش از پژوهش با دیگر پژوهش­های این حوزه (فرزانه جاجرمی و همکاران، 1400؛ زارعی و کاظمی­پور، 1400 و تیرادو و همکاران، 2023) همسو است. در تبیین یافته­ها می­توان گفت که معنویت (دین) از طریق افزایش خودکنترلی، برقراری نظم اخلاقی، افزایش تعهدات اخلاقی، کاهش اختلالات روانی و همچنین مشکلات ناشی از آن مانند خودکشی، افسردگی و اضطراب (ابوریا، پارگامنت، ماهونی، استاین ⁴⁹، 2015)، تعدیل آثار بحران­های شدید، سیستم معنادهی (افکار، باورها، انتظارات و اهداف)، احساس ارزشمندی (سیل برمن⁵⁰، 2005)، احساس امنیت و کاهش عواطف منفی (اسمیت،⁵¹ 2003) منجر به کاهش نگرش مثبت نسبت به اعتیاد در دانش­آموزان می­گردد.

       علاوه بر موارد فوق دیگر یافته­های پژوهش نشان داد که باورهای فرهنگی (بومی / محلی) بر نگرش دانش­آموزان نسبت به مواد تأثیر دارد. تحقیقات گویای نقش تسهیل­گری فرهنگ بومی (مومبینی و همکاران، 1398؛ سروستانی و قادری، 1388) و همینطور نقش شفابخشی (درمان) و پیشگیری فرهنگ بومی (شل و همکاران⁵²، 2010؛ ماینا، مکلین، مکرو، کندی، جیومتیو ⁵³و همکاران، 2020) در افزایش یا کاهش اعتیاد است که می­توان نتایج پژوهش حاضر را با نتایج آنها همسو دانست. در تبیین این یافته­ها می­توان گفت که مخاطرات فرهنگ بومی از جمله باورها و هنجارهای تشویق کننده (تسهیل­گر)، تقابل فرهنگ­ها، انحطاط فرهنگی، گسیختگی جامعه، آنومی یا از دست دادن هویت قومی سالم و بی­اعتمادی فرهنگی می­تواند، سبب شکل­گیری باورها و نگرش­های ناکارآمد، گرایش به ناهنجاری­ها، دوری از آداب و رسوم سنتی و مذهبی، فاصله گرفتن از ارزش­های فرهنگی و از دست دادن هویت قومی و فرهنگی در نوجوان شده که همه­ی این موارد می­تواند، زمینه ساز گرایش نوجوان به اعتیاد و رفتارهای پرخطر گردد. در مقابل عوامل محافظت کننده فرهنگ بومی از جمله پایبندی به ارزش­های بومی و سنتی (دینی) و داشتن هویت فرهنگی قوی، موجب افزایش عزت­نفس و خودباوری فرد نوجوان می­شود که می­تواند، زمینه ساز افکار و احساسات مثبت، احساس معناداری و هدفمندی، رهایی از افسردگی و در نهایت گرایش منفی به اعتیاد ­شود. 

    همچنین، نتایج پژوهش حاضر نشان داد که سبک­های هویت با نگرش نوجوانان به مصرف مواد در ارتباط است. این یافته با نتایج پژوهش­های (امینی و غفاری جاهد، 1397 و محبی و همکاران، 2018) همسو است. سبک­های هویتی هر کدام به طریقی قادر به پیش­بینی گرایش یا عدم گرایش نوجوانان به اعتیاد است. تحقیقات مختلف (امینی و غفاری، 1397؛ وجودی و همکاران، 1393؛ برزونسکی و کاک⁵⁴، 2002 به نقل از حسینی منش، 2014؛ محبی و همکاران، 2018 و سیژوسکا⁵⁵، 2022) نشان داده که سبک هویت اطلاعاتی با راهبردهای مقابله­ای مبتنی بر مسأله، تصمیم­گیری آگاهانه، خودکاوشی فعال، منبع کنترل درونی، تعهد، معناداری زندگی، عزت­نفس و تاب­آوری بالا در ارتباط است. بنابراین افراد دارای این سبک کمتر در معرض خطر اعتیاد قرار می­گیرند. در حالی که سبک هویت سردرگم/ اجتنابی (ناسالم) با ویژگی­هایی مانند راهبردهای هیجان­مدار، تصمیم­گیری نامناسب، خودآگاهی محدود، جهت­دهی توسط دیگری، منبع کنترل بیرونی، افسرگی، روان­رنجوری، خودکنترلی و عزت­نفس پایین و مصرف مشروبات الکی و سوء مصرف مواد در ارتباط است. بنابراین سبک­های هویت ناسالم می­تواند، سبب گرایش نوجوانان به مواد مخدر گردد.

     یافته­های پژوهش حاضر نشان داد که بین سبک فرزندپروری و سبک­های هویت رابطه معناداری وجود دارد. این یافته­ها با نتایج پژوهش­های (باباپورخیرالدین و همکاران، 1391 و عباس­پور، عطایی­فر و مرادیان، 1399) همسو است. در تبیین این یافته­ها می­توان گفت، هر اندازه که سبک فرزندپروری تعامل بیشتری بین والدین و نوجوان ایجاد کند، نوجوانان با موفقیت بیشتری بازنمایی شناختی خود را شکل می­دهند. این طرحواره­ها و انتظارات به رفتار نوجوانان جهت می­دهند و بر شناخت، افکار و احساسات آنها تأثیر می­گذارند. در نتیجه، سبک­های فرزندپروری والدین با توجه به میزان پاسخگویی و ارضا نیازها و محبت به فرزندان و نحوه تعامل با فرزندان سبب شکل­گیری سبک­های هویتی متفاوت در نوجوانان می­شود. بنابراین سبک فرزندپروری مقتدر با سبک هویت اطلاعاتی و سبک­های فرزند پروری سهل­گیر و استبدادی با سبک­های اجتنابی و سردرگم رابطه دارند (باباخیرالدین و همکاران، 1391).

یافته­های پژوهش حاضر نشان داد که بین باورهای دینی و سبک­های هویتی رابطه معناداری وجود دارد. در تبیین این یافته­ها می­توان گفت که باورهای دینی با ایجاد نظم و احساس ارزشمندی در افراد زمینه رشد و پرورش آنها را فراهم می­کند. همچنین باورهای مذهبی با ایجاد حس معناداری در افراد به یافتن معنای زندگی و هدفمندی افراد کمک می­کند. بنابراین، باورهای مذهبی / دینی نقش اساسی در شکل­گیری هویت نوجوانان بر عهده دارد. در نتیجه می­توان گفت گه سطوح بالای دینداری با ایجاد نظم، ارزشمندی و معنا بخشی به زندگی با شکل­گیری هویت سالم و سطوح پایین دینداری با احساس پوچی و بی­ارزشی با شکل­گیری سبک­های هویت ناسالم در ارتباط است.

نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده و سبک­های هویت رابطه معناداری وجود دارد. این نتایج با نتایج حاصل از پژوهش­های (نجارپور استادی، 1387 و قربانی، محمدی آریا و کوچکی عاشور، 1385) همسو است. بطور کلی در تبیین این یافته­ها می­توان گفت که تعلق به پایگاه اجتماعی- اقتصادی پایین جامعه می­تواند مانع شناخت فرد از خویش و کسب معنا و هدفمندی زندگی گردد. پایگاه اجتماعی – اقتصادی پایین با احساس بی­ارزشی و عزت نفس پایین در افراد همراه بوده در حالی که عزت­نفس پایین و سردرگمی در کشف معنای زندگی یکی از موانع شکل­گیری سبک­هویتی سالم در افراد است. بنابراین پایگاه اجتماعی – اقتصادی با سبک­های هویت در رابطه است.

     نتیجه دیگر پژوهش نشان داد، فرهنگ بومی بر سبک­های هویت نوجوانان تأثیر معناداری دارد. این نتایج را می­توان با نتایج پژوهش الشماری (2018) که نشان داد، فرهنگ، زبان و هویت با هم رابطه دارند، همسو دانست. همچنین این با نتایج با نتایج بدست آمده از پژوهش (حجازی و فارسی­نژاد، 1390) که نشان دادند اثر تعاملی جنسیت و فرهنگ بر هر سه سبک هویت معنادار است، همسو می­باشد. فرهنگ و هویت عمیقا در هم تنیده شده­اند. در تبیین این نتایج می­توان گفت که فرهنگ نحوه درک ما از خود و دنیای اطراف را شکل می­دهد و بر ارزش­ها، باورها و رفتارهای ما تأثیر می­گذارد. در حالی که، هویت ما تجارب فرهنگی ما را شکل می‌دهد و بر شیوه‌های تعامل ما با دیگران و نحوه هدایت محیط‌های اجتماعی و فرهنگی‌مان تأثیر می‌گذارد. فرهنگ بر باورهای ما در مورد درست و نادرست، نگرش‌های ما از جمله دوست داشتن و ناپسندی، ارزش‌های ما در مورد درست و نادرست، و رفتارهای ما تأثیر می‌گذارد. از همین تأثیرات فرهنگی است که هویت ما شکل می­گیرد. بنابراین فرهنگی بومی با حفظ ارزش­ها و اصول اخلاقی و پابندی به ارزش­ها می­تواند، به درک نوجوان از خویش کمک کرده و سبب شکل­گیری هویت سالم در نوجوانان گردد. از طرف دیگر فرهنگ بر خودپنداره نوجوان مؤثر است و همین امر می­تواند منجر به سبک­های هویت متفاوت در نوجوانان گردد. با این حال، رابطه بین فرهنگ و هویت همیشه مثبت نیست و فرهنگ می­تواند، عوامل مخاطره­آمیزی هم داشته باشد که منجر به شکل­گیری هویت ناسالم در نوجوانان گردد.

        هرچند در مورد تأثیر غیرمستقیم سبک هویت بر رابطه سبک فرزندپروری و نگرش دانش­آموزان به اعتیاد پژوهشی یافت نشد، اما در مورد تأثیر سبک هویت و فرزند پروری تحقیقاتی مانند (سندی و همکاران، 1390 و شاکشی، 2020) انجام شده که می­توان نتایج این بخش از پژوهش را با آنها همسو دانست. در تبیین نتایج بدست آمده می­توان گفت که، سبک­های فرزندپروری با سبک­های هویت رابطه دارند و سبک­های هویت نیز با حرمت نفس رابطه دارند (سندی و همکاران، 1391). سبک­های فرزند پروری با تأثیر بر سبک هویت و شکل­گیری حرمت نفس در دانش­آموزان موجب نگرش مثبت یا منفی نسبت به اعتیاد می­شود. بطوریکه سبک فرزند پروری قاطعانه والدین با ایجاد حرمت نفس، احساس مسؤلیت، سلامت روانی و خود مختاری سبب شکل­گیری سبک هویت سالم در نوجوان و گرایش منفی نسبت به مصرف مواد می­گردد. در حالی که سبک­های فرزند پروری سهل­گیر و استبدادی با شکل­گیری عزت­نفس پایین و سبک­های هویت سردرگم و اجتنابی در گرایش نوجوانان به اعتیاد دخیل هستند. همچنین سبک­های فرزند پروری ناسالم، هویت سردرگم و اجتنابی را در فرزندان توسعه می­دهند که این مورد می­تواند، زمینه­ساز استفاده از راهبردهای هیجان مدار و گرایش به مصرف مواد در نوجوانان گردد.

       از دیگر یافته­های پژوهش حاضر می­توان به عدم معناداری رابطه­ی پایگاه اقتصادی – اجتماعی با نگرش به اعتیاد در دانش­آموزان از طریق سبک هویت است. هرچند پژوهشی با عنوان نقش واسطه­ای سبک­های هویت در رابطه­ی بین پایگاه اقتصادی – اجتماعی و نگرش دانش­آموزان به اعتیاد یافت نشد. اما تحقیقاتی در مورد نحوه­ی کارکرد و موقعیت­های اجتماعی و اقتصادی خانواده با اعتیاد (پارسیان و همکاران، 1394؛ شالچی و همکاران، 1394، و بوجا و همکاران، 2019؛ گرا و همکاران، 2020) و همینطور تحقیقاتی در مورد رابطه­ی سبک­های هویت و پایگاه اجتماعی – اقتصادی هم انجام شده از جمله (رضاییان و اسماعیلی، 1397) انجام شده است که نتایج بدست آمده از تحقیق حاضر با آنها هماهنگ نیست. همچنین، هانسون و چن (2007) با بررسی و تحلیل سیزده مطالعه دریافتند که در نه مورد (69%) آنها بین مصرف مواد و وضعیت اقتصادی – اجتماعی رابطه وجود ندارد. بنابراین می­توان نتایج پژوهش حاضر را با نتایج پژوهش هانسون و چن (2007) همسو دانست. در تبیین این یافته­ها می­توان گفت برخلاف الگوهای گزارش شده در جمعیت بزرگسال، در دوران نوجوانی هیچ ارتباط قابل توجهی بین وضعیت اجتماعی - اقتصادی و درگیری نوجوانان در اشکال مصرف مواد ثبت نشده است، این مورد نشان می­دهد که عوامل اقتصادی و اجتماعی خانواده ممکن است اثرات مشابهی را در سنین 10 تا 21 سالگی نداشته باشند. در دوران نوجوانی، مصرف الکل و ماری جوانا ممکن است، بیشتر تحت تأثیر موقعیت اجتماعی همسالان (یعنی جایگاه اجتماعی یک نوجوان در مدرسه)، در مقابل موقعیت اجتماعی خانواده قرار گیرد (هانسون و چن، 2007). موقعیت اجتماعی خانوادگی یک نوجوان یک وضعیت اختصاص یافته است و تأثیر آن ممکن است بسیار بعید باشد، زیرا نوجوانان استقلال پیدا می‌کنند تا بر انتخاب‌های رفتار سلامتی خود تأثیر بگذارد، که منجر به ارتباط بی­معنی بین وضعیت اجتماعی - اقتصادی خانواده و رفتارهای بهداشتی می‌شود (وست و سویتینگ ⁵⁶، 2004). با این حال، وضعیت با همسالان یک موقعیت کسب شده است و ممکن است تجربه قرار گرفتن در یک سلسله مراتب اجتماعی در دوران نوجوانی را بهتر به تصویر بکشد (گودمن⁵⁷ و همکاران، 2001). بنابراین کاهش تأثیر وضعیت اجتماعی – اقتصادی خانواده و تأثیر فزاینده نوجوانان (که زمان بیشتری را با همسالان خود می­گذرانند)، منجر به ارتباط معنی­داری بین وضعیت اجتماعی - اقتصادی خانواده و سلامت نمی­شود (هانسون و چن، 2007).

       از دیگر نتایج پژوهش حاضر تأثیر گذاری سبک هویت بر رابطه باورهای دینی و نگرش دانش­آموزان به اعتیاد است. نتایج حاصل از این بخش با پژوهش­های (مغانلو، آگیلار، وفایی و شهرآرای، 1388) که در مورد رابطه­ی بین سبک­های هویت و دینداری انجام شده هماهنگ است. در تبیین تأثیر سبک هویت در رابطه بین باورهای دینی و نگرش به مصرف مواد می­توان گفت که افراد دارای سبک هویت اطلاعاتی وظیفه شناس و دارای هدف­های روشن و واضح هستند. از سوي ديگـر دیگر افراد دارای سبک هویت هنجاری به وسـيله همنـوايي بـا تجربه­ها و تجويزهاي گروههاي مرجع و افراد مهم زندگيـشان به طور خودكار ارزشها و باورهاي ديگران را بـدون ارزيـابي آگاهانه درونسازي مي­كنند و به آنهـا متعهـد مـي­شـوند، در حالي كه افراد داراي سبك هويت سردرگم / اجتنابي بر خـلاف دو سبك ديگر، خود نظم­دهي پاييني دارند و رفتارشان بر پايـه عوامل موقعيتي و لذت­طلبي تعيين مي­شود. ايـن گروه داراي منبع كنترل بيروني و راهبردهاي ضعيف اسنادي و شناختي و خويـشتنداري پـايين و بـدون تعهـدات مربـوط بـه هويت هستند (برزونسكي و كوك⁵⁸، 2000). همچنین با ايـن توجیه كـه بخشي از تعهدات هويتي هر فرد به حوزه مذهب برمـي­گـردد، می­توان گفت که سبک­های هویت هنجاری و اطلاعاتی و دینداری با تأثیر گذاری بر هم می­توانند، هدفمندی، خودکنترلی، پایبندی به ارزش­ها، وظیفه شناسی وکنترل درونی را در دانش­آموزان ایجاد کنند و مانع گرایش و نگرش مثبت آنها به اعتیاد شوند. همچنین سبک هویت سردرگم / اجتنابی به دلیل ویژگی­های منفی مانند خودنظم­دهی پایین، لذت طلبی و تعهدات پایین رابطه­ی معکوسی با دینداری دارد که می­تواند سبب نگرش مثبت دانش­آموزان به اعتیاد و سایر رفتارهای پرخطر گردد.

         از دیگر دستاوردهای پژوهش حاضر، تأثیر غیرمستقیم و معنادار فرهنگ (بومی/ قومی) از طریق سبک هویت بر نگرش دانش­آموزان نسبت به اعتیاد است. می­توان نتایج بدست آمده را با نتایج حاصل از پژوهش (صبوری و همکاران 1394) که نشان دادند ارتباط معناداری میان ابعاد فرهنگی و اجزای هویتی وجود دارد، همسو دانست. در تبیین این نتایج می­توان گفت، علیرغم اینکه برخی فرهنگ را یک عامل محافظت­کننده می­دانند (هریس، مک فارلند⁵⁹، 2000) شواهد نشان می­دهد که فرهنگ هم دارای عوامل مخاطره­ای و هم عوامل محافظت کننده است (ریلی⁶⁰ و همکاران، 2020). همچنین، تحقیقات نشان می­دهد که هر چه تعداد عوامل خطر بیشتر باشد، احتمال پیامدهای نامطلوب بر سلامت بیشتر می­شود. همچنین هرچه تعداد عوامل حفاظتی یا دارایی­های افراد بیشتر باشد، احتمال نتایج مثبت بیشتر است (ناگی، و فاست⁶¹، 2022). خطر سوء مصرف مواد و سایر رفتارهای نامطلوب با افزایش تعداد عوامل خطر افزایش می­یابد و عوامل محافظتی ممکن است خطر درگیر شدن جوانان در مصرف مواد را کاهش دهد (مناسری، رابرتز، استوفوکیک، مانوئل و اوهارا⁶²، 2014). بنابراین وقتی که دانش­آموز در مقابل مخاطرات فرهنگی (از جمله باورها و هنجارهای تسهیل­گر) قرار می­گیرد، با توجه به پایگاه هویت عکس­العمل­های متفاوتی از خود بروز می­دهند. از طرف دیگر بايد توجه داشت اگر فرهنگ نتواند جوابگوي نيازهاي هویتی اعضای خود (نوجوانان) باشد، اين افراد راههای ديگري را براي اين كار در پیش می­گیرند که مهمترین آنها گروه همسالان و خرده فرهنگ­های انحرافی است که می­تواند از عوامل اصلي ترغيب فرد به مصرف مواد باشد.

 

  پیشنهادات

 پژوهش حاضر نیز با محدودیت­هایی مواجه بود که مهمترین آنها محدود بودن جامعۀ آماری به دانش­آموزان متوسطه دوم شهر خرم­آباد بود. بنابراین در تعمیم داده­ها یه سایر گروه­ها و جوامع باید احتیاط کرد. براین اساس پیشنهاد می­شود، در پژوهش­های آینده پژوهشگران عوامل محافظت­کننده و مخاطره­آمیز مرتبط با خانواده را در دیگر گروه­های سنی و سایر جوامع مورد بررسی قرار دهند. همچنین، با توجه به اهمیت فرهنگ بومی در نگرش به اعتیاد و کمبود پژوهش در این زمینه توصیه می­شود که عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز فرهنگ بومی در دیگر مناطق کشور و دیگر قومیت­های کشور مورد توجه و شناسایی قرار گیرد. با توجه به اهمیت رویکرد عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز در اعتیاد، پیشنهاد می­شود در تحقیقات آتی به شناسایی متغیرهای تأثیر گذار مرتبط با خانواده اقدام شود. در نهایت توصیه می­شود، با توجه به منحصر به فرد بودن مدل و ترکیب متغیرها چنین پژوهش­هایی را به منظور اثبات نتایج مورد پژوهش قرار دهند.

 

 

 

 

منابع

-ابراهیمی، آیسان و زینالی، علی (1397). مدل علي روابط بين شيوه­هاي فرزندپروري، سبک­هاي دلبستگي و خودتنظيمي در افراد وابسته به مواد، فصلنامه اعتیاد پژوهی. 12(45)، 112- 91.

-احدی، رضا؛ محمدی، شهرام؛ طغر انگار، حسن (1401). عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد مواد مخدر صنعتی (مطالعه موردی: شهر زنجان)، پژوهش­های حقوقی ، 21 (49)، 343 – 315.

 

-اصغری ، فرهاد؛ مالکی، مریم و سعادت، سجاد (1393). رابطه سبک هاي دلبستگی و پیوندهاي والدینی با آمادگی اعتیاد در دانشجویان، فصلنامه نسیم تندرستی، 3 (2)، 8- 1.

 

-پارسیان، منیژه؛ هاشمیان، کیانوش؛ ابوالمعالی، خدیجه؛ میرهاشمی، مالک (1394). پیش­بینی نگرش به مواد مخدر در نوجوانان بر اساس عوامل خطرساز تربیتی خانوادگی به منظور سلامت روانی نوجوانان در جامعه: طراحی مدلی برای پیشگیری از اعتیاد. مجله دانشگاه علوم پژشکی اردبیل، 15 (2)، 206- 198.

 

-جلالی، یوسف؛ اسکندری، حسین؛ برجعلی، احمد؛ سهرابی، فرامرز و عسگری، محمد. (1401). پیکربندی و اعتباریابی الگوی روانی اجتماعی هویت نوجوانان پسر ایرانی: یک مطالعه روایتی. پژوهش های روانشناسی اجتماعی، 12 (46)، 100-79.

 

-جهان شاه لو، مرتضی؛ محمدخانی، شهرام؛ امیری، حمید؛ فخاری، آفاق؛ حسینی، سپیده؛ (1395). عوامل خطرساز و محافظت كننده فردي، خانوادگی و اجتماعی گرايش به مصرف مواد در دانشجويان،  مجله مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، 3 (2)، 137- 127.

 

-خالقی خواه، علی؛ بابایی منقاری، محمد مهدی (1393). رابطه سبک‌های دلبستگی و هوش معنوی با نگرش دینی دانش‌آموزان متوسطه‌ شهرستان آمل. دین و سلامت، 2 (2)، 9-1.

 

-رضایی، احمد؛ اسلامی، بهروز؛ مهدی پور خراسانی، ملیحه (1393). نقش خانواده در گرایش جوانان به اعتیاد در شهرستان ورامین، نشریه  حامعه شناسی مطالعات جوانان،  5 (15)، 50- 27.

-رضایئان، نرگس و اسماعیلی شاد، بهرنگ (1397). رابطه بین پایگاه اجتماعی– اقتصادی و سبک هویت با رفتار فرهنگی درکارکنان دانشگاه علوم پزشکی بجنورد. فصلنامه علمی پژوهشی غلوم اجتماعی دانشگاه آزاد شوشتر، 12(41)، 286-271.

 

-زارعی، سلمان و کاظمی­پور، احمد (1400). نقش تعدیل کننده سالم زیستی مذهبی و خود تمایزیافتگی در رابطه بین ملال روانشناختی با گرایش به اعتیاد در بین دانش­آموزان پسر شهر نورآباد، دو ماهنامه فیض، 25 (1)، 776- 767. 

 

-سندي، فاطمه؛ صالحي، ايرج؛ كافي، موسي؛ رضايي، سجاد (1391). رابطه شيوه­هاي فرزندپروري ادراك شده و سبكهاي هويت با حرمت خود در دانش­آموزان دختر دبيرستاني. پژوهش­های روانشناسی بالینی و مشاوره، 2 (2)، 56-41. 

 

-شالچی، بهزاد؛ سهرابی، ظریفه؛ حاتم­پور، شورش (1397). ارتباط كاركرد خانواده و موقعيت اجتماعي _ اقتصادي با آسيب پذيري نسبت به اعتياد: با نقش ميانجي هوش معنوی"، مجله دانشگاه علوم پزشكي گيلان، 27 (108)، 34- 25.

 

-شالچی، بهزاد؛ دادخواه، مهرناز؛ یاقوتی آذری، شهرام (1394). نقش عملكرد خانواده، شكاف بين نسلي و موقعيت اجتماعي - اقتصادي در تبيين اعتياد پذیری جوانان"، فصلنامه اعتياد پژوهي سوءمصرف مواد، 9 (34)، 52- 37.

 

-شوشتری رضوانی، مهدیه و آقا بابایی، ناصر (1399). رابطه دینداری و بنیانهای اخلاقی با گرایش به اعتیاد در دختران 15 تا 18 ساله شهر تهران، نشریه پژوهشکده علوم بهداشتی و جهاد دانشگاهی، 20 (1)، 125- 119. 

 

-صبوری، فهیمه؛ پیشقدم، رضا، حسینی فاطمی، آذر و قنسولی، بهزاد (1394).فرهنگ و هویت: ارتباط دادن اجزای هویت با ابعاد فرهنگی. نشریه مسائل آموزش زبان، 4 (1)، 78-49.

 

-صدری دمیرچی، اسماعیل؛ اسرافیلی تازه کند محمدیه، هاجر و مصباحی، سید فرید (1398). الگوي آمادگي به اعتياد براساع صفات سه گانه تاريک شخصيت و ذهنيت­هاي طرحواره­اي، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 13(53)، 138- 119. 

 

-صدیق سروستانی، رحمت­اله؛ قادری، صلاح الدین (1388). هنجارهاي تسهيل كنندة مصرف مواد مخدر (ترياك و نظاير آن) در ميان خرده فرهنگ­هاي قومي در ايران. فصلنامه دانش انتظامی، 10 (2)، 109- 82.

 

-فرزانه جاجرمی، حسن؛ ستوده اصل، نعمت؛ کسهاری، رضا؛ جهان، فائزه (1400). ارائه­ی مدل علّی گرايش به رفتارهای پرخطر بر اساس نگرش مذهبی و سبک­های فرزند پروری والدين با میانجیگری چشم انداز زمان، پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، 42، 52- 32. 

 

-قمری، محمد (1390). مقایسه ابعاد عملکرد خانواده و کیفیت زندگی و رابطه این متغیرها در بین افراد معتاد و غیر معتاد. اعتیاد پژوهی، 5(18)، 68- 55.

 

-مغانلو، مهناز؛ آگیلار، مریم، وفایی، مریم، شهرآرای، مهرناز (1388).رابطه سبک­های هویت و دینداری در دانشجویان. ﻣﺠﻠﻪ روانپزشکی و رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ اﻳﺮان، 15 (4)، 387-377.

 

-مومبینی، محمد علی؛ حسین زاده، علی حسین؛ مومبینی، آزیتا (1398). بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر گرایش به مصرف مواد مخدر بر مبنای رویکرد کج رفتاری (مورد مطالعه: جوانان شهر اهواز)، فصلنامه توسعه اجتماعی، 13 (3)، 197- 228.

 

 

 

Abu Raiya H, Pargament KI, Mahoney A, Stein C. A psychological measure of Islamic religiousness: Development and evidence for reliability and validity. The International Journal for the Psychology of Religion, (2015);18(4):291-315.

 

 

Baharudin MN, Mohamad M, Karim F. (2020). Drug-abuse inmates maqasid shariah
quality of lifw: a conceotual paper. Hum soc aci Rev, 8 (3):1285–94. 

 

 

Beckwith, M., Best, D., Savic, M., Haslam, C., & Bathish, R. (2019). ). Social Identity Mapping in Addiction Recovery (SIM-AR): extension and application of a visual method. Addiction Research & Theory, 27(6), 462- 471.

 

 

Berzonsky, M.D (2003). Identity style and well-being: Dose commitment matter? International Journal of Theory and Research, 3, 131-142.

 

Buja, Alessandra., Mortali, Claudia., Mastrobattista, Luisa., Minutillo, Adele., Pichini, Simona., Genetti, Bruno., Vian, Paolo & Et al (2019). Pathways connecting socioeconomic variables, substance abuse and gambling behaviour: a cross sectional study on a sample of Italian high- school students BMJ Open, 10.1136/bmjopen-2019-031737. 

 

 

Chisom, H. Igunma., B, Ohaeri., Iyanuoluwa, & Babarimisa (2022). Risk Factors Associated with Substance Abuse among Adolescents, International Neuropsychiatric Disease Journal, 18 (1), 11-24.

 

 

De Moor, E. L., Sijtsema, J. J., Weller, J. A., & Klimstra, T. A. (2020). Longitudinal links between identity and substance use in adolescence. Self and Identity. 21 (1), 113- 136.

 

 

Efrati,Y. (2023). Risk and protective factor profiles predict addictive behavior among adolescents, Comprehensive Psychiatry,123, 152387. https://doi.org/10.1016/j.comppsych.2023.15238

 

 

Eftekhari, Asie., Bakhtiari, Maryam., Kianimoghadam, Amir Sam (2022). The Relationship between the Attachment Styles of Children, Parenting Styles, and the Socio-Economic Status of parents, journal of community Health Research, 11(4).

 

 

 Estevez A, Jauregui P, Lopez-Gonzalez H. Attachment and behavioral addictions in adolescents: the mediating and moderating role of coping strategies. Scand J Psychol. 2019;60(4):348–60.

 

 

Gardiner, E., Mâsse, L.C., Iarocci, G. (2019). Apsychometric study of the Family Resilience Assessment Scale among families of children with autism spectrum disorder, Health Qual Life Outcomes, 17, 1-10.

 

 

Gerra,Gilberto ,Benedetti, Elisa ., Resce, Giuliano ., Potente, Roberta ., Cutilli , Arianna and Molinaro, Sabrina  (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among Int. J. Environ. Res. Public Health, 17(4), 1306. 

 

 

Gilberto Gerra, Elisa Benedetti, Giuliano Resce, Roberta Potente, Arianna Cutilli & Sabrina Molinaro (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among Students. Journal of Environmental Research and Public Health, 17 (4), 1306

 

 

Hanson, M., & Chen, E. (2007). Socioeconomic status and health behaviors in adolescence: A review of the literature. Journal of behavioral medicine, 30, 263- 285. 

 

 

Hawkins, J. D., Catalano, R.F & Miller, J. U. (1992). Risk and protective factor
for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood:
Implications for substance abuse prevention. Psychological Bulletin, 112, 64-
105.

 

 

Hock, R. S., Hindin, M. J., Bass, J. K., Surkan, P. J., Bradshaw, C. P., & Mendelson, T (2016). Parenting styles and emerging adult drug use in Cebu, the Philippines, International Journal of Culture and Mental Health, 9(2), 108-119.

 

 

Kaddoura , Nadya & Sarouphim, Ketty. M (2019). Identity development among Lebanese youth: An investigation of Marcia's paradigm. Heliyon, 5 (11).

 

 

Li, Liu., Weijie, Meng & Bingyuan, Liu T (2022). The Mediating Role of Social Support in the Relationship Between Parenting Styles and Adolescent Drug Abuse Identification, Frontiers in Psychology, 12.

 

 

Lukavska, K., Vacek, J., and Gabhelik, R. A (2020). The effects of parental control and warmth on problematic internet use in adolescents: a prospective cohort study. J. Behav. Addict, 9, 664–675.

 

 

Luyckx, K., Schwartz, S. J., Goossens, L., Beyers, W., & Missotten, L. (2019). Processes of personal identity formation and evaluation. In S. J. Vignoles (Eds.), Handbook of identity theory and research (p. 77–98). Springer Science + Business Media.

 

 

Maina, Geoffrey., Mclean, Maeve., Mcharo, Solomon., Kennedy, Megan., Djiometio, Joseph., King, Alexandra (2020). A scoping review of school-based indigenous substance use prevention in preteens (7-13 years), Subst Abuse Treat Prev Policy, 15:74.

 

 

Manaseri, Holly . Roberts, Kelly., , Stofocik, Kathleen., Manuel, Naomi & Uehara, Denise (2014). Culture as a Protective Factor: The Use of Storytelling in a Teen Pregnancy and STI Prevention Curriculum. Health Care: Current Reviews, 2 (3), 1000127. 

 

 

McCann, M., Perra, O., McLaughlin, A., McCartan, C., & Higgins, K. (2016). Assessing elements of a family approach to reduce adolescent drinking frequency: Parent- adolescent relationship, knowledge management and keeping secrets. Addiction, 111(5), 843–853

 

 

McCormick, Rod M (2000). Aboriginal Traditions in theTreatment of Substance Abuse. Canadian Journal of Counselling / Revue canadienne de counselin, 34: 1, 25-32.

 

 

Monaco, Grégory Lo., Bonetto, Eric.,Codaccioni, Colomba., Marcos Vinicius Araujo., Anthony Piermattéo (2020).Alcohol ‘use’ and ‘abuse’: when culture, social context and identity matter: Alcohol ‘use’ and ‘abuse, Current Opinion in Food Science, 33, 9- 13.

 

 

Navarro-Pérez, J., Tomás, Jose M., Georgieva, S & García- Mollá, A. (2023). Profiles of Protective Factors among Children and Adolescents in the Child Welfare System. J Child Fam Stud. https://doi.org/10.1007/s10826-023-02740-8

 

 

Nawi, A. M., Ismail, R., Ibrahim, F., Hassan, M.R., Abdul Manaf, M. R., Amit, N., Ibrahim, N & Shafurdin, N. S (2021). Risk and protective factors of drug abuse among adolescents: a systematic review. BMC public health. 21:2088.

 

 

Pahlevan Sharif, S., Amiri M., Allen, K., Sharif Nia, H., Fatemeh Khoshnavay Fomani, F., Hatef Matbue, Yasaman 8 Hossein, A (2021). Attachment: the mediating role of hope, religiosity, and life satisfaction in older adults, Health Qual Life Outcomes, 15;19(1):57

 

 

Ocaña-Gordillo,Daniela., Kliewer, Wendy (2023). Risk and protective factors for marijuana use and problems with use in a national sample of female Ecuadorian secondary school students, International Journal of Psychology, 58,1, 85-89.

 

 

Sakman, Ezgi ., Solak, Nevin ., Sümer, Nebi (2022). Socioeconomic Disadvantage as a Risk Factor for Attachment Insecurity: The Moderating Role of Gender, Journal of Family Issues, 1-22.

 

 

Shakshi, Priya Gir (2020). nfluence of Different Parenting Styles on Adolescents’ Identity Construction, An International Peer-Reviewed Journal on Humanities & Social Sciences, 6 (11), 138- 141

 

 

Shell, Duane F., Newman., Ian M., Fang, Xiaoyi (2010). The Influence of Cultural Orientation, Alcohol Expectancies, and Self-efficacy on Adolescent Drinking Behavior in China. Educational Psychology Papers and Publications. 173.

 

 

Silberman, I. (2005), "Religion as a Meaning System: Implications for the New Millennium, Journal of Social Issues, 61(4): 641-663.

 

 

Sprague-Jones, J., Counts, J., Rousseau, M., & Firman, C. (2019). The development of the protective factors survey: A self-report measure of protective factors against child maltreatment. Child abuse & neglect, 89, 122–134. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2019.01.008.

 

 

Redonnet, B., Chollet, A., Forborne, E., Bowes, L., Melchior, M (2012 Tobacco, alcohol, Cannabis and other illegal drug use among young adults: The socioeconomic context,.. Drug and alcohol dependence, 121(3), 231-9.

 

 

Thorpe, H. H. A., Hamidullah, S., Jenkins, B. W., and Khokhar, J. Y. (2020). Adolescent neurodevelopment and substance use: receptor expression and behavioral consequences. Pharmacology and Therapeutics, 206, 

 

 

Tirado, Camila., Moreno, Oswaldo., Fuentes, Lisa., Rodriguez, Isis Garcia., Hernandez, Cindy., Muñoz Geovani (2023). Assets and stressors on adolescent substance use: The role of religiosity. Encyclopedia of child and Adolescent Health, 3, 654- 659. 

 

 

Wang, Shiyuan (2011). Cultural Orientation and Drinking Behaviors among Chinese University Students. Public Access Theses and Dissertations from the College of Education and Human Sciences, The Graduate College at the University of Nebraska, For the Degree of Master of Arts.

 

 

Wang C, Zhou T, Fu L, Xie D, Qi H, Huang Z. (2023). Risk and Protective Factors of Depression in Family and School Domains for Chinese Early Adolescents: An Association Rule Mining Approach. Behav Sci (Basel). 29,13(11):893. doi: 10.3390/bs13110893.

 

 

Weinandy, Jennifer T.Grant & Grubbs, Joshua B. (2021). Religious and spiritual beliefs and attitudes towards addiction and addiction treatment: A scoping review. Addictive Behaviors Reports, 14, 100393.

 

 

Whyte AJ, Torregrossa MM, Barker JM, Gourley SL (2018). Editorial: long-term consequences of adolescent drug use: evidence from pre-clinical and clinical models. Front Behav Neurosci,12:83.

 

 

 Woodward, Tara C., Smith, Megan L., Mann, Michael J., Kristjansson, Alfgeir., Morehouse Holly (2023). Risk & protective factors for youth substance use across family, peers, school, & leisure domains, Children and Youth Services Review, 151, 107027,

 

 

Xia, Wei.,William li, cheung, Ho., Ling, Tingna., Yuanhui, Tingna., Luo., Laurie long Kwan Ho., Ankie Tan Cheung., Peige song (2022). Structured online training for university students to deliver peer-led addiction counselling for young drug abusers in China: Effect on improving knowledge, attitude, confidence, and skills. Patient Education and Counseling, 105 (4), 1009- 1017.

 

 

Zeinali, Ali., Pasha Sharifi, Hassan., Enayati, mirsalahadine., pasha, Gohlamreza (2011). The mediational pathway among parenting styles, attachment styles and self-regulation with addiction susceptibility of adolescents, Res Med Sci, 16 (9), 1105- 21.

 

 

 Zrour, C., Naja, W., Chahoud, M., Halabi, A., Badaoui, A., and Haddad, R. (2021). Parenting styles and psychiatric profile of parents of adult substance use disorder patients: cross-sectional study. Int. J. Ment. Health Addict, 7, 1–16. 

 

 

 

Investigating the relationship between protective and risky family factors and attitudes toward drug use in upper secondary school students The mediating role of identity styles

The purpose of this study was to examine how family factors (religious beliefs, socio-economic base, cultural beliefs, and parenting style) affected the attitudes of Khorram Abad City upper secondary school students regarding drug use, with identity styles serving as mediators.The research method was based on the objective of applied type. The research population included all second high school students of Khorram Abad city in the academic year of 1401-1402. According to the research variables and their subscales, 180 students were selected as samples. The stratified sampling method was relative. The method of correlational research was path analysis, which was implemented using Imus 24 software. The measurement tools include common questionnaires of religious beliefs Bahrami (2009), socioeconomic base, by Ghodratnama (1993), parenting styles, by Baumrind (2004), identity styles, by Berzonsky (1992), attachment styles, by Collins and Reed (1990), and attitude towards addiction, by Nazari (2010), as well as a researcher-made questionnaire of indigenous cultural beliefs. At the end, the results showed that the direct path of parenting style (P < 0.001, β = 0.51), religious beliefs (P < 0.001, β = 0.48), local cultural beliefs (P < 0.001, (β=0.65) and the path of socio-economic base to the attitude towards drug use (P<0.001, β=0.67) is significant. Also, the direct path of parenting style (P < 0.001, β = 0.79), the direct path of beliefs (P < 0.001, β = 0.63), the direct path of local cultural beliefs (P < 0.001, 58 β=0/0), the direct path of social-economic base to identity styles (P<0.001, β=0.48) and the direct path of identity styles to the tendency to use drugs (P<0.001, β=0.59), are significant (P<0.001). Also, the lower and upper limits of the bootstrap test showed that the indirect paths of family-related factors through identity styles have a significant relationship with students' attitudes toward drug use (P<0.001). Therefore, identifying the risk factors and strengthening the protective factors related to the family can play a role in the prevention of addiction among secondary school students.

 

Keywords: Attachment style - identity style - family - attitude towards addiction, Risk and protective factors.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

---

1-       [1] دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم­آباد، ایران.(نویسنده مسئول) [e-mail]

 

2-       [2] دانشیار گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم­آباد، ایران. نویسنده [e-mail]

 

3-       [3] استاد گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم­آباد، ایران. [e-mail]

[4]   Ericsson

[5]   Luyckx, Schwartz, Goossens, Beyers & Missotten

[6]  Berzonsky

[7]  Marcia

[8]  Kodura and Shroom

[9]   Romano

[10]  De Moor, Sijtsema, W­­eller, & . Klimstra,

[11]   Beckwith, Best, Savic, Haslam & Bathish

[12]   Webb, Clayson, Duda - Mikulin & Cox

[13]  Schwartz, Cote & Arnett

[14]   Hawkins, Catalano and Miller

[15]  Wang, Zhou, Fu, Xie

[16]  Sprague-Jones, Counts, Rousseau & Firman

[17]  Navarro-Perez, Tomas, Georgieva & Garcia- Molla

[18]  Woodward,,Smith, Mann, Alfgeir & Morehouse

[19]  Chisom, Beatrice, Iyanuoluwa & Oluwatoyin

[20]   Efrati

[21]  Lobato Concha Sanderman, Pizarro & Hagedoorn

[22]   Woodward

[23]   McCann, Perra, McLaughlin, McCartan & Higgins

[24]   Piko & Kovács

[25]   Gardiner, Mâsse, Iarocci

[26]  Baharudin, Mohamad & Karim

[27]   Tirado, Moreno, Fuentes, Rodriguez, Hernandez

[28]   Gerra, Benedetti, Resce, Potente, Cutilli

[29]   Zrour, Naja, Chahoud, Halabi, Badaoui

[30]  Lukavska, Vacek & Gabhelik

[31]   McCormick

[32]  Nawi, Ismail, Ibrahim, Hassan, Abdul Manaf

[33]  Ocaña-Gordillo & Kliewer

[34]  Woodward

[35]   Hock, Hindin, Bass, Surkan, Bradshaw & Mendelson

[36]  Li, Weijie & Bingyuan

[37]   Redonnet, Chollet, Forborne, Bowes & Melchior

[38]  Hanson & Chen

[39]   Gerra, Benedetti, Resce, Potente, Cutilli & Molinaro

[40]  Monaco, Bonetto, Codaccioni, Vinicius Araujo & Piermattéo

[41]  sakman, solak, sumer

[42]  Alshammari

[43]  Berzonsky & Kuk

[44]  Czyżowska

[45] Xia, William li, Ling, Yuanhui & Luo

[46]  Thorpe, Hamidullah, Jenkins & Khokhar

[47]   Whyte, Torregrossa, Barker, Gourley

[48]  . Berzonsky

[49]  . Abu Raiya, Pargament, Mahoney, Stein

[50]  . Silberman

[51]  . Smith

[52]  . Shell, Newman., Fang

[53]  . Maina, Mclean, Mcharo, Kennedy, Djiometio

[54]  . Berzonsky & Kuk

[55]  . Czyżowska

[56]  West et al.

[57]  Adler, Kawachi, Frazier,et al.

[58]   Brzezinski and Cook

[59]   Harris & McFarland

[60]   Reilly

[61]  Nagy & Fawcett

[62]  Manaseri, 

---