نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانش آموزان دوم متوسطه
الموضوعات :
هادی سارانی
1
,
حسن علی ویسکرمی
2
,
عزت الله قدم پور
3
1 - - دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد
2 - دانشیار گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد
3 - استاد گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد
الکلمات المفتاحية: خانواده, سبک دلبستگی, عوامل محافظت¬کننده و مخاطره¬آمیز, نگرش به اعتیاد,
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رابطه¬ی عوامل مرتبط با خانواده (باورهای دینی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، باورهای فرهنگی و سبک فرزند پروری) با نگرش به مصرف مواد در دانش¬آموزان دوم متوسطه شهرستان خرم¬آباد با نقش واسطه¬ای سبک¬های دلبستگی انجام گرفت. روش پژوهش همبستگی و از نوع تحلیل مسیر بود. جامعه آماری شامل همه¬ی دانش¬آموزان متوسطه دوم شهرستان خرم¬آباد در سال تحصیلی1402 – 1401 بود. حجم نمونه 380 دانش¬آموز بود که با روش نمونه گیری طبقه¬ای نسبی انتخاب گردید. ابزار اندازه¬گیری شامل پرسشنامه¬های استاندارد باورهای دینی (1389)، پایگاه اجتماعی – اقتصادی قدرت¬نما (1993)، سبک¬های فرزند پروری بامریند (2004)، سبک¬های دلبستگی کولینز و رید (1990)، نگرش به اعتیاد نظری (1380) و پرسشنامه محقق باورهای فرهنگی بومی بود. در پایان نتایج نشان داد که مسیر مسقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 51/0=β)، باورهای دینی (001/0>P، 48/0=β)، باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 65/0=β) و مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به نگرش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 67/0=β) معنادار می¬باشد. همچنین، مسیر مستقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 78/0=β)، باورهای دینی به (001/0>P، 62/0=β)، باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 57/0=β)، پایگاه اقتصادی – اجتماعی (001/0>P، 47/0=β) به سبک¬های دلبستگی و مسیر مستقیم سبک¬های دلبستگی به نگرس به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 47/0=β)، معنادار می‌باشند. همچنین حد پایین و بالای آزمون بوت استراپ نشان داد که مسیرهای غیرمستقیم عوامل مرتبط با خانواده از طریق سبک¬های دلبستگی رابطه معناداری با نگرش به مصرف مواد در دانش-آموزان دارد (001/0>P). بنابراین شناسایی عوامل مخاطره¬آمیز و تقویت عوامل محافظت¬کننده مرتبط با خانواده می¬تواند، نفش پیشگیری از اعتیاد را میان دانش¬آموزان متوسطه دوم ایفا کند.
ابراهیمی، آیسان و زینالی، علی (1397). مدل علي روابط بين شيوه¬هاي فرزندپروري، سبک¬هاي دلبستگي و خودتنظيمي در افراد وابسته به مواد، فصلنامه اعتیاد پژوهی. 12(45)، 112- 91.
احدی، رضا؛ محمدی، شهرام؛ طغر انگار، حسن (1401). عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد مواد مخدر صنعتی (مطالعه موردی: شهر زنجان)، پژوهش¬های حقوقی ، 21 (49)، 343 – 315.
اصغری ، فرهاد؛ مالکی، مریم و سعادت، سجاد (1393). رابطه سبک هاي دلبستگی و پیوندهاي والدینی با آمادگی اعتیاد در دانشجویان، فصلنامه نسیم تندرستی، 3 (2)، 8- 1.
جهان شاه لو، مرتضی؛ محمدخانی، شهرام؛ امیری، حمید؛ فخاری، آفاق؛ حسینی، سپیده؛ (1395). عوامل خطرساز و محافظت كننده فردي، خانوادگی و اجتماعی گرايش به مصرف مواد در دانشجويان، مجله مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، 3 (2)، 137- 127.
خالقی خواه، علی؛ بابایی منقاری، محمد مهدی (1393). رابطه سبکهای دلبستگی و هوش معنوی با نگرش دینی دانشآموزان متوسطه شهرستان آمل. دین و سلامت، 2 (2)، 9-1.
رضایی، احمد؛ اسلامی، بهروز؛ مهدی پور خراسانی، ملیحه (1393). نقش خانواده در گرایش جوانان به اعتیاد در شهرستان ورامین، نشریه حامعه شناسی مطالعات جوانان، 5 (15)، 50- 27.
زارعی، سلمان و کاظمی¬پور، احمد (1400). نقش تعدیل کننده سالم زیستی مذهبی و خود تمایزیافتگی در رابطه بین ملال روانشناختی با گرایش به اعتیاد در بین دانش¬آموزان پسر شهر نورآباد، دو ماهنامه فیض، 25 (1)، 776- 767.
شالچی، بهزاد؛ سهرابی، ظریفه؛ حاتم¬پور، شورش (1397). ارتباط كاركرد خانواده و موقعيت اجتماعي _ اقتصادي با آسيب پذيري نسبت به اعتياد: با نقش ميانجي هوش معنوی"، مجله دانشگاه علوم پزشكي گيلان، 27 (108)، 34- 25.
شوشتری رضوانی، مهدیه و آقا بابایی، ناصر (1399). رابطه دینداری و بنیانهای اخلاقی با گرایش به اعتیاد در دختران 15 تا 18 ساله شهر تهران، نشریه پژوهشکده علوم بهداشتی و جهاد دانشگاهی، 20 (1)، 125- 119.
صدری دمیرچی، اسماعیل؛ اسرافیلی تازه کند محمدیه، هاجر و مصباحی، سید فرید (1398). الگوي آمادگي به اعتياد براساع صفات سه گانه تاريک شخصيت و ذهنيت¬هاي طرحواره¬اي، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 13(53)، 138- 119.
صدیق سروستانی، رحمت¬اله؛ قادری، صلاح الدین (1388). هنجارهاي تسهيل كنندة مصرف مواد مخدر (ترياك و نظاير آن) در ميان خرده فرهنگ¬هاي قومي در ايران. فصلنامه دانش انتظامی، 10 (2)، 109- 82.
فرزانه جاجرمی، حسن؛ ستوده اصل، نعمت؛ کسهاری، رضا؛ جهان، فائزه (1400). ارائه¬ی مدل علّی گرايش به رفتارهای پرخطر بر اساس نگرش مذهبی و سبک¬های فرزند پروری والدين با میانجیگری چشم انداز زمان، پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، 42، 52- 32.
قمری، محمد (1390). مقایسه ابعاد عملکرد خانواده و کیفیت زندگی و رابطه این متغیرها در بین افراد معتاد و غیر معتاد. اعتیاد پژوهی، 5(18)، 68- 55.
مومبینی، محمد علی؛ حسین زاده، علی حسین؛ مومبینی، آزیتا (1398). بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر گرایش به مصرف مواد مخدر بر مبنای رویکرد کج رفتاری (مورد مطالعه: جوانان شهر اهواز)، فصلنامه توسعه اجتماعی، 13 (3)، 197- 228.
Abu Raiya H, Pargament KI, Mahoney A, Stein C. A psychological measure of Islamic religiousness: Development and evidence for reliability and validity. The International Journal for the Psychology of Religion, (2015);18(4):291-315.
Baharudin MN, Mohamad M, Karim F. (2020). Drug-abuse inmates maqasid shariah
quality of lifw: a conceotual paper. Hum soc aci Rev, 8 (3):1285–94.
Beckwith, M., Best, D., Savic, M., Haslam, C., & Bathish, R. (2019). ). Social Identity Mapping in Addiction Recovery (SIM-AR): extension and application of a visual method. Addiction Research & Theory, 27(6), 462- 471.
Bowlby (2010), Attachment and loss: Retrospect and prospect, American Journal of Orthopsychiatry.
Bowlby, J. (1973). Attachment and loss: Vol. 2. Anxiety and anger. In: New York: Basic
Bowlby (1969), Attachment and loss: Attachment (vol. 1).
Buja, Alessandra., Mortali, Claudia., Mastrobattista, Luisa., Minutillo, Adele., Pichini, Simona., Genetti, Bruno., Vian, Paolo & Et al (2019). Pathways connecting socioeconomic variables, substance abuse and gambling behaviour: a cross sectional study on a sample of Italian high- school students BMJ Open, 10.1136/bmjopen-2019-031737.
Davis, R.A. (2010). A cognitive-behavioral model of pathological Internet use Computers in Human Behavior.
De Moor, E. L., Sijtsema, J. J., Weller, J. A., & Klimstra, T. A. (2020). Longitudinal links between identity and substance use in adolescence. Self and Identity. 21 (1), 113- 136.
Eftekhari, Asie., Bakhtiari, Maryam., Kianimoghadam, Amir Sam (2022). The Relationship between the Attachment Styles of Children, Parenting Styles, and the Socio-Economic Status of parents, journal of community Health Research, 11(4).
Estevez A, Jauregui P, Lopez-Gonzalez H. Attachment and behavioral addictions in adolescents: the mediating and moderating role of coping strategies. Scand J Psychol. 2019;60(4):348–60.
Gardiner, E., Mâsse, L.C., Iarocci, G. (2019).A psychometric study of the Family Resilience Assessment Scale among families of children with autism spectrum disorder, Health Qual Life Outcomes, 17, 1-10.
Gerra, Gilberto., Benedetti, Elisa., Resce, Giuliano., Potente, Roberta., Cutilli , Arianna and Molinaro, Sabrina (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among, Int. J. Environ. Res. Public Health, 17(4), 1306.
Gilberto Gerra, Elisa Benedetti, Giuliano Resce, Roberta Potente, Arianna Cutilli & Sabrina Molinaro (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among Students. Journal of Environmental Research and Public Health, 17 (4), 1306
Hanson, M., & Chen, E. (2007). Socioeconomic status and health behaviors in adolescence: A review of the literature. Journal of behavioral medicine, 30, 263- 285.
Hock, R. S., Hindin, M. J., Bass, J. K., Surkan, P. J., Bradshaw, C. P., & Mendelson, T (2016). Parenting styles and emerging adult drug use in Cebu, the Philippines, International Journal of Culture and Mental Health, 9(2), 108-119.
Li, Liu., Weijie, Meng & Bingyuan, Liu T (2022). The Mediating Role of Social Support in the Relationship Between Parenting Styles and Adolescent Drug Abuse Identification, Frontiers in Psychology, 12.
Lukavska, K., Vacek, J., and Gabhelik, R. A (2020). The effects of parental control and warmth on problematic internet use in adolescents: a prospective cohort study. J. Behav. Addict, 9, 664–675.
Maina, Geoffrey., Mclean, Maeve., Mcharo, Solomon., Kennedy, Megan., Djiometio, Joseph.,King, Alexandra (2020). A scoping review of school-based indigenous substance use prevention in preteens (7-13 years), Subst Abuse Treat Prev Policy, 15:74.
Manaseri, Holly., Roberts, Kelly., Stofocik, Kathleen., Manuel, Naomi & Uehara, Denise (2014). Culture as a Protective Factor: The Use of Storytelling in a Teen Pregnancy and STI Prevention Curriculum. Health Care: Current Reviews, 2 (3), 1000127.
McCann, M., Perra, O., McLaughlin, A., McCartan, C., & Higgins, K. (2016). Assessing elements of a family approach to reduce adolescent drinking frequency: Parent- adolescent relationship, knowledge management and keeping secrets. Addiction, 111(5), 843–853
McCormick, Rod M (2000). Aboriginal Traditions in theTreatment of Substance Abuse. Canadian Journal of Counselling / Revue canadienne de counselin, 34: 1, 25-32.
Nadeau,L., Laverdiere, O., Simard, V & Beaulieu-Tremblay, T. (2024). Attachment, defense mechanisms and early maladaptive schemas in dreamsAttachement, mécanismes de défense et schémas relationnels dans les rêves, European Review of Applied Psychology, 74, 6, 100986.
Pahlevan Sharif, S., Amiri M., Allen, K., Sharif Nia, H., Fatemeh Khoshnavay Fomani, F., Hatef Matbue, Yasaman 8 Hossein, A (2021). Attachment: the mediating role of hope, religiosity, and life satisfaction in older adults, Health Qual Life Outcomes, 15;19(1):57
Ocaña-Gordillo,Daniela., Kliewer, Wendy (2023). Risk and protective factors for marijuana use and problems with use in a national sample of female Ecuadorian secondary school students, International Journal of Psychology, 58,1, 85-89.
Sakman, Ezgi ., Solak, Nevin ., Sümer, Nebi (2022). Socioeconomic Disadvantage as a Risk Factor for Attachment Insecurity: The Moderating Role of Gender, Journal of Family Issues, 1-22.
Shell, Duane F., Newman., Ian M., Fang, Xiaoyi (2010). The Influence of Cultural Orientation, Alcohol Expectancies, and Self-efficacy on Adolescent Drinking Behavior in China. Educational Psychology Papers and Publications. 173.
Silberman, I. (2005), "Religion as a Meaning System: Implications for the New Millennium, Journal of Social Issues, 61(4): 641-663.
Redonnet, B., Chollet, A., Forborne, E., Bowes, L., Melchior, M (2012 Tobacco, alcohol, Cannabis and other illegal drug use among young adults: The socioeconomic context,. . Drug and alcohol dependence, 121(3), 231-9.
Thorpe, H. H. A., Hamidullah, S., Jenkins, B. W., and Khokhar, J. Y. (2020). Adolescent neurodevelopment and substance use: receptor expression and behavioral consequences. Pharmacology and Therapeutics, 206,
Tirado, Camila., Moreno, Oswaldo., Fuentes, Lisa., Rodriguez, Isis Garcia., Hernandez, Cindy., Muñoz Geovani (2023). Assets and stressors on adolescent substance use: The role of religiosity. Encyclopedia of child and Adolescent Health, 3, 654- 659.
Wang, Shiyuan (2011). Cultural Orientation and Drinking Behaviors among Chinese University Students. Public Access Theses and Dissertations from the College of Education and Human Sciences, The Graduate College at the University of Nebraska, For the Degree of Master of Arts.
Weinandy, Jennifer T.Grant & Grubbs, Joshua B. (2021). Religious and spiritual beliefs and attitudes towards addiction and addiction treatment: A scoping review. Addictive Behaviors Reports, 14, 100393.
Woodward, Tara C., Smith, Megan L., Mann, Michael J., Kristjansson, Alfgeir., Morehouse Holly (2023). Risk & protective factors for youth substance use across family, peers, school, & leisure domains, Children and Youth Services Review, 151, 107027,
Xia, Wei.,William li, cheung, Ho., Ling, Tingna., Yuanhui, Tingna., Luo., Laurie long Kwan Ho., Ankie Tan Cheung., Peige song (2022). Structured online training for university students to deliver peer-led addiction counselling for young drug abusers in China: Effect on improving knowledge, attitude, confidence, and skills. Patient Education and Counseling, 105 (4), 1009- 1017.
Zeinali, Ali., Pasha Sharifi, Hassan., Enayati, mirsalahadine., pasha, Gohlamreza (2011). The mediational pathway among parenting styles, attachment styles and self-regulation with addiction susceptibility of adolescents, Res Med Sci, 16 (9), 1105- 21.
Zhang, Yiming., Ding, Yueming., Huang, Haitao., Peng, Qianwen., Wan, Xiao., Lu, Guangli & Chen, Chaoran (2022). Relationship between insecure attachment and mobile phone addiction: A meta-analysis, Addictive Behaviors, 131, 107317.
Zrour, C., Naja, W., Chahoud, M., Halabi, A., Badaoui, A., and Haddad, R. (2021). Parenting styles and psychiatric profile of parents of adult substance use disorder patients: cross-sectional study. Int. J. Ment. Health Addict, 7, 1–16.
Journal of Psycho Res and Edu Studies Volume 2, Issue 1- Spring 2024 - Pages 36-56
|
|
The mediating role of attachment styles in the relationship between the protective and risky factors related to the family and the attitude towards drug use in secondary school students
Hadi Sarani 1, Hasan Ali Veiskarami 2 *, Ezatolah Ghadampor 3
1- PhD Student, Department of Educational Psychology, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
2- Associate Professor, Department of Psychology, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
3- Professor, Department of Psychology, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
OPEN ACCESS Research Article
*Correspondence : Hasan Ali Veiskarami *
Accepted: May 15 , 2024 Published: Spring 2024 Citation: Veiskarami, H A. (2024). The mediating role of attachment styles in the relationship between the protective and risky factors related to the family and the attitude towards drug use in secondary school students. Journal of Psycho Research and Educational Studies, 2(1): 36-56
| Abstract The purpose of this study was to examine how family factors (religious beliefs, socio-economic base, cultural beliefs, and parenting style) affected the attitudes of Khorram Abad City upper secondary school students regarding drug use, with identity styles and attachment styles serving as mediators. The method of this research was a correlation from the Path analysis. All Khorram Abad city upper secondary school students who were enrolled in the school year 2022–2023 made up the research population. 380 students made up the sample size and were chosen using the method of stratified sampling. The measurement tools include common questionnaires of religious beliefs Bahrami (2009), socioeconomic base, by Ghodratnama (1993), parenting styles, by Baumrind (2004), attachment styles, by Collins and Reed (1990), and attitude towards addiction, by Nazari (2010), as well as a researcher-made questionnaire of indigenous cultural beliefs. At the end, the results showed that the direct path of parenting style (P < 0.001, β = 0.51), religious beliefs (P < 0.001, β = 0.48), local cultural beliefs (P < 0.001, (β=0.65) and the path of socio-economic base to the attitude towards drug use (P<0.001, β=0.67) is significant. Also, the direct path of parenting style (P < 0.001, β = 0.78), religious beliefs to (P < 0.001, β = 0.62), local cultural beliefs (P < 0.001, 0.57) =β), economic-social base (P<0.001, β=0.47) to attachment styles and the direct path of attachment styles to attitude to drug use (P<0.001, 0.47) β), are significant. Also, the lower and upper limits of the bootstrap test showed that the indirect paths of family-related factors through attachment styles have a significant relationship with students' attitudes toward drug use (P<0.001). Therefore, identifying the risk factors and strengthening the protective factors related to the family can play a role in the prevention of addiction among secondary school students. Key words: Attachment style, attitude towards addiction, family, Protective and risky factors.
|
Journal of Psycho Research and Educational Studies, 2(1): 36-56 , Spring 2024 37
Extended abstract
Introduction
Addiction is considered as a type of attachment disorder (Micol and Alessandra, 2016). According to attachment theory, when people have difficulty establishing close attachment relationships, they threaten their attachment security and trigger a compensatory response (Balby, 1973). Consequently, some people use material or behavioral strategies to compensate for individual attachment needs that cannot be met by close relationships (Zhang, Ding, Huang, Peng et al., 2022). In addition, Davis' cognitive-behavioral model (Davis, 2001) showed that insecure attachment style is a reliable predictor of substance abuse. Therefore, many theorists believe that addiction is a coping mechanism and attachment style can play a key role in the creation of all kinds of addictions (Estevez, Jauregui, Lopez-Gonzalez, 2019), including smoking, alcohol, and internet addiction.
Researches have listed the family as one of the most important factors in the prevention or preparation of addiction and the formation of a safe or insecure attachment style (Piko & Kovács, 2010). As a result, in overcoming the problem of drug addiction, the family has become the focus of solving problems (Gardiner, Mâsse, Iarocci, 2019). The results of all researches show that the influence of the family on substance abuse is inevitable, and teenagers and young adults are strongly influenced by their parents. Therefore, the family as a whole plays a vital role in the risk of a teenager becoming addicted to drugs (Baharudin, Mohamad & Karim, 2020). In the present study, four protective and risky factors related to the family (parenting styles, socioeconomic base of the family, native culture and religious beliefs) and their relationship with students' attitude to substance use with the mediating role of attachment styles It is examined. The research results indicate the impact of protective and risky factors related to the family and students' attitudes towards addiction. Also, the results showed that attachment styles are related to teenagers' tendency to addiction. Therefore, the aim of the present study is to investigate the relationship between protective and risky factors related to the family and students' attitude towards substance use with the mediating role of attachment styles.
Methodology
The method of the current research was correlational. The statistical population of the current research consisted of all the second high school students of Khorram Abad city in 1401-1402 in the number of 8442 students. .According to the report of Lorestan Education Organization, there were 4431 male students (in 191 classrooms) and 4011 female students studying in 184 classrooms. According to Klein (1998), the sufficient sample size for the structural equation model is 10 times the number of model parameters. The best sample size is 20 times the number of model parameters. Therefore, the current sample size is 340 students. In this research, a stratified relative sampling method was used. In this research, 190 male students and 150 female students were selected and answered the research questionnaires, then the fit of the mentioned model was checked through structural equations and with Emus software.
Discussion and Results
According to the results obtained from the hypothesis test and model fit, there is a significant relationship between the attitude of students towards drug use and the protective and risky factors directly related to the family. These findings are consistent with previous studies conducted by Liu & Visher (2021), Li, Liu, Weijie, Meng & Bingyuan (2022), Parsian, Hashemian, Abol-Maali, and Mirhashmi (2014), Weinandy & Grubbs (2020), and Monaco, Bonetto, Codaccioni, Marcos Anthony (2020). Reason In explaining the findings, it can be said that teenagers may be at a higher risk of drug addiction due to inappropriate family conditions, such as parenting styles, socioeconomic factors, lack of spirituality, and cultural beliefs that do not support healthy behaviors. The indirect effect of attachment style characteristics on the relationship between family-related factors and attitudes toward addiction in students is also significant. Therefore, attachment style the relationship between parenting styles, socioeconomic status, religious beliefs, and cultural beliefs, and attitudes toward drug use in students. The results indicate that both positive and negative factors within the family directly and indirectly influence adolescents' attitudes toward drug use through their attachment style. Identifying and addressing these factors, along with attachment style, could potentially reduce teenagers' inclination toward drug use.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری سال دوم، شماره اول، بهار 1403- صفحات 36-56 |
|
نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز
مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانش آموزان دوم متوسطه
هادی سارانی1، حسن علی ویسکرمی2*، عزت الله قدم پور3
1- دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.
2- دانشیار گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.
3- استاد گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.
دسترسي آزاد مقاله علمي پژوهشي نويسنده مسئول*: حسن علی ویسکرمی
تاريخ دريافت: 31/1/1403 تاريخ پذيرش: 26/2/1403 تاريخ انتشار: بهار 1403 استناد: ویسکرمی، حسن علی.(1403). نقش سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانش آموزان دوم متوسطه .فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری، 2(1): 36-56.
| چکیده پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رابطهی عوامل مرتبط با خانواده (باورهای دینی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، باورهای فرهنگی و سبک فرزند پروری) با نگرش به مصرف مواد در دانشآموزان دوم متوسطه شهرستان خرمآباد با نقش واسطهای سبکهای دلبستگی انجام گرفت. روش پژوهش همبستگی و از نوع تحلیل مسیر بود. جامعه آماری شامل همهی دانشآموزان متوسطه دوم شهرستان خرمآباد در سال تحصیلی1402 – 1401 بود. حجم نمونه 380 دانشآموز بود که با روش نمونه گیری طبقهای نسبی انتخاب گردید. ابزار اندازهگیری شامل پرسشنامههای استاندارد باورهای دینی (1389)، پایگاه اجتماعی – اقتصادی قدرتنما (1993)، سبکهای فرزند پروری بامریند (2004)، سبکهای دلبستگی کولینز و رید (1990)، نگرش به اعتیاد نظری (1380) و پرسشنامه محقق ساخته باورهای فرهنگی بومی بود. در پایان نتایج نشان داد که مسیر مسقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 51/0=β)، باورهای دینی (001/0>P، 48/0=β)، باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 65/0=β) و مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به نگرش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 67/0=β) معنادار میباشد. همچنین، مسیر مستقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 78/0=β)، باورهای دینی به (001/0>P، 62/0=β)، باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 57/0=β)، پایگاه اقتصادی – اجتماعی (001/0>P، 47/0=β) به سبکهای دلبستگی و مسیر مستقیم سبکهای دلبستگی به نگرس به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 47/0=β)، معنادار می‌باشند. همچنین حد پایین و بالای آزمون بوت استراپ نشان داد که مسیرهای غیرمستقیم عوامل مرتبط با خانواده از طریق سبکهای دلبستگی رابطه معناداری با نگرش به مصرف مواد در دانشآموزان دارد (001/0>P). بنابراین شناسایی عوامل مخاطرهآمیز و تقویت عوامل محافظتکننده مرتبط با خانواده میتواند، نفش پیشگیری از اعتیاد را میان دانشآموزان متوسطه دوم ایفا کند. واژگان کلیدی: خانواده، سبک دلبستگی، عوامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز، نگرش به اعتیاد. |
نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز----------------------------------- ویسکرمی 39
بیان مسئله
سیستم دلبستگی از عناصر شناختی، عاطفی و رفتاری تشکیل شده است که در مواجهه با یک تهدید واقعی یا درک شده، در یک زمینه رابطهای فعال میشود (بالبی1، 1969). هنگامی که نیازهای مربوط به امنیت جسمی و عاطفی برآورده میگردد، افراد احساس اعتماد به نفس میکنند که این امر باعث ایجاد روابط رضایتبخش میشود. برعکس، تجارب نامطلوب منجر به دلبستگی ناایمن میشود که با برداشت منفیتر از خود یا دیگران همراه است (نادو، لاوردیر، سیمارد و بولیو - ترمبلی2، 2024). هنگامی دلبستگی، امنیت فیزیکی و عاطفی کافی را برای فرد فراهم میکند، یک دلبستگی پایدار و مطمئن شکل میگیرد و تابآوری را افزایش میدهد. متعاقباً، زمانی که دلبستگی موفق به انجام این کار نمیشود، فرد یک دلبستگی ناایمن ایجاد میکند و این مدل کاری به عنوان یک عامل آسیبپذیری عمل میکند (بالبی، 2010).
اعتیاد به عنوان نوعی اختلال دلبستگی در نظر گرفته میشود (مایکول و الساندرا3، 2016). براساس تئوری دلبستگی، زمانی که افراد در ایجاد روابط نزدیک با دلبستگی مشکل دارند، امنیت دلبستگی خود را در معرض تهدید قرار می‌دهند و باعث ایجاد یک پاسخ جبرانی میشوند (بالبی، 1973). در نتیجه، برخی از افراد از استراتژیهای مادی یا رفتاری برای جبران نیازهای دلبستگی فردی استفاده میکنند که نمی‌توانند توسط روابط نزدیک برآورده شوند (ژانگ، دینگ، هوانگ، پنگ4و همکاران، 2022). علاوه بر این، مدل شناختی-رفتاری دیویس (2001) نشان داد که سبک دلبستگی ناایمن پیشبینی کننده قابل اعتمادی برای سوء مصرف مواد است. بنابراین، بسیاری از نظریه پردازان بر این باورند که اعتیاد یک مکانیسم مقابلهای است و سبک دلبستگی میتواند، نقش کلیدی در ایجاد انواع اعتیادها (استوز، ژاورگی، لوپز-گونزالس5، 2019) از جمله اعتیاد به سیگار، الکل و اینترنت داشته باشد.
يكي از مهمترين عوامل مؤثر در سوء مصرف مواد و همچنـين پرهيـز از مـواد مخـدر، خانواده و نحوه عملكرد آن ميباشد (قمری، 1390). علاوه بر این، خانواده یک عامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز است. تحقیقات مختلف نشان داده، استحکام رابطه، احساس حمایت والدین، صمیمیت و باز بودن در روابط و زمان صرف شده با والدین میتواند از فرصت درگیر شدن نوجوان با موقعیتهای مخاطرهآمیز مانند مصرف مواد جلوگیری کند (وودوارد، اسمیت، مان، کریستیانسون، هالی6، 2023). اما هنگامی که روابط بیش از حد کنترل شده، سهلگیرانه یا مخفیانه باشد، میتواند منجر به ناسازگاری و افزایش خطر درگیر شدن با مواد گردد (مککان، پرا، مک لافلین، مک کارتن و هیگینز7، 2016؛ وودوارد و همکاران، 2023). به نظر می‌رسد که متغیرهای حوزهی خانواده مهمترین عامل محافظتی بعد از همسالان برای مصرف مواد در نوجوانان باشند (وودوارد و همکاران، 2023). بنابراین خانواده بستر مهمی در گرایش نوجوانان به اعتیاد محسوب میشود (رضایی، اسلامی و مهدی پور خراسانی ، 1393). پژوهشها، خانواده را به عنوان یکی از مهمترین عوامل در پیشگیری و یا ایجاد آمادگی اعتیاد و شکلگیری سبک دلبستگی ایمن یا ناایمن برشمردهاند (پیک و کوونس8، 2010). در نتیجه، در غلبه بر معضل اعتیاد به مواد مخدر، خانواده به کانون حل مشکلات تبدیل شده است (گاردینر، ماسه، یاروچی9، 2019). نتایج تمامی پژوهشها به نحوی بیانگر این است که تأثیر خانواده بر سوء مصرف مواد، امری اجتناب ناپذیر است، و نوجوانان
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 56-36---------------------------------------ویسکرمی 40
و جوانان به شدت تحت تأثیر والدین خود قرار دارند. لذا در مجموع خانواده نقش حیاتی در خطر ابتلای نوجوان به مصرف مواد مخدر دارد (بهارالدین، محمد و کریم10، 2020).
در پژوهش حاضر از (دینداری، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، فرهنگ بومی و سبک فرزند پروری) به عنوان عوامل مخاطرهآمیز و محافظتکننده مرتبط با خانواده یاد شده است. مطابق پژوهشهای مختلف دینداری (معنویت) یک عامل محافظت کننده یا مراقبت کننده محسوب میشود که سطوح بالا و پایین آن با انواع رفتارهای پرخطر بویژه اعتیاد به مواد مخدر در ارتباط است (شوشتری و آقا بابایی، 1399؛ تیرادو، مورنو، فوئنتس، رودریگز، هرناندز11 و همکاران، 2023). همچنین، بسیاری از مؤلفههای اجتماعی – اقتصادی خانواده از جمله درآمد، وضعیت اقتصادی اجتماعی، سابقه جرم والدین، تحصیلات والدین، بیکاری، ساختار خانواده، عضویت در خرده فرهنگهای بزهکاری، فقر، نابرابری اقتصادی، دسترسی به مواد، همسالان، اوقات فراغت، منزلت اجتماعی، محله و بسیاری دیگر از متغیرها با اعتیاد فرزندان و اعضای خانواده در ارتباط است (گرا، بندتی، رسچه، پوتنته، کوتیلی12 و همکاران، 2020؛ احدی و محمدی، 1401). علاوه بر این، یافتههای نشان میدهد که سبکهای فرزندپروری ضعیف یک عامل خطر برای سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان است (زرور، ناجا، چاهود، حلبی، بدوی و همکاران13، 2021). در حالی که، گرمی و درک والدین و طرفداری مادر احتمالا عوامل محافظتی برای پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان است (لوکاوسکا، واچک و گابهلیک14، 2020). سرانجام اینکه، خانواده توسط سوء مصرف کنندگان فرهنگ بومی به عنوان دومین عامل مداخلهای مهم پس از حمایت معنوی توصیف میشود. از آنجایکه که سوء مصرف مواد با باورهای فرهنگی سنتی بومیان در مورد شجاعت، فروتنی و سخاوت و شرافت خانواده در تضاد است، تمامیت فرهنگی میتواند به عنوان یک عامل پیشگیریکننده و هم به عنوان یک عامل درمانی در سو مصرف مواد عمل کند. از طرف دیگر، قطع ارتباط با ارزشها و سنتهای فرهنگی سبب شده تا افراد در تلاشی ناموفق برای مقابله با اضطراب وجودی خود به الکل و مواد روی آورند. کشف معنا و شفای حاصل برای مراجعان بومی از طریق اتصال مجدد به ارزشها و سنتهای فرهنگی امکانپذیر است (مک کورمیک15، 2000).
در پژوهشها از خانواده به عنوان یک عامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز در گرایش نوجوانان به اعتیاد یاد شده است (اوکانیا گوردیلو و کلیور16، 2023؛ جهان شاه لو، محمد خانی، امیري، فخاري، حسینی، 1395). بگونهای که (هاک، هيندين، باس، سركان، برادشاو 17و همکاران، 2016) در پژوهشی نشان دادند، شیوه تربیتی مقتدر با استفاده از مواد مخدر رابطه منفی و شیوه تربیتی مستبد، سهلگیر و بیاعتنا با مصرف مواد رابطه مثبت دارد. لی، وایجی و بینگ یوان18 (2022) نیز در بررسی نقش میانجی حمایت اجتماعی در رابطه بین سبکهای فرزندپروری و سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان، بیان کردند که سبکهای فرزندپروری به طور قابل توجهی شناسایی سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان را پیشبینی میکنند. همچنین، در مطالعهای (ریدونت، چالت، فوربرن، بوویز و ملچییر19، 2012) نشان دادند که میزان استفاده نظامند از مواد مخدر در افراد با موقعیت اجتماعی – اقتصادی پایین نسبت به افراد دارای موقعیت اجتماعی – اقتصادی متوسط و بالا بیشتر است. از طرفی هانسون و چن20 (2007) با بررسی و تحلیل سیزده مطالعه دریافتند که در نه مورد (69%) آنها بین مصرف مواد و وضعیت اقتصادی – اجتماعی رابطه وجود ندارد. گرا و همکاران (2020) در تحقیق وضعیت اجتماعی- اقتصادی، آموزش والدین، ارتباط با مدرسه و منابع فردی فرهنگی - اجتماعی در آسیبپذیری دانشآموزان در برابر مصرف مواد مخدر نشان داد که الگوهای استفاده از مواد در میان دانشآموزان 28 کشور مورد بررسی به شدت با وضعیت
نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز------------------------------- ویسکرمی 41
اجتماعی – اقتصادی پایین و تحصیلات پایین والدین در ارتباط است. همچنین پژوهشهای (افشاریان، 1394) رابطۀ پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده با اعتیاد را با نقش واسطهای دلبستگی مورد توجه قرار داده است.
صدری، ریس قره درویشلو، رحیمی زرج آباد (1397) در بررسی نقش الگوهاي ارتباطي خانواده و سبکهاي دلبستگي در پيشبيني آمادگي به اعتياد در جوانان نشان دادند که متغيرهاي الگوهاي ارتباطي خانواده و سبكهاي دلبستگي با گرايش به سوء مصرف مواد رابطه دارند. زینالی، پاشاسریفی، عنایتی، عسگری و پاشا (2011) در پژوهش مسیر میانجی در بین سبکهای فرزندپروری، سبکهای دلبستگی و خودتنظیمی با استعداد اعتیاد نوجوانان نشان دادند که سبکهای فرزندپروری مقتدرانه و سهلگیرانه با دلبستگی ایمن و سبکهای فرزندپروری مستبدانه و سهل انگارانه با دلبستگی ناایمن همراه است. همچنین، دلبستگی ناایمن با سطح پایینی از خود تنظیمی و دلبستگی ایمن با سطح بالایی از خود تنظیمی در ارتباط است. افتخاری، بختیاری و کیانی مقدم (2022) در پژوهش رابطه سبکهای دلبستگی کودکان، سبکهای فرزندپروری و وضعیت اقتصادی-اجتماعی والدین، نشان دادند که بین سبکهای دلبستگی کودکان و سبکهای فرزندپروری و وضعیت اقتصادی- اجتماعی همبستگی معنیداری وجود دارد. همچنین تحقیقات (وگا21، 2023؛ ناخول22 و همکاران، 2020؛ ابراهیمی و زینالی، 1397 و شمسالدینی لری و همکاران، 1396) حاکی از رابطۀ سبکهای دلبستگی با آمادگی به اعتیاد است.
فرزانه جاجرمی، ستوده اصل، کهساری، جهان (1400) در پژوهشی نشان دادند که گرایش به رفتار پرخطر با نگرش مذهبی و سبکهای فرزندپروری رابطه مستقیم دارد. زارعی و کاظمیپور (1400) نیز در نقش تعدیل کننده سالم زیستی مذهبی و خود تمایزیافتگی در رابطه بین ملال روانشناختی با گرایش به اعتیاد در بین دانشآموزان نشان دادند که بین ملال روانشناختی، سالم زیستی مذهبی و خود تمایز یافتگی با گرایش به اعتیاد رابطه منفی و معناداری وجود دارد. ویندی و گرابز، (2021) نیز در پژوهشی نشان داد دینداری بالاتر با نگرش منفی نسبت به اعتیاد و حمایت قویتر از درمانهای مبتنی بر معنویت مرتبط است. علاوه بر رابطه دینداری و اعتیاد به مواد مخدر در نوجوانان، تحقیقات پهلوان شریف و همکاران، 2021 و خالقیخواه و بابایی، 1393 حاکی از تأثیر غیر مستقیم دینداری بر گرایش نوجوانان به اعتیاد از طریق میانجیگری سبک دلبستگی است. همچنین تحقیقات حاکی از رابطۀ فرهنگ بومی و گرایش به اعتیاد است. وانگ (2011) در مقایسه چهار جهتگیری فرهنگی (جهتگیری سنتی، غربی، دو فرهنگی و حاشیهای) نشان داد که جهتگیری سنتی نسبت به سه دسته دیگر مصرف مواد کمتری را گزارش کردهاند. شل، نیومن و فانگ (2010) در تحقیق تأثیر جهتگیری فرهنگی، انتظارات الکلی، و خودکارآمدی بر رفتار مصرف الکل نوجوانان در چین نشان داد که سطوح بالاتر جهتگیری فرهنگی غربی (فاصله گرفتن از فرهنگ بومی) باعث افزایش انتظارات مثبت، کاهش انتظارات منفی و کاهش خودکارآمدی و در نتیجه نوشیدن بیشتر الکل در نوجوانان میگردد. بنابراین، جهتگیری فرهنگی بر نوشیدن الکل نوجوانان تأثیر می‌گذارد و این تأثیر تا حدی از طریق تأثیرات جهتگیری فرهنگی بر انتظارات نوجوانان به نوشیدن الکل از طریق نقش واسطهای خودکارآمدی است. داشتن جهت گیری فرهنگی غربیِ بیشتر و جهتگیری سنتی کمتر منجر به نوشیدن بیشتر، خودکارآمدی کمتر برای تنظیم نوشیدن و خطر بیشتر افزایش انتظارات الکلی میشود. ساکمان، سولاک و سامر 23(2022) در پژوهش آسیب اجتماعی- اقتصادی به عنوان یک عامل خطر برای ناامنی دلبستگی: نقش تعدیل کننده جنسیت نشان دادند که چندین شاخص آسیب اجتماعی- اقتصادی با هر دو بعد دلبستگی ناایمن مرتبط است. علاوه بر تحقیقات ذکر شده تحقیقات (موذنی، آقاییپور و گلپرور، 1393؛ رفاهی و طاهری، 1397؛ سپهرآرا و قاسمی، 1399 و هونیکا24، 2022 و دیگران) نشان دهندۀ رابطۀ سبکهای فرزندپروری، فرهنگ بومی با سبکهای دلبستگی است.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 56-36---------------------------------------ویسکرمی 42
پیوند عمیق مصرف مواد در نوجوانی با شدت خطر ابتلا به اختلال مصرف مواد در بزرگسالی (شیا، ویلیام لی، لینگ، یوانهوی، لو 25و همکاران، 2022)، تأثیر عمیق اعتیاد بر روی رشد شناختی – عصبی فرد نوجوان (تورپ، حمیدالله، جنکینز و خوخار26، 2020)، اهمیت شکلگیری سبکهای دلبیستگی در گرایش یا عدم گرایش نوجوانان به اعنیاد، پایین آمدن سن اعتیاد و اهمیت پیشگیری و مداخله زود هنگام از مهمترین ضرورت انجام پژوهش حاضر است. تغییر نگرش مثبت نسبت به مواد و شناسایی عوامل مخاطرهآمیز و محافظتکننده نوجوانان در گرایش یا عدم گرایش به اعتیاد یکی از مهمترین راهبردهای پیشگیری است. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی رابطهی عوامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانشآموزان دوم متوسطه با نقش واسطهای سبکهای دلبستگی است. براساس بررسیهای صورت گرفته پژوهشی با نقش واسطهای سبکهای دلبستگی در رابطه ترکیب عوامل خانوادگی ذکر شده (باورهای دینی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، باورهای فرهنگی بومی و سبک فرزند پروری) با نگرش به مصرف مواد در دانشآموزان صورت نگرفته است. علاوه بر این، در پژوهش حاضر بعضی از متغیرهای مهم مرتبط با خانواده از جمله فرهنگ بومی / محلی مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین در پژوهش حاضر این سؤال مطرح است که آیا سبکهای دلبستگی در رابطه بین عوامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز مرتبط با خانواده و نگرش به مصرف مواد نقش واسطهای ایفا میکند یا خیر؟
روش اجرای پژوهش
روش پژوهش حاضر از نوع همبستگی بود جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دانشآموزان متوسطه دوم شهرستان خرمآباد در سال 1402-1401 به تعداد 8442 دانشآموز تشکیل میدادند. از این تعداد بر اساس گزارش سازمان آموزش و پرورش استان لرستان 4431 دانشآموز پسر (در 191 کلاس درس) و 4011 دختر بودند که در 184 کلاس درس مشغول به تحصیل بودند. بر اساس دیدگاه کلاین (۱۹۹۸) اندازه نمونه کافی برای مدل معادلات ساختاری۱۰ برابر شمار پارامترهای مدل است. بهترین اندازه نمونه نیز ۲۰ برابر شمار پارامترهای مدل میباشد. بنابراین حجم نمونه پژوهش حاضر 340 دانشآموز میباشد. در این پژوهش از روش نمونهگیری طبقهای نسبی استفاده شد. در این پژوهش تعداد 190 دانشآموزان پسر و 150 دانشآموزان دختر انتخاب گردید و به پرسشنامههای پژوهش پاسخ دادند، سپس برازش مدل مذکور از طریق معادلات ساختاری و با نرمافزار ایموس بررسی گردید.
ابزار پژوهش
پرسشنامه نگرش به اعتیاد (AAQ)27: این پرسشنامه توسط نظری (1380) ساخته شده و دارای دو فرم الف و ب است. پرسشنامه مذکور 32 گویه دارد و تنها یک مؤلفه نگرش به مصرف مواد را میسنجد. این پرسشنامه به صورت لیکرتی نمرهگذاری میشود و در مورد ماده‌های مساعد یا نگرش مثبت به اعتیاد به هر یک از پاسخ‌های "کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم، کاملاً مخالفم" به ترتیب نمرههای 5، 4، 3، 2، 1 داده میشود و در مورد ماده‌های نامساعد یا نگرش منفی به اعتیاد، نمرهگذاری به ترتیب معکوس انجام میشود. بنابراین دامنه نمرات فرد در این پرسشنامه بین 32 تا 160 درنوسان خواهد بود و کسب نمره بالاتر نشانگر نگرش مساعد و مطلوب نسبت به اعتیاد و مصرف مواد مخدر است. نظری (1380) برای تعیین اعتبار صوری از نظر اساتید روانشناسی استفاده کرده است.. نتایج بدست آمده نشان میدهد که مواد مقیاس از همسانی خوبی برخوردارند. ضریب آلفای کرونباخ در فرم الف برابر 81/0 و در فرم ب برابر با 86/0 است (پورچناری و گلزاری، 1387). همچنین در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ پرسشنامه مذکور 91% محاسبه گردید پرسشنامه جهتگیری مذهبی (ROQ)28: این پرسشنامه توسط بهرامی احسان (1381) معرفی شده است. این پرسشنامه 45 گویه دارد و میزان جهت گیری مذهبی را در فرد مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد.
نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز------------------------------- ویسکرمی 43
پرسشنامه مذکور از چهار خرده مقیاس جهت گیری مذهبی یا مذهب گرایی، سازمان نایافتگی، ارزنده سازی مذهبی و کام جویی تشکیل شده است. این پرسشنامه براساس مقیاس 5درجه ای لیکرت تهیه شده و پاسخگو نظر خود را درباره هر پرسش از (کاملاً موافقم= 5، موافقم= 4، متوسط= 3، مخالفم= 2، کاملاً مخالفم= 1) مشخص میسازد. سپس نمرههای بدست آمده را جمعآوری نموده و در مورد آنها قضاوت میگردد. به منظور بررسی ساختار هماهنگی درونی پرسشها روش اسپیرمن براون 91% تخمین زده شد (بهرامی احسان، 1380). همچنین پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ معادل 85/0 و ضریب پایایی با استفاده از آلفای کرونباخ برای زیر مقیاسها بین 85/0 و 91/0 (بهرامی، 1380) است. همچنین در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ هر یک از خرده مقیاس اقتدارگرایی، 71%، مذهبی گرایی 87%، سازمان نایافتگی 90%، ارزنده سازی مذهبی 62% و کام جویی 81 درصد 84% محاسبه گردید.
پرسشنامه باورهای فرهنگی بومی (NCBQ)29: پرسشنامه باورهای فرهنگی بومی، یک پرسشنامه ترکیبی است که بر اساس گویههای محقق ساخته و گویههای اعتبار یابی شده از مطالعات پیشین (مومبینی و همکاران، 1398؛ سروستانی و قادری، 1388؛ حسینی، 1396؛ میرفردی و شهریاری، 1396) ساخته شده و شامل دو مؤلفهی تسهیل کنندگی و شفابخشی (پیشگیری) فرهنگ بومی در اعتیاد است. این پرسشنامه 54 سؤال تشکیل شده است که 35 سؤال آن نقش تسهیلگری و 19 سؤال آن نقش شفابخشی (پیشگیری) فرهنگ بومی در گرایش به اعتیاد را میسنجد. این ابزاز بصورت لیکرتی (کاملا موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم و کاملا مخالفم) نمرهگذاری میشود. دامنه نمرات فرد بین 54 تا 270 در نوسان است. دو بخش پرسشنامه (تسهیلگری و شفابخشی) هر دو به یک شکل نمرهگذاری میشوند. به گونهای که بخش تسهیلگری فرهنگ بومی به کاملا موافقم نمره 5 و کاملا مخالفم نمره 1 تعلق میگیرد. در مورد نقش شفابخشی فرهنگ بومی نیز روش نمره دهی به همین گونه است. همچنین برای تعین اعتبار پرسشنامه فوق از نظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اساتید روانشناسی استفاده شده است. در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ خرده مقیاس تسهیلگری 73% و شفابخشی 79% محاسبه گردید.
پرسشنامه سبکهای دلبستگی30 (RAAS): این پرسشنامه توسط کولینز و رید31 (1990) ساخته شده و متشکل از 18 گویه كه از طريق علامت گذاري روي يك مقياس 5 درجهای (از نوع ليكرت) كه از به هيچ وجه با خصوصيات من تطابق ندارد = 1، تا كاملاً با خصوصيات من تطابق دارد = 5 تشكيل میگردد، سنجيده میشود. این پرسشنامه دارای 3 زیر مقیاس وابستگي (D)، نزديك بودن (C)، اضطراب (A) تشکیل شده است. هر خرده مقیاس نیز از 6 گویه درست شده است. زير مقياس اضطراب (A) با دلبستگي اضطرابي – دوسوگرا مطابقت دارد و زير مقياس نزديك بودن (C) در تطابق با دلبستگي ايمن میباشد و زير مقياس وابستگي (D) را میتوان تقريباً عكس دلبستگي اجتنابي قرار داد. (فني ونوللر، 1996؛ به نقل ازپاكدامن،1380). روش نمرهگذاری برای هر پرسشنامه بدین صورت است که امتیازات 18 گویه را با یکدیگر جمع گردد. حداقل امتیاز ممکن 18 و حداکثر 90 خواهد بود. نمره بین 18 تا 36 سبك دلبستگي، ضعیف، نمره بین 36 تا 54 سبك دلبستگي متوسط و نمره بالاتر از 54 نشان دهندهی سبك دلبستگي قوی است .کولینز و رید (1990) برای بررسی قابلیت اعتماد مقیاس دلبستگی بزرگسالان میزان آلفای کرونباخ برای زیر مقیاس (A) %85، زیر مقیاس (C) %81 و زیر مقیاس (D) %78 گزارش کردند. نتایج بازآزمایی پاکدامن نشان داد که این پرسشنامه در سطح 95% دارای اعتبار است. همچنین میکائیلی (1395) برای این پرسشنامه آلفای کرونباخ 86% گزارش کرده است.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 56-36---------------------------------------ویسکرمی 44
همچنین در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ پرسشنامه مذکور 84% محاسبه گردید.
پرسشنامه سبک فرزندپروری32 (PSQ): این پرسشنامه توسط بامریند (1991) ساخته و شامل سه خرده مقیاس سهلگیرانه، شیوههای استبدادی و شیوههای اقتدارگرا است. پرسشنامه سبکهای فرزندپروری با مقیاس لیکرت 5 درجهای از 1تا 5 به ترتیب کاملا مخالفم، مخالفم، تا حدی مخالفم، موافقم و کاملا موافقم نمرهگذاری شده است که با جمع نمرههای سؤالهای مربوط به هر شیوه و تقسیم آن بر تعداد سؤالات نمره مجزا هر عامل بدست میآید. بامریند (۱۹۹۱) برای محاسبه پایایی با روش (بازآزمایی) 81/۰ برای شیوه سهلگیرانه، ۸۶/ برای شیوه استبدادی و ۷۸/ برای شیوه اقتداری گزارش نمود. مهر افروز (1378) ثبات درونی را با استفاده از آلفای کرونباخ را برای سه سبک ذکره شده بالای 75% گزارش نمود. هچنین اسفندیاری (۱۳۷۴) برای روایی پرسشنامه از صاحب نظران در زمینه روانشناسی استفاده کرد که نتایج بدست آمده نشان داد که پرسشنامه شیوههای فرزندپروری بامریند دارای روایی (اعتبار) صوری است. همچنین در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ خرده مقیاس سهلگیر 88%، استبدادی 79% و اقتدارگرا 71 درصد محاسبه گردید.
پرسشنامه وضعيت اجتماعي- اقتصادي33 (SES): این پرسشنامه که توسط قدرت نما (1392) طراحی و تنظیم گردید، شامل 4 مؤلفه میزان درآمد، طبقه اقتصادی، تحصیلات و وضعیت مسکن میباشد. در این پرسشنامه مجموعا از 6 سؤال جمعیت شناختی و 5 سؤال اصلی، استفاده میشود. مقايس اندازهگيري سؤالها در این پرسشنامه پنج گزين اي و روش امتيازگذاري به ترتيب خیلی پایین= 1 تا خیلی بالا= 5 میباشد. اسلامي و همکاران (1392) روايي صوري و محتوايي پرسشنامه مذکور را توسط 12 تن از متخصصين ورزشي مورد تأييد قرار دادند. همچنین با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ پایایی هر یک از خرده مقیاس طبقه اقتصادی 80%، میزان درآمد 83%، تحصیلات 89%، و وضعیت مسکن 92 درصد برآورد گردید.
شیوه اجرای پژوهش
به منظور اجرای پژوهش، پرسشنامههای ذکر شده میان دانشآموزان دوم متوسطه شهرستان خرمآباد توزیع گردید و توضیحات لازم ارائه گردید. بعد از یک هفته پرسشنامهها جمعآوری گردید. ضمنا یادآوری میشود کمیتهی اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی لرستان در تاریخ 17/2/ 1402پژوهش حاضر را با کد اخلاق IR.LUMS.REC.1402.046 مورد تصویب قرار داده است. برای تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش، بعد از محاسبه پیشفرضها از تحلیل مسیر استفاده گردید.
یافته ها
از مجموع 340 دانشآموز انتخاب شده 190 دانشآموز پسر و 150 دانشآموز دختر بودند که به پرسشنامه پاسخ دادند.دادههای مربوط به نمونه در جدول شماره 1 ارائه شده است.
جدول شماره 1، اطلاعات مربوط به شرکت کنندگان
فراوانی | پایه سوم | پایه دوم | پایه اول | تعداد | چنسیت |
55/ | 75 | 63 | 52 | 190 | پسر |
44/ | 57 | 50 | 43 | 150 | دختر |
نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز------------------------------- ویسکرمی 45
همچنین قبل از تجزیه و تحلیل دادهها پیش فرضها مدل معادلات ساختاری مورد بررسی قرار گرفت که این نتایج در جدول شماره 2 نشان داده شده است.
جدول شماره 2 شاخصهای توصیفی جهت بررسی پیشفرضها
متغیر | خردهمقیاس | میانگین | انحراف معیار | چولگی | کشیدگی | عامل تحمل | عامل تورم واریانس |
سبک فرزندپروری | سبک فرزندپروری سهلگیرانه | 42/39 | 07/5 | 74/1 | 43/2 | 47/ | 22/2 |
سبک فرزندپروری استبدادی | 88/27 | 41/3 | 08/1 | 22/2 | 70/ | 75/1 | |
سبک فرزندپروری اقتدارگرا | 59/32 | 99/4 | 72/2 | 74/ | 66/ | 10/1 | |
سبک فرزندپروری(نمره کلی) | 04/97 | 73/12 | - | - | - | - | |
سبک دلبستگی | وابستگی | 14/27 | 39/2 | 82/ | 22/ | 45/ | 23/2 |
نزدیک بودن | 23/19 | 80/1 | 93/ | 56/ | 47/ | 11/2 | |
اضطرابی – دوسوگرا | 18/34 | 02/3 | 99/ | 58/ | 47/ | 90/1 | |
سبکهای دلبستگی(نمره کلی) | 78/70 | 41/6 | - | - | - | - | |
پایگاه اجتماعی اقتصادی | درآمد | 04/14 | 56/2 | 90/ | 49/ | 73/ | 71/1 |
طبقه اقتصادی | 45/11 | 30/2 | 93/ | 56/ | 70/ | 11/1 | |
تحصیلات | 30/11 | 25/2 | 82/ | 22/ | 63/ | 29/1 | |
وضعیت مسکن
| 45/7 | 65/1 | 99/ | 58/ | 50/ | 32/2 | |
باورهای دینی | مذهبگرایی | 57/77 | 25/5 | 99/ | 53/ | 49/ | 20/2 |
سازمان نایافتگی | 32/59 | 10/4 | 99/ | 53/ | 72/ | 11/1 | |
ارزنده سازی مذهبی | 87/19 | 36/3 | 52/ | 20/ | 70/ | 36/1 | |
کام جویی | 67/21
| 77/3 | 92/ | 53/ | 42/ | 29/2 | |
نگرش به مصرف مواد |
| 42/127 | 96/13 | 95/ | 569/ | 46/ | 53/1 |
فرهنگ بومی | تسهیل گری
شفابخشی | 30/123
48/76 | 21/9
14/5 | 98/
40/1 | 89/
89/1 | 73/
47/ | 57/1
16/2 |
همانگونه که نتایج جدول نشان میدهد، پیشفرضهای روش معادلات ساختاری (چولگی، کشیدگی، عامل تحمل و عامل تورم واریانس) در پژوهش حاضر نیز رعایت شده است. در ادامه نتایج تجزیه و تحلیل دادهها آمده است.
جدول شماره (3) های برازش مدل پیشنهادی
شاخص‌ها | مقادیر | دامنه‌ی مورد قبول | نتیجه |
مجذور خي (X2) | 09/457 | 05/0< |
|
سطح معناداری (P .value) | 001/0 |
| نامطلوب |
مجذور خی بر درجه آزادی (X2/DF) | 45/2 | 5> | مطلوب |
شاخص نيكويي برازش (GFI) | 88/0 | 90/0< | مطلوب |
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 56-36---------------------------------------ویسکرمی 46
ريشه ميانگين مجذورات خطاي تقریب (RMSEA) | 046/0 | 1/0> | مطلوب |
شاخص برازش مقايسه‌‌اي ((CFI | 90/0 | 90/0< | مطلوب |
شاخص توکر-لویس (TLI) | 94/0 | 90/0< | مطلوب |
برازندگی هنجار شده بنتلر-بانت (NFI) | 81/0 | 90/0< | مطلوب |
شاخص برازش هنجاری شده ایجاز (PNFI) | 74/0 | 50/0< | مطلوب |
همانطوری که جدول شماره (3) نشان میدهد مدل از برازش مطلوبی برخوردار بوده با دادهها برازش دارد.
شکل 1: الگوی تأثیر عوامل محافظ و خطر ساز مرتبط با خانواده با میانجیگری سبک دلبستگی بر نگرش به مصرف مواد مخدر
جدول شماره (4) اثر مستقیم هر یک از عوامل خانواده با نگرش به مصرف مواد
مسیرها | خطای استاندارد | بتای غیراستاندارد (B) | بتای استاندارد (β) | سطح معنیداری | |
سبک فرزندپروری به گرایش به مصرف مواد مخدر | 61/0 | 55/0 | 51/0 | 58/2 | 001/0 |
باورهای دینی به گرایش به مصرف مواد مخدر | 57/0 | 51/0 | 48/0- | 36/2 | 001/0 |
فرهنگ بومی به گرایش به مصرف مواد مخدر | 60/0 | 69/0 | 65/0 | 42/4 | 001/0 |
نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز------------------------------- ویسکرمی 47
پایگاه اقتصادی – اجتماعی به گرایش به مصرف مواد مخدر | 70/0 | 70/0 | 67/0 | 43/2 | 001/0 |
سبک فرزندپروری به سبکهای دلبستگی | 69/0 | 83/0 | 78/0 | 02/2 | 001/0 |
باورهای دینی به سبکهای دلبستگی | 60/0 | 47/0 | 62/0 | 47/3 | 001/0 |
فرهنگ بومی به سبکهای دلبستگی | 67/0 | 62/0 | 57/0 | 75/1 | 001/0 |
پایگاه اقتصادی – اجتماعی به سبکهای دلبستگی | 68/0 | 54/0 | 47/0 | 75/2 | 001/0 |
سبکهای دلبستگی به گرایش به مصرف مواد مخدر | 73/0 | 55/0 | 47/0 | 63/1 | 001/0 |
همانطور که جدول شماره 2 نشان میدهد ضرایب استاندارد مسیر سبک فرزندپروری به گرایش به مصرف مواد مخدر(001/0>P، 51/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر باورهای دینی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 48/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر فرهنگ بومی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 65/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 67/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر سبک فرزندپروری به سبکهای دلبستگی (001/0>P، 78/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر باورهای دینی به سبکهای دلبستگی (001/0>P، 62/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر فرهنگ بومی به سبکهای دلبستگی (001/0>P، 57/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به سبکهای دلبستگی (001/0>P، 47/0=β) و ضرایب استاندارد مسیر سبکهای دلبستگی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 47/0=β)، معنادار می‌باشند. برای بررسی معناداری فرضیههای غیرمستقیم از روش بوت استراپ AMOS استفاده گردید. این نتایج در چدول شماره 3 امده است.
جدول شماره 5 رابطه غیرمستقیم متغیرها در مدل ساختاری برازش شده
حد بالا | حد پایین | مسیرهای غیر مستقیم متغیرهای پژوهش |
19/2 25/2 22/2 17/2 | 48/1 43/1 39/1 40/1 | 1- سبک فرزندپروری نگرش به مواد و سبک دلبستگی 2- باورهای دینی، نگرش به مواد و سبک دلبستگی 3- باورهای فرهنگی بومی، نگرش به مواد و سبک دلبستگی 4- پایگاه اجتماعی - اقتصادی، نگرش به مواد و سبک دلبستگی |
بنابراین با توجه به معنیدار شدن مسیرهای مستقیم عوامل مرتبط با خانواده (سبک فرزندپروری، باورهای دینی، باورهای فرهنگی بومی و پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده به نگرش به مصرف مواد مخدر) و همچنین، معنیداری عوامل مرتبط با خانواده به سبکهای دلبستگی و حد پایین و بالای گزارش شده و عدم قرار گرفتن صفر در حد فاصل این دو، میانجیگری سبکهای دلبستگی در ارتباط بین عوامل مدرسهای و نگرش به مصرف مواد مخدر معنیدار میباشد.
بحث و نتیجه گیری
عامل محافظت کننده و مخاطره آمیز سبک فرزندپروری در گرایش نوجوانان به اعتیاد در پژوهشهای متعدد از جمله (کهنسال و همکاران، 1400؛ زرور و همکاران، 2012؛ لی و همکاران، 2022) مورد توجه قرار گرفته که میتوان نتایج پژوهش حاضر را را آنها همسو دانست. بطور کلی در تبیین یافتههای بدست آمده میتوان گفت که شیوههای تربیتی ناهماهنگ والدین میتواند باعث تنش در روابط والدین و فرزند، اختلال در عملکرد خانواده و ناهماهنگی محیط خانواده شود. وقوع این پدیدهها ممکن است وابستگی نوجوانان را به خانوادههایشان کاهش دهد و حتی روابط خانوادگی را تضعیف یا قطع کند و باعث ایجاد عدم تعادل در اکوسیستم خانواده و مهار رشد سالم نوجوانان شود (لیو و ویشر، 2021).
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 56-36---------------------------------------ویسکرمی 48
در نتیجه سبکهای ناسالم فرزندپروری خودتنظیمی فرزندان را کاهش داده و سبب تحریکپذیری و خودکنترلی ضعیف، عزتنفس پایین و در نهایت گرایش به رفتارهای پرخطر و لذتهای آنی در نوجوانان میگردد.
همچنین، یافتههای پژوهش نشان داد که پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده بر نگرش دانشآموزان نسبت به مواد تأثیر دارد. این نتایج با تحقیقات (شالچی، صالحی، کافی و رضایی، 1397؛ گرا و همکاران، 2020) همسو است.
در تبیین این نتایج میتوان گفت که موقعيت اجتماعي – اقتصادي خانواده، تحول بهنجار كودكان و بهزيستي خانواده را تحت تأثير قرار ميدهد. بنابراین، افرادي كه متعلق به سطح اجتماعي – اقتصادي پايين هستند، از نظر شکلدهي مکانيزمهاي مقابلهاي غيرانطباقي، مانند استفاده از مواد مخدر بسيار آسيبپذير ميباشند (جونز و همکاران، 2011 به نقل از شالچی و همکاران، 1394). از طرف دیگر، سطح پایین اقتصادی و تحصیلات والدین بخصوص پدر سبب گرایش نوجوانان به دوستان و همسالان ناسالم میگردد، که این موارد زمینه را برای نگرش نوجوانان به اعتیاد و سایر رفتارهای بزهکارانه آماده میکند.
دیگر یافتههای پژوهش نشان داد که باورهای مذهبی بر نگرش دانشآموزان نسبت به مواد تأثیر دارد. نتایج این بخش از پژوهش با دیگر پژوهشهای این حوزه (فرزانه جاجرمی و همکاران، 1400؛ زارعی و کاظمیپور، 1400 و تیرادو و همکاران، 2023) همسو است. در تبیین یافتهها میتوان گفت که معنویت (دین) از طریق افزایش خودکنترلی، برقراری نظم اخلاقی، افزایش تعهدات اخلاقی، کاهش اختلالات روانی و همچنین مشکلات ناشی از آن مانند خودکشی، افسردگی و اضطراب (ابوریا، پارگامنت، ماهونی، استاین 34، 2015)، تعدیل آثار بحرانهای شدید، سیستم معنادهی (افکار، باورها، انتظارات و اهداف)، احساس ارزشمندی (سیل برمن35، 2005)، احساس امنیت و کاهش عواطف منفی (اسمیت،36 2003) منجر به کاهش نگرش مثبت نسبت به اعتیاد در دانشآموزان میگردد.
علاوه بر موارد فوق دیگر یافتههای پژوهش نشان داد که باورهای فرهنگی (بومی / محلی) بر نگرش دانشآموزان نسبت به مواد تأثیر دارد. تحقیقات گویای نقش تسهیلگری فرهنگ بومی (مومبینی و همکاران، 1398؛ سروستانی و قادری، 1388) و همینطور نقش شفابخشی (درمان) و پیشگیری فرهنگ بومی (شل و همکاران37، 2010؛ ماینا، مکلین، مکرو، کندی، جیومتیو 38و همکاران، 2020) در افزایش یا کاهش اعتیاد است که میتوان نتایج پژوهش حاضر را با نتایج آنها همسو دانست. در تبیین این یافتهها میتوان گفت که مخاطرات فرهنگ بومی از جمله باورها و هنجارهای تشویق کننده (تسهیلگر)، تقابل فرهنگها، انحطاط فرهنگی، گسیختگی جامعه، آنومی یا از دست دادن هویت قومی سالم و بیاعتمادی فرهنگی میتواند، سبب شکلگیری باورها و نگرشهای ناکارآمد، گرایش به ناهنجاریها، دوری از آداب و رسوم سنتی و مذهبی، فاصله گرفتن از ارزشهای فرهنگی و از دست دادن هویت قومی و فرهنگی در نوجوان شده که همهی این موارد میتواند، زمینه ساز گرایش نوجوان به اعتیاد و رفتارهای پرخطر گردد. در مقابل عوامل محافظت کننده فرهنگ بومی از جمله پایبندی به ارزشهای بومی و سنتی (دینی) و داشتن هویت فرهنگی قوی، موجب افزایش عزتنفس و خودباوری فرد نوجوان میشود که میتواند، زمینه ساز افکار و احساسات مثبت، احساس معناداری و هدفمندی، رهایی از افسردگی و در نهایت گرایش منفی به اعتیاد شود.
همچنین، نتایج نشان داد که اثر مستقیم سبک فرزندپروری به سبکهای دلبستگی معنادار است. این یافتهها با نتایج پژوهشهای (موذنی و همکاران، 1393؛ رفاهی و طاهری، 1397 و سپهرآرا و قاسمی، 1399) همسو است. در تببین این یافتهها میتوان گفت طرحوارهها که عمدتا در نتیجهی تجارب ناگوار دوران کودکی شکل میگیرند، ممکن است هستهی اصلی اختالالت شخصیت، مشکلات شناختی خفیفتر، اضطراب، افسردگی، سوء مصرف مواد باشند.
نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز----------------------------------- ویسکرمی 49
طرحوارهها در سرتاسر زندگی گسترش مییابند و نقش عمدهای در افکار، احساسات، رفتارها و روابط با سایرین بازی میکنند و به گونهای متناقض و اجتنابناپذیر، زندگی بزرگسالی را به شرایط دوران کودکی میکشانند. یکی از جنبههای رفتاری و ارتباطی افراد، روش رفتار و ارتباط آنها با فرزندان و به عبارت دیگر شیوههای فرزندپروری میباشد. اکثر مشکلات رفتاری کودکان، منعکس کنندهی شرایط پیچیدهی بین فردی اعضای خانواده، به ویژه والدین میباشد.
به عبارت دیگر وجود مشکلات رفتاری کودک به منزلهی روابط معیوب اعضای خانواده با یکدیگر است و با روشهای تربیتی نادرست والدین و تعاملات معیوب آنها با فرزندان ارتباط دارد. بنابراین والدین مقتدر سطوح بالایی از کنترل و پاسخگویی را برای فرزندان فراهم میکنند. آنها فرزندان خود را با کفایت میبینند و از آنها انتظارات معقولی دارند، در نتیجه فرزندان این خانوادهها از عزتنفس برخوردار بوده که این میتواند زمینه ایجاد سبک دلبستگی ایمن در کودک باشد. در حالی سبک فرزندپروری سهلگیر با سبک دلبستگی دوسوگرا/ اضطرابی همسو است. زیرا والدین دارای این سبک سطوح بالایی از پاسخگو بودن را دارا هستند اما در بعد مطالبهگری پایین هستند. بنابراین قوانین واضحی وضع نمیکنند، و انتظارات مبهمی از کودک خود دارند و این باعث سر درگمی و وابستگی به والدین میشود، اما از آنجایی که والدین همیشه در دسترس نیستند، دچار پریشانی و سردرگمی میشوند و این باعث میشود که این افراد دیدگاه مثبتی راجع به خود نداشته باشند. بنابراین سبک فرزندپروری سهلگیر درشکلگیری سبک دلبستگی دوسوگرا/ اضطرابی دخیل است. همچنین سبک دلبستگی استبدادی نیز با قوانین سختگیرانه و انعطافناپذیر و عدم پاسخگویی مناسب سبب عزتنفس ضعیف فرزندان شده و زمینه را برای ایجاد دلبستگی ناایمن در این افراد فراهم مینماید.
همچنین اثر مستقیم باورهای دینی به سبکهای دلبستگی معنادار است. در تبیین این یافتهها میتوان گفت که پایبندی به دین و ارزشهای مذهبی درونی شده در افراد با ویژگیهای مثبتی مانند خودکنترلی، تابآوری و اعتماد به نفس همراه است. این خصایص به شکلگیری دلبستگی ایمن کمک میکند، درحالی که سطوح پایین دینداری یا جهتگیری بیرونی زمینه ایجاد ناامنی روانشناختی را در افراد فراهم نموده و سبب شکلگیری سبک دلبستگی ناایمن در نوجوانان میشود.
نتیجه دیگر پژوهش معناداری اثر مستقیم فرهنگ بومی به سبکهای دلبستگی است. این نتایج با پژوهش (هونیکا، 2022) که نشان میدهد که مدل‌های فرهنگی مختلف بر بازنمایی دلبستگی بزرگسالان به طور متفاوتی تأثیر می‌گذارند، همسو است. فرهنگ هر منطقه میتواند بر نحوه ادراک مراقبت کننده و کودک از رابطه میان آنها تأثیر بگذارد. گرانکویست39 (2020) استدلال میکند که روابط دلبستگی (به ویژه روابط ایمن) زمینه ایدهآلی را برای انتقال فرهنگی و یادگیری اجتماعی فراهم میکند. انتقال فرهنگی بین نسلی و یادگیری اجتماعی با سبک دلبستگی برای ارضای نیازهای نزدیکی عاطفی، پایگاه امن و پناهگاه امن مرتبط است. فرهنگها و زمینه‌های اجتماعی مختلف تصورات متفاوتی از روشهای قابل قبولی دارند که در آن روابط با یک شکل دلبستگی برقرار میشود (کاتالدو40 و همکاران، 2021). به عنوان مثال، در اکثر کشورهای آسیای شرقی، الگوی فرهنگی غالب، جمع گرایی است که در آن فداکاری برای رفاه جامعه بر منفعت برای فرد غالب است. این مدل فرهنگی معمولاً همراه با یک مدل خانواده است که با وابستگی متقابل تعریف میشود، براساس رابطه تبعیت برای زندگی فرزندان از والدین، که در آن وفاداری ضمنی و تعهد به وفاداری از عوامل حیاتی در ثبات خانواده هستند (لوپز دی لانیتا41 و همکاران، 2002). بنابراین فرهنگ از طریق تاثیرگذاری بر روشهای فرزندپروری، باورهای مراقبان کودک در مورد مراقبت حساسانه و همچنین نگرش آنها نسبت به افراد غریبه می تواند بر شکل گیری دلبستگی تاثیرگذار باشد. همچنین، فرهنگ سبکهای دلبستگی را در طول زندگی و در روابط نزدیک بزرگسالان شکل میدهد زیرا هر فرهنگ شامل رفتارها، عادات و استراتژیهای متفاوتی به عنوان الگوهای اجتماعی در زندگی بزرگسالی است که برای یک گروه اجتماعی انسانی معین قابل قبول تلقی میشود.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 56-36---------------------------------------ویسکرمی 50
همچنین، اثر مستقیم پایگاه اقتصادی–اجتماعی به سبکهای دلبستگی معنادار است. در تبیین این یافتهها میتوان گفت که پایگاه اجتماعی – اقتصادی پایین مانع شکلگیری روابط گرم و صمیمی با فرزند میگردد. این امر احتمال ارضا نیازهای فرزندان این طبقات را کاهش میدهد. بنابراین فقدان پاسخگویی والدین نسبت به نیازهای هیجانی فرزند در کودک احساس ناامنی ایجاد میکند و مانع ارتباط بهتر و منسجمتر با چهره دلبستگی و شکلگیری سبکهای دلبستگی ناایمن در کودک میگردد.
همچنین اثر مستقیم سبکهای دلبستگی به گرایش به مصرف مواد مخدر معنادار است. یافتههای بدست آمده از پژوهش حاضر با نتایج پژوهشهای (وگا، 2023؛ ناخول و همکاران، 2020؛ صدری دمیرچی و همکاران، 1397 و شمس الدینی لری و همکاران، 1396) همسو است. دلبستگی ناایمن در کودک مجموعهای از طرحهای شناختی تحریف شده و الگوهای تعامل عاطفی ناکارآمد ایجاد میکند که باعث گرایش به سمت وابستگی ناسالم میگردد (وگا، 2023). ویژگیهاي آسیبزاي دلبستگی ناایمن، زمینه را براي پیـدایش یا تداوم مشکلات و اختلالهاي روانشناختی فراهم میسازد (اصغری و همکاران، 1393). بنابراین میتوان گفت که افراد دارای سبکهای دلبستگی ناایمن به خاطر احساس ناامنی، اضطراب و عدم اعتماد به خود و دیگران، در هنگام شکست یا تنش در روابط، خودتنظیمی پایین، تکانشگری و عزتنفس پایین دچار تنهایی، انزوا، سرخوردگی، احساس طرد شدگی و سایر عواطف منفی میشوند که این امر ممکن سبب گرایش به همسالان منحرف و نهایتا گرایش به مواد گردد. بنابراین این امر بر ناامنی آنها میافزاید و سبب گرایش آنان به اعتیاد و مواد مخدر به عنوان جبران کمبودهای درونی میگردد. همچنین سبک دلبستگی ایمن، حرمت نفس و عواطف مثبت را گسترش میدهد، این موضوع منجر به افزایش خودکنترلی و کاهش تکانشگری و در نهایت کاهش نگرش مثبت نسبت به اعتیاد میگردد. بنابراین، نوجوانان دارای سبک دلبستگی ایمن به خاطر دارا بودن عواطف و احساسات مثبت و عزتنفس بالا وقتی در برابر مانعی قرار میگیرند و یا دچار تنش میشوند، براحتی به مواد و رفتارهای انحرافی گرایش پیدا نمیکنند.
تأثیر غیرمستقیم سبک فرزند پروری از طریق سبک دلبستگی بر نگرش دانشآموزان نسبت به اعتیاد از دیگر یافتههای پژوهش حاضر است. بطورکلی تحقیقاتی در مورد رابطه سبکهای فرزندپروری و سبکهای دلبستگی انجام شده (صدری و همکاران، 1397؛ ابراهیمی و زینالی، 1397؛ زینالی و همکاران، 2011) که میتوان نتایج این بخش از پژوهش حاضر را با آنها همسو دانست. در تبیین این نتایج میتوان گفت که، سبک فرزندپروری مقتدرانه منجر به ایجاد دلبستگی ایمن میشود (بالبی، 1980) و سبک دلبستگی ایمن با خودتنظیمی و افزایش مسؤلیتپذیری در افراد همراه است. بنابراین سبک فرزند پروری اقتدارگرا با گرمی و صمیمت در روابط در سبک دلبستگی ایمن نقش مهمی ایفا میکند و این موضوع مانع نگرش مثبت به مواد در دانشآموزان میگردد. از طرفی سبکهای دلبستگی ایمن، حرمت نفس و عواطف مثبت را گسترش میدهد، این موضوع منجر به افزایش خودکنترلی و کاهش تکانشگری و در نهایت کاهش نگرش مثبت نسبت به اعتیاد میگردد. همچنین، سبکهای فرزندپروری مستبدانه، با سطح پایین گرمی والدین، مراقبت ناسازگار، طرد و عقاید تنبیهی والدین با دلبستگی ناایمن کودک مرتبط است. سبکهای دلبستگی ناایمن با مهارتهای خودتنظیمی رابطه منفی دارد. خودتنظیمی ضعیف نشانگر مشکلات پایدار مربوط به مصرف مواد مخدر و الکل است (زینالی و همکاران، 2011).
دیگر نتایج پژوهش نشان میدهد، پایگاه اقتصادی – اجتماعی به طور علی و غیرمستقیم از طریق سبک دلبستگی بر نگرش دانشآموزان به اعتیاد تأثیر داشته است. تحقیقاتی در مورد رابطه سبک دلبستگی و پایگاه اقتصادی – اجتماعی و رفتارهای پرخطر انجام شده (افشاریان، 1394؛ افتخاری و همکاران، 2022 و ساکمان و همکاران، 2022)که میتوان نتایج این بخش از تحقیق را با آنها همسو دانست. بسیاری از محققان ادعا کردهاند که شرایط سخت زندگی مانند فشار اقتصادی منجر به سبک دلبستگی ناایمن میگردد (ساکمان و همکاران، 2022). همچنین بین وضعیت اجتماعی – اقتصادی، رفتارهای منفی و سبکهای دلبستگی رابطه معناداری وجود دارد (افتخاری و همکاران، 2022). بنابراین پایگاه اجتماعی – اقتصادی پایین خانواده به دلیل عدم توجه به نیازهای متعدد نوجوان به احتمال زیاد در شکلگیری سبکهای دلبستگی ناایمن در نوجوانان دخیل است. ویژگیهاي آسیبزاي دلبستگی ناایمن، زمینه را براي پیـدایش یا تداوم مشکلات و اختلالهاي روانشناختی فراهم میسازد (اصغری، مالکی و سعادت، 1393).
نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز----------------------------------- ویسکرمی 51
لذا، بطور کلی میتوان نتیجه گرفت که پایگاه اجتماعی و اقتصادی و سبکهای دلبستگی با تأثیر گذاری متقابل طیف وسیعی از احساسات و عواطف مثبت و منفی را در نوجوان ایجاد میکنند که این مورد میتواند زمینهساز گرایش یا عدم گرایش نوجوانان به اعتیاد باشد.
همچنین نتایج نشان داد که فرضیهی رابطهی باورهای دینی به طور علّی و غیرمستقیم از طریق سبک دلبستگی بر نگرش به مصرف مواد مخدر بر دانشآموزان معنادار است. این نتایج با تحقیقات (پهلوان شریف و همکاران، 2021؛ خالقی خواه و بابایی، 1393) که در مورد رابطه سبک دلبستگی با دینداری انجام شده هماهنگ است.
در تفسیر این نتایج میتوان گفت که مذهب از طریق احساس آرامش و ایجاد پایگاه امن برای افراد و رشد تحول من، سبب ایجاد سبک دلبستگی ایمن و سلامت روان در دانشآموزان و در نهایت سبب کاهش نگرش مثبت به اعتیاد در دانشآموزان میگردد. همچنین، سبک ناایمن، موجب عدم امنیت روانی در فرد میگردد و این موضوع میتواند رشد تحول من، فرد را دچار اختلال کند و سبب نگرش مثبت به اعتیاد در دانشآموزان گردد.
آخرین یافتههای حاصل از پژوهش حاضر، حاکی از تأثیر معنادار فرهنگ بومی بصورت علی و غیرمستقیم از طریق سبک دلبستگی بر نگرش به اعتیاد است. علیرغم اینکه برخی فرهنگ را یک عامل محافظتکننده میدانند (هریس، مک فارلند42، 2000) شواهد نشان میدهد که فرهنگ دارای عوامل مخاطرهای هم میباشد (ریلی43 و همکاران، 2020). همچنین، تحقیقات نشان میدهد که هر چه تعداد عوامل خطر بیشتر باشد، احتمال پیامدهای نامطلوب بر سلامت بیشتر میشود. همچنین هرچه تعداد عوامل حفاظتی یا داراییهای افراد بیشتر باشد، احتمال نتایج مثبت بیشتر است (ناگی، و فاست44، 2022). خطر سوء مصرف مواد و سایر رفتارهای نامطلوب با افزایش تعداد عوامل خطر افزایش مییابد و عوامل محافظتی ممکن است خطر درگیر شدن جوانان در مصرف مواد را کاهش دهد (مناسری، رابرتز، استوفوکیک، مانوئل و اوهارا45، 2014). بنابراین وقتی که دانشآموز در مقابل مخاطرات فرهنگی (از جمله باورها و هنجارهای تسهیلگر) قرار میگیرد، با توجه به سبکهای دلبستگی عکسالعملهای متفاوتی از خود بروز میدهد. همچنین، میتوان گفت، فرهنگ از طریق تاثیرگذاری بر روشهای فرزندپروری، باورهای مراقبان کودک در مورد مراقبت حساسانه و همچنین نگرش آنها نسبت به افراد غریبه (اضطراب غریبه یا پذیرش افراد غریبه) میتواند بر شکلگیری دلبستگی تاثیرگذار باشد از طرف دیگر، میتوان گفت سبک دلبستگی با نیمرخهای هیجانهای گوناگون مانند هیجانهای مثبت و منفی در ارتباط است (لیر، کاچ، هچنبلیکنر46، 2007). یکی از جنبههای کلیدی که سبب ارتباط سبک دلبستگی و نگرش به اعتیاد میشود این است که افراد دارای سبک دلبستگی ایمن از عزتنفس بالایی برخوردارند، ارتباط بین فردی بهتری با دیگران دارند و از سلامت روانی برخوردارند و زمانی مانعی بر سر راه آنها ایجاد میشود، کمتر به سراغ رفتارهای اعتیادی میروند. بنابراین سبک دلبستگی ایمن حتی در شرایطی که مخاطرات فرهنگی هم وجود دارد، میتواند، منجر به نگرش منفی نسبت به مصرف مواد در دانشآموزان گردد. از طرف دیگر افراد دارای سبک دلبستگی اجتنابی از ویژگیهایی مانند عصبانیت، ناراحتی و عزتنفس پایین برخوردارند. به همین دلیل این افراد احساس بیکفایتی و بیارزشی میکنند. این موضوع احتمال نگرش مثبت به اعتیاد را در نوجوانان دارای سبک دلبستگی ناایمن را افزایش میدهد، بویژه در موقعیتهایی که مخاطرات فرهنگی وجود دارند.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 56-36---------------------------------------ویسکرمی 52
پژوهش حاضر نیز با محدودیتهایی مواجه بود که مهمترین آنها محدود بودن جامعۀ آماری به دانشآموزان متوسطه دوم شهر خرمآباد بود. بنابراین در تعمیم دادهها یه سایر گروهها و جوامع باید احتیاط کرد. بر این اساس پیشنهاد میشود، در پژوهشهای آینده پژوهشگران عوامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز مرتبط با خانواده را در دیگر گروههای سنی و سایر جوامع مورد بررسی قرار دهند. همچنین پیشنهاد میشود، عوامل محافظت کننده و مخاطرهآمیز فرهنگ بومی و رابطه آن با گرایش نوجوانان به مصرف مواد در دیگر اقوام ایرانی مورد بررسی قرار گیرد. همچنین پیشنهاد میشود، علاوه بر ابزارهای خودگزارشدهی (که در اکثر تحقیقات از آنها در شناسایی عوامل محافظتکننده و مخاطره آمیز استفاده کردهاند) از ابزارهای دیگری مانند مصاحبه و مشاهده نیز استفاده شود.
در نهایت پیشنهاد میشود که سبکهای دلبستگی مستعد کننده دانشآموزان به مصرف مواد از جمله سبکهای دلبستگی ناایمن مورد شناسایی، اصلاح و درمان قرار گیرد
سپاسگزاری
این پژوهش برگرفته از رساله دکتری دانشگاه لرستان با عنوان "طراحی مدل تحلیلی عوامل مخاطره آمیز و محافظت کننده (خانواده، مدرسه و عوامل فردی دانشآموزان) در نگرش به مصرف مواد مخدر" است. نویسندگان مقاله بر خود لازم می دانند از همکاری و مساعدت همه عزیزانی که در این پژوهش ما را یاری نموده اند سپاسگزاری نمایند.
تضاد منافع
نویسنده مقاله کسب منافع مثل دریافت وجه یا به دست آوردن سهم در هر سازمانی در قبال نوشتن این مقاله را انکار می نماید و در مراجع قانونی پاسخگو می باشد .
منابع
ابراهیمی، آیسان و زینالی، علی (1397). مدل علي روابط بين شيوههاي فرزندپروري، سبکهاي دلبستگي و خودتنظيمي در افراد وابسته به مواد، فصلنامه اعتیاد پژوهی. 12(45)، 112- 91.
احدی، رضا؛ محمدی، شهرام؛ طغر انگار، حسن (1401). عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد مواد مخدر صنعتی (مطالعه موردی: شهر زنجان)، پژوهشهای حقوقی ، 21 (49)، 343 – 315.
اصغری ، فرهاد؛ مالکی، مریم و سعادت، سجاد (1393). رابطه سبک هاي دلبستگی و پیوندهاي والدینی با آمادگی اعتیاد در دانشجویان، فصلنامه نسیم تندرستی، 3 (2)، 8- 1.
افشاریان، ندا (1394). نقش پایگاه اجتماعی – اقتصادی و کیفیت دلبستگی والدین در پیشبینی رفتارهای خرابکارانه نوجوانان. فصلنامه پژوهشهای نوین روانشناختی، 10 (2)، 48-29.
جهان شاه لو، مرتضی؛ محمدخانی، شهرام؛ امیری، حمید؛ فخاری، آفاق؛ حسینی، سپیده؛ (1395). عوامل خطرساز و محافظت كننده فردي، خانوادگی و اجتماعی گرايش به مصرف مواد در دانشجويان، مجله مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، 3 (2)، 137- 127.
خالقی خواه، علی؛ بابایی منقاری، محمد مهدی (1393). رابطه سبکهای دلبستگی و هوش معنوی با نگرش دینی دانشآموزان متوسطه شهرستان آمل. دین و سلامت، 2 (2)، 9-1.
رضایی، احمد؛ اسلامی، بهروز؛ مهدی پور خراسانی، ملیحه (1393). نقش خانواده در گرایش جوانان به اعتیاد در شهرستان ورامین، نشریه حامعه شناسی مطالعات جوانان، 5 (15)، 50- 27.
نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز----------------------------------- ویسکرمی 53
رفاهی، ژاله و طاهری، محمد (1398). پیشبینی سبکهای فرزندپروری مادران بر اساس طرحوارههای اولیه و سبکهای دلبستگی آنان، فصلنامه علمي - پژوهشي زن و جامعه، 10(1)، 195- 167.
زارعی، سلمان و کاظمیپور، احمد (1400). نقش تعدیل کننده سالم زیستی مذهبی و خود تمایزیافتگی در رابطه بین ملال روانشناختی با گرایش به اعتیاد در بین دانشآموزان پسر شهر نورآباد، دو ماهنامه فیض، 25 (1)، 776- 767.
سپهرآرا، سجاد؛ قاسمی، نوشاد (1399). بررسی رابطه بین سبکهای فرزند پروری مادران با سبک دلبستگی و شفقت به خود فرزندان آنها در میان دانشآموزانپسر مقطع متوسطه شهر جهرم. فصلنامه روانشناسی علوم رفتاری ایران، 24، 45- 31.
شمس الدینی، لطیفه؛ توحیدی، افسانه؛ عسکری زاده، قاسم (1396). روابط علی سبکهای دلبستگی، احساس تنهایی و عزتنفس با آمادگی اعتیاد"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 11(42)، 180- 162.
شوشتری رضوانی، مهدیه و آقا بابایی، ناصر (1399). رابطه دینداری و بنیانهای اخلاقی با گرایش به اعتیاد در دختران 15 تا 18 ساله شهر تهران، نشریه پژوهشکده علوم بهداشتی و جهاد دانشگاهی، 20 (1)، 125- 119.
صدری دمیرچی، اسماعیل؛ اسرافیلی تازه کند محمدیه، هاجر و مصباحی، سید فرید (1398). الگوي آمادگي به اعتياد براساع صفات سه گانه تاريک شخصيت و ذهنيتهاي طرحوارهاي، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 13(53)، 138- 119.
صدیق سروستانی، رحمتاله؛ قادری، صلاح الدین (1388). هنجارهاي تسهيل كنندة مصرف مواد مخدر (ترياك و نظاير آن) در ميان خرده فرهنگهاي قومي در ايران. فصلنامه دانش انتظامی، 10 (2)، 109- 82.
فرزانه جاجرمی، حسن؛ ستوده اصل، نعمت؛ کسهاری، رضا؛ جهان، فائزه (1400). ارائهی مدل علّی گرايش به رفتارهای پرخطر بر اساس نگرش مذهبی و سبکهای فرزند پروری والدين با میانجیگری چشم انداز زمان، پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، 42، 52- 32.
قمری، محمد (1390). مقایسه ابعاد عملکرد خانواده و کیفیت زندگی و رابطه این متغیرها در بین افراد معتاد و غیر معتاد. اعتیاد پژوهی، 5(18)، 68- 55.
کهنسال نالکیاشری، سعیده؛ اسدی مجره، سامره؛ اکبری، بهمن (1400). ارائه مدل ساختاری رابطه سبکهای فرزند پروری ادراک شده با رفتارهای پر خطراز راه میانجیگری تابآوری و تنظیم هیجان در نوجوانان"، فصلنامه علمی پژوهشی روشها و مدلها و روانشناختی، 13(47)، 116- 101.
مؤذنی، طاهره؛ آقایی، اصغر و گلپرور، محسن (1394). پیشبینی سبک دلبستگی فرزندان براساس شیوههای فرزند پروری والدین. فصلنامه آموزش و ارزشیابی. 7 (25)، 99- 87.
مومبینی، محمد علی؛ حسین زاده، علی حسین؛ مومبینی، آزیتا (1398). بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر گرایش به مصرف مواد مخدر بر مبنای رویکرد کج رفتاری (مورد مطالعه: جوانان شهر اهواز)، فصلنامه توسعه اجتماعی، 13 (3)، 197- 228.
Abu Raiya H, Pargament KI, Mahoney A, Stein C. A psychological measure of Islamic religiousness: Development and evidence for reliability and validity. The International Journal for the Psychology of Religion, (2015);18(4):291-315.
Baharudin MN, Mohamad M, Karim F. (2020). Drug-abuse inmates maqasid shariah
quality of lifw: a conceotual paper. Hum soc aci Rev, 8 (3):1285–94.
Beckwith, M., Best, D., Savic, M., Haslam, C., & Bathish, R. (2019). ). Social Identity Mapping in Addiction Recovery (SIM-AR): extension and application of a visual method. Addiction Research & Theory, 27(6), 462- 471.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 56-36---------------------------------------ویسکرمی 54
Bowlby (2010), Attachment and loss: Retrospect and prospect, American Journal of Orthopsychiatry.
Bowlby, J. (1973). Attachment and loss: Vol. 2. Anxiety and anger. In: New York: Basic
Bowlby (1969), Attachment and loss: Attachment (vol. 1).
Buja, Alessandra., Mortali, Claudia., Mastrobattista, Luisa., Minutillo, Adele., Pichini, Simona., Genetti, Bruno., Vian, Paolo & Et al (2019). Pathways connecting socioeconomic variables, substance abuse and gambling behaviour: a cross sectional study on a sample of Italian high- school students BMJ Open, 10.1136/bmjopen-2019-031737.
Davis, R.A. (2010). A cognitive-behavioral model of pathological Internet use Computers in Human Behavior.
De Moor, E. L., Sijtsema, J. J., Weller, J. A., & Klimstra, T. A. (2020). Longitudinal links between identity and substance use in adolescence. Self and Identity. 21 (1), 113- 136.
Eftekhari, Asie., Bakhtiari, Maryam., Kianimoghadam, Amir Sam (2022). The Relationship between the Attachment Styles of Children, Parenting Styles, and the Socio-Economic Status of parents, journal of community Health Research, 11(4).
Gardiner, E., Mâsse, L.C., Iarocci, G. (2019).A psychometric study of the Family Resilience Assessment Scale among families of children with autism spectrum disorder, Health Qual Life Outcomes, 17, 1-10.
Gerra, Gilberto., Benedetti, Elisa., Resce, Giuliano., Potente, Roberta., Cutilli , Arianna and Molinaro, Sabrina (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among, Int. J. Environ. Res. Public Health, 17(4), 1306.
Gilberto Gerra, Elisa Benedetti, Giuliano Resce, Roberta Potente, Arianna Cutilli & Sabrina Molinaro (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among Students. Journal of Environmental Research and Public Health, 17 (4), 1306
Hanson, M., & Chen, E. (2007). Socioeconomic status and health behaviors in adolescence: A review of the literature. Journal of behavioral medicine, 30, 263- 285.
Harris, Elizabet., McFarland, Joyce (2000).The Assessment of Cultur easa Protective Factor Among Native Americans: The Survey of Nez Perce Culture. NOTE 19p.; Paper presented at the Annual Meeting of the American Evaluation Association (Honolulu, HI, November 2000).
Li, Liu., Weijie, Meng & Bingyuan, Liu T (2022). The Mediating Role of Social Support in the Relationship Between Parenting Styles and Adolescent Drug Abuse Identification, Frontiers in Psychology, 12.
Maina, Geoffrey., Mclean, Maeve., Mcharo, Solomon., Kennedy, Megan., Djiometio, Joseph.,King, Alexandra (2020). A scoping review of school-based indigenous substance use prevention in preteens (7-13 years), Subst Abuse Treat Prev Policy, 15:74.
Manaseri, Holly., Roberts, Kelly., Stofocik, Kathleen., Manuel, Naomi & Uehara, Denise (2014). Culture as a Protective Factor: The Use of Storytelling in a Teen Pregnancy and STI Prevention Curriculum. Health Care: Current Reviews, 2 (3), 1000127.
نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز----------------------------------- ویسکرمی 55
McCann, M., Perra, O., McLaughlin, A., McCartan, C., & Higgins, K. (2016). Assessing elements of a family approach to reduce adolescent drinking frequency: Parent- adolescent relationship, knowledge management and keeping secrets. Addiction, 111(5), 843–853
Nadeau,L., Laverdiere, O., Simard, V & Beaulieu-Tremblay, T. (2024). Attachment, defense mechanisms and early maladaptive schemas in dreamsAttachement, mécanismes de défense et schémas relationnels dans les rêves, European Review of Applied Psychology, 74, 6, 100986.
Pahlevan Sharif, S., Amiri M., Allen, K., Sharif Nia, H., Fatemeh Khoshnavay Fomani, F., Hatef Matbue, Yasaman 8 Hossein, A (2021). Attachment: the mediating role of hope, religiosity, and life satisfaction in older adults, Health Qual Life Outcomes, 15;19(1):57
Piko, BF., & Kovács, E. (2010). Do parents and schoolmatter? Protective factors for adolescent
substance use. Addictive behaviors, 35(1): 53-56.
Ocaña-Gordillo,Daniela., Kliewer, Wendy (2023). Risk and protective factors for marijuana use and problems with use in a national sample of female Ecuadorian secondary school students, International Journal of Psychology, 58,1, 85-89.
Sakman, Ezgi ., Solak, Nevin ., Sümer, Nebi (2022). Socioeconomic Disadvantage as a Risk Factor for Attachment Insecurity: The Moderating Role of Gender, Journal of Family Issues, 1-22.
Shell, Duane F., Newman., Ian M., Fang, Xiaoyi (2010). The Influence of Cultural Orientation, Alcohol Expectancies, and Self-efficacy on Adolescent Drinking Behavior in China. Educational Psychology Papers and Publications. 173.
Silberman, I. (2005), "Religion as a Meaning System: Implications for the New Millennium, Journal of Social Issues, 61(4): 641-663.
Smith, Ch. (2003). Theorizing Religious Effects Among American Adolescents, Journal for the scientific study of Religon, 42,1, 17- 30. https://doi.org/10.1111/1468-5906.t01-1-00158
Redonnet, B., Chollet, A., Forborne, E., Bowes, L., Melchior, M (2012 Tobacco, alcohol, Cannabis and other illegal drug use among young adults: The socioeconomic context,. . Drug and alcohol dependence, 121(3), 231-9.
Tirado, Camila., Moreno, Oswaldo., Fuentes, Lisa., Rodriguez, Isis Garcia., Hernandez, Cindy., Muñoz Geovani (2023). Assets and stressors on adolescent substance use: The role of religiosity. Encyclopedia of child and Adolescent Health, 3, 654- 659.
Wang, Shiyuan (2011). Cultural Orientation and Drinking Behaviors among Chinese University Students. Public Access Theses and Dissertations from the College of Education and Human Sciences, The Graduate College at the University of Nebraska, For the Degree of Master of Arts.
Weinandy, Jennifer T.Grant & Grubbs, Joshua B. (2021). Religious and spiritual beliefs and attitudes towards addiction and addiction treatment: A scoping review. Addictive Behaviors Reports, 14, 100393.
Woodward, Tara C., Smith, Megan L., Mann, Michael J., Kristjansson, Alfgeir., Morehouse Holly (2023). Risk & protective factors for youth substance use across family, peers, school, & leisure domains, Children and Youth Services Review, 151, 107027,
Xia, Wei.,William li, cheung, Ho., Ling, Tingna., Yuanhui, Tingna., Luo., Laurie long Kwan Ho., Ankie Tan Cheung., Peige song (2022). Structured online training for university students to deliver peer-led addiction counselling for young drug abusers in China: Effect on improving
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1403 2(1): 56-36---------------------------------------ویسکرمی 56
knowledge, attitude, confidence, and skills. Patient Education and Counseling, 105 (4), 1009- 1017.
Zeinali, Ali., Pasha Sharifi, Hassan., Enayati, mirsalahadine., pasha, Gohlamreza (2011). The mediational pathway among parenting styles, attachment styles and self-regulation with addiction susceptibility of adolescents, Res Med Sci, 16 (9), 1105- 21.
Zhang, Yiming., Ding, Yueming., Huang, Haitao., Peng, Qianwen., Wan, Xiao., Lu, Guangli & Chen, Chaoran (2022). Relationship between insecure attachment and mobile phone addiction: A meta-analysis, Addictive Behaviors, 131, 107317.
Zrour, C., Naja, W., Chahoud, M., Halabi, A., Badaoui, A., and Haddad, R. (2021). Parenting styles and psychiatric profile of parents of adult substance use disorder patients: cross-sectional study. Int. J. Ment. Health Addict, 7, 1–16.
[1] . Bowlby
[2] . Nadeau, Laverdiere, Simard & Beaulieu-Tremblay
[3] . Micol and Alessandra
[4] . Zhang, Ding, Huang, Peng
[5] . Estevez, Jauregui, Lopez-Gonzalez
[6] . Woodward
[7] . McCann, Perra, McLaughlin, McCartan & Higgins
[8] . Piko & Kovács
[9] . Gardiner, Mâsse, Iarocci
[10] . Baharudin, Mohamad & Karim
[11] . Tirado, Moreno, Fuentes, Rodriguez, Hernandez
[12] . Gerra, Benedetti, Resce, Potente, Cutilli
[13] . Zrour, Naja, Chahoud, Halabi, Badaoui
[14] . Lukavska, Vacek & Gabhelik
[15] . McCormick
[16] . Ocaña-Gordillo & Kliewer
[17] . Hock, Hindin, Bass, Surkan, Bradshaw & Mendelson
[18] . Li, Weijie & Bingyuan
[19] . Redonnet, Chollet, Forborne, Bowes & Melchior
[20] . Hanson & Chen
[21] . Vega
[22] . Nakhoul
[23] . Sakman, solak, sumer
[24] . Hoenicka
[25] . Xia, William li, Ling, Yuanhui & Luo
[26] . Thorpe, Hamidullah, Jenkins & Khokhar
[27] . Addiction Attitude Questionnaire
[28] . Questionnaire of religious orientation
[29] . Native cultural beliefs questionnaire
[30] . Attachment Scale
[31] . Collins and Reid
[32] . Parenting style questionnaire
[33] . Socio-economic status questionnaire
[34] . Abu Raiya, Pargament, Mahoney, Stein
[35] . Silberman
[36] . Smith
[37] . Shell, Newman., Fang
[38] . Maina, Mclean, Mcharo, Kennedy, Djiometio
[39] . .Granqvist
[40] . Cataldo
[41] . Lopez-de-la-Nieta
[42] . Harris & McFarland
[43] . Reilly
[44] . Nagy & Fawcett
[45] . Manaseri,
[46] . Lear, Kach, Hechenblickner
